Авторлық бағдарлама;:"САЛЫСТЫРМАЛЫ ГРАММАТИКА"

А.Розибақиев атындағы №153 мектеп-гимназия

САЛЫСТЫРМАЛЫ
ГРАММАТИКА
(Оқу ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептердің 5-9 сыныптарына арналған бағдарлама)

Бағдарлама авторы : Масимова Г.А.

БАҒДАРЛАМА
элективті, қолданбалы курс
гимназиялық (лицейлік) компоненттер курстары
мектеп және оқушы компонентерінің курстары
тереңдетіп оқытуға арналған
САЛЫСТЫРМАЛЫ ГРАММАТИКА
5-9 сынып оқушыларына арналған
аптасына 1 сағат, барлығы 34 сағат
Г. А. Масимова
қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі
№153 мектеп – гимназиясы
Пікір жазған: Х.В. Масимова, филология ғылымдарының кандидаты, Абай атындағы ҚазҰПУ
Филология және көп тілді білім беру институты Шығыс филологиясы және аударма кафедрасының аға
оқытушысы

Түсінік хат мазмұны
Бүгінгі таңда мемлекеттік тілдің қоғамдағы мәні жайында Қазақстан Республикасының
Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Біз барша Қазақстандықтарды біріктірудің
басты факторларының бірі – елімізде мемлекеттік тілін, барлық қазақтардың ана тілін одан әрі
дамытуға күш-жігерімізді жұмсауымыз керек », - деген болатын. Бұл қазақ тілін қоғамдағы
бірліктің күші ретінде таныту қажеттігімен қатар, оны өзге ұлт өкілдері қазақ тілін оқып, үйрену
арқылы қазақ халқының тілін білумен қатар қазақ халқының мәдениеті, тарихы, салт-дәстүрімен
танысады. Осы танысу арқасында елімізге, мәдениетімізге, тілге болған сыйластық сезімдері ,
көзқарасы тәрбиеленеді.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасының негізгі міндеттерінің бірі – мемлекеттік тілді басым дамыту.
Сондай-ақ , бүгінгі ақпараттандыру, жаһандандыру - интеграция ғасырында мемлекеттік тіл ,
орыс және ағылшын тілдерінен тұратын үштілділікті дамыту және бұларды тек қана мемлекеттік
тіл негізінде дамыту шарт екендігі нақтыланып отыр.
Демек, басқа ұлт өкілдерінің мемлекеттік тілді үйренуі және мемлекеттік тілде сөйлеуі,
адамдардың бір-бірімен ізгі қарым- қатынаста болуы – бұл қоғамдық-әлеуметтік ең маңызды
мәселе . Осыған байланысты туған жаңа бағыттар мен әдіс-тәсілдердің ішінде екінші тілді үйрену
барысында грамматиканы адам өз ана тілінің грамматикасымен салыстыра оқыту тиімді де
ұтымды екенін тәжірибе ( жоғарғы оқу орындарында пән ретінде жүргізіледі), көрсетіп берді.
Бірақ, бұл тәжірибе бүгінгі күнде тек ғылым жүзінде зерттеліп салыстырылған қазақ және
орыс тілдерінің фонетикасы , сөзжасам жүйесі, морфологиясы мен синтаксисіне, екі тілдің
анықталып, тұжырымдалған айырмашылықтары мен ерекшеліктеріне байланысты ғана айтылды.
Өйткені осы күнге дейін Қазақстан Республикасында өмір сүріп жатқан ұйғыр халқының ана тілі
болған ұйғыр тілі мен мемлекеттік тіл-қазақ тілінің грамматикаларын салыстырып, зерттеген
ғалымдарымыз да, негізделген ғылыми жұмыстар да жоқтын орнында деп айтсақ болады. Олай
айтатын себебіміз 1968 жылы ғана алғаш және соңғы рет Филология ғылымдарының докторы
Т.Талиповтың ұйғыр және қазақ
тілдеріндегі дауысты дыбыстардың акустикалық ,
артикуляциялық ерекшеліктеріне салыстырмалы сипаттама берген «Гласные звуки уйгурского и
казахского языков» атты қазақ және ұйғыр тілдеріндегі дауысты дыбыстардың ұқсастығы мен
ерекшеліктерін анықтау мақсатында жүргізілген зерттеу жұмысының қорытындысы ретінде
шығарған кітапшасынан басқа баспа бетінде ешқандай еңбек болған жоқ. Мүмкін ғалымдар екі
классификациялық топқа кіретін , түбі бір түркі тілдес, агглютинативті тілдерді салыстыруды
қажет деп санамаған шығар. Бірақ Т.Талипов осы еңбегінің кіріспесінде түркология ғылымында
түркі тілдерінің
фонетика, лексика, морфология және синтаксис салаларындағы
айырмашылықтар
мен ұқсастықтарын
зерттеу сияқты маңызды ғылыми
жұмыстарды
қорытындылайтын еңбектердің жоқ екендігін атап өткен. Өйткені әр тілдің өзіне тән ерекшелігі,
айырмашылығы бар, осы айырмашылықтар тілді тез және сапалы меңгеріп, түсініп алуға өз
кедергісін жасайды.
Бұл бағдарламаның қазақ тілі пәніне қосымша оқытылуы оқушылардың екі тілді салыстыра
отырып зерттеу жұмыстарын жүргізуіне де түрткі болады.
Бағдарлама мақсаты: қазақ және ұйғыр тілдерінің құрылымдық жүйесін танытуда екі тілді
салыстыра отырып , тілдердің ерекшеліктері мен айырмашылықтарын зерттеу және осы әдіс
арқылы мемлекеттік тілді сапалы меңгерту.
Бағдарламаның міндеттері:
- қазақ және ұйғыр тілдеріндегі дыбыстарының ерекшелігін анықтау;
- латын графикасымен жазылған қазақ және ұйғыр тілдері әлипбиінің ерекшеліктері;
тіл құралдарындағы ережелерге сүйене отырып екі тілдің грамматикалық ерекшеліктерін
анықтау;
- оқушылардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру;
- оқушылардың тілдік сауаттылығын арттыру;
- шығармашылық ізденіс бағытындағы жұмыс түрлеріне төселдіру;
Қазақ және ұйғыр тілінің сөзжасам бойынша ережелеріне талдау жасау;
- Тіл терминдерінің қазақ және ұйғыр тіліндегі сөздігін дайындау.
Грамматикалық тақырыптарды тереңдетіп оқыту бағдарламасы оқушыларды әр қилы оқу
матералдарын терең түсінуге бағыттап, ойлардың мазмұнын меңгертуге ынта-ықыласын
жұмылдыруды көздейді. Ал грамматикалық ережелер мен анықтамаларды және олардың түрлерін
жаттығу мысалдары арқылы оқытып, олардан туындайтын қорытындыларды оқушылардың
өздеріне шешуді міндеттейді.
Негізінен 5-9- сыныптарда жүргізілетін бұл сабақтардағы тақырыптар « Негізгі орта білім беру
деңгейінің 5-9 сыныптарына арналған «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы
үлгілік оқу бағдарламасына» негізделіп, пән мазмұнын құрайтын бөлімдердің бірі «Тілдік
бағдар» бөлімі бойынша барынша іріктеліп алынды. Бұл «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінен
жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасында берілетін білім мазмұны әр сыныпта
біртіндеп күрделендіріліп , яғни мазмұнын іріктеудің спиральдік ( шиыршық ) принципін
басшылыққа ала отырып берген. Осыған орай «Салыстырмалы грамматика» бағдарламасы да
қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша типтік оқыту жоспарының вариативті және инвариативті
бөлімдерінде оқушыларға берілетін білім мазмұнының қатар жүргізілуін қамтиды. Сонымен қатар

