Назар аударыңыз. Бұл материалды сайт қолданушысы жариялаған. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзса, осында жазыңыз. Біз ең жылдам уақытта материалды сайттан өшіреміз
Жақын арада сайт әкімшілігі сізбен хабарласады
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
Әдістемелік әзірлнеме
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады
Мазмұны
І. Кіріспе
Оқытудың тиімділігі –тұлғалық бағдарлануында
(түйінді мәселемнің көкейтестілігі)..................................................... 1 бет
ІІ. Негізгі бөлім.
Іс тәжірибенің мазмұны.
1.Әдістемелік теориялық алғышарттар ............................................... 2-3 бет
2. Сын тұрғысынан ойлау технологиясы элементтері арқылы
оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың
әдіс-тәсілдері.........................................................................................3-8 бет
3. Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың тиімділігі....................8-13 бет
ІІІ. Қорытынды.
Нәтижеге бағытталған білім........................................................13-15 бет
ІҮ. Пайдаланылған әдебиеттер.........................................................16 бет
Ү. Әдістемелік нұсқау .......................................................................17 бет
1.Кіріспе
Оқытудың тиімділігі –тұлғалық бағдарлануында
(Түйінді мәселенің көкейтестілігі)
Елбасымыздың жолдауында «ХХІ ғасырдың
табалдырығы алдында білім беру капиталға айналуда. Оның өзі мазмұны
жөнінен стратегиялық ресурстармен бәсекелесе алады. Елдің даму
деңгейі осы арқылы бағаланатын болады» - деп сапалы білім беруге
ерекше назар аударылып отыр. Педагог К.Д.Ушинский былай дейді: «Біз
жан – жақты жеке тұлға тәрбиелегіміз келсе, ол тұлғаны жан – жақты
зерттеп білуіміз керек». Осы ой бүгінгі таңда мұғалім әрекетінің
тұжырымдамасы іспеттес. Соған байланысты оқушының тұлғалық
құрылымымен басты белгілері мен сапаларын анықтаудың мәні
зор. Қазақстан өз тәуелсіздігін алғалы бері
еліміздің рухани өмірінде көптеген өзгерістер болды. Бұл оң
өзгерістер болашақ жастарды тәрбиелеуде жаңа мақсат – міндеттер
жүктеп отыр. Қазақстан жастарының рухани кеңістігін қалыптастырудың
алғышарты бастауыш мектепте жасалынады.ХХІ ғасыр мектебінің мақсаты
жас жеткіншектерді жауапкершілігі жоғары, парасатты, адамгершілік
мәдениеті қалыптасқан, өмірге икемді, ұлтжанды тұлға қалыптастыру.
Болашақ мұғалімдер осы мақсатты орындауға бейімделген маман болуы
шарт Қазіргі таңда мамандық
атаулының барлығы бейімділікті, ептілікті, шапшаңдықты, ерекше ой
қызметін, мол шығармашылық мүмкіндікті, өзін-өзі қоршаған түрлі
жағдайларға тез икемделіп қоймай, оларды керекті бағытына
шығармашылықпен бұра білу қабілеттілігін қажет етеді. Ендеше
ертеңгі күні қазақ мектебін бітірген жас ұлан қоғам алдында
дәрменсіздік көрсетпеу үшін мамандықтың кез-келген саласына қажетті
білік дағдыны мектептен алып шығуы керек. Ал білім негізі
бастауыштан қаланады. Шығармашылық деген сөздің мәніне үңілсек, ол адамның
мақсатты ісіне жету жолындағы талаптануы мен талпынысынан, жігері
мен сабырынан, сұранысы мен ізденісінен түзіліп, ақыл-ойы мен
сезімінің, қиялының ерекше бітімінен
көрінеді. Шығармашылық
дегеніміз – адамның ойлауының және өз бетінше
әрекетінің жоғары формасы.Шығармашылық бүкіл болмыстың,
қозғалыстың, дамудың яғни бүкіл тіршілік көзі. Мектептегі үздік
бітірген мыңдаған оқушының өмірмен бетпе-бет келгенде икемсіз,
дәрменсіз болып шығатын кездері аз болмайды. Сондықтан оқушының
шығармашылық мүмкіндігін ашуды, оған бағыт-бағдар берудің
қыр-сырын, оқыту жүйесіндегі мәнін, орнын, заңдылықтарын, жолдарын
сөз етпекпіз.
Шығармашылықтың түрлері көп. Алайда біздің нысанамыз сөз өнері
адамның шексіз мүмкіндігін ашу қасиетімен құдіретті.
