Асық ойыны 2024

НҰР-СҰЛТАН ҚАЛАСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ
БІЛІМ БЕРУДІ ЖАҢҒЫРТУ ОРТАЛЫҒЫ
НҰР-СҰЛТАН ҚАЛАСЫ ӘКІМДІГІНІҢ
«ШЫҒЫС» БАЛАЛАР ЖӘНЕ ЖАС ӨСПІРІМДЕР ОРТАЛЫҒЫ

АСЫҚ ОЙЫНЫ
факультатив курсының 1-2 сыныптарға арналған
бағдарламасы

НҰР-СҰЛТАН, 2020

Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің «Шығыс» балалар және жас өспірімдер
орталығының оқу-әдістемелік кеңесінде қаралып, қалалық ғылыми-әдістемелік
кеңеске ұсынылды.
Хаттама № 5
22.04.2020 жыл

Пікір берушілер: Шапекова Нэля Лукпановна, жаратылыстану ғылымдары
факультетінің деканы, медицина ғылымдарының докторы, профессор. Л.Н.
Гумелеев атындағы Еуразия Ұлттық Университеті
Искакова Г.Г, Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің «Шығыс» балалар және жас
өспірімдер орталығы директорының оқу-әдістемелік ісі жөніндегі орынбасары.
Құрастырушылар: Тяженов.Н.И Нұр-Сұлтан қаласы әкімдігінің «Шығыс»
балалар және жас өспірімдер орталығы директоры.Рахметов Е.С №24 орта
мектеп денешынықтыру пәні мұғалімі. Исламбеков М.К №18 орта мектеп дене
шынықтыру пәні мұғалімі. «Асық
ойыны» факультатив курсының
бағдарламасы. 1-2-сын. арналған. Нұр-Сұлтан қаласы: 2020.- 94 б.

Кез-келген спорттық ойындардан кем түспейтін асық ойынының жас
ұрпаққа берер тәрбиелік маңызы да зор. Ойынның бұл түріне жас
жеткіншектің ықыласы оянып, қызығушылығы артары да сөзсіз.
Бұл жұмыста бірқатар асық ойынының түрлеріне толық түрде
талдау жасалып, жан-жақты түсінік берілген. Әр мұғалім оқушылардың
деңгейіне байланысты асық ойындарын таңдай алады. Ойынды оқыта
отырып, сыныпаралық және мектепаралық қалалық,республикалық
жарыстар ұйымдастырылып өтіп жатыр.
Осы факультативтік бағдарламасын әдістемелік құрал мектеп
мұғалімдеріне және үйірме жетекшілеріне көмекші құрал ретінде
ұсынылады.

Мазмұны
Түсінік хат................................................................................................................ 3
Күнтізбелік-тақырыптық жоспар.......................................................................... 4
Қосымша ресурстар .............................................................................................. 12
Қорытынды.............................................................................................................. 93
Пайдалаған әдебиеттер........................................................................................... 96

3

Түсінік хат
Бағдарлама бағыты: Ұлттық ойын.
Тәрбие бағыты: Асық ойынының түрлерін үйрету арқылы эстетикалық,
патриоттық, мәдени тәрбие беру.
Мақсаты: Ұлттық асық ойынын жандандырып, жоғары деңгейде
оқушылардың ұлттық ойынға деген қызуғушылығын қалыптастыру.
Міндеттері:
- Мектеп базасында дене тәрбиесі сабағында алған білімдерін шыңдап
шеберліктерін қосымша білім беру арқылы әрі қарай дамыту оқушының
дарынын ашу.
- Асық ойынын жетік меңгере алатын тұлға қалыптастыру.
- Асық ойыны сондай-ақ ептілікке,мергендікке,ұқыптылыққа,сергектікке
баулу, қазақтың ұлттық ойындарын білуге құштарлығын аттыру.
- Қазіргі ұрпақтың санасына алыстап бара жатқан бабаларымыздың ұлттық
ойын түрлерін әсіресе асық ойынын жандандыру.
"Асық ату" бағдарламасында жыл бойына 34 сағатқа аптасына 1 сағаттық
бағдарлам қарастырылған.
Бағдарламаның өзектілігі: Мектеп оқушыларының патриоттық сезімін
ояту. Отанға сүйіспеншілігі мол, білімді жəне білекті тұлға қалыптастыру үшін
асық ойындары арқылы сабақта жəне сабақтан тыс ықпалдастырылған пəндерді
жүргізу қажеттілігі туып отыр.Асық ойыны баланың жастайынан жүйке
жүйелерін шыңдап, оларды дəлдікке, ұстамдылыққа, байсалдылыққа
тəрбиелейді. Осындай қасиеттері болмаса, адам ойында да, өмірде де көздеген
мақсатынан шыға бермейді.
Бағдарламаның жаңашылдығы:
Халқымыздың ұлттық ойындарын жаңғырта отырып, заманауи
технология бойынша ұрпақ бойына дарыту;
- ұлттық, патриоттық, эстетикалық тəрбие берудің инновациялық негіздерін
қалыптастыру, бағдар беру
Оқушы асық ойынын ойнау барысында күтілетін нәтиже:
- Асық ойнау барысында логикалық ойлау қабілетін арттырады;
- Асық ойыны арқылы негізгі пән аралық байланыс жолға қойылады;
- Ойындар арқылы логикалық тапсырмаларды жылдам орындайды;
- Ұлттық ойындардың білімдік маңызы қозғалыс қасиеттерінің дамуымен бір
мезгілде қозғалыс дағдылары да жетіледі.
.