келешекте енгізілуге тиіс латын графикасындағы қазақ және ұйғыр тілдері
әлипбиінің
ерекшеліктері де орын алды. Бағдарлама мазмұны қазақ және ұйғыр тілдері грамматикасының
негізгі салалары болған фонетика мен морфология, синтаксистің ерекшеліктеріне көңіл бөліне
құрылды.
5-9- сыныптарда қазақ тілінің грамматикасын беруде жеңілден күрделіге өту ұстанымы
сақталды.
5-сыныпта өзге тілді оқушыға қазақ тілін сауатты меңгеруде маңызды салалардың бірі фонетика
болып, қазақ әлипбиі, дауысты дыбыстардың жіктелуі, дыбыс үндестігі, екпін түрлері, латын
графикасындағы қазақ және ұйғыр тілдері әлипбиінің ерекшеліктері бойынша материалдар
тереңдетіліп берілді.
Сөз таптары: сөзжасам, көптік жалғау, тәуелдік жалғау, септік жалғау, жіктік жалғау,сан есімдер
атауларын білу, жіктеу, сілтеу, сұрау есімдіктері, болымды, болымсыз етістіктер, мекен және
мезгіл үстеулер, ыңғайластық қатынасты және қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулықтар.
6-сыныпта сөзжасам, сөз таптары : көптік мәнді есімдер,реттік және жинақтық сан есімдерді,
болымсыздық, белгісіздік, жалпылау есімдіктері, етістіктің шақтары ( нақ осы шақ, ауыспалы осы
шақ, жедел өткен шақ, ауыспалы келер шақ) , талғаулықты, кезектес, себеп-салдарлық мәнді
білдіретін шылаулар тереңдетіліп берілді.
7-сыныпта сөз таптары: көмекші есімдер, салыстырмалы, күшейтпелі, асырмалы шырайлар,
одағайлар, етістіктің шақтары (бұрынғы , ауыспалы өткен шақ, мақсатты , болжалды келер шақ)
мен райлары, мақсатты және себеп-салдар үстеулер;
Сөйлем: ыңғайлас, қарсылықты, түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемдер.
8-сыныпта болжалдық және бөлшектік сан есімдер, еліктеу сөздер, етістіктің райлары, күшейткіш
үстеулер, демеулік шылаулар;
Сөйлем: себеп-салдар, талғаулы, кезектес салалас құрмалас сөйлем.
9- сыныптасөз таптары: етістер,үстеу сөздер;
Сөйлем: шартты, қарсылықты, мезгіл, себеп,қимыл-сын, мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас
сөйлемдер.
сөйлемдегі сөз тіркестері , сабақтас құрмалас сөйлем түрлері, пунктуация туралы материалдар
бойынша түсініктер берілді.
Ұйғыр балалары үшін (ана тілімен салыстырғандағы қазақ тілінің ерекшеліктерін ескере)
меңгеруге күрделі болатын тақырыптар ескерілді.
Берілген білім мазмұны бүгінгі күнде мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандартында оқу
ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептерде қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуға белгіленген
вариативті бөлімінің апталық сағаттары шеңберінде қарастырылды. ( 5-9- сыныптарда аптасына
1 сағаттан ).
Өзектілігі
Қазіргі кезде Қазақстандық қоғамда көптілдік және көпмәдениеттілік маңызды мәселеге
айналған. Ал, көпмәдениеттілік білім беру, әлемдік білім кеңістігіне шығу негізі мемлекеттік
тілден басталады.
Заман талап етіп отырған мемлекеттік тіл байлығы, тіл тазалығы- қазақ халқының ұлттық
қасиетінің негізгі өзегі ретінде берілді.
Сонымен бірге мемлекеттік тіл қазақ халқының ұрпақтан ұрпаққа қалдырып отырған рухани
байлығы екендігіне, жас ұрпақты жаппай ұлттық рухта тәрбиелеудің өткір құралы екендігіне
ерекше назар аударылады..
Тұрақтылау (мазмұндық) бөлімі
5 – сынып
(Барлығы – 34 сағат, аптасына 1 сағат)
Тілдік материал
Қазақ және ұйғыр тілдерінің ерекшеліктері (1 сағат)
Фонетика ( 13 сағат )
Қазақ және ұйғыр тілдеріндегі тіл дыбыстары туралы жалпы ұғым . Қазақ әлипбиінің
ерекшеліктері Дауысты дыбыстар. Дауысты дыбыстардың жіктелуі: жуан, жіңішке, еріндік,
езулік, ашық, қысаң болып бөлінетіндігі. Дауыссыз дыбыстар. Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі :
қатаң , ұяң, үнді дауыссыз дыбыстар. Буын. Буынның түрлері: ашық, тұйық, бітеу буындар.