Ал бастауыш мектеп- оқушыны шығармашыл етіп қалыптастырудың алғашқы
баспалдағы. Сондықтан менің де бастауыш сынып мұғалімі ретінде
алдыма қойған басты мақсатым- шығармашылыққа баули отырып
білімді, жаңашыл, бәсекеге қабілетті, ұшқыр ойлы, саналы ұрпақ
тәрбиелеу.
1
ІІ.Негізгі бөлім
Іс тәжірибенің мазмұны
1.Әдістемелік теориялық алғышарттар
Егер мұғалім өн бойына, өз ісіне, шәкіртіне деген
сүйіспеншілікті жинақтаса, ол – нағыз ұстаз.
Л.Н.Толстой
Бастауыш білім – үздіксіз
білім берудің алғашқы басқышы. Осыған сәйкес оқушыға белгілі бір
көлемдегі білім, білік , дағдыларды меңгертумен бірге табиғат,
қоршаған дүние туралы түсініктерін кеңейте отырып, оларды
шығармашылық бағытта жан – жақты дамыту – бүгінгі күннің басты
талабы. Осы талап тұрғысынан алғанда, оқу – тәрбие үрдісін
ұйымдастырудың сан түрлі әдіс – тәсілдерін іздестіру, жаңа
технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы
ерекше.
Бүгінгі ең негізгі мәселе болып отырған
жағдай оқушылардың ойын оқу мен жазуға сын тұрғысынан ойлауды
дамыта оқыту жүйесін қолға
алу.
Шығармашылық процестің 3
сатысы бар.
- Бірінші сатысы жаңаны, өзгеше тың дүниені сезе білу, шығармашылық
ой талдауға бейімділік, танымдық қызығушылық.
- Екінші сатысы интуиция, шығармашылық қиял, әдемілікті сезіне
білу, сөз ұшқырлығы, батылдық.
- Үшінші сатысы өзіндік сын, бастаған ісін аяғына дейін жеткізу,
дәлелдеме дәйектемелер ұсына білу, оның формаларын табу.
Міне осыған байланысты қазіргі таңда ғалымдар мен психологтар
мұғалімдерге баланың білімін ғана көтеріп қоймай жеке шығармашылық
баулуға өзек болардай өзіндік ерекше қабілет, бейімділік бар екенін
айтады:
- төменгі сынып оқушылары небір дүниені қиялында қиыстыра алғанымен
олардың қиялы тұрақтап, бір образды сюжетті ұстап тұра алмайды,
алдын ала ой, идея, мақсат тумайды. Ой-қиял тұрақсыз болғандықтан,
оны әрбір тапсырма міндет төңірегінде тұрақтандыру өте қиын.
Мұғалімнің міндеті баланың қиялын, ойын белгілі мақсатқа бағыттай
білу. Сонда ғана керемет образ тууы мүмкін;
- төменгі сынып оқушылары шығармашылыққа өте белсенділік
көрсеткенмен, оны тек ойын ретінде қабылдайды. Сондықтан әдеби
жаттығу, тапсырмалар ойын үлгісінде берілуі керек;
- төменгі сынып оқушылары бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге
шыдамсыз. Сондықтан педагог міндеті баланы баланы үздік создық
фантазия элементтерін емес, көлемі шағын, мазмұны жеңіл болса да,
тұтас композициялық туынды әкелуге жетектеу;
- төменгі сынып оқушыларында өзіндік сын мүлдем жоқтың қасы. Олар
үлкендік сын ой пікіріне қатты сүйенеді. Міне осы жағдай
ситуацияларда педагогтік көреген көз бен қабілет керек. Оқушының
қателескен жерін дәл тауып айта білуі және оқушының көзін жеткізе
білуі керек. Осы орайда
2
шығармашылыққа баулудың,
өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыруда сыннан өткен мынадай түрлерін
алуға болады:
- тақырыпты маөмұнына сай жинақтау;
- белгілі бір тақырыпта пікір талас тудыру;
- сөзжұмбақ құрау, шешу;
- шығарма, шағын әңгіме, мәтін құрау;
- әңгіменің ұқсастығы мен айырмашылығын салыстыру, бөліктерге
бөлгізу, тақырып қойғызу;
- қиялдау арқылы суретін салдыру, рөлге бөліп оқыту;
- ұнатқан кейіпкеріне мазмұнына кері әңгіме құрату;
- мазмұндама түрлерін жазу;
- адасқан сөзді орнына қойдыру.
Еліміздің білім саласында оқытудың жаңа технологияларының бірнеше
түрлері қолданылуда.
