«Алматы облысы білім басқармасының

Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» мемлекеттік мекемесі

«Әйгерім-1» бөбекжай балабақшасы» мемлекеттік

коммуналдық қазыналық кәсіпорны

Әдістемелік нұсқаулық тақырыбы: «Балабақшада дидактикалық ойындар арқылы логикалық ойлау қабілетін дамыту»

(Балабақшаға арналған оқу құралы)

Автор: Тогайбаева Баян Турсынбековна

Тәрбиеші

2025 оқу жылы

Пікір берушілер:

1

2.

Құрастырушы: Тогайбаева Баян Турсынбековна

«Алматы облысы білім басқармасының Еңбекшіқазақ ауданы бойынша білім бөлімі» МКҚК «Әйгерім-1» бөбекжай балабақшасы» мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорны

Жалпы 43 бет. 2025 жыл.

Бұл әдістемелік нұсқаулық балабақшада дидактикалық ойындар арқылы мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытуға арналған. Құралда ойынды тиімді ұйымдастыру жолдары, балалардың жас ерекшелігіне сәйкес логикалық тапсырмалар түрлері, ойын сценарийлері мен рефлексиялық әдістер қарастырылған. Сонымен қатар, цифрлық дидактикалық ойындар, интерактивті қосымшалар, QR-кодпен берілетін тапсырмалар, лего және нейрожаттығу элементтерімен ойынды ұйымдастыру тәжірибесі берілген. Әдістемелік нұсқаулық тәрбиешілерге, педагог-мамандарға, жас мұғалімдерге ойын арқылы танымдық, зияткерлік дағдыларды қалыптастыруда бағыт-бағдар береді. Ұсынылып отырған әдістер баланың шығармашылық ойлауын, салыстыру, жалпылау, талдау дағдыларын дамыта отырып, еркіндік пен белсенділікке баулиды. Нұсқаулық балабақшадағы білім беру үдерісін жаңғыртуға бағытталған.

Әдістемелік нұсқаулық жоспары

Тақырып: Балабақшада дидактикалық ойындар арқылы логикалық ойлау қабілетін дамыту

I. Кіріспе_____________________________________________________2

• Мектепке дейінгі тәрбиенің жаңа бағыттары

• Логикалық ойлау – баланың ой-санасын жетілдіру тетігі

Тақырып өзектілігі __________________________________________4 Мақсаты мен міндеттері_______________________________________4-5

IІ. Негізгі бөлім_______________________________________________5

• Логикалық ойлау – Ж. Пиаже, Л. Выготский еңбектерінде

• Бала ойынының құрылымы, кезеңдері, танымдық мәні

ІІІ. Дидактикалық ойындар түрлері____________________________9

1. Классикалық логикалық ойындар____________________________9

2. Қимылды логикалық ойындар_______________________________10

3. STEAM элементтері бар ойындар_____________________________12

4. Цифрлық дидактикалық ойындар____________________________16

5. Ойындарды ұйымдастыру әдістемесі__________________________19

ІІІ . Практикалық бөлім________________________________________23

• Ойын сценарийлері

• Кестелер: мақсат, құралдар, нәтиже

• Фото-нұсқаулықтар мен QR-парақшалар

• Тәрбиешіге арналған бағалау парақтары Тәрбиешілерге:

• Апталық ойын картасын құру

• Бір тақырыпта бірнеше ойын нұсқасын дайындау

• Ойыннан кейін баламен диалог құру

• Ата-аналармен байланыс – үйде логикалық ойын жалғасуы үшін

IV Қорытынды__________________________________________________42

V. Пайдаланылған әдебиеттер мен ресурстар________________________43

1

I. Кіріспе

Қазіргі жаһандану заманында білім беру жүйесі бұрынғыдан әлдеқайда кең ауқымды, жан-жақты, терең мазмұнды болып отыр. Тұлғаның қалыптасуына, ойлау қабілетінің дамуына, өмірлік дағдылардың ерте жастан берілуіне деген сұраныс артты. Әсіресе, мектепке дейінгі кезең – баланың жеке тұлғалық негізі қаланатын, танымдық және шығармашылық әлеуетінің алғашқы сатылары қалыптасатын ең маңызды мезгіл. Осы кезеңде баланың ойлау қабілетін, зеректік қасиеттерін, логикалық тұжырым жасау дағдыларын дамыту – бүгінгі педагогикалық тәжірибенің басты бағыттарының бірі.Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту – олардың өмірлік бағыт-бағдарын, танымдық процестерін, қоршаған ортамен байланысын реттеуге көмектесетін маңызды фактор. Бұл қабілет баланың заттар арасындағы байланыстарды анықтауға, себеп-салдарлық қатынастарды түсінуге, ұқсастық пен айырмашылықты табуға, бірізділікті жалғастыруға, жүйелеуге, салыстыруға мүмкіндік береді. Ойлау қабілеті дамыған бала – оқу қызметінде белсенді, тез қабылдайтын, сұрақ қоюға бейім, өз ойын еркін жеткізе алатын, мәселені шешуге ұмтылатын бала.Логикалық ойлау – адамның саналы әрекетін, танымдық белсенділігін, ішкі рухани және интелектуалдық әлеуетін дамытатын күрделі психикалық үдеріс. Мектепке дейінгі кезеңде логикалық ойлау нақты-бейнелі ойлау арқылы жүзеге асады. Осы кезеңде балалар нақты заттар мен көрнекі құралдар негізінде ой түйіндеп, қорытынды шығара алады. Сондықтан логиканы дамыту жұмысы да осы ерекшеліктерге сүйеніп ұйымдастырылуы тиіс.Мектепке дейінгі жастағы балалар үшін логикалық ойлауды қалыптастырудың ең тиімді жолдарының бірі – дидактикалық ойындар болып табылады. Дидактикалық ойын – бала үшін қызықты әрі мағыналы әрекет, ол арқылы бала жаңа білімді, түсінікті өздігінен меңгереді. Бұл ойындарда танымдық мақсат пен ойын элементі бірлікте болады. Яғни бала ойын арқылы үйренеді, ойын арқылы дамиды. Ойын барысында ол салыстырады, ойлайды, талдайды, қателеседі, қайта байқайды, дұрыс шешімге келеді. Бұл – ойлау мәдениетінің, логикалық құрылымдардың негізін қалыптастырады.Дидактикалық ойындардың артықшылығы – олардың баланың жас ерекшелігіне икемделуі, еркіндік пен шығармашылықты дамытуға бейімділігі. Балалар өз еркімен таңдап, қызығушылықпен қатысады, ережені сақтауға үйренеді, басқалардың пікірін тыңдауға, өз пікірін айтуға машықтанады. Ойын – баланың эмоционалдық әлемімен, қиялымен, ерік-жігерімен тығыз байланысты. Бұл факторлар логикалық ойлаудың дамуына қуатты серпін береді.Қазіргі таңда заманауи технологиялар мен инновациялық әдіс-тәсілдердің қарқынды дамуы дидактикалық ойындардың да мазмұны мен түрлеріне тың серпін беріп отыр. Цифрлық платформаларда жасалған интерактивті ойындар, AR технологиясы арқылы ұсынылатын тапсырмалар, логикалық квесттер мен тапсырма-бокстар – балалардың ойлауын дамытумен қатар, олардың сандық сауаттылығын да