Үндестік заңы. Буын үндестігі. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар. Дыбыс үндестігі
(Ілгерінді, кейінді ықпал)
Орфография және орфоэпия. Екпін. Екпіннің түрлері: сөз екпіні, ой екпіні, тіркес екпіні, дыбыс
екпіні. Латын графикасындағы қазақ және ұйғыр тілдері әлипбиінің ерекшеліктері.
Морфология (16 сағат). Сөз таптары: сөзжасам, көптік жалғау, тәуелдік жалғау, септік жалғау,
жіктік жалғау, сан есімдер , жіктеу, сілтеу, сұрау есімдіктері, болымды, болымсыз етістіктер,
мекен және мезгіл үстеулер, ыңғайластық қатынасты және қарсылықты қатынасты білдіретін
жалғаулықтар.
Синтаксис ( 1 сағат)
Сөйлем. Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі.
Жазба жұмыстары (4 сағат )
Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
Міндетті деңгей:
Фонетика бойынша :
- фонетикалық терминдерді дұрыс ажырата білу, орынды қолдану;
- дыбыс пен әріптің айырмашылығы мен бірлігін, арақатынасын білу;
- Сөз құрамындағы дыбыстардың дауысты, дауыссыз түрлерін ажыратып алу;
- Сингармонизм , ілгерінді, кейінді ықпал туралы білімін сөйлеу тілінде дұрыс қолдану;
- Қазақ әлипбиінің құрамын, ретін білу;
- Сөздерді орфоэпиялық, орфографиялық нормаларға сай жазып, айта білу.
Сөзжасам бойынша:
- сөздердің лексикалық тәсіл арқылы жасалатынын білу, мысалдар келтіру;
- жұрнақ арқылы жасалған сөздерді тану;
- синтаксистік жолмен біріге, қосарлана , тіркесе жасалған сөздерді меңгеру;
- түбір сөз бен туынды сөздерді айыра алу.
- -септік жалғауларын қолдана білу;
- -септелуді ажырата білу;
-

Нормативті бөлім
Оқу ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептердің 5 – сыныбына арналған «Салыстырмалы
грамматика» пәнінің күнтізбелік жоспары
(аптасына – 1 сағат, барлығы – 34 сағат)
№

Сағат
саны

Өткізу
түрі

Білімдік
қазына,
нәтиже

1

І тоқсан
Қазақ және ұйғыр тілдерінің ерекшеліктері

8
1

лекция

Салыстыра білу
дағдыларын дамыту.

2

Фонетика. Қазақ және ұйғыр тіл дыбыстары

1

3

Қазақ әлипбиі. Қазақ тіліне тән дыбыстар

1

4

Дауысты дыбыстар. Жуан және жіңішке
дауыстылар. Ашық және қысаң дауыстылар .
Еріндік және езулік дауыстылар.
(Созуқ тавушлар. Қелин вә инчикә,
ләвләшкән, ләвләшмигән созуқ тавушлар)
Дауыстылардың жазылуы.

1

Кіріктіру

Тіл дыбыстарының
ерекшеліктерін зерттей
білу.

1

Дауыссыз дыбыстар. Дауыссыз дыбыстардың
түрлері.(Үзүк тавушлар. Жараңлиқ вә

1

Өздігінен
түсіну
Практика
лық

Фонетикалық талдау
жасай білу.
Буын түрлерін ана
тілімен салыстыра

5
6

Тақырыптың аты

Топтық
жұмыс
Практика

7
8

жараңсиз үзүк тавушлар)
Қазақ және ұйғыр тілдері әлипбиінің латын
графикасына өту ерекшеліктері
Қорытынды сабақ.
ІІ тоқсан

1

Ойын
ажырата білу.