4

«Асық ойыны» факультативтік бағдарлама
(34 сағат)
1-сынып
1 сынып оқушыларына арналған сағаттар кестесі.
Оқу тоқсандары
Сыны
Жылдық
Бағдарлама түрі
I
II
III
IV
п
1 сынып
8
8
10
8
34
Үйірме жұмысы.
Ұлттық ойын «Асық»
1. Теориялық сабақ: «Асық ойынының тарихы». (1 сағат)

2.Сабақтың тақырыбы: Асықпен танысу «Алшы», «Тәйкі» түрі . (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
Ә) Бекіту сабағы
Б) Жетілдіру сабағы

(1 сағат)
(1 сағат)
(1сағат)

3.Сабақтың тақырыбы: Асық атаулары «Бүк», «Шік» түрі (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
4.Сабақтың тақырыбы:Қыз балаларға арналған ойын
«Бес асық» ойыны «Бірлік» асықты алу тәсілдері (1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
5. Сабақтың тақырыбы: «Өз сақасын таңдау» әдісі (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
6.Сабақтың тақырыбы: «Асықты тигізу» әдісі (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
7.Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
«Бес асық «Екілік» ойыны асықты алу тәсілдері
(1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)

5

8.Сабақтың тақырыбы: «Сақаларды иіру» (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
9.Сабақтың тақырыбы: «Асық ойынының әдіс-тәсілдері» (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
10.Сабақтың тақырыбы: «Бір табан» ойыны» (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
11.Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
«Бес асық» Үштік» әдісі асықты алу тәсілдері
(1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
12.Сабақтың тақырыбы: «Үш табан» ойыны» (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
13.Сабақтың тақырыбы: «Асықты шерту» әдісі (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
Ә) Жетілдіру сабағы

(1 сағат)
(1 сағат)

14.Сабақтың тақырыбы: «Асық тігіп ойнау» әдісі (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
15.Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
«Бес асық ойыны «Төрттік» әдісі асықты алу тәсілдері (1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
16.Сабақтың тақырыбы: «Асықты ату жаттығулары» әдісі (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б)Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
6

«Асық ойыны» факультативтік бағдарламасы

№

1.
2.
3.
4.
1.
2.
3.
4.

1.
2.
3.
4.

1.
2.

Күнтізбелік-тақырыптық жоспар
(1-сынып)
Тақырыбы
Сағат
Орындалуы
саны
теория
тәжірбие
1 тоқсан (8 сағат)
Кіріспе
1
Әдісін
Әңгімелеу
««Асық ойынының тарихы».
түсіндіру
Асықпен танысу.
3
Әдісін
Көрсету
түсіндіру
Алшы түрі. Тәйке түрі
Асық атаулары
3
Әдісін
Көрсету
түсіндіру
Бүк түрі. Шік түрі
1
Түсіндіру
Жаттығу
Бес асық ойыны «Бірлік»
2 тоқсан (8 сағат)
Өз сақасын таңдау.
2
Әдісін
Көрсету
түсіндіру
Асықты асыққа тигізу
2
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
«Бес асық» ойыны «Екілік»
1
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
Сақаларды иіру
3
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
3 тоқсан (10 сағат)
Асық ойынының әдіс-тәсілдері
3
Әдісін
Көрсету
түсіндіру
«Бір табан» ойыны
3
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
«Бес асық» ойыны «Үштік»
1
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
«Үш табан» ойыны
3
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
4 тоқсан (8 сағат)
Асықты шерту әдісі
2
Әдісін
Көрсету
түсіндіру
Асық тігіп ойнау
2
Әдісін
Жаттығу
түсіндіру
7

3. Бес асық ойыны «Төрттік»

1

Әдісін
түсіндіру

Жаттығу

4. Асықты ату жаттығулары

3

Әдісін
түсіндіру

Жаттығу

«Асық ойыны» факультативтік бағдарламасы
(34 сағат)
2-сынып оқушыларына арналған сағаттар кестесі
Бағдарлама түрі
Үйірме жұмысы.
Ұлттық ойын «Асық»

Сынып Оқу т оқсандары
I
II III IV
1 сынып
8
8
10
8

Жылдық
34

«Асық ойыны» факультативтік бағдарламасы
(34 сағат)
2-сынып
1. Теориялық сабақ:«Асық ойынының балаға беретін тәрбиелік маңызы»
(1 сағат)
2. Сабақтың тақырыбы:Асық атаулары «Омпы», «Шоңқы»» ойыны (3 сағат).
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1сағат)
3. Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
«Бес асық ойыны «Жалақ» ойыны асықты алу тәсілдері (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
4. Сабақтың тақырыбы: «Асық ойыны барысында
қолданылатын құралдар мен әдістер» ойыны: (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
Ә) Бекіту сабағы
Б) Жетілдіру сабағы

(1 сағат)
(1 сағат)
(1 сағат)

