ӘСКЕР ҚОРҒАНЫС ОРНЫ МА ӘЛДЕ ҚОРҚЫНЫШ МЕКЕНІ МЕ?

Соңғы жылдары Қазақстан Қарулы күштерінде жас сарбаздар арасындағы әлімжеттік, зорлық-зомбылық және кейде өлім-жітім оқиғалары жиілеп барады. Әлеуметтік желілерде, жаңалық сайттарында және журналистік зерттеулерде осы мәселелер жиі жарияланып, қоғамның назары әскери тәртіпке аударылды. Әскер – елдің қорғаны, тәуелсіздіктің тірегі болғанымен, қазіргі кезде кей бөлімдерде сарбаздар өзара қорқынышқа, психологиялық қысымға және кейде физикалық зорлыққа ұшырап отыр. Бұл тек жеке адамдар арасындағы жанжал емес, әскери жүйенің құрылымдық, тәрбие және моральдық кемшіліктерінің айқын көрінісі.Әлімжеттік мәселесі тек әскери салаға ғана қатысты емес, ол қоғамның рухани және моральдық ахуалына байланысты күрделі әлеуметтік мәселе болып отыр. Жас сарбаздар арасындағы зорлық-зомбылық, командирлердің бақылау жүйесінің формализациялануы және психологиялық қолдаудың жеткіліксіздігі – барлығы да қоғамдық сенімнің әлсіреуіне әсер етеді. Осы тұрғыдан алғанда, әскердегі әлімжеттік – жеке сарбаздың мінезі емес, қоғамдағы тәрбие, жауапкершілік және институционалдық жүйенің көрінісі.

Запастағы полковник, әскери маман Серік Шалов бұл мәселені қоғамның жалпы рухани күйімен байланыстырады. Оның айтуынша, әскер – қоғамның айнасы, сондықтан ондағы әрбір келеңсіздік елдің ішкі мәдени және моральдық дағдарысын көрсетеді. «Әскер – тек қарумен емес, рухпен тәрбиеленетін орта. Егер қоғамда немқұрайдылық пен жауапсыздық белең алса, ол міндетті түрде армияда көрініс табады. Әскердегі тәртіптің әлсіреуі – офицердің ұстаздық миссиясын жоғалтқандығының дәлелі», – дейді әскери маман Шалов. Сарапшының пікірінше, қазіргі кезде әскери бөлімдердегі тәрбиелік жұмыс формалды сипатқа ие, офицерлердің жауапкершілігі төмен, ал психологиялық қызмет жүйесі қағаз жүзінде ғана бар. Мұның барлығы жас сарбаздардың моральдық қысымға ұшырауына, өзара сенімнің бұзылуына және бейресми иерархияның күшеюіне алып келеді.Ол сондай-ақ кадр саясатының әлсіздігіне назар аударады. Әскерде офицерлік қызметті абырой мен намыс емес, мансап пен атақ үшін таңдайтындар көбейіп, «әскери рух» ұғымы әлсіреп барады. Әскери сарапшы Ермек Сейітбатталов мәселені жүйелік тұрғыдан бағамдайды. Ол Қорғаныс министрлігінің беделі соңғы онжылдықта айтарлықтай төмендегенін айтады. «2010 жылдан бері министрлікке кәсіби даярлығы төмен, әскери тәжірибесі жеткіліксіз тұлғалардың келуі саланың ішкі тәртібіне теріс әсер етті. Мұндайда әскердің рухы емес, бюрократия үстем болады. Ал бюрократия – тәртіптің ең үлкен жауы», – дейді ол. Сейітбатталовтың пікірінше, кадр саясатын кәсібилендіру және басқару жүйесін қайта қарау қажет. Әскери мансап сатысы әділетті әрі айқын болуға тиіс. Командирлер кәсіби қабілетімен емес, таныстық пен туыстық арқылы көтерілсе, сарбаздың да сенімі жоғалады. Сондықтан ол Қорғаныс министрлігінде моральдық іріктеу жүйесін енгізуді, офицер беделін рухани деңгейде қалпына келтіруді ұсынады. Әлеуметтанушы Айман Сәрсенова әлімжеттіктің тамыры тереңде жатыр деп есептейді. Оның ойынша, бұл – әскердің қоғамнан шектен тыс оқшаулануының нәтижесі. «Бүгінде әскер – жабық институт. Қоғам ол жерде не болып жатқанын білмейді, ал сарбаздың дауысы сыртқа жетпейді. Мұндай жағдайда бақылау да, әділдік те болмайды», – дейді Сәрсенова. Зерттеуші бұл жағдайды түзету үшін үш нақты ұсыныс ұсынады. Осы орайда әскери омбудсмен институтын енгізу және қоғамдық мониторинг және тәуелсіз бақылау жүйесін қалыптастыру қажет. Ақпараттық ашықтықты күшейтіп, қоғам мен әскер арасындағы коммуникацияны нығайту.Сәрсенованың пікірінше, әскер мен қоғам арасындағы байланыс қалпына келсе, сенім артады, ал сенім бар жерде қорқыныш пен зорлыққа орын қалмайды. Үш сарапшының пікірін салыстыра отырып, мынадай ортақ қорытынды жасауға болады: әлімжеттік – бір ғана тәртіп бұзушылық емес, ол күрделі әлеуметтік-саяси құбылыс. Барлық пікірлер төрт негізгі түйінге келіп тіреледі.Тәрбиенің әлсіздігі мен бақылаудың формалдылығы. Кадр саясатының қателігі мен әскердің жабықтығы мен қоғамнан оқшаулану.Бұл факторлар өзара байланысып, бірін-бірі күшейтеді. Мысалы, офицердің моральдық беделі төмендеген сайын бақылау әлсірейді, ал бақылау формалды болған сайын әділетсіздікке жол ашылады. Соның салдарынан «дедовщина» сияқты көлеңкелі жүйелер тамыр жаяды. Әскер – қатаң тәртіп пен әділдікті талап ететін еорта. Бірақ әділдік болмайынша, тәртіп те тұрақты болмайды.

Әскердегі әлімжеттік — тек әскери тәртіптің әлсіздігінен туындаған уақытша құбылыс емес, бұл — қоғамның рухани дағдарысын және жүйелік кемшіліктерін көрсететін терең әлеуметтік мәселе. Ол қоғамдағы немқұрайдылықтың, әділетсіздікке төзудің және моральдық құндылықтардың әлсіреуінің салдары.Нағыз әскер – тәртіп пен сенімнің мектебі болуы керек. Сарбаз бір-бірінен қорқып емес, бірге Отан қорғауға ант берген бауыр ретінде өмір сүруі тиіс. Ал офицердің абыройы – оның шені мен билігінде емес, әділдігі мен адамгершілігінен көрінеді.Бүгінгі жағдай бізге бір шындықты еске салады. Әлімжеттікпен күрес – сарбазды қорғау ғана емес, ұлттың ар-намысын қорғау. Әскердегі бір сарбаздың көз жасы – тұтас қоғамның жауапкершілігі. Сондықтан әскерде психологиялық қолдау жүйесін күшейту және азаматтық бақылау мен ашықтықты қамтамасыз ету қажет. Әскери мәдениет пен рухани тәрбиеге басымдық беру –бұл мәселені шешудің басты жолдары болуы тиіс. Әскер – елдің айнасы. Егер ол айнада әділет, абырой және бауырмалдық бейнеленсе, онда сол елдің болашағы мықты болмақ. Әлімжеттікке қарсы тұру – біздің қоғамның өз болашағына деген сенімін қорғау жолындағы ортақ борышымыз.

Нұрділла Асылжан 204 топ