1

тестілеу

8

9

10
11
12
13
14
15

Латын графикасындағы қазақ және ұйғыр
тілдері әлипбиінің ерекшеліктері

1

Зерттеу
сабағы

Буын. Буынның түрлері. (Боғум. Очуқ вә
йепиқ боғумлар)
Үндестік заңы. Буын үндестігі. Дыбыс
үндестігі. (Аһаңдашлиқ қануни)
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар
Екпін . Екпіннің түрлері (Урғу. Урғуниң
түрлері)
Орфография мен орфоэпия
Морфология. Сөзжасам ерекшеліктері.

1

практика

1
1
1
1
1

Зерттеу
Практика
Практика
лық сабақ
Тест

Үндестік заңын
ажырата білу

Қосымшалардың
жасалуына зерттеу
жасап, салыстыра білу.
Күнделікті қарымқатынас жасауда ,
сауатты жазуда қолдана
білу.

16

Қорытынды сабақ.
ІІІ тоқсан

17

Көптік жалғау мен жасалуы. Ерекшеліктері

1
10
сағат
1

18

Көптік жалғау мен жасалуы. Ерекшеліктері

1

19

Тәуелдік жалғау мен түрлері. Ерекшеліктері

1

20

Септік жалғауларының ерекшеліктері. (Келиш
қошумчилири) Атау септік. Ілік септік. (Баш
келиш. Егилик келиш)
Табыс септік. Барыс септік. (Чүшүм
келиш.Йөнилиш келиш)
Жатыс септік. Шығыс септік. Көмектес септік
(Орун-вақит келиш.Чиқиш келиш )
Қазақ тілінде жоқ ұйғыр тіліндегі
септіктердің (Орун-бәлгү келиш.
Тәңләштүрмә келиш. Охшатма келиш.Чәк
келиш. ) жасалуы
Жіктік жалғау ( Шәхс қошумчилири)

1

Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу

1

Топтық

Есімдіктер. Жіктеу, сілтеу, сұрау есімдіктері
(Алмаш. Кишилик, көрситиш, соал
алмашлири)
Қорытынды сабақ.

1

бақылау

1

Тестілеу

21
22
23

24
25

26

ІҮ тоқсан

Латын графикасындағы
қазақ және ұйғыр
тілдері әлипбиінің
ерекшеліктерін анықтай
білу.
Алған білімін сөйлеу
тілінде дұрыс қолдана
білу. Орфографиялық,
орфоэпиялық нормалар
туралы білу. Ауызша
және жазба жұмыстарда
орынды қолдану

1
1

Топтық
жұмыс

Есімдіктерді ажырата
білу

1

8 сағат

Сатылай кешенді
талдау жұмысын жүзеге
асыру.
Мәтіндерге өтілген

27
28
29

Үстеулердің жасалу жолдары.
Мекен және мезгіл үстеулер
Көмекші сөздер. ( Ярдәмчи сөзләр)

1
1
1

30
31

Шылау сөздер. .Жалғаулықтар
Ыңғайластық қатынасты білдіретін
жалғаулықтар.
Қарсылықты қатынасты білдіретін
жалғаулықтар.

1
1

33

Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі.

1

Бақылау

34

Қорытынды сабақ.

1

Тестілеу

32

тақырыптар бойынша
талдау жасай білу.
Мәтінмен
жұмыс
Жүйелеу

1

Шылау сөздерді
ажыратып, салыстыра
білу
Сөйлемдерде сөздердің
орын тәртібін сақтай
білу, дұрыс қолдана білу
керек
Салыстыру жобасын
дайындау

6- сынып
(Барлығы – 34 сағат , аптасына 1 сағат)
. Лексика бойынша (5)
- Тұрақты сөз тіркестерін сөйлеу тілінде дұрыс пайдалану, эвфемизм, дисфемизмдер мен
мақал-мәтелдердің екі тілде өзіндік белгілерін анықтай білу;
Морфология (21)
Сөзжасам, сөз таптары : көптік мәнді есімдер,сын есімдер, реттік және жинақтық сан есімдерді,
болымсыздық, белгісіздік, жалпылау есімдіктері, етістіктің шақтары ( нақ осы шақ, ауыспалы осы
шақ, жедел өткен шақ, ауыспалы келер шақ) ,сын-қимыл және мөлшер үстеулер, талғаулықты,
кезектес, себеп-салдарлық мәнді білдіретін шылаулар тереңдетіліп берілді.
Синтаксис (1) Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі
Жазба жұмыстары (7 сағат )
Оқушылардың дайындық деңгейіне
қойылатын талаптар
Міндетті деңгей:
Қазақ тілінің әбеби тіл ретіндегі қызметі бойынша;
-сөздерді орфографиялық нормаға сәйкес жаза алу;
- сөздерді орфоэпиялық нормаға сәйкес айта алу;
Морфология бойынша:
- зат есімдерді мәтіннен табу, сөздіктермен жұмыс істеп, сөздік қорын молайту;
-сын есімдерді
сөз табы ретінде
ажырата
алу,сын есімің үнемі зат есіммен
байланысатындығын мәтіннен таба алу, өзі дұрыс қолдана алу;
- сын есімнің мағыналық топтарын ажырата алу, қолдану сипатын анықтау;
-есімдіктерді дұрыс тану, қолдану ерекшеліктерін аңғарту;
-етістіктің мағыналық түрлерін мәтіннен ажырату, өзі білмейтін етістік сөздерді сөздік қорына
енгізу;
-үстеу сөздердің сұрақтарын, мағыналық түрлерін білу, қандай сөз
таптарымен қарым- қатынасқа түсетінін іс жүзінде меңгерту;
-атауыш сөздер мен көмекші сөздердің қызметін танып білу.
Шылаудың түрлері: жалғаулық шылау.
Олардың қызметі,емлесі.
Пунктуация бойынша:
-Хабарлы, сұраулы, лепті, сөйлемдердің тыныс белгілерін қоя білу
Тіл мәдениеті бойынша:
-сөздерді түрлендіріп қолдана алу;