8

5. Сабақтың тақырыбы: ««Алшы» ойыны (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
6. Сабақтың тақырыбы: ««Бәйге» ойыны (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б)Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
7. Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
«Бес асық» ойыны «Алақан» асықты алу тәсілдері ( 1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
8. Сабақтың тақырыбы: ««Ханталапай» ойыны (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
9. Сабақтың тақырыбы: «Асық ойынының әдіс-тәсілдері» (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
10. Сабақтың тақырыбы: «Тас қала» ойыны (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
11. Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
«Бес тас» ойыны «Алмастыру» асықты алу тәсілдері (2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1сағат)
12. Сабақтың тақырыбы: «Мерген» ойыны
(2 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1сағат)
13. Сабақтың тақырыбы: Асық ойынының ережелері (1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
14. Сабақтың тақырыбы: «Шеңберден» ату жаттығулар (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б)Жетілдіру сабағы
(1 сағат)
15. Сабақтың тақырыбы: Асық ойынының ережелері (1 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
9

16. Сабақтың тақырыбы: Қыз балаларға арналған ойын
Бес асық ойыны Үндемес асықты алу тәсілдері (1сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
16. Сабақтың тақырыбы: «Бес табан» ойыны (3 сағат)
А) Үйрету сабағы
(1 сағат)
Ә) Бекіту сабағы
(1 сағат)
Б) Жетілдіру сабағы
(1 сағат)

«Асық ойыны» факультативтік бағдарламасы
(34 сағат)
2-сынып оқушыларына арналған бағдарлама
№

Тақырыбы

Сағат
саны

1 тоқсан
(8 сағат)
1 Асық ойынының балаға беретін
1
тәрбиелік маңызы
2 Асықтың атаулары
2
«Омпы», «Шоңқы»
3 Бес асық ойыны «Жалақ»
2
3
Асық ойыны барысында
қолданылатын құралдар мен
әдістер
2 тоқсан
(8 сағат)
1 «Алшы» ойыны
2
4

2 «Бәйге» ойыны

3

10

Орындалуы

теория

тәжірбие

Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру

Әңгімелеу

Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру

Жаттығу

Көрсету
Жаттығу
Жаттығу

Жаттығу

3

«Бес асық» ойыны «Алақан»

1

4

«Ханталапай» ойыны

2

1

3 тоқсан
(10
сағат)
Асық ойынының әдіс-тәсілдері
3

2

«Тас қала» ойыны

3

3

«Бес тас» ойыны «Алмастыру»

2

4

«Мерген» ойыны

2

1

Асық ойынының ережелері.

2

Шеңберден ату жаттығуы

4 тоқсан
(8 сағат)
1
3

3 Бес асық ойыны Үндемес

1

«Бес табан» ойыны

3

4

11

Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру

Жаттығу

Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру

Көрсету

Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру
Әдісін
түсіндіру

Жаттығу

Жаттығу

Жаттығу
Жаттығу
Жаттығу

Жаттығу
Жаттығу
Жаттығу

«Асық ойыны» факультатив бағдарламасы
(аптасына 1 сағаттан, жылдық сағат саны - 34 сағат)
Асық ойынының жылдық жұмыс жоспары

Оқу бағдарламасы

№

Теориялық
сабақ.Асық
ойынының
тәрбиелік
1 маңызы

сағат саны

І-тоқсан

ІІ-тоқсан

ІІІ-тоқсан

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

1 *

"Алшы ,Тәйкі» ойыны
2"
4
3 Бүк», «Шік» ойыны

4

4 "Бір табан"ойыны

3

5 "Омпы"ойыны

3

"Үш табан"
6 ойыны

3

ү б ж
ү б ж
ү б ж
ү б ж
ү б ж

"Бәйге"ойыны
7

ІV-тоқсан

ү б ж

4
"Бес асық"ойыны

8

3

"Шеңбер"
9 ойыны

3

ү б ж
ү б ж

«Мерген» ойыны
10

3

"Тас қала"
11 ойыны

3

Білім негіздері

34 * *

ү б ж
ү б ж
*

*

*

12

*

*

*

*

*

*

3

Қосымша 1
Асық ату ойыны «Бес табан» ойынының ережесі
1.1 «Бес табан» ойыны R3 (ø300см) шеңберде ойналады, шеңбердің ,ату
сызығының , көн сызығының ені (2-3см ) болуы тиіс,шеңбердің екі жағындағы
ату сызық (асық тігілген көнен қашықтығы) 3 метр оңға және солға сызылады.
-Шеңбердің сыртқы негізгі қима кіші сызық ұзындығы15см және 45С градус
белгі сызығы болуы тиіс. ортасына көн сызығы (115см) сызылады және оған екі
жағынан паралелль сызық (15см) түседі және 13 асық тігіледі, бірінші болып
7 асықты атып алған команда немесе ойыншы жеңімпаз атанады.
Әр команда үш ойыншыдан тұрады. 1-сақа, 2-сақа, 3-сақа
1.2 Ату кезеңін төреші сақаларды иіру арқылы анықтайды және жалпы ойын
кезеңдерінде таза 15 минутта уақыт тоқтайды, тең есеп тіркелген жағдайда
қосымша 3 минут беріледі. Ойын 2 жеңіске дейін жалғасады.Ойынға
қатысушылар ату сызығынан (115см) кезек бойынша шеңбердің ішіндегі
көндегі асықтарды атады. Мұнда көнге тігілген кеней асықтардың арасы бір сақа
тең болуы шарт және кенейлер алшысы жағынан бүк , шік болып тігіледі.
1.3 Ату кезінде сақа тиген кеней асық шеңбер сызығынан өтуге міндетті, егер
асықты сызықтан шығарып алса ойыншыға мүмкіндік береді, төреші ойыншыға
шеңбердің R3 сыртынан яғни белгіленген ортадағы сызықтан көндегі кеней
асықтарды атуға рұхсат береді, атқан асығы шеңберден шықса ,ойын ары
жалғасын табады, шығара алмаса кезек ату сызығынан қарсылас ойыншыға
беріледі.