2

қалыптастырады. Бұл – заманауи білім беру талабына толық сәйкес келетін үрдіс.Осыған орай, тәрбиешінің кәсіби шеберлігі мен шығармашылығы маңызды рөл атқарады. Ол әр баланың жеке ерекшелігі мен қызығушылығын ескере отырып, логикалық ойындарды таңдауы, мазмұнын өзгертуі, жаңашылдық элементтерін енгізуі қажет. Сонымен қатар тәрбиеші баланың ойын барысында жасаған қадамдарын дұрыс бағыттай отырып, рефлексия жасауына, өз әрекетін талдауға мүмкіндік беруі керек. Бұл – баланың сыни және логикалық ойлауының дамуына ықпал етеді.Мектепке дейінгі жаста логикалық ойлауды дамыту – баланың интеллектуалдық әлеуетін ашудың алғашқы баспалдағы. Бұл процесте дидактикалық ойындар таптырмас құрал болып саналады. Балабақшадағы әрбір оқу іс-әрекеті, күн тәртібі элементтері осы ойындар арқылы толықтырылса, баланың ойлау қабілеті, тіл байлығы, зейіні мен есте сақтау қабілеті де бірге дамиды. Демек, баланың жан-жақты дамуына бағытталған тиімді жол – ойнау арқылы үйрену. Бұл тәсіл қазіргі заман талабына сай балабақша педагогтарының күнделікті тәжірибесіне ендірілуі тиіс. Мектепке дейінгі тәрбиенің жаңа бағыттары .Қазіргі заманда мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесі қоғам талабына сай жаңарып, баланың жан-жақты дамуын қамтамасыз етуге бағытталып отыр. Жаңа бағыттардың негізінде баланың тұлғалық дамуын, шығармашылық және зияткерлік әлеуетін ерте жастан дамыту басымдыққа ие болуда. Бұл бағыттар баланы тек біліммен қаруландырып қана қоймай, оны өз бетінше ойлауға, шешім қабылдауға, логикалық тұжырым жасауға, коммуникативтік дағдыларын жетілдіруге үйретуді мақсат етеді.Қазақстан Республикасында 2022 жылы жаңартылған Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік стандарты қабылданды. Онда тәрбиелеу мен оқыту үдерісіне ойын арқылы үйрету, білім беру салаларын кіріктіре отырып дамыту, STEAM, робототехника элементтерін енгізу сияқты инновациялық тәсілдер ұсынылған. Сонымен қатар балаға бағдарланған білім беру – яғни әр баланың қызығушылығы мен даму қарқынын ескере отырып жеке бағытта жұмыс істеу – негізгі қағида ретінде белгіленген.Осылайша, мектепке дейінгі тәрбиенің жаңа бағыттары заманауи талаптарға бейімделген, баланың еркін ойлауын, шығармашылық әлеуетін ашуға бағытталған серпінді өзгерістермен ерекшеленеді. Логикалық ойлау – баланың ой-санасын жетілдіру тетігі .Логикалық ойлау – баланың интеллектуалдық дамуындағы негізгі құзыреттіліктердің бірі. Ол баланың заттар мен құбылыстар арасындағы байланыстарды түсінуіне, салыстыру, жүйелеу, талдау, қорытынды жасау қабілеттерінің қалыптасуына негіз болады. Ерте жастан логикалық ойлауға үйрету – баланың ой-санасын жетілдірудің ең тиімді жолы. Логикалық ойлау қабілеті жақсы дамыған бала қоршаған ортамен белсенді әрекеттеседі, сұрақ қояды, түрлі нұсқаларды салыстырып, дұрыс шешім қабылдауға ұмтылады. Мұндай балалар оқыту процесінде өз пікірін еркін жеткізе алады, қиындықтарға тап болғанда тығырықтан шығудың түрлі жолдарын іздейді. Бұл – болашақта табысты тұлға қалыптастырудың алғышарты.Мектепке дейінгі кезең –

3

логикалық ойлаудың бастау алатын кезеңі. Осы кезеңде балалар нақты заттарға сүйене отырып ойлайды, көрнекі материалдар мен әрекет арқылы тұжырым жасайды. Сондықтан бұл үдерісті тиімді ұйымдастыру үшін дидактикалық ойындар, логикалық тапсырмалар, құрылымдалған әңгімелер мен шығармашылық жаттығулар қолданылады. Олар баланың танымдық белсенділігін арттырып, саналы ойлауға үйретеді. Дидактикалық ойын – оқыту мен тәрбиені біріктіретін алтын көпір .Мектепке дейінгі білім беруде дидактикалық ойын – тәрбие мен оқытуды ұштастыратын, баланың жан-жақты дамуын қамтамасыз ететін әмбебап құрал. Бұл ойын түрі – балалардың жас ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылып, білім беру мақсаттарын ойын әрекетімен біріктіру арқылы жүзеге асады. Сондықтан да дидактикалық ойын әдісі мектепке дейінгі жастағы балаларды оқытуда ең тиімді, әрі табиғи тәсіл болып саналады.Дидактикалық ойындар балалардың қызығушылығын оятып, танымдық белсенділігін арттырады. Мұндай ойындарда балалар өздігінен шешім қабылдайды, ойлайды, салыстырады, сұрақ қояды, нақты нәтижеге жетуге ұмтылады. Бұл – олардың ойлау, есте сақтау, сөйлеу, логикалық және шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімді жолы. Сонымен қатар ойын барысында балалар тәртіп сақтауға, бір-бірін тыңдауға, топпен әрекет етуге дағдыланады. Бұл – тәрбиенің маңызды бөлігі.Дидактикалық ойын – «үйрету» мен «қызықтыруды» үйлестіретін алтын көпір. Балалар ойын арқылы білімді меңгереді, ал мұғалім (тәрбиеші) олардың танымдық әрекетін дұрыс бағыттап, қолдап отырады. Мысалы, «Не өзгерді?», «Салыстыр», «Тап та ата!» сияқты ойындар арқылы бала ұқсастық пен айырмашылықты ажыратып, себеп-салдарлық байланыстарды түсінуді үйренеді.Заманауи дидактикалық ойындарға цифрлық технологиялар, AR элементтері мен бейнежұмбақтар қосылып, оларды одан әрі тартымды етеді. Бұл ойындардың көмегімен балалар XXI ғасыр дағдыларына ерте бастан бейімделіп, логикалық ойлау қабілеттерін табиғи түрде дамыта алады. Осы себепті дидактикалық ойындар балабақшадағы білім беру мазмұнының ажырамас бөлігіне айналуы қажет Баланың танымдық белсенділігін арттырудағы ойынның рөлі .Баланың танымдық белсенділігі – оның қоршаған ортаны зерттеуге, жаңа ақпаратты меңгеруге, өз бетінше ойлануға, салыстыру мен талдауға деген ішкі ынтасы мен қызығушылығы. Бұл қасиет ерте жастан қалыптасып, өмір бойы білім алуға, шығармашылыққа ұмтылуға негіз болады. Мектепке дейінгі кезеңде бұл белсенділікті дамытуда ойынның рөлі айрықша.Ойын – баланың табиғи әрекеті. Ол арқылы бала дүниені таниды, әрекет жасайды, жаңалық ашады, қиялдайды, ойлайды. Әсіресе, дидактикалық және сюжетті-рөлдік ойындар баланың танымдық үдерістерін – зейінін, есін, елестету мен ойлауын белсендіреді. Мысалы, «Қай пішін қайда жатады?», «Артық затты тап», «Не өзгерді?» секілді ойындарда бала байқағыштық, салыстыру, есте сақтау дағдыларын дамытады.Танымдық белсенділікті арттыруда тәрбиешінің шеберлігі, ойын түрлерін

