"Ұлы даланың жеті қыры"

1 слайд
«Ұлы даланың жеті қыры»«Зерде» балалар шығармашылық клубы Дайындаған: Дариқұл Н. Жетекшісі: Абдирова А.

1 слайд

2 слайд
«Кеңістік – барлық нәрсенің, ал уа қыт – бүкіл оқиғаның өлшемі. Уа қыт пен кеңіс тіктің көкжиегі тоғысқан кез де ұлт тарихы басталады» Н.Ә.Назарбаев

2 слайд

3 слайд
Ұлы далан ың жеті қыры ІІ. Тарихи сананы жаңғыртуІ. Ұлт тарихындағы кеңістік пен уақыт Атқа міну мәдениет і Ежелгі металлург ия Аң стилі Алтын адам Түркі әлемінің бесігі Ұлы жібек жолы Қазақстан алма мен қызғалдақтың отаны Архив 2025 Ұлы даланың ұлы есімі Түркі әлемінің генезисі Ұлы даланың ежелгі өнер және технологиялар музейі Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы Тарихтың кино өнері мен телевидениясы

3 слайд

4 слайд
І. Ұлт тарихындағы кеңістік пен уақыт Атқа міну м ə дениеті мен жылқы шаруашылығы жер жүзіне Ұлы даладан тарағаны тарихтан белгілі. Еліміздің солтүстік өңіріндегі энеолит д ə уіріне тиесілі «Ботай» қонысында жүргізілген қазба жұмыстары жылқының тұңғыш рет қазіргі Қазақстан аумағында қолға үйретілгенін д ə лелдеді. Жылқыны қолға үйрету арқылы біздің бабаларымыз өз д ə уірінде адам айтқысыз үстемдікке ие болды. Автокөлік қозғалтқыштарының қуаты ə лі күнге дейін аттың күшімен өлшенеді. Бұл д ə стүр – жер жүзінде салт аттылар үстемдік құрған ұлы д ə уірге деген құрметтің белгісі. Қазіргі киім үлгісінің базалық компоненттері Дала өркениетінің ерте кезеңінен тамыр тартады. Атқа міну м ə дениеті салт атты жауынгердің ықшам киім үлгісін дүниеге ə келді. Ат үстінде жүргенде ыңғайлы болуы үшін бабаларымыз алғаш рет киімді үстіңгі ж ə не астыңғы деп екіге бөлді. Осылайша, к ə дімгі шалбардың алғашқы нұсқасы пайда болды . 1. Атқа міну мәдениеті

4 слайд

5 слайд
2. ҰЛЫ ДАЛАДАҒЫ ЕЖЕЛГІ МЕТАЛЛУРГИЯ Металл өндірудің амал-тәсілдерін та бу тарихтың жаңа кезеңіне жол ашып, адам зат дамуының барысын түбегейлі өз гертті. Сан алуан металл кендеріне бай қа зақ жері – металлургия пайда болған ал ғашқы орталықтардың бірі. Ежелгі за манда-ақ Қазақстанның Орталық, Сол түстік және Шығыс аймақтарында тау-кен өндірісінің ошақтары пайда бо лып, қола, мыс, мырыш, темір, күміс пен алтын қорытпалары алына бастады. Ата-бабаларымыз жаңа, неғұрлым берік металдар өндіру ісін дамытып, олардың жедел технологиялық ілгерілеуіне жол ашты. Қазба жұмыстары барысында табылған металл қорытатын пештер мен қолдан жасалған ə шекей бұйымдары, ежелгі д ə уірдің тұрмыстық заттары мен қару- жарақтары бұл туралы тереңнен сыр шертеді.