2

БЕС АСЫҚ ОЙЫНЫ ЕРЕЖЕСІ

(Қыздар, ойыны)
Әр ойыншыда бес асықтан болады. Асықтың салмағы (11гр. ені 2см;
ұзындығы 3.5см ) кем болмауы керек, (ұсақ малдың асығы ойын алаңына
қатыстырылмайды) ал жоғары болуына рұқсат. Асықтар сіңірінен жақсылап
тазартылған болсын. Төрт асық бір түспен, хан басқа түспен боялады. Түстерді
таңдау ойыншының өз еркінде. Ойыншының киім нысаны спорт үлгісінде немесе
ұлттық үлгіде болуы шарт, аяқтарына мәсі немесе чешки.
Ойын мазмұны. Ойын кезегі асықтарды иіру арқылы анықталады. Асығы
алшысынан түскен ойыншы ойнау кезегіне ие болады. Бірінші ойыншы ойынның
ережесін бұзғанша ойнайды. Кейін ойынға екінші, үшінші ойыншы өз кезегімен
кіріседі. 6 ж.,7 ж.,12 және ұпайдан басқа ойындар бір қолмен ойналады. Ойыншы
жерден (кілемнен) асықтарды алғанда, асық алатын қолы басқа асықтарға тимеуі
және кілемде жатқан ойын асықтары бір- біріне тимеуі керек және де асықтарды
иірген кезде, ойнап жатқан кездерде қол да, асықтар да дене мен киімге
жанаспауы керек. Екінші қолы тізесінің үстінде болуы шарт. Әр жаттығудан
кейін ойынды бекіту. Әр жаттығуда хан бірден алынады, басқа жағдайда ойын
кезегі келесі ойыншыға өтеді. Егер ойын барысында ереже бұзылса, кезек келесі
ойыншыға беріледі. Ойын жалғасы әрекеттің бұзылған жерінен басталады.
1. «Бірлік». Ойыншы кілемге бес асықты иіріп тастайды, міндетті түрде
ханды алады, (Хан асық ойнын жүргізетін негізгі асық болып есептеледі).
Ойыншы ханды жоғарыға лақтырып, кілемде жатқан асықтардың бірін алып,
лақтырған ханды қағуы керек.
Хан қайта жоғары лақтырылып, кілемдегі
шашылған асықтардың екіншісі, кейін үшінші, төртінші алынады.
3

2. «Екілік». Бес асық шашылады. Хан жоғарыға лақтырылып, кілемнен екі
асық алынады да бірліктегідей лақтырылған хан қағылып алынады. Кейін тағы
екеуі алынады. Кілемнен алынған асықтар бөлек жиналады.
3. «Үштік». Бес асық шашылады. Хан жоғарыға лақтырылып, кілемнен үш
асық алынады. Хан қайта қағылады. Кілемде қалған жалғыз асық ханды жоғары
лақтырып, бөлек алынады, хан қайта қағылады.
4. «Төрттік». Барлық бес асықты алақанда ұстайды. Хан жоғарыға
лақтырылып, қалғандары бірден кілемге қойылады да лақтырылған асық
қағылып алынады. Кейін хан жоғарыға лақтырылып, төртеуі жиылып алынып,
лақтырылған хан қағылады.
5. «Жалақ». Барлық асықтар алақанға жиналады, хан жоғары лақтырылып,
қалған төрт асықты қапсыра ұстап, сұқ саусақ үш немесе бес рет (келісім
бойынша) алға немесе артқа қарай үйкеліп кілемге жалатылады, шамалап 5 см
(ерсілі – қарсылы үйкеуге, кілемді нұқуға болмайды). Ханды құлатпай қағып
алу керек.
6. «Алақан». Асықтар кілемге шашылады, қолдың алақаны үстіне қаратылып,
кілем үстіне сырт жағымен қойылады, хан жоғарыға лақтырылып, кілемдегі
асықтардың біріншісі алынып, алақанға қойылады, хан қайта қағылады.
Екінші, үшінші, төртінші асық та осылай ойналады, соңында ханды алақанға
қоямыз. Асықтар алақанға ғана жиналады, егер білезіктің үстіне қарай
асықтың тұмсығы болса да шығып кетсе қатеге есептеледі.
7. «Төрт бұрыш». Төрт асық шаршы бойынша (шамамен 20*20см. ересектер,
15*15cм. жасөспірімдер) қойылады. Ойыншы асығын жоғарыға лақтырып,
шаршылай тігілген асықтарды бірден жинап, лақтырылған асықты қағып
алуы тиіс.
8. «Алмастыру» Асықтар кілем үстіне шашылады. Хан жоғарыға
лақтырылып, кілемнен бір асық алынып, лақтырылған асық қағылады.
Ойыншының қолында екі асық болады. (Хан екінші қолдың көмегінсіз алға
яғни саусақтарғ ауыстырылады). Ол жоғарыға лақтырылып, қолда қалған
екіншісі кілемде жатқан басқа асықпен алмастырылады да лақтырылған хан
қағылып алынылады. Осылайша, асықтарды алмастыра отырып, олар бір
жерге жинастырылады. Соңында хан жоғары лақтырылады, қолға төрт асық
жиналып алынады да хан қайта қағылады.
9. «Үндемес» Бірліктегі әрекет қайталанады, бірақ лақтырылған асықты
ұстар кезде қалғандары бір-біріне соқтығысып сартылдаған немесе т.б дауыс
шығармауы керек.
10. «Сарт-сұрт». Бірліктегі әрекет қайталанады, бірақ лақтырылған асықты
ұстар кезде, асықтар бір- біріне тиіп, екі рет сарт – сұрт еткен дыбысы естілуі
тиіс.
11. «Қаршу». Асықтар шашылады. Хан жоғарыға лақтырылады. Кілем
үстінде шашылып жатқан асықтардың біреуін көтеріп, түсіп келе жатқан
ханды үстінен қаршып қағу керек.Сонда қолда екі асық болады.Көтерілген
асықты бөлек жинаймыз. Ханды лақтырып, қалған асықтарды бір-бірлеп
теріп, түсіп келе жатқан ханды қаршып қағып отыру керек.
4

