Б
айқоңыр бағымыз ба,сорымыз ба?
Байқоңыр — Қызылорда
облысы Қармақшы
ауданының аумағында
орналасқан ғарыш алаңы.
Іргесі 1955
жылы қаланған.Байқоңырдың ұшу
трассасы Арал
теңізінен
Камчатка
түбегіне дейін созылып
жатыр.1957
жылы 4 қазанда
Байқоңыр ғарыш алаңынан тұңғыш ғарыш ракетасы сәтті ұшырылды. Ол -
дүние жүзіндегі ең бірінші Жердің жасанды серігін (ЖЖС) орбитаға
шығарды. Байқоңыр
әлемдегі ең ірі жер беті ғылыми ғарыш полигоны болып табылады, оның
басты және көмекші нысандарының жалпы ауданы 6717 шаршы
шақырым. 1991 ж. 2
қазанда тұңғыш қазақ
ғарышкері Тоқтар Әубәкіров "Союз
Т-13" ғарыш кемесімен Байқоңырдан ғарышқа
көтерілді.
Байқоңыр ғарыш алаңы 1991
ж. Қазақстан
Республикасыныңиелігіне
өтіп, 1993 ж. Ресей
Федерациясына
20 жылға
берілді.Байқоңыр
кешенін пайдаланудың экологиялық зардаптары байқалды. Байқоңыр
кешенінен Қазақстан Республикасы аумағына жылына 30 — 35 мың т. улы
заттар таралады. Ракеталардан
түскен
қалдықтар Қарағанды, Павлодар
және Шығыс
Қазақстан
облыстарына зиян
келтіруде. Қуатты ғарыш ұшу аппараттары
ұшырылатын «Байқоңыр» ғарыш айлағына жақын орналасқан аймақтарда
ауа райы құрт бұзылып, 3-5 туәлікке дейін боранды құм суырып, жел
болып, температураның төмеңдеу процесі жиі байқалатыны
белгілі.
Ғарыш айлағы жұмыс жүргізгеннен
бастап «Протон» зымыран жеткізгішінің 260-тан астамы
ұшырылған.
Ғарыш ұшу аппараттарының
қоршаған ортаға басты зиянды әсері ауа ағынын күшейтумен шектеліп
қоймайды, түріне қарай салмағы 3,2 тоннадан-16,2 тоннаға дейін
болатын зымырандардың жағар және жаңармай қалдықтары құрамында
химиялық токсинді қосылыстардың болуында. Соңғы 30 жылдың көлемінде
осы салаға қатысты мамандар химиялық жанармаймен жұмыс істейтін
зымыран двигательдері қалдықтарының қоршаған ортаға ттигізетін
зиянды әсерлерін зерттеуде. Осы ғылыми зерттеулердің нәтижесі,
зымыран двигателінен бөлінетін қалдықтардың атмосфераның төменгі
қабатына ауқымды масштабта зиянды әсерінің жоқтылығын дәлелдесе 40
– жылдан бері жинақталған мәліметтерге қарағанда олардың зиянды
әсерлерін анық көруге болады. Байқоңыр ғарыш айлағының проблемасы сол
аймаққа ғана емес, қазіргі күнде әлемдік проблема болып табылатын
Арал теңізінің экологиясының нашарлауына да әсерін
тигізуде.
Қорыта айтқанда, біз
атмосфералық ауаға «Байқоңыр» ғарыш айлағынан ұшырылатын
зымырандардың жаңармай қалдықтары мен Арал теңізінен көтерілетін
тұздың қоршаған ортаға әсері туралы толық мәліметтерді зерттеу
қажет екендігін баса айтқымыз
келеді.
Сондықтан, жалға берілген
Қазақстан территориясындағы ғарыш айлағын бақылау, болжау, зерттеу
жұмыстарын жауапты қадағалау керек.
Авторы: Нұрділла
Асылжан