5 слайд

6 слайд
3. Аң стилі Біздің ата-бабаларымыз қоршаған ортамен етене өмір сүріп, өздерін табиғаттың ажырамас бөлшегі санаған. Бұл басты тұрмыс қағидаты Ұлы даланы мекендеген халықтардың дүниетанымы мен құндылықтарын қалыптастырды. Өз жазуы мен мифологиясы бар Қазақстанның ежелгі тұрғындарының озық м ə дениеті болды. Олардың мұрасының жарқын көрінісі, көркем болмысы мен рухани байлығының айшықты белгісі – «аң стилі» өнері. Жануарлар бейнесін тұрмыс та пайдалану адам мен табиғаттың өзара байланысының символына баланып, көшпенділердің рухани бағдарын айқындап отырған. Олар жыртқыштардың, негізінен мысық тұқымдас аңдардың суретін көбірек қолданған. Егемен Қазақстанның символдарының бірі – жергілікті жануарлар ə лемінде сирек кездесетін тұрпаты текті қар барысы екені кездейсоқ емес. Бұл ретте, аң стилі бабаларымыздың айрықша жоғары өндірістік т ə жірибесі болғанын көрсетеді. Олар оюлап кескіндеуді, металмен жұмыс істеудің техникасын, соның ішінде, мыс пен қоладан балқымалар жасаудың ж ə не құймалар құюдың, жайма алтын дайындаудың күрделі ə дістерін жақсы меңгерген. Жалпы, «аң стилі» феномені ə лемдік өнердегі биік белестердің бірі .

6 слайд

7 слайд
4. Алтын адам Біздің түп-тамырымызға жаңаша көз қа распен қарауға жол ашып, әлемдік ғы лым үшін сенсация саналған жаңалық – 1969 жылы Қазақстанның Есік қор ға ны нан табылған, өнертанушы ғалымдар ара сында «қазақстандық Тутанхамон» де ген атқа ие болған «Алтын адам». Бұл жауынгер талай тылсым құ пия ның бетін ашты. Біздің бабаларымыз әлі күнге дейін өзінің асқан көркемдігімен там сандыратын аса жоғары деңгейдегі көр кем дүниелер жасаған. Жауынгердің ал тынмен апталған киімдері ежелгі ше берлердің алтын өңдеу техникасын жақ сы меңгергенін аңғартады. Сонымен бір ге, бұл жаңалық Дала өркениетінің зор қуаты мен эстетикасын әйгілейтін бай мифологияны паш етті.

7 слайд

8 слайд
5. Түркі әлемінің бесігі Қазақтардың және Еуразияның басқа да халықтарының тарихында Алтайдың алар орны ерекше. Осынау асқар таулар ға сырлар бойы Қазақстан жерінің тәжі ғана емес, күллі түркі әлемінің бесігі са нал ды. Дәл осы өңірде біздің дәуіріміздің І мыңжылдығының орта шенінде Түркі дүниесі пайда болып, Ұлы дала төсінде жаңа кезең басталды. Тарих пен география түркі мем ле кет тері мен ұлы көшпенділер империялары са бақтастығының айрықша моделін қа лыптастырды. Бұл мемлекеттер ұзақ уа қыт бойы бірін-бірі алмастырып, орта ға сырдағы Қазақстанның экономикалық, сая си және мәдени өмірінде өзінің өш пес ізін қалдырды.

8 слайд

9 слайд
6. Ұлы жібек жолы Еліміздің географиялық тұрғыдан ұтым ды, яғни Еуразия құрлығының кін дігінде орналасуы ежелден әртүрлі мем лекеттер мен өркениеттер арасында тран зиттік «дәліздердің» пайда болуына сеп тігін тигізді. Біздің дәуірімізден бас тап бұл құрлық жолдары Үлкен Еура зия ның Шығысы мен Батысы, Солтүстігі мен Оңтүстігі арасындағы сауда және мә дениет саласындағы байланыстардың транс континентальды желісіне – Ұлы Жі бек жолы жүйесіне айналды. Бұл жол халықтар арасындағы жаһан дық өзара тауар айналымы мен зияткерлік ынтымақтастықтың қалыптасып, дамуы үшін орнықты платформа болды.