Ұстаздардың шығармашылығын, іскерлігін жетілдіру мақсатында
ұйымдастырылған шығармашылық топтар бар. Олар:
1. Вариативті (стандарттан тыс жұмыс істейтін мұғалімдер);
2. Тұрақты күнтізбелік жоспармен жан-жақты жұмыс істейтін
мұғалімдер;
3. Репродуктивті (кітаптағы білімді қайталау);
4. Проблемамен (зерттеу мақсаты);
5. Инновация (жаңашылдық).
«Оқу мен жазу арқылы сын
тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасын оқып үйреніп, оны өз
жұмыстарында қолданып жүрген мұалімдеріміз көп. Бұл бағдарламаның
ерекшелігі сол, егер адам бойында шын талант болса, оның көрінуіне
бірден бір жол болады. Мен өз тәжірибемде «Оқу мен жазу арқылы сын
тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасына сүйене отырып сабақ
жүргіземін . Мәселен, мәтінмен жұмыс істеу және ана тілі
сабақтарында оқушының сөйлеу мен жазу тіл байлығын қалыптастыру
мақсаттарына байланысты осы әдіс-тәсілдерді таңдап
алдым.
2. Сын тұрғысынан ойлау
технологиясы элементтері арқылы оқушылардың шығармашылық
қабілеттерін дамытудың
әдіс-тәсілдері Мақсаты – шығармашылық
ойлауды,сын тұрғысынан ойлауды дамыту. 3 мақсатында «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясын өз сабақтарымда қолданып жүрмін. Сын тұрғысынан ойлау технологиясының мені қызықтырғаны баланың өзі ізденіп дәлелдеуі. Ол бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші,ойланушы,өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім осы әрекетте бағыттаушы, ұйымдастырушы. Сын тұрғысы- нан ойлау дегеніміз - сабақта оқушылардың қызығушылығын арттыра отырып,өз ойын еркін және зерттей талпындырып ,тұжырым жасау. Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз - ой қозғай отырып, оқушының өз ойымен өзгелердің ойына сыни қарап, естігенін, білгенін талдап, салыстырып, реттеп, сұраптап, жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп,т ұжырым жасауға бағыттау, өз бетімен және бірлесіп шығарма- шылық жұмыс жасау. Оқушылардың осындай қабілеттерін дамытуға әр түрлі әдіс - тәсілдерді қолдануға болады. Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талапта- рын жүзеге асыруда оқушылардың білім деңгейін көтеруде,балаларды шығарма- шылыққа баулуда,ойларын еркін айтуға тез арада дұрыс шешімдер табуға атсалыса- тын бірден -бір тиімді бағдарлама деп есептеймін. Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылығын ояту, мағынаны тану, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі. «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технология- сымен жұмыс жасау кезінде бұл
сабақтар баланың танымдық белсенділігін арттыруға,өз бетінше білім
алуға,шығармашылығын қалыптастыруға ықпал ететіндігін атап
өтсем,оқушылыр-оқудың қызықты, ұжымды бірлесіп жұмыс жасауға
үйрететіндігін,білімнің тереңдігі әрі тиянақтылығы артатындығын
баяндайды. Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту барысында келесі міндеттерді
анықтадым. Сабақтың мақсаты үш бөліктен
тұрады: 4 талқылау,яғни үш фазада
сабақты бөліп өту,оқыту мен жазу процесін осындай үш сатыға
ұйымдастыру. Алдағы болатын құбылысты болжау үшін қиялға ерік
береді,ал ойлау мен сөйлеу тығыз байланысты. Берілген сөздер
арқылы ойды кеңейту үшін басқа сөздік қолданыстарды іздей
бастайды. Сұрақ қою және жауап беру барысында тілдік
қатысымдық бірліктер жүзеге асырады. Аз уақыт ішінде
материалдың мазмұнын түсініп,жеткізе білу үшін асқан
шешендік. Бір сөз төңірігінде бірнеше ой өрбіту арқылы сөздік
дәлдікке жетелейді. Пікірлесу кезеңінде танымдық қорды сыртқа
шығарып,тілдік қатынасқа түседі. Берілген сөзге орай
ұғымдардың синонимдік қатарын құрастыру тілдік тапқырлықты қажет
етеді. 5 етуге лайықталған «Бес жолды
өлең», «Венн диаграммасы», «Еркін жазу», «Семантикалық карта», «Т
кестесі сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне ,ауыр
–жеңілдігіне лайықтыла қолданылады. 6 болу.»Бір сабақтың әр кезеңдерінде түрлі әдістерді орнымен пайдалану арқылы көп нәтижеге жетуге болады. Қазақ тілі мен әдебиет пәнінен оқушылардың соңғы жылдардағы
табыстары қуантады. |
|
І. Қызығушылықтарын
ояту.