Сөз таптарының әрқайсысының тіл мәдениетімен қатысы. Сөз таптарының ойды анық, дәл,
нақты білдірудегі мәні.
Сөз таптарының ауызша және жазбаша тіл мәдениетімен байланыстары: орфографиялық,
орфоэпиялық нормалар.
-сөз қолдану мәдениетіне бағытталған жазба жұмыстарын
жүргізу дағдыларын игеру;
- әңгімелеу, баяндау, сипаттау, мінездеу, талқылау бағытындағы мәтіндерді ажырата білу,
өзі құрастыра алу.

Оқу ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептердің 6 – сыныбына арналған «Қазақ тілі» пәнінің
күнтізбелік жоспары
(аптасына 1 сағат, барлығы- 34сағат)
№

Сағат
саны

Өткізу
түрі

Білімдік
қазына,
нәтиже

І тоқсан
Қазақ әлипбиі. Қазақ тіліне тән
дыбыстардың айтылуын, жазылуын
қайталау

8
1

лекция

2

Лексика: Табу сөздер

1

3

Эвфемизм, дисфемизмдер

1

Топтық
жұмыс
Практика

4

1

Кіріктіру

5

Түрақты сөз тіркестері. Қазақ және үйғыр
тілдеріндегі фразеологизмдер.
Мақал-мәтелдер

1

Өздігінен
түсіну

6

Мақал-мәтелдер

1

Қазақ тіліне тән
әріптерді ажырата білу,
зерттеу дағдыларын
дамыту
Қазақ халқының
дәстүрі бойынша тура
айтуға тыйым салған
бұрмалап айтылған сөз
бен мағынасы
сыпайылықты
білдіретін сөздерді
ажырата білу, орынды
қолдана білу
Реферат дайындау

7

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

8

Қорытынды сабақ.
ІІ тоқсан

1
8

9

Сөз таптары: Көптік мәнді есімдер

1

Тақырыптың аты

1
1

10

Практика
лық
Ойын
тестілеу

Зерттеу
сабағы
практика

Сын есімдер.
11
12
13
14
15

Сан есімдер: реттік сан есімдер
Жинақтық сан есімдер
Есімдіктер: болымсыздық, есімдіктері
Белгісіздік есімдіктері
Жалпылау есімдіктері

1
1
1
1
1

16

Қорытынды сабақ

1

ІІІ тоқсан

10

Зерттеу
Практика
Практика
лық сабақ

Қазақ және ұйғыр
тілдеріндегі
ерекшеліктерін
салыстыра білу
Алған білімін сөйлеу
тілінде дұрыс қолдана
білу
Үндестік заңын
ажырата білу,
практикада қолдана
білу
Шығармашылыққа
баулу

сағат
1

17

Етістіктің жасалуы. (пеил)

18

Етістіктің шақтары : нақ осы шақ

1

19

Ауыспалы осы шақ,

1

20
21
22

Ж едел өткен шақ
Ауыспалы келер шақ
Үстеулер ( рәвиш)

1
1
1

23

Сын-қимыл үстеулері

1

24
25
26

Мөлшер үстеулер
Сатылай кешенді талдау жұмысы
Қорытынды сабақ.

1
1
1

ІҮ тоқсан
27
28
29

30

Шылау сөздер. Жалғаулықтар (Ярдәмчи
сөзләр)
Талғаулықты мәнді білдіретін шылаулар
Кезектес мәнді білдіретін шылаулар

Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу
Топтық
Топтық
жұмыс
бақылау
Тестілеу

8
сағат
1
1
1

Етістіктердің
жасалуына зерттеу
жасап, салыстыра білу.
Күнделікті қарымқатынас жасауда ,
сауатты жазуда қолдана
білу.
Үстеу сөздерді
ажыратып, салыстыра
білу

Сатылай кешенді
талдау жұмысын жүзеге
асыру.

Салыстыру
жұмыстарын дайындау
Мәтінмен
жұмыс

1

Жүйелеу

31
32
33

Себеп-салдарлық мәнді білдіретін
шылаулар
Жаттығу жұмыстары
Сатылай кешенді талдау жұмысы
Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі.

1
1
1

Бақылау

34

Қорытынды сабақ.