9 слайд

10 слайд
7. Қазақстан алма мен қызғалдақтың отаны Асқақ Алатаудың баурайы алма мен қыз ғалдақтың «тарихи отаны» екені ғы лы ми тұрғыдан дәлелденген. Қарапайым, бі рақ бүкіл әлем үшін өзіндік мән-маңы зы зор бұл өсімдіктер осы жерде бүр жа рып, жер жүзіне таралған. Қазақстан қа зір де әлемдегі алма атаулының арғы ата сы – Сиверс алмасының отаны са на ла ды. Дәл осы тұқым ең көп таралған же місті әлемге тарту етті. Бәріміз білетін ал ма – біздегі алманың генетикалық бір тү рі. Ол Қазақстан аумағындағы Іле Ала тауы баурайынан Ұлы Жібек жолының кө не бағыты арқылы алғашқыда Жерорта теңізіне, кейіннен бүкіл әлемге таралған. Осы танымал жемістің терең тарихының сим волы ретінде еліміздің оңтүстігіндегі ең әсем қалалардың бірі - Алматы деп атал ды.

10 слайд

11 слайд
Қазақстан аумағындағы Шу, Іле тауларының етегінен ə лі күнге дейін жергілікті өсімдіктер ə лемінің жауһары саналатын Регель қызғалдақтарын бастапқы күйінде кездестіруге болады. Бұл ə сем өсімдіктер біздің жерімізде Тянь-Шань тауларының етегі мен шөлейт даланың түйісер тұсында пайда болған. Қазақ топырағындағы осынау қарапайым, сондай-ақ ерекше гүлдер өз ə демілігімен көптеген халықтың жүрегін жаулап, біртіндеп бүкіл ə лемге тарады. Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың 3 мыңнан астам түрі бар, олардың басым көпшілігі – біздің дала қызғалдағының «ұрпағы». Қазір Қазақстанда қызғалдақтың 35 түрі өседі.

11 слайд

12 слайд
ІІ. ТАРИХИ САНАНЫ ЖАҢҒЫРТУ 1. АРХИВ – 2025 Тәуелсіздік жылдарында халқымыздың өткенін зерттеуге қатысты ауқымды жұмыстар атқарылды. Еліміздің тарихи жылнамасындағы ақтаңдақтарды қайта қалпына келтіруге жол ашқан «Мәдени мұра» бағдарламасы табысты іске асырылды. Бірақ, бабаларымыздың өмірі мен олардың ғажап өркениеті жөніндегі көптеген деректі құжаттар, әлі де болса, ғылыми айналымға түскен жоқ. Олар әлемнің бүкіл архивтерінде өз іздеушісі мен зерттеушісін күтіп жатыр. Сондықтан ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік мұрағаттар дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізу үшін «Архив – 2025» жеті жылдық бағдарламасын жасауымыз қажет деп санаймын. Өз тарихына деген мақтаныш сезімін ұялатып, отаншылдық тәрбие беру мектеп қабырғасынан басталуға тиіс. Сондықтан мектептер мен барлық өңірлердегі өлкетану музейлерінің жанынан тарихи- археологиялық қозғалыстар құру маңызды.

12 слайд

13 слайд
2.ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ҰЛЫ ЕСІМДЕРІ Көпшіліктің санасында тарихи үдерістер, негізінен, тұлғаландыру сипатына ие болатыны белгілі. Көптеген халықтар өз елінің ерекше елшісі сынды ұлы бабаларының есімдерін мақтан тұтады. Мысалы, өткен д ə уірлердегі Тутанхамон, Конфуций, Ескендір Зұлқарнайын, Шекспир, Гете, Пушкин ж ə не Джордж Вашингтон сияқты дүние жүзіне белгілі тұлғалар бүгінде «өз мемлекеттерінің» баға жетпес символдық капиталы саналады ə рі сол елдердің халықаралық аренада тиімді ілгерілеуіне септігін тигізіп отыр. Ұлы дала Ə л-Фараби мен Ясауи, Күлтегін мен Бейбарыс, Ə з-Т ə уке мен Абылай, Кенесары мен Абай ж ə не басқа да көптеген ұлы тұлғалар шоғырын дүниеге ə келді.