4

дұрыс таңдай білуі өте маңызды. Ойын баланы еркін ойлауға, өзіндік шешім қабылдауға, қорытынды жасауға итермелейді. Бұл – оқу әрекетінің бастамасы. Балада «неге?», «қалай?» деген сұрақтар туындағанда – ол танымдық белсенділікке енеді.Заманауи әдістемелер бойынша, танымдық ойындарды цифрлық құралдармен, интерактивті тақтамен, логикалық тапсырмалар платформаларымен (мысалы, Wordwall, BalaPlay) ұштастыру – баланың қызығушылығын арттырып, жаңа форматта тануға жетелейді. Сондықтан ойын – тек көңіл көтеру құралы емес, ол баланың ой-санасын, логикалық жүйелеу қабілетін дамытатын, танымдық белсенділігін арттыратын қуатты педагогикалық құрал.

Әдістемелік нұсқаулықтың өзектілігі :Бүгінгі білім беру жүйесі баланың тұлғалық дамуына, ойлау қабілетінің ерте қалыптасуына басымдық беріп отыр. Әсіресе, мектепке дейінгі кезеңде баланың зияткерлік әлеуетін, логикалық ойлау қабілетін дамыту – оның болашақ оқу жетістігінің негізі болып саналады. Бұл бағыттағы жұмыстың тиімді жолы – дидактикалық ойындарды оқу-тәрбие процесіне мақсатты түрде енгізу.Қазіргі таңда балабақша тәрбиешілерінің алдында тұрған басты міндеттердің бірі – баланы қызықтыра отырып, ойлауға үйрету. Логикалық ойлауды ойын арқылы дамытудың артықшылығы – ол баланың жас ерекшелігіне сай, жеңіл қабылданады және практикалық әрекет арқылы жүзеге асады. Сонымен қатар ойын – баланың эмоциясына, қиялына, белсенділігіне оң әсер етеді.Бұл әдістемелік нұсқаулықтың өзектілігі – ойын арқылы ойлауға үйрету идеясы мен заманауи дидактикалық тәсілдерді сабақтастыруда жатыр. Онда дәстүрлі және цифрлық ойын түрлері, ұйымдастыру әдістемелері, тәрбиешіге арналған нақты ұсыныстар беріліп, мектепке дейінгі білім беру мазмұнын жаңартуға үлес қосады. Сондықтан бұл құрал – заманауи балабақша тәжірибесіне қажетті көмекші ресурс.

Әдістемелік нұсқаулықтың мақсаты:Бұл әдістемелік нұсқаулықтың басты мақсаты – мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда дидактикалық ойындарды тиімді қолдану жолдарын көрсету. Баланың зейінін, ойлау әрекетін, салыстыру, жалпылау, жүйелеу дағдыларын қалыптастыру – ерте жастан басталатын ұзақ әрі мақсатты үдеріс. Осы бағытта тәрбиешіге нақты көмекші құрал болу үшін нұсқаулықта түрлі ойын түрлері, оларды ұйымдастыру әдістемесі, тиімділік шарттары мен заманауи инновациялық тәсілдер қамтылған.Нұсқаулық балабақша педагогтеріне баланың жас ерекшелігін ескере отырып, логикалық ойлауға бағытталған қызықты әрі мағыналы ойындар жүйесін құрастыруға, шығармашылықпен жұмыс істеуге, оқыту мен тәрбиені ұштастыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, логикалық ойлауды дамыту арқылы баланың жалпы танымдық белсенділігін арттыру, тұлғалық дамуына негіз қалау көзделеді.

4

Әдістемелік нұсқаулықтың міндеттері

Бұл әдістемелік нұсқаулық төмендегідей міндеттерді шешуге бағытталған: 1.Балалардың логикалық ойлау ерекшеліктерін анықтау:Мектепке дейінгі жастағы балалардың ойлау процесінің дамуын, логикалық операцияларды қабылдау және орындау мүмкіндіктерін зерттеу. 2.Дидактикалық ойындардың түрлерін саралау: Логикалық ойлауды дамытуға бағытталған дәстүрлі, қимылдық, сөздік және цифрлық ойын түрлерін топтастыру, олардың мазмұны мен ерекшеліктерін сипаттау. 3.Ойын арқылы оқыту әдістемесін ұсыну: Ойындарды ұйымдастырудың кезеңдерін (мақсат қою, нұсқау беру, орындату, қорытындылау), әдіс-тәсілдерін және тиімділік шарттарын көрсету. 4.Педагогтердің кәсіби құзыреттілігін арттыру: Тәрбиешілерге арналған практикалық ұсыныстар беру, ойын сценарийлерін, бағалау құралдарын әзірлеу арқылы олардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасау. 5.Заманауи технологияларды қолдануға бағыттау: Цифрлық ойын платформаларын, AR/VR элементтерін, мультимедиялық тапсырмаларды қолдану арқылы ойын мазмұнын жаңарту. 6.Ата-аналармен бірлескен әрекетті ұйымдастыру: Баланың логикалық ойлауын үй жағдайында да дамыту үшін ата-аналарға арналған кеңестер мен ұсыныстар әзірлеу.

