Круглоозерный ЖОББ мектебі
БАЯНДАМА«Ақжайық ақындарының поэзиясындағы ұлтжандылық тәрбиесі»
Дайындаған: қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі: Каресова Т.К
Әр заман поэзиясының өзіне лайық күйі бар, өзіне лайық үні бар. Әрқайсысымыз бетпе-бет жүздескенде ғана шырайын танып, ал мән-мағына, тұлға бітімін әлі ешкім жеріне жеткізе анықтап «міне осы» деп суретін сызып бере алмаған бір ғайып, тоқсан тылсым. Дүние-тіршілік, ғалам-болмыс санамызға симастай қаншалық кең болса, поэзияның да ауқымы сондай шексіз. Тас ғасырының тілсіз санасын толқытып, дүниенің ең көне ақынынан бастап, жырлаған өлеңдер мәңгілік тақырыптар болып қала бермек. Жер жиһанның күллі ақыны кезегімен келіп, гүлін теріп, жемісін жинап әкететін, бірақ келген сайын, құпия гүлдеп, сиқырлы сыр алатын махабаттың ғажайып бағы... Сағыныш. Қуаныш. Өкініш. Үміт. Егіз туған жақсылық пен жамандық, кек пен кешу, келісім мен кесірлікті әр ұрпақ өзінше көріп, өрнегін өзінше құлпыртатын құбылыстар, сезімдер мен сырлар. Поэзия (грек- poiesis- шығарамын, жасаймын, творчество)- белгілі бір өлшем жүйеге бағынып, тізбекке түскен, өлеңмен жазылған не айтылған сөз өнерінің бір түрі. Қазақ халқының бай ауыз әдебиеті мұрасының дені - поэзиялық шығармалар. Ал қазіргі таңдағы қазақ поэзиясының халі қандай? Соның ішінде Ақ Жайық ақындарының поэзиясы қандай күйде?Бүгінгі қазақ поэзиясы қазір кемеліне келіп, келбеті толысқан дер шағында. Бүгінгі ақындардың қаламынан шыққан таңдаулы туындыларды кез-келген аудиторияның европалық па, азиялық па, бәрібір – талқысына салып таразылап көрсек, ұялып – қысылып қалмайтынымыз да ақиқат. Өмір барда, тағдыр барда, жүйке барда поэзия да өмір сүретіні аян. Адам жанындағы махаббат пен сағыныш, қайғы мен өкініш өлмесе өлең де өлмейді. «Өлең – алтын, сөз – күміс», «Қыз – ауыл гүлі, өлең – сауық гүлі» деген мақалдарды жиі естіп жатамыз. «Ендеше өлең деген, өлең деген, құлағым өлең десе елеңдеген», «Түйеге мінген қазақтың төрт ауыз өлеңі болады» деген сөздер текке айтылмаса керек. Қазақ жырының туын жоғары ұстап, биікке көтерген Ә.Тәжібаев, Ж.Молдағалиев, С.Мәуленов, М. Мақатаев, Қ.Аманжолов секілді марқасқаларымыздың соңынан ілесіп, талай тайқасқаларымыз келеді. Жайық жерінде дүниеге келіп, осынау қасиетті жердің көк шалғынын, жұпар иісті таза ауасын, күні мен түнін, ащысы мен тәттісін, асылы мен ғашығын жырға қосқан қазақтың қадірлі ақыны Қ. Мырзалиевті, Жайықтың ақ шағаласы атанған А. Бақтыгерееваны, сүйікті әндерімен танылған Е. Хасанғалиевті үлкен мақтанышпен айта аламыз. Сонымен қатар Ғ. Сейтақ, А. Шахин, А. Нәріков, Ж. Нәбиуллин ақындарымыз биік белестерден көрініп жүргенін білеміз. «Өнерлінің қолы алтын, өлеңшінің сөзі алтын» - демекші, әлемге әйгілі аға- апаларымыздың ізін басып, жолын қуған жастарымыз күннен-күнге көбейіп, жырға-жыр қосып, нұрға-нұр қосқандай. Солардың қатарына Жайық өңірінің сүйікті ақынына айналған, сыршыл өлеңдерімен оқырманды баурап алған Сариева Ұлдай, «Өлеңді халықтың рухани азығы, жан серігі» деп білетін Қазыбек Құттымұратұлы, жастайынан өлеңді жанындай сүйіп, Ақан серіден айнымай қалған Ұзақов Жангелді, өзінің жырларын жалпыға жазып жүрген Талғат Мықи біздің мақтаныштарымыз. Міне бұл ақындарымыз бір-біріне мүлдем ұқсамайтын, өз алдарына сүрлеу жолдары, мықты мақсаттары мен асқақ армандары бар жеке тұлғалар. Ал, осы ақындарымызды мектеп қабырғасында оқып жүрген шәкірттерден сұрай қалсақ, «Ол кім?»