13 слайд

14 слайд
3. ТҮРКІ Ə ЛЕМІНІҢ ГЕНЕЗИСІ Қазақстан – күллі түркі халықтарының қасиетті «Қара шаңырағы». Бүгінгі қазақтың сайын даласынан ə лемнің ə р түкпіріне тараған түркі тектес тайпалар мен халықтар басқа елдер мен өңірлердің тарихи үдерістеріне елеулі үлес қосты. Осыған байланысты, «Түркі өркениеті: түп тамырынан қазіргі заманға дейін» атты жобаны қолға алу қажет. Бұл жоба аясында 2019 жылы Астанада Түркологтардың дүниежүзілік конгресін ж ə не ə ртүрлі елдер музейлерінің экспозицияларына ежелгі түркі ж ə дігерлері қойылатын Түркі халықтарының м ə дени күндерін ұйымдастыру керек. Сондай-ақ, Википедияның үлгісінде Қазақстанның модераторлығымен Түркі халықтарына ортақ туындылардың бірыңғай онлайн кітапханасын ашу да маңызды. Сонымен қатар, жаңа облыс орталығы ретінде Түркістанды дамыту барысында оның халықаралық аренадағы беделін жүйелі түрде арттыру қажет. Қазақстанның ежелгі астанасы халқымыздың рухани орталығы ғана емес, сондай-ақ, бүкіл түркі әлемі үшін киелі орын болып саналады.

14 слайд

15 слайд
4. ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ЕЖЕЛГІ ӨНЕР ЖƏНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МУЗЕЙІ «Ұлы дала» атты ежелгі өнер және технологиялар музейін ашуға толық мүмкіндігіміз бар. Оған озық өнер мен технология үлгілерін – аң стилінде жасалған бұйымдарды, «Алтын адамның» жарақтарын, жылқыны қолға үйрету, металлургияны дамыту, қару-жарақ, сауыт-сайман дайындау үдерісін көрсететін заттарды және басқа да жәдігерлерді жинақтауға болады. Онда Қазақстан жерінен табылған құнды археологиялық ескерткіштер мен археологиялық кешендердің экспозициялары қойылады. Бұл заттар тарихи дәуірлердің қандай да бір кезеңіндегі әртүрлі шаруашылық салаларының даму үдерісін көрсетеді. Сонымен қатар, «Ұлы даланың ұлы өркениеттері» атты жалпыұлттық тарихи реконструкциялар клубын құрып, соның негізінде Астанада және Қазақстанның өзге де өңірлерінде ежелгі сақтар, ғұндар, ұлы түркі қағандарының дәуірі және басқа да тақырыптар бойынша фестивальдар өткізуге болады. Бұған қызығушылық білдірген адамдарды тарта отырып, осы тақырыптар аясындағы жұмыстарды бір мезгілде жүргізуге болады. Ежелгі Отырар қаласының бірқатар нысандарын – үйлері мен көшелерін, қоғамдық орындарын, су құбырларын, қала қамалының қабырғалары мен тағы да басқа жерлерін ішінара қалпына келтіретін туристік жоба да қызықты болмақ. Осының негізінде білімді дәріптеуге және туризмді дамытуға баса мән берілуі қажет.

15 слайд

16 слайд
5. Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы Бұл жоба аясында бізге «Дала фольклорының антологиясын» жасау керек. Мұнда Ұлы дала мұрагерлерінің өткен мыңжылдықтағы халық ауыз ə дебиетінің таңдаулы үлгілері – ертегілері, аңыз- ə фсаналары, қиссалары мен эпостары жинақталады. Сонымен қатар қазақтың қобыз, домбыра, сыбызғы, сазсырнай ж ə не басқа да д ə стүрлі музыкалық аспаптарымен орындауға арналған маңызды туындылар топтамасын – «Ұлы даланың көне сарындары» жинағын басып шығару қажет.

16 слайд

17 слайд
6. ТАРИХТЫҢ КИНО ӨНЕРІ МЕН ТЕЛЕВИЗИЯДАҒЫ КӨРІНІСІ Қазіргі замандағы халықтардың тарихи таным-түйсігінде кино өнері ерекше орын алады. Жалпы халықтың санасында фильмдердегі жарқын кинообраздар іргелі ғылыми монографиялардағы деректі портреттерден гөрі маңыздырақ рөл атқарады. Сондықтан тез арада Қазақстанның өркениет тарихының үздіксіз дамуын көрсететін деректі- қойылымдық фильмдердің, телевизиялық сериалдар мен толықметражды көркем картиналардың арнайы циклін өндіріске енгізу керек.

17 слайд

18 слайд
Назарларыңызға рақмет!

18 слайд