Бұл кезеңде оқушыларды сабаққа психологиялық
тұрғыдан дайындай отырып, қызығушылықтарын арттырудың әр түрлі әдіс
– амалдары қарастырылады. Мысалы: «Шаттық шеңбері», «Тілекті
тізбек» немесе қызықты сұрақтар қою арқылы оқушыларды өтілетін
сабаққа тарту.
ІІ. Мағынаны
ажырату.
Белсенді түрде оқу. Бұл кезеңді іске асыру
үшін бірнеше әдіс – тәсілдер бар. Олар болжау кестесі, ойлан,
жұптас, ортаға сал, білемін, білгім келеді, үйренгенім, сұрақ қоя
білуді үйрету, өзара оқыту, топпен болжау, топпен зерттеу, т.б. Осы
әдіс – тәсілдерді қолдану бұл кезеңді ең тамаша кезеңге, яғни
оқушының өздігінен білім алу, өзін - өзі өзектілендіру, танымдық
қабілеттерінің дамуы, шығармашылық іс - әрекеттерінің оянуы, бір
сөзбен айтқанда, өзіндік еңбек ету кезеңіне
айналдырады.
ІІІ. Ой
толғаныс. Оқуды
қорытындылауы.
Оқушы алған білімін пайдалана отырып шешім
қабылдайды, топпен бөлініп берілген тапсырмалары болса, өздері
дәлелдейді, көрсетеді, бағалайды немесе «Эссе жазу, бес жолды өлең»
тәсілдерін пайдаланады. Қазіргі оқыту үрдісінде оң әсерін көрсетіп
жүрген әдістердің бірі – «топқа бөліп шығармашылық тапсырмалар
беру». Бастауыш сыныпта негізгі міндет – оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту. Бұл мәселені алудағы басты мақсатым
– оқытудың жаңаша әдіс – тәсілдерін қолдану арқылы баланың
кішкентай кезінен дүниеге өзіндік көзқарасының қалыптасуына жол
ашу. Осы орайда шығармашылыққа баулудың, өзіндік іс - әрекетін
ұйымдастыру сыннан өткен мынадай түрлерін алуға
болады:
-тақырыпты мазмұнына сай
жинақтау;
-арнаулы бір тақырыпта пікір – талас тудыру;
-сөз жұмбақ құрастыру, шешу;
-шығарма, шағын әңгіме мәтінін құрау;
-өлең, өтірік өлеңдер құрау;
-әңгімелердің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қою;
-елестетіп, қиялдау арқылы суретін салғызу, рөлге бөліп оқыту;
-мазмұндама түрлерін жазу;
-адасқан сөзді орнына қой. т.б.
Ал, сыныптан тыс жұмыс кезіндегі
шығармашылыққа баулу
түрі:
-мектеп шеберханасына,
мұражайға апару;
7
-әр түрлі кездесулер ұйымдастырып, одан алған әсерлері бойынша шығарма, өлең жазу;
-суретті кітапша жасату, жазбаша баяндату;
-мектептегі үйірмелерге, сыныптан тыс жұмыстарға қатысуына жағдай жасау;
-газет – журналдарға жаздырып, оны оқу үрдісінде үнемі пайдалану;
-ауыз әдебиетінің түрлерін сабақтарда кеңінен пайдалану.
Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы талант көзін ашып, тілін байыту, қиялын ұштау мен өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Жаңа буын оқулықтарын оқытудағы қазіргі технологиясын қолдану дегеніміз – келешек ұрпақты еркін дамуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау. Осыған байланысты оқыту мазмұнын, түрін, әдісін дұрыс таңдай білу қажеттілігі туады. Баланың бойындағы қабілетін ашу – одан әрі жетілдіру дамыта оқытудың негізінде зерттеушілік білігін және оңтайлы шешімін қабылдауға ынталандыру арқылы баланың бойына еркіндік, мақсаткерлік, еңбексүйгіштік, белсенділік, өз пікірін саналы, шебер ортаға сала білу сияқты оқыта отырып жалпы дамытуды үнемі сабақта жүйелі жүзеге асырғанда жан – жақты гармониялық даму үшін негіз жасалады.