12 «Нәби». Ойыншы сол қолының бас бармағы және ортаңғы саусағының
көмегімен «дарбаза» құрады, оң қолмен құрылған «дарбазаның» үстінен асыра
алдыңғы жаққа асықтарды шашады. Хан жоғарыға лақтырылады, ал қалған
асықтарды бір- бірден сыдыртып «дарбазаның» астымен қолдың арғы жағына
өткізіп барып лақтырылған ханды құлатпай қағу керек. Осылайша «дарбазаға»
барлық асықтар кезекпен енгізіледі. Бұл әрекетте ереже бар: ойыншы тағы бір
асық таңдайды – «ағалық» («нәби»). Бұл ең жақыны немесе алыс асық болуы
мүмкін, ол туралы ойынның бас кезінде келісіледі. Ол «дарбазаға» ең соңғы
болып кіргізіледі. Бұл асықты қарсыласы таңдайды.

«Бес асық» жарысында толтырылатын хаттама үлгісі

5

6

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Жалпы
есеп

6

6

5

4

3

2

1

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

Астана қаласы

5

Атыі
Коман
да

4

Ұпай

3

Ұпай

2

Атыі

Коман
Алматы қаласы

1

«ТАС ҚАЛА ОЙЫНЫ» онлайн ережесі
Ойын ережесі. Тасқала ойыны бес мүмкіндіктен тұрады. Ойыншы әр
мүмкіндігінің асықты атып шығаруына байланысты. Ойын үй жағдайында
өтетіндіктен асықты тігетін алаң А4 фармат қағазы көлемінде құрылады алып
ортасындағы көнге тігіледі , А4 парағын периметр бойы ішке 3см аралықта
сызықпен сызылада көнге 9 асықты қала сияқты яғни бірінші қабат 4 асық екі
асық көлденеңнен оң және сол жағынан (алшы тұрысымен) тігіледі оның үстіне
,яғни екінші қабат 3 асық қырымен (алшы тұрысымен) тігіп , ал екі асықты 3
қабатқа (бүк тұрысымен) бүйірімен болмасама мұртымен жағымен тігіледі.
Ойын ережесі. Тасқала ойыны бес мүмкіндіктен тұрады. Ойыншы әр
мүмкіндігінің асықтарды атып шығаруына байланысты ұпай жинайды.Сақамен
алаңдағы тігілген асықты атқанда алаңның сыртқы сызықтан шығарса 1 асыққа
(2 ұпай) алады, ал А4 парағының белгіленген 3 см алаң сызығы үстінде қалса
1 асыққа
(1 ұпай ) алады. Ал ішкі белгіленген сызықта яғни көн алаңында
қалып
қойса
ұпай
берілмейді
Мысалы: Ойыншы бірінші мүмкіндікте 4 асықты А4 қағазынан сыртқы
сызықтан атып шығарса ,ал белгіленген 3 см алаң сызығы үстінде 2 асық қалса
яғни
(4х2)=8ұпай,(2х1)=2ұпай
жалпыұпай:8+2=10ұпай.
Ойын барысында ойыншылардың ұпайлары тең түсіп жатса: ойыншыларға бір
мүмкіндік беріледі, ал ол ойындада тең түссе сақа иіру арқылы шешіледі
Ойыншының киімі: өзіне бөгет жасамайтын ұлттық нақыштағы киім, бас
киітақия немесе спорттық костюм.