немесе «Мен Қадір мен Ақұштап ақындарды білемін» деп жатады. Өз аумағымыздың ақындарын білмегенде, біз болашақта кім боламыз? Қазіргі таңда теледидардан, газет-журнал беттерінен ағылып жатқан тәлім-тәрбиелік өлеңдерді көп кездестіреміз. Бірақ осы өлеңдерді жас жеткіншек оқи ма, оқыса да сол өлеңнің тұңғиына бойлай ала ма? Бүгінгі таңда бала тәрбиесі өзекті мәселе болып отыр. Тәлім-тәрбиелік өлеңдерді үйде де, мектеп қабырғасында көбірек оқып талдаса, оқушы ойының әлдеқайда өрістеуіне жол ашылар сөзсіз. Қазақ халқы еш нәрсені өзінің баласынан жоғары бағалаған емес. Сондықтан халық ең алғаш өзінің жақсы ойын, жақсы қиялын өлең етіп, ән етіп тұңғыш рет баласына арнаған. Жас нәрестенің дүниеге келуін қуаныш еткен. Баланы жұбату, ойнату, тәрбиелеу, оның алдына неше алуан тілек, мақсаттар қою өлеңмен, жырмен, көркем сөзбен айтылған. Мен үшін ақын өлеңдерінің терең ойы мен көркем тілі баланы айнала қоршаған ортамен, адамдармен қарым-қатынас жасай алуына, өмірге өзін бейімдей білуіне мінез-құлқын, өзіндік танымын орнықтыруға әсерін тигізетін ұлттық құндылық. Ақын Қ. Мырзалиевтің 7 сыныптағы (орыс) « Жеті» өлеңінің астарына үңілсек, үлкен мағына жатыр. Бұл сабақта оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында, әртүрлі тапсырмаларды пайдаландым. Ерлерді мен сыйлаймын Елім дейтін. Елім дейтін, Өзгеге емінбейтін. Жеті болсақ шіркін-ай, Үшің түгіл, Екіңіздің өзіне бөлінбейтін!Қазақ тарихы туралы сұрақтар қойылып, мақал-мәтелдер, сөзжұмбақтар, қызықты әңгімелер айтылып, оқушылар мол мәлімет алды. Бұл жерде жас жеткіншек өз елінің тарихы жайлы, жеті атасы, қазақ халқының өзіне тән салт-дәстүрді ұстанып, бірлікті ту ғып ұстап, жақсыға жаны құмар халық екендігі де баяндалды. Жастарды ұлтжандылыққа тәрбиелеуде ақын өлеңдерінің қуаты мол, баға жетпес байлық деп білемін. 5-6-7 қазақ сыныптарына сыныптан тыс шара ретінде « Ақын да бір перзентің қолыңдағы» - деп аталатын Ақ Жайық ақындары туралы сыр шертілді. Ақын туралы Қ. Мырзалиев: Айтамыз біздер ақын деп Адамды шоқ боп маздаған. Ақынға керек ақыл көп, Асаулық керек аздаған – деп, ақын өлеңімен ашылған тәрбие сағаты оқушыларды алдымен Ақ Жайық ақындарының өмірлері, Отан туралы, туған жер туралы өлеңдері қызықтырмай қоймады.Ақұштап ақын Жайықты былайша жырлайды: Өзіңе жан-жануар құмар мына Тағдырдың тұрдың талай сын алдында. Ғажапсың ару Жайық,кәрі Жайық, Суарған құланды да, жыланды да. Бұл жерде А. Бақтыгереева портреті, өлеңнен үзінді, Жайық суреті, бейнефильмдер көрсетіліп, оқушы біріншіден: ақын өмірі, шығармасы туралы білсе, екіншіден: оқушының поэзияға деген, өмірге деген, өз еліне, өз жеріне деген сүйіспеншіліктері арта түсті.Т. Жұмабекұлы «Отан» өлеңінде:Отан осы – оттан ыстық күйдірер,Отан осы – ынтық қылып сүйдірер,Отан осы – сарқылмайтын сағыныш,Отан осы – қуаты мол дабыл күш.Жас ақын Отанды біресе батырдың ұраны, біресе мұсылманның құраны, біресе адамның жүрегі, шырқап салар ән-жыры дейді. Отанды көл-көсір мағынамен түсіндіреді. Бұл өлеңде тұнып тұрған ғибратты сөздер. Жыр жампозы – Ұзақов Жангелді «Бір қазақтың ұлымын» деп аталатын өлеңінде: Біріншіден – екі аяқты пендемін Жақсыға үйір, жамандықтан кендемін. Екіншіден – мұсылманмын Алла жолында құлшылықты қылатын Үшіншіден – қызу қанды қазақпын. Бұғаусызбын, дербес әрі азатпын.Осындай балғын жүректің бойынан бірнеше қасиеттің табылуы үлкенжетістік. Ақ Жайық поэзиясы алып мұра. Оны ер де, әйел де, кәрі де, жас та байытып отырады. Оқушылар осындай алып мұраларды көбірек оқып, санасына түйсе ғана елін сүйер нағыз азамат пен азаматша тәрбиеленері сөзсіз. Сонымен қатар жақсылық пен жамандық, мінездегі мақтану мен мақтаншақтық, жағадан алу секілді келеңсіздіктің не екенін, орынды жерде сөйлеп, әлемдегі әсемдік пен бейбітшілікке ұмтылып, әрқашан өз ісіне сенімді болып, ұлт мақтанышына айналуға асығары даусыз. Осындай алып мұраларды оқушы ойының, санасының өсіп өркендеуіне жиі пайдалансақ, нұр үстіне нұр болар еді. Абай Құнанбаев айтпақшы: « Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар. Әуелі – көкірегі байлаулы, берік болмақ керек. Екінші – сол нәрсені естігенде я көргенде көңілденіп, ынтамен ұғу керек. Үшінші – сол нәрсені ішінен қайталап, ойланып, көңілге бекіту керек. Төртінші – кеселді ойлардан қашық болу керек». Осындай баға жетпес байлықты «көрер көз, естір құлақ болса» ғана болғаны.
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
19 Қараша 2018
696
0 рет жүктелген
