І. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1. Ереже асықтан Жарыс өткізу шарттарын реттейді.Асық ойыны балалардың бойында қазақ халқының тарихи- мәдени мұрасына құрмет сезімін қалыптастыру, сондай-ақ ептілікке, мергендікке, ұқыптылыққа, сергектікке баулиды,қазақтың ұлттық ойындарын білуге құштарлығын арттыру мақсатында өткізіледі.2. Асық ойынында қолданылатын негізгі терминдер:Асық – арқар, таутеке, қой, ешкі, елік, киіктің асық жілігімен жіліншегінің (сирағының) ортасындағы шағын сүйек;
Алшы – асықтың қырынан тұрғанда ойығы үстіне, алтегістеу, тәйке жақ беті астына қарап түскен қалпы;
Тәйке – асықтың алшыға қарама-қарсы түскен қалпы;
Бүк (бүге) – асықтың дөңес жағының жоғары қарап түскентүрі;
Шік (шіге) – асықтың қуыс жағының жоғары қарап түскен түрі;
Омпы (омпа,оңқа) – асықтың ашасы бар жағының жергеқадалып түскен түрі;
Шоңқа – асықтың омпыға қарсы жағымен жерге қараптүскен түрі;
Кеней (кенай) – жаппай ойынға немесе ұтысқа салынатын жай қарапайым асық;
ІІ. АСЫҚ ОЙЫНЫН ӨТКІЗУ ТӘРТІБІ1. Асық ойынының кезеңдері және кезеңдердегі ойын түрлеріАсық ойыны әр өлкеде әр түрлі ерекшеліктерін сақтай отырып дамыған. Осының барлығын салыстыра отырып аталған ойын түрін – «үй ішілік» немесе «тақта ойыны» және «далалық» немесе «алаң ойыны» деп екіге жіктеуге болады.Осыған орай асық ойыны жалпы 3 түрі: тақталық ойынның 1 түрі, алаң ойынының 2 түрі бойынша өткізіледі.Ойын жарысы келесі екі кезеңнен тұрады:І кезең - өңірлік іріктеу кезеңі;ІІ кезең – ақтық кезең.Әр кезеңдегі сайыс жеке жарыс ұстанымы бойынша және төменде көрсетілген ойын түрлерінен өтеді:1. «Қаржу» (тақталық ойын) ойыны;2. «Бес табан» (алаң ойыны) ойыны;3. Шыр «Алшы» (алаң ойыны) ойыны.Әр ойын түріне әр топтан бір баладан ғана қатысады.«Алшы» ойынына топ капитандары қатысады.Екі кезеңдегі жеңімпаздар ұпай немесе асық саны бойынша анықталады.Өңірлік іріктеу кезеңі аудандарда, облыстарда және Астана мен Алматы қалаларында өткізіледі. Іріктеу кезеңін ұйымдастыру мен өткізуді өңірлердегі жергілікті атқаруоргандары, үйлестіру жұмыстарын спорт мекемелері жүзеге асырады.Өңірлік іріктеу кезеңдері аудандық және облыстық деңгейлерде өтеді.Аудандық іріктеу кезеңдеріндегі жүлделі 1-ші, 2-ші, 3-ші орындарды иеленген балалардан топ (команда) жасақталып, облыстық жарыстарға жіберіледі. Облыстық іріктеу кезеңдеріндегі жүлделі 1-ші, 2-ші, 3-ші орындарды иеленген балалардан топ (команда) жасақталып, ақтық кезеңдегі жарыстарға жіберіледі. Аймақтық және республикалық деңгейдегі ойындарды қажетті жабдықтармен қамтамасыз етілуін ұйымдастырушыларжүзеге асырады.
2. Ойын тәртібіӘр ойын түріне қатысушылар өтінімі жасалады. Алаң ойыны барысында қатысушылар тізімдегі кезек бойынша төртеуден ортаға шығады. Алдымен тізімдегі алғашқы төрт ойыншы шығып бастайды. Әрқайсысына тізімдегі орнына сәйкес «1», «2», «3», «4» сандары белгіленген сақалар таратылып беріледі. “Тақталық” (үй ішілік) ойын басталар алдында ойын жургізуші олардың сақасын жинап алып, ойында әркімнің кезегін белгілеу үшін, яғни кімнен кейін кім асық ату керектігін анықтау үшін сақаларды иіреді. Иірген кезде кімнің сақасы алшы түссе, сол бірінші, тәйке түссе – екінші, бук түссе – үшінші, шік түссе - төртінші болып асық ататын болады. Егер екі баланың, үш баланың, немесе төртеуінің де сақасы бір қалыпта түссе, кезек ретін нақты белгілегенге дейін сақалар қайта иіріледі. Ойын соңында ең көп ұпай немесе асық жинаған бала жеңімпаз болып танылады.Ойыншы ортаға шақырылған жағдайда дайын тұруы керек. 2 минуттан артық кешіксе, ойыннан шығарылады. Ойын барысында дөрекілік танытқан, тәртіпке, ережеге бағынбаған ойыншы ойыннан шеттетіледі. Бас төреші қажет деп тапса, тәртіп бұзған ойыншыны жарысқа қатыстырудан бас тартуға құқылы. Осындай жағдайда ойыннан шығарылғандарға ешбір орын берілмейді.
3. Ойын түрлеріҚАРЖУ (қақпақыл)Бұл ойын үш кезеңнен тұрады. Бірінші кезең – көн киіз немесе кілем үстіне төреші бес асықты арасын алшақтатып шашып тастайды (1 сурет). Ойыншы өзінің қолындағы қолайлы асығын жоғары лақтырып жіберіп, киіз үстіндегі бір асықты іліп алып, жоғарыдан түсіп келе жатқан өз асығын жерге түсірмей қағып алады, жаңағы жерден алған асықты жерге қойып, тағы да өз асығын жоғары лақтырып, жерден екінші асықты іліп алып, жоғарыдағы өз асығын қағып алады. Осылай үшінші, төртінші, бесінші асықты алады. Осы бес асықты қателік жібермей қаржып алар болса, 10 ұпай
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
08 Желтоқсан 2018
30049
20 рет жүктелген