1

Тестілеу

Шылау сөздерді
ажыратып, салыстыра
білу, орынды қолдану

Сөйлемдерде сөздердің
орын тәртібін сақтай
білу, дұрыс қолдана
білу керек. Мәтіндерге
өтілген тақырыптар
бойынша талдау жасай
білу.
Тірек кестелерін
дайындау

Қазақ тілі 7-сынып
Морфология (19)
-сөздерді тұлғасына қарай айыра алу;
-зат есімдерді мәтіннен табу, сөздіктермен ,жұмыс істеп, сөздік қорын молайту;
-сын есімді сөз табы ретінде ажырата алу, сын есімнің үнемі зат есіммен
байланысын мәтіннен таба алу;
-есімдіктерді дұрыс тану, қолдану орындарын анықтау;
- етістіктің мағыналық түрлерін мәтіннен ажырату,
Синаксис (6)
-сөз тіркесі күрделі сөздер, тұрақты сөз тіркестерінің ерекшеліктерін ажырата алу;

--салалас құрмаластарды қатыстыра отырып, шағын шығарма, суреттеме, ойтолғау жаза алу; Онда
қолданылған салалас құрмаластардың стильдік маңызын анықтап, дәлелді түрде айта білу;
Оқушылардың дайындық деңгейіне
қойылатын талаптар
Міндетті деңгей:
Қазақ тілінің әбеби тіл ретіндегі қызметі бойынша;
-сөздерді орфографиялық нормаға сәйкес жаза алу;
- сөздерді орфоэпиялық нормаға сәйкес айта алу;
Морфология бойынша:
- зат есімдерді мәтіннен табу, сөздіктермен жұмыс істеп, сөздік қорын молайту;
-сын есімдерді
сөз табы ретінде
ажырата
алу,сын есімің үнемі зат есіммен
байланысатындығын мәтіннен таба алу, өзі дұрыс қолдана алу;
- сын есімнің мағыналық топтарын ажырата алу, қолдану сипатын анықтау;
-есімдіктерді дұрыс тану, қолдану ерекшеліктерін аңғарту;
-етістіктің мағыналық түрлерін мәтіннен ажырату, өзі білмейтін етістік сөздерді сөздік қорына
енгізу;
-үстеу сөздердің сұрақтарын, мағыналық түрлерін білу, қандай сөз
таптарымен қарым- қатынасқа түсетінін іс жүзінде меңгерту;
-атауыш сөздер мен көмекші сөздердің қызметін танып білу.
Шылаудың түрлері: жалғаулық шылау.
Олардың қызметі,емлесі.
Пунктуация бойынша:
-Хабарлы, сұраулы, лепті, сөйлемдердің тыныс белгілерін қоя білу
Тіл мәдениеті бойынша:
-сөздерді түрлендіріп қолдана алу;
Сөз таптарының әрқайсысының тіл мәдениетімен қатысы. Сөз таптарының ойды анық, дәл,
нақты білдірудегі мәні.
Сөз таптарының ауызша және жазбаша тіл мәдениетімен байланыстары: орфографиялық,
орфоэпиялық нормалар.
-сөз қолдану мәдениетіне бағытталған жазба жұмыстарын
жүргізу дағдыларын игеру;
- әңгімелеу, баяндау, сипаттау, мінездеу, талқылау бағытындағы мәтіндерді ажырата білу,
өзі құрастыра алу
Оқу ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептердің 7 – сыныбына арналған «Қазақ тілі» пәнінің
күнтізбелік жоспары
(аптасына 1 сағат, барлығы- 34сағат)
№

Тақырыптың аты

Сағат
саны

Өткізу
түрі

Білімдік
қазына,
нәтиже

1

І тоқсан
Сөз таптары: көмекші есімдер (орун-тәрәп
исимлири)

8
1

дәріс

Зерттеу дағдыларын
дамыту

2

Сын есімдер: Сын есімнің түрлері(Сүпәт)

1

3

Сын есімнің сөз тудырушы жұрнақтары

1

Топтық
жұмыс
Практика

4

Салыстырмалы шырай

1

Кіріктіру

5

Күшейтпелі шырай

1

Асырмалы шырай

1

Өздігінен
түсіну
Практика

6

Сын есімнің түрлерін
ана тілімен салыстыра
ажырата білу. Ауызша
және жазбаша
жұмыстарда орынды
қолдану
Зерттеу жұмыстарын

7
8

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

Қорытынды сабақ.

1

ІІ тоқсан
9

8

Сан есім. Топтау сан есімдері. (Сан)
1

10

лық
Ойын
тестілеу

1

11
12
13
14
15

Етістік. Етістіктің жасалуы. (Пеил)
(Пеил)Етістіктің шақтары: бұрынғы өткен
шақ
Ауыспалы өткен шақ,
Мақсатты келер шақ
Болжалды келер шақ
Етістіктің райлары: қалау рай
Сатылай кешенді талдау жұмысы

16

Қорытынды сабақ.

1

ІІІ тоқсан

1
1
1
1
1

10
сағат
1

Зерттеу
сабағы
практика

Зерттеу
Практика

дайындау, талдау

Қазақ және ұйғыр
тілдеріндегі
ерекшеліктерін
салыстыра білу, талдау.
Алған білімін сөйлеу
тілінде дұрыс қолдана
білу
Күнделікті қарымқатынас жасауда ,
сауатты жазуда қолдана
білу.

Практика
лық сабақ

17

Үстеулердің мағыналық түрлері: Мақсат
үстеуі

18

Себеп-салдар үстеуі

1

19

Шылау сөздер.Септеулік шылаулар

1

20

Септеулік шылаулар ерекшелігі

1

Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу

21

Одағай сөздер

1

Топтық

Ауызша және жазбаша
жұмыстарда орынды
қолдану

22

Одағай сөздер , олардың түрлері

1

23

Одағай сөздер , олардың түрлері

1

Топтық
жұмыс

Есімдіктерді ажырата
білу

24

Жаттығу жұмысы

1

25

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

бақылау

26

Қорытынды сабақ.

1

Тестілеу

ІҮ тоқсан

8
сағат

Зерттеу
сабағы

Күнделікті қарымқатынас жасауда ,
сауатты жазуда қолдана
білу.

Екі тілдегі
ерекшеліктерін ажырата
білу. Ауызша және
жазба жұмыстарында
орынды қолдана білу

Сатылай кешенді
талдау жұмысын жүзеге
асыру

27

1

28
29

Құрмалас сөйлем. Салалас құрмалас
сөйлем( Бағланған қошма жүмлә)
Жалғаулықты салалас құрмалас сөйлем
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлем

30
31
32
33
34

Қарсылықты салалас құрмалас сөйлем
Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлем
Жаттығу жұмыстары
Сатылай кешенді талдау жұмысы
Қорытынды сабақ.

1
1
1
1
1

1
1

Мәтінмен
жұмыс
Жүйелеу

Ауызша және жазба
жұмыстарында орынды
қолдану.
Салалас құрмалас
сөйлемдерді құрастыра
білу

Бақылау
Тестілеу

8- сынып
Морфология (19)
-сөздерді тұлғасына қарай айыра алу;
- болжалдық бөлшектік сан есімдерді мәтіннен табу, сөздіктермен ,жұмыс істеп, сөздік қорын
молайту;
- үстеу сөздерді табы ретінде ажырата алу;
-есімдіктерді дұрыс тану, қолдану орындарын анықтау;
- етістіктің райлары, мағыналық түрлерін мәтіннен ажырату, демеулік шылаулар;
-еліктеу сөздер, етістіктің райлары,
Синтаксис (5)
Құрмалас сөйлем және оның түрлері жайында түсінік. Салалас құрмалас сөйлемнің түрлері және
оның жасалу жолдары. себеп-салдар, талғаулы, кезектес салалас құрмалас сөйлем.
Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
Міндетті деңгей:
салалас құрмалас сөйлемдердің тыныс белгілерін дұрыс қоя білу;
-мәтіндегі, көркем шығармада пайдаланылған салалас құрмаластарды қолданудағы автордың
стилдік мақсатын танып, оны түсіндіре алу;
-салалас құрмаластарды қатыстыра отырып, шағын шығарма, суреттеме, ойтолғау жаза алу; Онда
қолданылған салалас құрмаластардың стильдік маңызын анықтап, дәлелді түрде айта білу;
- -салалас құрмалас сөйлем компоненттерінің байланысу тәсілдерін жүйелеп, сызбаға түсіре алу.

Оқу ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептердің 8 – сыныбына арналған «Қазақ тілі» пәнінің
күнтізбелік жоспары
(аптасына 1 сағат, барлығы- 34сағат)
№

Тақырыптың аты

Сағат
саны

Өткізу
түрі

1

І тоқсан
Сөз таптары. Сан есім. Болжалдық сан
есім.

8
1

2

Бөлшектік сан есімдер

1

3

Еліктеу сөздер (Тәхлидий сөзләр)

1

Топтық
жұмыс
Практика

4

Еліктеуіш сөздер

1

Кіріктіру

дәріс

Білімдік
қазына,
нәтиже
Ауызша және жазба
жұмыстарында орынды
қолдану.
Терминдерді дұрыс
ажырата білу.
Еліктеуіш сөздердің
түрлерін ана тілімен
салыстыра ажырата

5

Бейнелеуіш сөздер

1

6

Жаттығу жұмыстары

1

7

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

8

Қорытынды сабақ.

1

ІІ тоқсан
9

Өздігінен
түсіну
Практика
лық
Ойын
тестілеу

8

Етістіктің райлары: шартты рай
1

10

Бұйрық рай

1

11
12
13
14
15

Көсемше
Көсемшенің жасалу жолдары
Есімше
Есімшенің жасалу жолдары
Сатылай кешенді талдау жұмысы

1
1
1
1

16

Қорытынды сабақ.

1

ІІІ тоқсан

10
сағат
1

Зерттеу
сабағы
практика

Зерттеу
Практика

Үстеулердің мағыналық түрлері:
күшейткіш үстеулер

18

Демеулік шылаулардың қызметі

1

19

Демеулік шылаулардың түрлері:
Сұраулық демеуліктер
Күшейткіш , шектік демеуліктер

1
1

Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу

1

Топтық

23

Болжалдық, болымсыздық, нақтылау
мәнді демеуліктер
Шылаулардың емлесі: да, де, та, те
шылауларының емлесі
Ма,ме, ба,бе шылауының емлесі

24

Дефис арқылы жазылатын шылаулар

1

25

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

бақылау

26

Қорытынды сабақ.

1

Тестілеу

21
22

ІҮ тоқсан

Қазақ және ұйғыр
тілдеріндегі үндестік
заңының
ерекшеліктерін
салыстыра білу.
Алған білімін сөйлеу
тілінде дұрыс қолдана
білу.
Ауызша және жазба
жұмыстарында орынды
қолдану.

Практика
лық сабақ

17

20

білу.

Зерттеу
сабағы

Күнделікті қарымқатынас жасауда ,
сауатты жазуда қолдана
білу.
Демеулік
шылаулардың қызметін
білу, ерекшелігін
зерттей алу, ауызша
және жазба
жұмыстарында орынды
қолдану

1
1

8
сағат

Топтық
жұмыс

Сатылай кешенді
талдау жұмысын жүзеге
асыру.

27
28
29

Салалас құрмалас сөйлем
Себеп-салдар салалас құрмалас сөйлем
Талғаулы салалас құрмалас сөйлем.

1
1
1

30
31
32
33
34

Кезектес салалас құрмалас сөйлем.
Жаттығу жұмыстары
Салалас құрмаластардың тыныс белгілері
Сатылай кешенді талдау жұмысы
Қорытынды сабақ.

1
1
1
1
1

Мәтінмен
жұмыс
Жүйелеу

Жазба жұмыстарында
сабақтас құрмалас
сөйлемнің түрлерін
құрастыра білу

Бақылау
Тестілеу

9- сыныпта
Морфология (10)
Сөз таптары: етістер,үстеу сөздер;
Синтаксис (14)
Сөйлем: шартты, қарсылықты, мезгіл, себеп,қимыл-сын, мақсат бағыныңқы сабақтас құрмалас
сөйлемдер.
сөйлемдегі сөздердің байланысу тәсілдері, сөз тіркестері , сөз тіркестерін білдіретін синтаксистік
қатынастар, сабақтас құрмалас сөйлем түрлері, пунктуация туралы материалдар бойынша
түсініктер берілді.
Пунктуация (1)
Олардың өзара айырмашылықтарын жете түсіндіре алу;
Жазба жұмыстары (9 сағат )
Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар
Міндетті деңгей:
-құрмалас сөйлемнің грамматикалық ерекшеліктерін білу. Тіл фактілері арқылы жүйелі
түсіндіріліп бере алу;
-сабақтас құрмалас сөйлемдердің грамматикалық құрылысын, мағыналарын білу;
-салалас және сабақтас құрмалас сөйлемдерге салыстырмалы сипаттама бере алу;
-сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері мен жасалу жолдарын сызбаға түсіре алу;
-мағыналас салалас, сабақтас құрмалас сөйлемдердің жұмсалу жағдайын салыстырып, олардың
бірінің орнына бірі жұмсалатын ерекшелігін анықтау;
-сабақтас құрмалас сөйлемдер мен сын –қимыл пысықтауыш мүшелі жай сөйлемдерді ажырата
алу, оларды дұрыс жаза алу;
-сабақтас құрмаластың мағыналық түрлерін қатыстырып, ауызша, жазбаша мәтінін құрай білу;
-тыныс белгілерін сауатты қоя білу.
Оқу ұйғыр тілінде жүргізілетін мектептердің 9 – сыныбына арналған «Қазақ тілі» пәнінің
күнтізбелік жоспары
(аптасына 1 сағат, барлығы- 34сағат)
№

Тақырыптың аты

Сағат
саны

Өткізу
түрі

Білімдік
қазына,
нәтиже

1

І тоқсан
Етістік. Етіс категориясы

8
1

лекция

2

Өздік етіс

1

3

Өзгелік етіс

1

Топтық
жұмыс
Практика

4

Ортақ етіс

1

Кіріктіру

Ізденіс жұмыстарына
баулу
Өздік, өзгелік, ортақ
және ырықсыз етістің
қызметін білу, ауызша
және жазба
жұмыстарында орынды

5

Ырықсыз етіс

1

6

Жаттығу жұмыстары

1

7

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

8

Қорытынды сабақ.

1

ІІ тоқсан
9

Өздігінен
түсіну
Практика
лық
Ойын
тестілеу

8

Үстеулердің жасалу жолдары.
1

10

Мекен үстеулер

1

Зерттеу
сабағы
практика

11
12

1
1

Зерттеу

1

Зерттеу

14
15

Мезгіл үстеулер
Ыңғайластық қатынасты білдіретін
жалғаулықтар.
Қарсылықты қатынасты білдіретін
жалғаулықтар.
Жаттығу жұмысы
Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

Практика

16

Қорытынды сабақ.

1

Практика
лық сабақ

13

ІІІ тоқсан

10
сағат
1

17

Сөз тіркестері.

18

Сөздердің байланысу түрлері

1

19

1

24

Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу
жолдары туралы түсінік
Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері
(Беқиндилиқ қошма жүмлиләр)
Шартты бағыныңқылы сабақтас
құрмалас сөйлем (Шәрт беқинда жүмлә)
Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас
құрмалас сөйлем (Қаршилиқ беқинда
жүмлә)
Мезгіл бағыныңқылы сабақтас құрмалас
сөйлем (Вақит беқинда жүмлә)
Жаттығу жұмыстары

25

Сатылай кешенді талдау жұмысы

1

бақылау

26

Қорытынды сабақ.

1

Тестілеу

20
21
22

23

ІҮ тоқсан

қолдану
Реферат дайындау

1

Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу
сабағы
Зерттеу

1

Топтық

Қазақ және ұйғыр
тілдеріндегі үстеулердің
жасалу жолының
ерекшеліктерін
салыстыра білу

Ыңғайластық
қатынасты білдіретін
және қарсылықты
қатынасты білдіретін
жалғаулықтардың
қызметін білу, ауызша
және жазба
жұмыстарында орынды
қолдану

Жазба жұмыстарында
сабақтас құрмалас
сөйлемнің түрлерін
құрастыра білу

1

1

Топтық
жұмыс

Есімдіктерді ажырата
білу

1

8
сағат