7

«Үш табан» ойыны ережесі
Ойынға екі немесе оданда көп ойыншы қатысады. 5-6 ойыншы ойнаған
қызықтырақ.Әр ойыншыда көнге тігетін үш(асық санын қалауыңызша өзгерте
аласыз, тым көп болмағаны жақсы 3-5 аралығы) асық және бір сақа болуы шарт.
Көнге әр ойыншы бір-бір асықтан тігеді.Ойыншылар кезектерін сақаларын
күлдіру(басқа аймақтарда басқаша айтылуы мүмкін) арқылы анықталады.Біреуі
уысына салған сақаларды шашып жібереді.Кімдікі алшысынан түссе сол бірінші,
тәйкесінен тускен екінші кезекте. Егер сақалар олай түспесе қайта шашылады.Ойын
реті анықталған соң ойыншылар көндегі асықтарды кезектесіп атады. Көндегі асықты
үш табаннан асыра ұшырып жіберген адам ол асықты өзіне алады. Үш табанға
жетпесе құлаған жерінде жатқан асықты сол қалпында ата береді.Ойыншыларда
бірінші ойынды сызықтан бастағанымен, ойын барысында сақалары түскен жерден
атып отырады.Осылайша асықтары таусылып ұтылғанша ойналынады.
Сақаны шиіра ату, сүріп ату, орай ату тәрізді әдістер болады.

8

Қосымша 2
«Асық ойыны – үлкен халықтық тəрбие.
Ұлтымыздың дəстүрі мен мəдениетінің бастауы»
Б. Момышұлы

Асық ойынының шығу тарихына шолу.
Асық ойынының пайда болуы. Қазақтың ұлттық ойындарының жалпы
қалыптасу кезеңі біздің заманымызға дейінгі VII-IX ғасырлар. Қазақ
жеріндегі көшпелі тайпалардың қай-қайсысы болмасын, қай кезеңде
дамымасын олар тек өндірістік құралына пайдалануға жарамды тас, ағаш,
сүйек тағы басқа табиғи заттар осы дәуірде қалыптасқан ұлт ойындарында
қолданылады. Асық - қазақтың ерте заманнан келе жатқан ұлттық спорттық
ойындарының бір түрі. Оны қазақтардан басқа қырғыздар, қарақалпақтар,
алтайлықтар да ойнады. Жолаушы адамның жолдан аман оралуына асық
үйірген. Баласы ұл болса, бесігінің басына бөрінің асығын іледі. Бәлежаладан аулақ, шымыр-қайратты болсын дегені. Қыз болса, бесігіне еліктің
асығын (жабайт) тағады. Сұлу, көрікті болып бойжетсін деп ырымдағаны.
Келіні құрсақ салғанда, атасы мен әжесі ырымдап асық жинайды. Онысы –
ұл тілегені. Келінге көз тимесін, аман-есен босансын дегенге саяды.
Асық ойыны-қазақ халқының дәстүрлі ұлттық ойыны. Халқымыз
асықты қастерлеген. Қазақ халқының ұлттық ойындарының көбі
табиғи
заттармен
ойнауға
негізделген.
Шаруашылығы
мал
шаруашылығына негізделгендіктен қазақ халқының ұлттық ойындары да
осыған икемделген. Әсіресе, қойды көп өсіргендіктен, балалар ойынының
көбі қой асығымен байланысты болып келеді. Сондықтан асық ойындары
ұлт ойындарының ішіндегі арыдан келе жатқан көнелерінің бірі болып
табылады. Асық ойыны баланың жастайынан жүйке жүйелерін шыңдап,
оларды дәлдікке, ептілікке, ұстамдылыққа тәрбиелейді. Асық атудың
жарысы ҚР Спорт және дене шынықтыру агенттігінің және ҚР Ұлттық
спорт түрлері Қауымдастығымен бекітілген «Асық ойынының ережесі»
бойынша өткізіледі. Асық — төрт түлік малдың тілерсегінде болатын,
қызметі аса күрделі, буынға біткен шымыр сүйек. Қой, ешкі, сиыр, түйе
асығы үлкен-кішілігіне қарамастан бір пішіндес, мүсіндес келеді. Ал
жылқы асығы басқа пішінде болады.
Жаугершілік заманда бабаларымыз соғыс стратегиясын, соққы беретін
тұсты асықты шашып жіберіп түсіндіріп, жоспарлаған. Есі кірген қазақ
балаларының ең алғаш ойнайтыны да осы – асық ойыны. Асықтың түртүрімен балалар мен үлкендер де қызығып ойнаған (асықты қазіргі
баспаларда балалар ойыны деп жүр). Кезінде үлкендер бұл асықпен иіру
9

арқылы шешілмеген дауларын шешіп ымыраға келген күндері болған.
Асық
төрт түлік малдың ішінде қой-ешкінің тілерсегінде, асықты жілік басында
орналасатын шымыр сүйек. Асық сойылған қойдың, арқардың, ешкінің, киіктің
асықты жілігінен алынады. Оны шикідей де, піскен күйінде де сіңірінен тазалап,
пайдалана береді. Шикі асық салмақты, берік келеді. Аңдардың да тілерсек
тұсында болады. Қазақта асық қасиетті саналады. Есі кірген қазақ балаларының
ең алғаш ойнайтыны да осы – асық ойыны. Асықтың түр-түрімен балалар мен
үлкендер де қызығып ойнаған. Асық – Қазақ балаларының ең сүйікті ойыны
Асық ойыны – Қазақ балаларының ең сүйіп ойнайтын ойыны болған. Бұл ойын
балаларды мергендікке, төзімділікке баулиды. Қазақтың өмірінде мал
шаруашылығы қандай маңызды болғандығының бір дәлелі осы – асық ойыны.
Асық уақ малда қой, ешкіде, киікте, тау текеде болады. Асықтың бір кереметі
оны ешкім қолдан жасап жатпайды. Табиғи нәрсе. Оның жақсы салмақты
түрлерінен сақа жасайды. Қазақта «Қой асығы болғанмен қолыңа жақса сақа тұт,
жасы кіші болса да ақылы асса аға тұт»деген мақал бар. Бір нәрсенің дайын
екенін білдіретін «Сақадай сай» сөз тіркесі де бар. Асықтың Алшы, Тәйке, Бүк,
Шік, Омпа деген жақтары болады. Оның ішінде алшы жатысын өте бағалаған.
Өмірде жолы болған дәулетті адамдарды «Асығы алшысынан түсіп тұр» деп
айтқан. Қазақтың ұлттық ойыны ретінде ережесін жазып, спорт ойынына енгізсе,
болашақ ұрпақтарымыз бекем, әрі мерген, әрі төзімді қасиеттерге ие болар еді.
Біздің ұрпақ осы асық ойынының артықшылығын көзбен көрген ұрпақ. Асық
ойнайтын тақыр алаң жасау үшін сауыншы шешелеріміздің сиыр қораларын
тазартып беріп, сабақтан бос демалыс кездерінде талай асық ойынының
қызығын көруші едік- ау. Сақаны қорғасын құйып және асықты қынаны теріп
алы, суға қайнатып, оның суына сақаларымызды бояйтынбыз. Қынамен боялған
асықтың түсі өңбейді. Асық ойыны – балалар үшін ең қажет ойын.
Қазақы ортада сақалар құнды бұйым ретінде ойыншылардың
арасында әртүрлі айырбасқа түсіп отырды. Мысалы, бір сақа екі асыққа
айырбасталды. Ал құлжаның сақасы үш асыққа тең болған деген сияқты.
Ойыншылар асықтың күтіміне ерекше мән берді. Әсіресе, әртүрлі түске
боялған асықтар да жоғары бағаланды. Қазақ әйелдері жүн бояғанда
бояудың басыртқысына немесе қалған қалдығына асықтарды салып, сәл
қайнатып бояп беретін болған.

10

Қой асығы демеңіз, Қолыңа жақса - сақа тұт.
Жасы кiшi демеңіз, Ақылы асса - аға тұт!
(халық даналығы).

.

Айталық, асық ойнының «Ұтыс» деп аталатын түрінде әр бала (яғни, әр ойыншы)
қайткенде ұтып алу үшін қолынан келген бар амал-тәсілдерін қолданады. Қулыққа да
барады, құрмалдық та шалады. Сөйтіп, ойын аяқталғанша, әр ойыншының тұла
бойында нетүрлі психологиялық- практикалық процесс жүріп жатады.
Негізі асық ойнының қай түрі болмасын белгілі бір мақсатқа құралады. Қалай
болса солай ойнай салуға болмайды. Қалай болса солай ойнаған бала міндетті түрде
ұтылады. Ал, ұтылған адамның көңілінің қошы қандай болатыны айтпаса да түсінікті.
Бұл - баланың мінез-құлқы мен жалпы даму эволюциясына кері әсерін тигізері сөзсіз.
Сондықтан, әр ойын алдында кез- келген ойыншы өзін психологиялық тұрғыдан
дұрыстап дайындап алғаны жөн. Бұл - баланы болашақта қандай да істі қолға
алмасын, жауапкешілікпен қаруға үйретеді.
Бір қызығы - асық ойнының түрлері көп болған сайын, оның ойнау ережесі де
әртүрлі боп келеді. Айталық, асық ойнының бір түрін бір-бірімен көрші отырған
ауылдың балалары әртүрлі ойнайтын да кез болады. Ал, ол кездегі
ауыл
балаларының ойнайтын асық ойнының түрлері мыналар: «Ұтыс» (бұл ойынның
«Әлші», «Тәйкі» деген екі түрі бар ), «Арқаласпақ», «Ханталапай», «Хан болып
шық», «Бес асық», «Атжарыс» т.б

11

Анықтама
Асық ойыны – қазақ халқының ежелгі өте кең тараған ұлттық ойын
түрлерінің бірі. Оны көшпелі этномәдени өмір тудырған төлтума өнер деп
танимыз. Ойынның басты объектісі де, құралы да – асық. Аталмыш ойын әсіресе
балалар арасында кең тараған. Оларды ептілікке, мергендікке, ұқыптылықа,
сергектікке баулитын тәрбиенің көзі. Тіліміздегі, қой асығы демеңіз, қолайыңа
жақса сақа ғой немесе асығы алшысынан түсті.., т.б. тіркестер тегін айтылмаса
керек. Сондай-ақ қазақтар жақсы көрген жасты: алтын асықтай немесе киіктің
асығындай шымыр деп атайтын үрдіс бар. Мұндай фразеологизмдер асықтың
айырықша символдық мәніне қатысты қалыптасқаны анық.
Асықтың түрлері

Асық – төрт түлік мал мен қоңыр аңның санының орта тұсында орналасқан
асық жіліктен алынады. Оның түрлері көп. Атап айтқанда:
Сақа – асықтың үлкен әрі шымыр түрі. Бұл асық жеткен еркек қойдан
(серкеден) немесе қошқар-текеден алынады.
Кеней – көпшілік ойнауға арналған қарапайым асықтар. Шүкейт – жас
малдың асығы.
Қойлық – қойдың асығы. Ешкімек – ешкінің асығы. Құлжа – құлжаның
асығы.
Көктабан – қорғасын құйылған салмақты сақа асық. Топай – сиырдың
асығы.
Жабай – ірі асықты айтады. Қолқар – арқардың асығы.
Асықтың атаулары
Алшы – асықтың тәйкеге қарама-қарсы жағы, яғни алшы тұруы. Тәйке – асықтың
алшыға қарама-қарсы жағы.
Бүк – асықтың дөңес жағының жоғары қарап түсуі. Шік – асықтың қуыс
жағының жоғары қарап түсуі.
Омпы – асықтың ашасы немесе мұртша жағы жоғары қарап түсуі немесе тік
тұрып қалуы.
Шоңқай(жанта) – асықтың омпаға қарсы жағымен тік түсуі.

12

Асық ойыны барысында қолданылатын құралдар мен әдістер.
Көн киіз – асықтың «тақта» ойыны барысында қолданатын жұқа әрі икемді
асық атуға, қаржуға қолайлы құрал. Бұл асық ойынының түрлеріне байланысты
50Х50, 80Х80, 100Х100 см көлемінде болады. Көн киіздің дөңгелек шеңбер түрін
де қолдануға болады. Ондай жағдайда көн киіздің диаметрі 50, 80, 100 см. Көн
киіздің жиегін жіңішке ұлттық нақышты оюлармен көмкерген дұрыс.
Тақта – көн киіз шағын тақтаның үстіне орналасады. Тақта дөңгелек немесе
4-6 қырлы болады. Ойыншылардың қимылына кедергі келтіретіндей үлкен
болмауы шарт. Тақта ойыншылардың қалауына немесе ұйымдастырушылардың
ұсынысына қарай отырып, болмаса түрегеп тұрып ойын жүргізуге қолайлы болу
керек.
Асық иіру – ойыншы асықты иіргенде көп асық қолына сыймайтын болса
екі-үш бөліп иіруіне болады. Иіріп тасталған асық көн киіздің сыртына шашырап
кетпеуі қажет. Ондай жағдайда көннен тыс жатқан асық ойыннан да тыс қалады.
Былайша айтқанда ойыншы өз мүмкіндігіне толық ие бола алмайды.

Асық иірудің әдісі – ойыншы асықты жай шашып тастамайды аса
ептілікпен иіреді. Асықты қос қолдап немесе бір қолмен иіріп тастайды. Қолды
төңкеріп немесе көн киіздің ортасын көздеп шиырлата иірген асық дұрыс
орындалған болып есептеледі. Егер ойыншы асықты дұрыс иірмесе төреші
тарапынан ескерту алады. Ескертуді қатарынан үш рет алған жағдайда асықты
келесі ойыншыға ауыстырады.
Асық ату – бұл асық ойынының ең бір ептілікті қажет ететін тұсы. Ойыншы
қажетті асықты атқанда екі қолдың он саусағының кез-келгенін пайдаланады.
Бірақ ату кезінде саусақты сүйретіп немесе жай түртіп атуға болмайды. Бұлай
істеген жағдайда асық келесі ойыншыға ауысады.
Асық атудың әдісі – ойыншы көндегі асықтың орналасуына қарай
асықтарды атады. Асықты атуға ыңғайлы саусақ бүгіліп, екінші бір саусақтың
тіреуінен шертіліп барып асыққа тигені дұрыс.
Асық ату барысындағы қозғалыс есебі – ойыншылардың жас
айырмашылығына қарай асық ату кезіндегі қозғалыс есебі үлкен рөл атқарады.
Мысалы, «тақта» ойыны барысында ойыншы тақтаны айналып жүріп қажетті
13

асықты атуға болады. Немесе өзінің отырған орнынан қозғалмай-ақ ойынды
жалғастыруға болады. Бұл жағдай ойыншылардың шеберлігіне байланысты
ойынның алдында төрешілер тарапынан белгіленіп беріледі.
Қаралық – ойыншы асық ойыны ережесіне сай келмейтін іс-әрекеттерді
қолданғанды айтады. Бұл төрешілер тарапынан ескерту беру арқылы жөнге
келтіріледі.
Шеңбер – бұл асықтың «алаң» ойыны кезінде көп қолданады.
Ойыншылардың сыртқы түзілім шегі.
Су – ойыншылардың алаңға тігілген асықты ату кезіндегі бағыты. Ойынның
түріне қарай 1, 2, 3, 4 бағытта болады.
Сөре – асық тігілген кіші шеңбер. Онда ойыншылар көнге салған асықтар
орналасады.
Қарақшы – алтын сақа орналасқан нүкте. Кезек – асық ойыншылардың
ойынға кіру реті.
Кезекті анық