3. Сын тұрғысынан ойлау арқылы оқытудың тиімділігі
Қоғамымыздың қазіргі даму
кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін
технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әр түрлі
технологиялары жасалып, білім беру мекемелерінің тәжірибесіне
енуде. Жаңа технологияларды меңгерту мұғалімнің интелектуалдық,
кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа да көптеген
адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді.
Жаңа технологиялар теориялық тұрғыда дәлелденіп, тәжірибеде жақсы
нәтижелер беруде.
Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде
пайдалану үшін, әр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтік мақсатына, мүддесіне сай,
өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа
технологиялар-оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай
білуін, теориялық негіздерін, эстетикалық көзқарастарын пайымдауын,
баға беруін, танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған. Жалпы
білім беретін мектептердегі оқу-тәрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни
оның нәтижесінің жоғарғы деңгейде болуын қадағалау жаңашыл
педагогтардың қолында болды. Олар педагогикаға «жаңа
технология»терминін енгізді. Бұл жаңашыл педагогтардың
мақсаты-оқушылардың алатын білімдерін сапалы ету, оның толыққанды
жеке тұлға болып қалыптасуына негіз болу. Осыған орай қазірде
педагогикалық технологиялар көптеп саналады. Мысалы, атап айтар
болсақ, Ынтымақтастықта оқыту технологиясы, Ш.А.Амонашвилидің
«Білім беруді
8
ізгілендіру технологиясы»,
П.М.Эрдниевтің»Дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы»,
Л. С. Выготский, Л.В.Эльконин, В.В.Давыдовтің «Дамыта оқыту
технологиясы», В.М.Монаховтың «Модульдік оқыту технологиясы»,
«Проблемалық оқыту технологиясы», В.Ф.Шаталовтың «Тірек сигналдары
арқылы оқыту технологиясы», С.Н.Лысенконың «Түсіндіре басқарып оза
оқыту технологиясы», «Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы»,
«Оқытудың компьютерлік технологиясы», Сын тұрғысынан ойлау арқылы
оқыту технологиясы»т. б. көптеген технологиялар енгізілді. Бұл
педагогикалық жаңа технологиялар бастауыш сынып мұғалімдеріне
мынадай қағидаларды ұстанады:оқуға шығармашылықтың енуі, мұғалім
мен оқушы арасында ынтымақтастық, өзара әрекеттестік сипатындағы
жаңа әлеуметтік қатынастың пайда болуы, жеке тұлғаның дамуына
жағдайдың туғызылуы, яғни жеке тұлғаға бағдарланған оқу, тұлға
дамуының сыртқы әсермен бірге оқушының ішкі түрткілері негізінде
жүргізілуі. Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз-тәжірибеде
жүзеге асырылып, нәтиже беретін педагогикалық жүйенің жобасы. Жаңа
технологиялардың негізгі қағидалары:
- балаға ізгілік тұрғысынан қарау;
- оқу мен тәрбиенің бірлігі;
- баланың танымдық және шығармашылық икемділігін дамыту;
- баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
- әр оқушының , оның қабілетімен мүмкіндік деңгейіне қарай
оқыту;
- барлық оқушының дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу.
Білімнің жаңа мазмұнын жүзеге асыру үшін жаңа технологиялар
қажет-ақ. Жаңалықты меңгеру мен жүзеге асыруда дұрыс түсінбеушілік
ұйымдастырушыға әртүрлі кедергі жасайтыны белгілі. Сондай
педагогикалық технологиялардың бірі « Оқу мен жазу арқылы сын
тұрғысынан ойлауды дамыту» .
«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы әлемнің
түкпір-түкпірінен жиналған білім берушілердің бірлескен еңбегі деп
түсінуіміз керек.
Бұл бағдарламаның мақсаты барлық жастағы, соның ішінде бастауыш
сынып оқушыларының кез келген мазмұн, түсінікке сыни тұрғыдан
қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға сапалы шешім
қабылдауды осы сабақтарда үйренеді.
Бұл бағдарлама жаңа буын оқулықтарының талаптарын жүзеге асыруда,
оқушылардың білім деңгейін көтеруде, балаларды шығармашылыққа
баулуда, ойларын еркін айтуда тез арада дұрыс шешімдер табуға
атсалысатын бірден-бір тиімді бағдарлама деп есептеймін.
Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған, бірін-бірі толықтырған
ойлау десек қателеспейміз. Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында
ерекшелік бар. Бұл құрылым үш деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің
үлгісі. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып ішінен қажеттісін
алуға үйретеді.
1-кезең-Қызығушылықты ояту. Бұл үйрену үрдісі. Оқушының
бұрынғы
9
білетіні мен жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Сондықтанда сабақта қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығ