АБАЙ ҚҰНАНБАЕВ (1845–1904)

Туған жері:

Шығыс Қазақстан облысы,

Семей өңірі, Қарқаралы таулары.

Әкесі: Құнанбай – ауқатты және беделді би.

Анасы: Ұлжан – даналық пен мейірімділіктің үлгісі.

ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Абайдың поэзиясы мен прозасы қазақ әдебиетіне жаңа леп әкелді. Ол қазақ халқын ағартушылыққа, білімге және рухани жаңаруға шақырды.

Негізгі шығармалары:

Өлеңдері: «Қараңғы түнде тау қалғып», «Көзімнің қарасы»,

«Жаз», «Қыс».

Қара сөздері: 45 қара сөзден тұратын прозалық шығармалар, онда халықтың өмірі мен моральдық мәселелері талқыланады.

АБАЙДЫҢ ИДЕЯЛАРЫ

Ағартушылық: Абай білім мен ғылымды дамытуды қазақ қоғамының басты мақсаты

деп білді.

Рухани тәрбиелеу:

Ол адамгершілік, адалдық және әділдік қағидаттарын насихаттады.

Шығыс пен Батыс мәдениеттерін тоғыстыру:

Абай Шығыстың классикалық әдебиетімен қатар, Еуропа мәдениетін зерттеп, оны қазақ даласына таныстырды.

МӘДЕНИЕТТЕГІ МАҢЫЗЫ

Композитор:

Абай 20-дан астам ән шығарған («Желсіз түнде жарық ай», «Айттым сәлем, Қаламқас»).

Аудармашы:

Ол Лермонтов, Пушкин, Гёте шығармаларын қазақ тіліне аударған.

МҰРАСЫ МЕН ЕСКЕРТКІШТЕРІ

Семейдегі Абай мұражайы.

Ұлы ақынның шығармалары мектептер мен университеттерде оқытылады.

Қазақстанның әр қаласында

Абайға арналған ескерткіштер мен көше атаулары бар.

ҚАРА СӨЗДЕРІНЕН ДӘЙЕКСӨЗДЕР

«Адамзаттың бәрін сүй,

бауырым деп».

«Ғылым таппай мақтанба».

«Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей».

Абайдың өлеңдеріндегі негізгі тақырыптар:

Табиғат лирикасы:

Табиғатты адам өмірімен байланыстырып, оның сұлулығын суреттеу.

Адамгершілік:

Әділдік, адалдық, ізгілік пен ар-ұждан мәселелері.

Ағартушылық:

Білім мен ғылымның маңыздылығы, оқуға шақыру.

Махаббат: Шынайы сезімдердің нәзіктігі мен тазалығы.

Қоғамдық сын: Қоғамдағы кемшіліктер мен әділетсіздікті өткір сынау.

"Көзімнің қарасы"

Көзімнің қарасы,

Көңілімнің санасы,

Бітпейді ішімде

Ғашықтық жарасы.

Қазақтың данасы,

Жасы үлкен ағасы,

Бар демес сендей бір

Адамның баласы.

Жылайын, жырлайын,

Ағызып көз майын,

Айтуға келгенде

Қалқама сөз дайын.

Жүрекке әмір жоқ,

Қиялға жүгірд(і) көп.

Қиыннан (табысып),

Көңілім жүрді тоқ.

"Қан сонарда бүркітші

шығады аңға"

Қан сонарда бүркітші шығады аңға,

Тастан түлкі табылар аңдығанға.

Жақсы ат пен тату жолдас – бір ғанибет,

Ыңғайлы ықшам киім аңшы адамға.

Сонда да сонарлы күн бәрінен сән,

Сәйгүлік мініп, жүрсең тауға таман.

Қозғалыс көңілді серпілтеді,

Көз талмас қарауынан жоталардан.

Қыран бүркіт қайрылып қияға ұшса,

Жан-жаққа тамсанып бір қарап түссе,

Аңшының көңілі шарықтап шалқиды,

Кең дала кербездігі ойға түссе.

"Өлең – сөздің патшасы,

сөз сарасы"

Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы,

Қиыннан қиыстырар ер данасы.

Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,

Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы.

Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,

Ол – ақынның білімсіз бишарасы.

Айтушы мен тыңдаушы көбі надан,

Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы.

Әуелі хайуанға тіл бітпеген,

Олардағы жүрек те айна емес.

Ойлап-ойлап кете алмай тұрса ақын,

Ол дағы ойсыз наданға сай емес.

"Желсіз түнде жарық ай"

Желсіз түнде жарық ай,

Сәулесі суда дірілдеп.

Ауылдың маңы терең сай,

Тасыған өзен күрілдеп.

Қалың ағаш жапырағы

Сыбырласып өзді-өзі.

Көрінбей жердің топырағы,

Құлпырған жасыл жер жүзі.

Тау жаңғырып, ән қосып,

Үрген ит пен айтаққа.

Келмеп пе едің жол тосып,

Жолығуға аулаққа?

Таймаңдамай тамылжып,

Бір суынып, бір ысып.

Дем ала алмай дамыл қып,

Елең қағып, бос шошып.