IІ. Негізгі бөлім

1Логикалық ойлау – Ж. Пиаже, Л. Выготский еңбектерінде

Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлауын дамыту мәселесі педагогика мен психология ғылымында ертеден зерттеліп келеді. Атап айтқанда, Жан Пиаже мен Лев Выготскийдің еңбектері бұл саланың ғылыми-теориялық іргетасын қалады. Олар баланың ойлау қабілеті туабітті дайын түрде берілмейді, ол белгілі бір ортада, әлеуметтік және танымдық әрекеттер арқылы дамиды деген тұжырым жасады. Бұл идеялар қазіргі таңда балабақшадағы білім беру үдерісінің негізіне айналып отыр. Жан Пиаженің когнитивтік даму теориясы.Швейцариялық психолог Жан Пиаже баланың ақыл-ойының даму сатыларын зерттей отырып, логикалық ойлаудың кезең-кезеңмен қалыптасатынын дәлелдеді. Оның көзқарасы бойынша, баланың танымы — бұл биологиялық жетілу мен қоршаған ортамен әрекеттесу нәтижесінде дамитын белсенді үдеріс. Пиаже логикалық ойлауды когнитивтік даму шеңберінде қарастырып, оны төрт кезеңге бөлді: Сенсомоторлық кезең (0–2 жас).Бала айналамен тікелей әрекет арқылы танысады. Бұл кезеңде логикалық операциялар әлі дамымаған. Операция алдындағы кезең (2–7 жас).Бұл — балабақша жасындағы баланың кезеңі. Баланың ойлауы нақты және бейнелі сипатта болады. Ол заттарды бір ғана белгісі

5

бойынша ажырата алады (мысалы, көлемі үлкен затты «көп» деп қабылдайды). Логикалық жүйелеу, себеп-салдар байланысын түсіну әлі толық қалыптаспайды. Бірақ дәл осы кезеңде баланың логикалық ойлауға алғашқы қадамы басталады. Конкретті операциялар кезеңі (7–11 жас).Бала нақты заттармен әрекет жасау арқылы логикалық операцияларды меңгере бастайды: салыстыру, сыныптау, реттік қатар құру, себеп-салдар байланысын түсіну. Формалды операциялар кезеңі (11 жастан жоғары).Баланың абстрактілі ойлау қабілеті дамып, ғылыми, теориялық тұжырымдар жасауға дайын болады. Балабақша кезеңі – операция алдындағы және конкретті операцияларға өтуге дайындық кезеңі. Бұл кезде дидактикалық ойындар баланың логикалық ойлауын дамытудың тиімді құралы ретінде қолданылады. Пиаже баланың өзіндік тәжірибе арқылы үйренуін жақтады. Яғни, бала ойын кезінде әрекет жасап, қателесіп, қайта байқап, шешім қабылдау арқылы ойлау тәсілдерін меңгереді. Лев Выготскийдің әлеуметтік-мәдени даму теориясы.Кеңестік психолог Лев Выготский логикалық ойлау мен сөйлеу дамуындағы әлеуметтік ортаның маңызын ерекше атап өтті. Оның теориясы бойынша, баланың когнитивтік дамуы алдымен әлеуметтік деңгейде (басқалармен қарым-қатынаста), кейін жекелік деңгейде (ішкі танымда) қалыптасады. Осыдан келіп оның ең маңызды ұғымдарының бірі — жақын арадағы даму аймағы туындайды.Бұл аймақ дегеніміз – бала өздігінен орындай алмайтын, бірақ ересек адам немесе қабілетті құрбысының көмегімен орындай алатын әрекет кеңістігі. Дидактикалық ойындар осы ұғымға сай келеді: тәрбиеші ойынды ұйымдастырып, бағыт-бағдар беріп, баланың дербес ойлауына мүмкіндік туғызады.Выготский үшін тіл – ойлаудың құралы. Логикалық операцияларды орындау үшін бала алдымен оны сөзбен түсініп, сөйлей алуы керек. Сондықтан дидактикалық ойын барысында тәрбиеші баламен диалог жүргізіп, сұрақ қою, ой бөлісу, түсіндіру арқылы оның логикалық тілін дамытады. Бұл тәсіл арқылы бала логикалық операцияны тек әрекетпен емес, сөзбен де орындай бастайды. Выготскийдің тағы бір маңызды идеясы – оқыту дамудан озып жүруі керек. Яғни, егер бала қазіргі деңгейінде бір тапсырманы орындай алса, жаңа логикалық тапсырма арқылы оны келесі даму сатысына көшіру қажет. Бұл – дидактикалық ойын арқылы жүзеге асатын процесс. Екі ғалым еңбектерінің сабақтастығы.Жан Пиаже мен Лев Выготскийдің көзқарастары бір-бірінен ерекшеленсе де, бірін-бірі толықтырады. Пиаже баланың логикалық ойлауын табиғи дамудың нәтижесі деп қарастырса, Выготский оны әлеуметтік қарым-қатынастың жемісі деп санады. Екі ғалым да баланың танымдық дамуының белсенді субъектісі екенін дәлелдеді және логикалық ойлау – оқыту мен дамудың өзара байланысы арқылы қалыптасатынын айтты.Дидактикалық ойын – осы екі бағытты біріктіретін құрал. Бір жағынан, ол баланың ішкі әлеуетін ашуға көмектессе, екінші жағынан – әлеуметтік орта арқылы даму аймағын кеңейтеді. Ж. Пиаже мен Л.С. Выготскийдің теориялары мектепке дейінгі жаста логикалық

6

ойлауды дамытудың ғылыми негізі болып табылады. Осы еңбектерге сүйене отырып жасалған дидактикалық ойындар жүйесі – баланың толыққанды зияткерлік және тұлғалық дамуына жол ашатын пәрменді әдіс. Бала ойынының құрылымы, кезеңдері, танымдық мәні.Ойын – мектепке дейінгі балалық шақтың басты іс-әрекеті. Ол баланың физикалық, психологиялық, зияткерлік және рухани дамуына тікелей ықпал етеді. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен танысады, әлеуметтік рөлдерді меңгереді, ойлау, есте сақтау, қиялдау қабілеттерін жетілдіреді. Сондықтан балабақшадағы оқу-тәрбие үдерісінде ойын маңызды педагогикалық құрал ретінде қарастырылады. Ойын құрылымы Бала ойыны белгілі бір құрылымдық элементтерден тұрады: Мотивация (ынталандыру) – баланың ойнауға деген қызығушылығы, ойынға ену себебі. Бұл кезеңде баланың эмоциясы, зейіні оянады. Ойын мақсаты – баланың әрекетін бағыттайтын нәтиже. Мысалы, бір рөлді дұрыс орындау, тапсырманы шешу, жол табу т.б. Ойын әрекеті – ойынның жүрісі, рөлдік қимылдар мен ойындық тапсырмаларды орындау барысы. Ереже – ойын барысында сақталатын тәртіп пен қағидалар. Ереже балада өзін-өзі бақылау, тәртіпке бағыну, әділеттілік ұғымдарын қалыптастырады. Нәтиже – ойын соңындағы қорытынды, кейде нақты, кейде шартты түрде аяқталады (мысалы, жеңіс, шешім табу, сурет аяқтау т.б.). Ойын кезеңдері.Ойын үдерісі бірнеше кезеңге бөлінеді: Дайындық кезеңі.Бұл кезеңде тәрбиеші балаларды ойынға дайындайды, мақсат пен шарттарын түсіндіреді, құрал-жабдықтарды таныстырады. Баланың назарын аударып, қызығушылығын ояту маңызды. Негізгі кезең.Бұл – баланың белсенді әрекет кезеңі. Ол рөлге еніп, өзінше шешім қабылдайды, басқа балалармен қарым-қатынасқа түседі, ойын әрекеттерін орындайды. Бұл жерде тәрбиешінің тікелей араласуы шамалы, бақылаушы және бағыттаушы ретінде қатысады. Қорытынды кезең.Ойын нәтижесі талданады, бала өз әсерін бөліседі, тәрбиеші кері байланыс береді. Бұл кезең баланың рефлексия жасауына, өзін-өзі бағалауына ықпал етеді. Танымдық мәні. Бала ойыны – оның танымдық дамуының негізгі құралы. Баланың танымы ойын барысында белсенді іске қосылады:Қабылдау – ойын арқылы бала заттардың қасиетін, түсін, пішінін, мөлшерін ажыратады.Зейін мен ес – ойын жағдайында бала маңызды ақпаратты есте сақтап, ережелерге назар аударады.Қиял – рөлдік және шығармашылық ойындарда бала түрлі жағдайларды елестетіп, өз қиялын іске асырады.Ойлау – логикалық, дидактикалық ойындар баланың салыстыру, топтау, қорытынды жасау қабілетін дамытады.Сөйлеу – ойын барысында бала жаңа сөздер

7

үйренеді, диалог құрады, өз ойын еркін жеткізуге үйренеді.Ойын барысында балалар өзара қарым-қатынасқа түсіп, бір-бірімен санасуды, ынтымақтастықты, ережеге бағынуды үйренеді. Бұл – олардың әлеуметтік дағдыларының қалыптасуына жол ашады.Сонымен, бала ойыны – қарапайым ермек емес, терең танымдық, тәрбиелік, дамытушылық мәні бар кешенді үдеріс. Оның құрылымы мен кезеңдерін ескере отырып, тәрбиеші ойын әрекетін мақсатты түрде ұйымдастырса, баланың танымдық белсенділігі артып, зияткерлік қабілеттері қарқынды дамиды. Ойын – баланың ішкі дүниесін ашатын, тұлғалық әлеуетін оятатын алтын кілт. Жас ерекшелігіне байланысты логикалық тапсырмаларды сұрыптау.Мектепке дейінгі кезең – баланың ойлау қабілеті қалыптасып, дамитын маңызды шақ. Әсіресе 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың логикалық ойлау жүйесі жедел дами бастайды. Осы кезеңде берілетін тапсырмалар мен ойындар баланың жас ерекшелігіне сай сұрыпталып, біртіндеп күрделеніп отыруы қажет. Бұл – олардың психологиялық және танымдық даму ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылатын педагогикалық жұмыстың негізгі шарты. 3-4 жас: Заттық-операциялық кезең.Бұл жастағы балалардың ойлауы көрнекі-бейнелі, яғни олар нақты заттар мен суреттер арқылы қабылдайды. Сондықтан логикалық тапсырмалар қарапайым, визуалды негізделген болуы керек. Мысал тапсырмалар:Түрі, түсі, өлшемі бойынша салыстыру;«Артық затты тап», «Жоғалған бөлікті тап» сияқты сурет бойынша тапсырмалар;Пішіндер мен түстерді сәйкестендіру;«Не қайда тұрады?», «Не немен ұқсас?» деген қарапайым сұрақтар. Бұл кезеңде тапсырмалар қысқа, көңілді, бейнелі және ойын элементтерімен берілгені дұрыс. Басты мақсат – баланың зейінін тұрақтандыру, салыстыру, байқағыштық қабілетін дамыту. 4–5 жас: Көрнекі-бейнелі және көрнекі-логикалық ойлау кезеңі.Бұл жаста балалар себеп-салдар байланысын түсінуге, салыстыру, жүйелеу, топтау сияқты логикалық операцияларға бейімделе бастайды. Мысал тапсырмалар:Заттарды бір белгі бойынша топтастыру (тек жануарлар, тек ыдыстар, тек көліктер);Жол табу немесе лабиринт шешу;Суреттер тізбегіндегі реттілікті қалпына келтіру;«Не өзгерді?» ойыны;Қарапайым сандар қатарының логикасын табу (1, 2, 3, … не келеді?).Бұл жаста баланың қиялы, есте сақтау қабілеті, логикалық пайымдауы дамиды. Сондықтан тапсырмалар күрделеніп, балаға ойлануға мүмкіндік беру маңызды. 5–6 жас: Абстрактілі ойлауға өтпелі кезең.Мектепалды даярлық тобына қатысатын балалар логикалық ойлаудың жоғары деңгейіне жақындайды. Олар себеп-салдарды талдай алады, қисынды қорытынды жасай алады, жүйелі шешім табуға ұмтылады. Мысал тапсырмалар: Екі-үш түрлі белгілер бойынша салыстыру (мәселен, пішіні де, түсі де бірдейлерді табу);Логикалық тізбекті жалғастыру (мысалы: қызанақ – көкөніс, алма – ?, жауап: жеміс);Сюжетті суреттердегі реттілік пен уақиғаларды анықтау;«Не

8

артық? Неліктен?» сияқты дәлелдеуді қажет ететін сұрақтар; Қарапайым ребустар немесе графикалық жұмбақтар.Бұл кезеңде тапсырмалар балаға ойлануға, дәлелдеуге, таңдау жасауға мүмкіндік беруі керек. Сонымен қатар, баланың сөйлеу дағдысын қатар дамыту – аса маңызды. Жалпы әдістемелік ұсыныстар Күрделілік деңгейі біртіндеп өсуі керек – баланы шамадан тыс жүктемеу маңызды. Көрнекілік міндетті түрде қолданылуы тиіс – суреттер, карточкалар, конструкторлар.Қызықты формада ұсынылған тапсырма – баланың қызығушылығын арттырады.Ұжымдық және жеке жұмыс түрлерін алмастыра отырып ұсыну – балалардың ынтымақтастығын дамытады.Қайталау мен бекіту – берілген логикалық әрекеттің автоматты түрде меңгерілуін қамтамасыз етеді. Логикалық тапсырмалар баланың жас ерекшелігіне сай іріктелсе ғана, оның ойлау қабілеті табиғи түрде дамиды. Жас ерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастырылған ойындар мен жаттығулар арқылы бала ойлау, салыстыру, қорытынды жасау, жүйелеу, себеп-салдарды анықтау сияқты маңызды дағдыларды меңгереді. Бұл – мектепке дейінгі кезеңдегі ең маңызды танымдық қадамдардың бірі.
ІІІ. Практикалық бөлім: Дидактикалық ойындар түрлері

Классикалық логикалық ойындар – мектепке дейінгі баланың ойлауын дамытудың негізі.Мектепке дейінгі кезең – баланың логикалық ойлауы, сөйлеу тілі, зейіні мен танымдық процестері қарқынды дамитын аса маңызды кезең. Осы кезеңде қолданылатын ойын әрекеті – баланың әлемді тану құралы, өз ойын білдіру мен жүйелеу формасы, сонымен қатар логикалық ойлауды қалыптастыру мен жетілдірудің тиімді жолы болып табылады. Дидактикалық ойындардың ішіндегі классикалық логикалық ойындар – қарапайым әрі тиімді әдіс ретінде тәжірибеде кеңінен қолданылады.Классикалық ойындарға жататын: «Қайсысы артық?», «Салыстыр да, тап!», «Не өзгерді?», «Жоғалған затты тап», «Суреттегі қателікті тап», «Қай пішін қайсы?» сынды ойын түрлері баланың логикалық операцияларын (салыстыру, топтастыру, сараптау, жалпылау, тұжырымдау) дамытады.Мысалы, «Қайсысы артық?» ойыны арқылы бала заттардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын таниды, артық элементті табу арқылы ойлау құрылымын жетілдіреді. Бұл ойын баланың заттың қасиеттерін тануына, оларды мағынасына қарай топтастыруына мүмкіндік береді. «Үшеуі – жеміс, біреуі – кітап. Кітап артық, себебі ол жеуге болмайды» дегендей қорытындылар арқылы бала дәлелді ойлауға бейімделеді.Ал «Салыстыр да, тап!» ойыны визуалды зейінді, көру арқылы қабылдауды және есте сақтауды жетілдіреді. Бұл ойын екі сурет арасындағы айырмашылықты табу арқылы ұқсастық пен айырмашылықты нақтылау, ұғымдарды салыстыру қабілетін арттырады.«Не өзгерді?» ойыны – зейін мен есте сақтау қабілетін дамытуға бағытталған. Балаға бірнеше зат көрсетіліп, біреуі алып тасталады немесе орын ауыстырылады. Мұндай ойындар

9

баланың байқағыштығын арттырып, ұсақ-түйекке мән беруге үйретеді.Классикалық логикалық ойындар:Қол жетімді, арзан құралдармен (суреттер, ойыншықтар, пішіндер) ойнатылады.Баланың жас ерекшелігіне сай күрделендіріліп отырады.Оқыту мен тәрбиені бір мезетте үйлестіреді.Тілдік дамуымен тығыз байланыста: бала себеп-салдарлық байланыс жасап, өз ойын жеткізуге тырысады.Осындай ойындар тәрбиеші мен баланың арасында белсенді диалог орнатуға, бірлесе ойлануға, пікір алмасуға жол ашады. Сонымен қатар логикалық сұрақтар қою, баланың жауабын толықтыру, ойлау процесін жеделдету – мұның бәрі дамытушы орта қалыптастырады.Классикалық логикалық ойындар – мектепке дейінгі балалардың ақыл-ойын жан-жақты дамытатын сенімді әдіс. Бұл ойын түрлері педагог тәжірибесінде жүйелі қолданылса, баланың танымдық белсенділігі, логикалық ойлау қабілеті жоғары деңгейде дамып, оны мектепке даярлаудың маңызды тетігіне айналады.

2. Қимылды логикалық ойындар

Мектепке дейінгі жастағы бала лар үшін қимыл мен ойын – ең табиғи және сүйікті әрекет. Баланың танымдық және интеллектуалдық қабілеттерін дамытуда тек үстел үсті емес, қимылмен байланысқан логикалық ойындардың да маңызы зор. Қимылды логикалық ойындар – бұл қозғалыс пен ойлауды біріктіретін ерекше тәсіл, яғни дене белсенділігі арқылы ақыл-ой процесін жандандыру.Мұндай ойындарда бала өз денесін басқара отырып, ережеге сай әрекет етеді, зейінін шоғырландырады, есте сақтау мен шапшаңдықты дамытады. Сонымен қатар, бұл ойындар кеңістікті бағдарлау, реакция жылдамдығы, логикалық таңдау жасау, себеп-салдарлық байланысты түсіну сияқты маңызды қабілеттерді жетілдіреді. Қимылды логикалық ойындардың ерекшеліктері:Бала әрекетке қатыса отырып, логикалық тапсырманы орындайды;Қимыл арқылы ойлау, шешім қабылдау жылдам дамиды;Ойын барысында ережеге бағыну, тыңдау, басқару дағдылары қалыптасады; Денсаулық пен ақыл-ой дамуы қатар жүреді.Кейбір тиімді қимылды логикалық ойындарға мысалдар: «Кім тез, кім дұрыс?».Балаларға белгілі бір шарт беріледі: мысалы, «Кімде көк түсті киім болса – секіріп көрсет», «Жемісті естісең – қолыңды көтер, көкөністі естісең – отырып қал». Бұл ойын баланың түсті, затты, ұғымды ажыратуын талап етеді. Мұнда тыңдау, салыстыру, ажырату, реакция беру – бәрі бір мезетте жүреді.«Жалғасын тап!».Тәрбиеші логикалық тізбекті айтады: «1, 2, 3, ...» – бала жалғастырып қимылмен көрсетеді (мысалы, 4 рет секіреді). Немесе: «Қоян – секіреді, ит – ...?» (үреді – бала үреді). Бұл ойын баланың сабақтастықты түсіну, жалғастыру, байланыс орнату қабілетін дамытады. «Қарсы қимыл» Бұл ойын логиканы және өзін-өзі басқаруды дамытады. Тәрбиеші қол шапалақтаса – бала отырады, аяқ топылдатса – бала тұрады. Мұнда қарама-қарсы реакция беру қажет.

10

Бұл баланың зейінін шоғырландырып, жылдам шешім қабылдауға дағдыландырады. «Қайда жасырынды?».Зат немесе ойыншық бір жерге жасырылып, бала сұрақтар арқылы немесе қимыл арқылы логикалық шешімге келіп табады. Мысалы: «Ол жоғарыда ма? Төменде ме? Жиһаздың астында ма?» деген сұрақтарға «ия-жоқ» деп жауап алып, болжам жасап, шешімге келеді.Қимылды логикалық ойындар – баланың ойлауын дамытуда әмбебап құрал. Бұл ойындар қозғалыс арқылы логикалық байланыс орнатуға, әрекетті жоспарлауға және оны орындауға үйретеді. Сонымен қатар, балалардың әлеуметтік бейімделуіне, топпен жұмыс істеу дағдысына, ойын ережесін сақтауға, эмоциялық тұрақтылыққа оң әсерін тигізеді. Дене қозғалысы мен ақыл-ой қызметін біріктіре отырып, мұндай ойындар баланы жан-жақты дамытудың қуатты тетігіне айналады. «Логикалық бағдарша» (жебе бойынша жүру).Бұл ойын балалардың кеңістіктік бағдарын, бағытты түсінуін, логикалық ойлауын және нұсқаулық бойынша әрекет ету дағдысын дамытуға арналған. Ойын барысында бала белгілі бір бағдармен (жебе, белгі, түсті стикерлер арқылы) жүріп, соңғы нүктеге логикалық шешім арқылы жетуі тиіс. Ойынның барысы: Тәрбиеші залда немесе алаңда әртүрлі бағыттағы жебелер мен белгілерді орналастырады. Әр жебе белгілі бір бағытты (оңға, солға, жоғары, төмен) білдіреді. Балалар бастапқы нүктеден бастайды және әр жебеге сәйкес бағытпен жүреді. Белгілер арасында логикалық сұрақтар немесе тапсырмалар болуы мүмкін (мысалы, "Қарсы мәнін тап", "Тізбекті жалғастыр", "Қайсысы артық?"). Мақсаты: – Кеңістікті бағдарлай білу – Нұсқаулықты есте сақтау және орындау – Логикалық реттілікті сақтау – Шешім қабылдау қабілетін дамыту.Бұл ойын қимыл, зейін және логика элементтерін біріктіріп, баланың тұтас дамуына сеп болады. Сонымен қатар, топпен немесе жұппен ойнау арқылы ынтымақтастық пен ұйымшылдық дағдылары да дамиды. «Фигурадан фигура жина» (геометриялық пішіндермен).Бұл ойын мектепке дейінгі жастағы балалардың кеңістіктік ойлауын, қиялын, логикалық талдау жасау қабілетін және пішіндер арасындағы байланыстарды тануын дамытуға бағытталған.

Ойынның мақсаты: – Геометриялық пішіндерді тану және атау – Пішіндерді біріктіру арқылы жаңа бейне (сурет, зат) құрастыру – Қиялды, елестету мен талдау қабілетін дамыту

Қажетті құралдар: – Түрлі түсті геометриялық пішіндер (шеңбер, үшбұрыш, төртбұрыш, трапеция, т.б.) – Нұсқаулық суреттер немесе мысал макеттер (үй, ағаш, кемпірқосақ т.б.)

11

Ойын барысы: Балаларға дайын пішіндер беріледі. Тәрбиеші белгілі бір фигураны (мысалы, үй, балық, гүл) жинауды тапсырады. Бала фигураларды біріктіре отырып, сол бейнені құрастыруы тиіс. Үлкенірек топтарда жарыс түрінде өткізуге болады: кім бірінші және дұрыс жинайды?Бұл ойын арқылы балалар анализ, синтез, салыстыру, құрастыру сынды ойлау әрекеттерін меңгереді және пішіндермен логикалық әрекет ету дағдылары қалыптасады. Қозғалыс пен ойлауды біріктіру – нейрожаттығу әсері.Қазіргі таңда бала дамуына кешенді қарау – білім беру мен тәрбиелеудегі басты талап. Соның ішінде логикалық ойлау мен қимыл белсенділігін біріктіру арқылы нейрожаттығу жасау – мектепке дейінгі балалардың когнитивтік дамуын жеделдетудің тиімді әдістерінің бірі ретінде танылып отыр.Нейрожаттығулар – мидың екі жартышарының үйлесімді жұмысын ынталандыратын, ойлау мен қозғалысты қатар іске қосатын арнайы жаттығулар жүйесі. Мысалы, оң қолмен үшбұрыш, сол қолмен шеңбер сызу, бір аяқты көтеріп тұрып есеп айту, бағытқа сәйкес жүру кезінде логикалық тапсырма орындау сияқты әрекеттер. Бұл жаттығулар нейрондар арасындағы байланыстарды нығайтады, зейінді күшейтеді және есте сақтау қабілетін дамытады. Қозғалысты ойлау процесімен біріктіру арқылы:Бала жаңа ақпаратты жылдам әрі сапалы қабылдайды;Қимыл-қозғалыс арқылы білім есте жақсы сақталады;Стресті жеңілдетіп, эмоциялық тепе-теңдікті сақтайды;Екі ми жартышарының үйлесімді жұмыс істеуіне ықпал етеді.Мысалы, балалар қатармен жүріп келе жатып, тәрбиеші қойған сұраққа жауап беруі керек: «Үшбұрыш пен төртбұрыштың айырмашылығы неде?», «Қайсысы артық: доп, шаршы, пирамида?» деген сияқты. Бұл кезде олар бір мезетте қозғалып, тыңдап, ойланып, жауап беріп отырады – яғни, логикалық, тілдік, қимылдық және есту жүйелері бір мезгілде іске қосылады. Мұндай нейрожаттығуларды күнделікті таңертеңгілік жаттығу, сергіту сәттері, немесе дидактикалық ойындармен біріктіру арқылы жүйелі түрде қолдануға болады. Олар ойын формасында ұйымдастырылып, баланың қызығушылығын арттырады әрі шаршатпайды.Қозғалыс пен ойлауды біріктіретін нейрожаттығулар – баланың зияткерлік дамуын жандандырып, логикалық ойлаудың табиғи дамуына жол ашады. Бұл тәсіл болашақ білім алуға берік іргетас қалайды.

STEAM элементтері бар ойындар – заманауи білімнің құралы

Бүгінгі балабақшадағы білім беру мазмұны тек дәстүрлі әдістермен шектелмей, заманауи бағыттарды қамтуы тиіс. Соның ішінде STEAM-білім беру (Science – ғылым, Technology – технология, Engineering – инженерия, Art – өнер, Math – математика) – баланың жан-жақты, логикалық, шығармашылық тұрғыдан дамуын қамтамасыз ететін инновациялық бағыт. Бұл тәсілді мектепке дейінгі ұйымдарда ойын арқылы енгізу – баланың қызығушылығы мен белсенділігін арттырудың ең тиімді жолы.

12

STEAM ойындарының ерекшелігі STEAM элементтері бар ойындар баланың: логикалық ойлауын; мәселе шешу дағдысын; қолмен әрекет ету қабілетін; шығармашылық қиялын; математикалық және кеңістіктік түсінігін дамытады.Мұндай ойындарда бала бір мезетте ойлайды, сызады, құрастырады, салыстырады, шешім қабылдайды және нәтижесін көреді. Бұл ойын түрлері тек интеллектуалдық емес, моторикалық, эстетикалық және коммуникативтік дағдыларды да қатар дамытады. Мысал ойындар «Инженер болғым келеді» ойыны.Балаларға құрылыс материалдары (текшелер, цилиндрлер, т.б.) беріледі. Тапсырма – көпір, мұнара немесе үй құрастыру. Бұл жерде инженерлік логика, математика (пішін, өлшем), өнер (безендіру), технология (құрылым тұрақтылығы) ұштасады. «Ғалымның тәжірибесі» ойыны Қарапайым тәжірибелер арқылы бала ғылыми түсініктерге жақындайды. Мысалы, суға бататын және қалқып шығатын заттарды салыстыру. Бұл ойын арқылы бала бақылау, болжау, қорытынды жасау сияқты зерттеушілік дағдыларды меңгереді. «Роботты бағытта» ойыны.Бала ойыншық роботқа не конустармен бағыт салып, мақсатқа жеткізуі керек. Мұнда кеңістікті бағдарлау, бағытты анықтау, логикалық тізбектілік (алгоритм) және техникалық ойлау дамиды. «Өнерлі математик» ойыны.Геометриялық пішіндерден сурет құрастыру, сан бойынша өрнек жасау арқылы бала математикалық түсініктерді шығармашылықпен байланыстырады. Ойындарды ұйымдастыру тәсілдері.STEAM ойындарын топпен, жұппен, жекелей ұйымдастыруға болады.Материалдар жаратылыстану бұрышынан, тұрмыстық қалдықтардан да алына береді (мысалы, қораптар, шишалар, картон).Тәрбиеші тек тапсырма беріп қана қоймай, сұрақтар арқылы баланың ойлауын жетелейді, мәселе туғызып, шешімге жетуіне мүмкіндік береді.Әр ойыннан соң баламен рефлексия жүргізу маңызды: «Қиын болды ма?», «Тағы қалай жасауға болады?», «Нәтиже сені қуантты ма?»STEAM элементтері бар ойындар – баланың заманауи дағдыларын қалыптастырудағы басты құрал. Бұл бағыт баланың тек логикалық емес, көпқырлы дамуын қамтамасыз етеді. Мектепке дейінгі жастағы балалар үшін күрделі теорияны түсіндірудің ең тиімді жолы – ойын арқылы әрекет ету екенін ұмытпаған жөн. Лего арқылы логикалық тізбек құрастыру – баланың ойлауын дамыту құралы.Мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда Лего конструкторын қолдану – өте тиімді әдіс. Лего – тек құрастыру құралы ғана емес, баланың ойлауын, кеңістікті бағдарлауын, мәселені шешуін және тізбектілікке бағынуын қалыптастыратын ойыншық. Логикалық тізбек құру барысында бала талдау, салыстыру, жалпылау және тұжырым жасау сияқты ойлау әрекеттерін орындайды. Логикалық тізбек дегеніміз не? Логикалық тізбек – белгілі бір ретпен және

12

заңдылықпен орналастырылған заттар немесе әрекеттер жүйесі. Мысалы, қызыл, көк, қызыл, көк... түсті кірпіштер тізбегі. Немесе – кіші, үлкен, кіші, үлкен... пішіндер тізбегі. Мұндай құрылымдар арқылы бала заңдылықты анықтауға және оны жалғастыруға үйренеді. Лего арқылы тізбек құрастыру тапсырмалары Түстер тізбегі.Балаларға түрлі түсті Лего бөлшектері беріледі. Тәрбиеші тізбектің басын құрап береді: қызыл – сары – қызыл – сары – ... Бала заңдылықты байқап, оны жалғастыруы тиіс. Пішін мен өлшем тізбегі.Мысалы: кіші көк кірпіш – үлкен жасыл кірпіш – кіші көк – үлкен жасыл – ... Сюжетті тізбек.Бала белгілі бір оқиғаның кезеңдерін ретпен орналастырады. Мысалы, үйдің құрылу кезеңі: іргетас → қабырға → терезе → шатыр Құрастыру алгоритмі.Тәрбиеші берілген үлгі бойынша баланың белгілі бір ретпен құрастыруын сұрайды. Бұл алгоритмдік ойлауды қалыптастырады. Дамытушылық маңызы.Зейін мен есте сақтау дамиды – бала үлгіні есте сақтап, соны қайталауға тырысады. Лего арқылы логикалық тізбек құрастыру баланың тек моторикасын ғана емес, ойлау жүйесін, танымдық қабілеттерін және шығармашылық әлеуетін белсенді дамытады. Мұндай тапсырмалар барысында бала заңдылықты анықтап, салыстырып, жалғастыруға тырысады. Бұл – оның логикалық ойлау, байқағыштық, есте сақтау, талдау және тұжырым жасау қабілеттерін жетілдіреді.Ойын кезінде балалар бірізділікке бағына отырып, әрекеттер тізбегін құрайды. Бұл – алгоритмдік ойлаудың негізін қалайды. Сонымен қатар, түстерді, пішіндерді, өлшемдерді сұрыптау арқылы салыстыру, жіктеу, жүйелеу дағдылары қалыптасады.Ойынды топпен ұйымдастыру балада коммуникативтік дағдыларды, бірлесе шешім қабылдауды, ынтымақтастықты дамытады. Ал шығармашылық тапсырмаларда өз тізбегін ойлап табу баланың қиялы мен қияндағы шешімдерге бейімділігін арттырады.Жалпы, Лего арқылы логикалық тапсырмаларды орындау – баланың интеллектуалдық әлеуетін оятатын, оны мектепке даярлауда зор маңызға ие заманауи әдістемелік құрал. Салыстыру мен жалпылау – түстер, өлшемдер, пішіндер арасындағы байланыстарды көреді. Баланың логикалық ойлауы мен танымдық қабілетін дамытуда маңызды рөл атқаратын екі негізгі ойлау операциясы. Салыстыру арқылы бала заттар мен құбылыстардың ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайды, бұл – талдауға, талқылауға, жүйелеуге бастайтын алғашқы қадам. Ал жалпылау арқылы бала жеке деректерді біріктіріп, ортақ қасиеттер мен мән-мағынасын табуға үйренеді.Мектепке дейінгі жаста бұл дағдылар ойын арқылы қалыптасады. Мысалы, әртүрлі түсті пішіндерді салыстырып, бір топқа біріктіру, жануарларды мекеніне қарай жіктеу – баланың жалпылау қабілетін арттырады. Бұл қабілеттер баланың қоршаған ортаны тануына, заттар арасындағы себеп-салдар байланысын түсінуіне, болашақта оқуға

13

икемді тұлға ретінде қалыптасуына әсер етеді. Ойлау тиянақтылығы – тапсырманы соңына дейін жеткізеді. Ойлау тиянақтылығы – баланың ойын нақты, жүйелі, дәйекті түрде жеткізуі мен логикалық қадамдарды ретімен орындай білу қабілеті. Бұл қабілет баланың интеллектуалдық дамуына, проблеманы шешудегі табандылығына және себеп-салдарлық байланыстарды түсінуіне тікелей әсер етеді.Мектепке дейінгі кезеңде ойлау тиянақтылығын қалыптастыру үшін дидактикалық ойындар, құрылымдық тапсырмалар, бірізділікті қажет ететін әрекеттер маңызды рөл атқарады. Мысалы, сурет бойынша оқиғаның ретін айту, логикалық тізбек құрау, "Не алдымен, не кейін?" сияқты ойындар арқылы бала ойлау процесін жоспарлап, ой қорытындысын жасай алады.Ойлау тиянақтылығы – болашақта жазу, есептеу, пайымдау сияқты күрделі ақыл-ой әрекеттеріне негіз болады. Сондықтан ол – ерте жастан дамытылуы тиіс маңызды когнитивтік дағды. Шығармашылық – өз тізбегін ойлап табуға ынталанады. Шығармашылық – баланың өз ойы, қиялы мен ішкі дүниесін еркін білдіруі, жаңа идеялар мен шешімдер табуға ұмтылысы. Мектепке дейінгі жаста бұл қабілет әсіресе ойын, сурет салу, ертегі құрау, құрастыру, музыка арқылы белсенді дамиды. Шығармашылық – тек өнер саласына тән емес, ол логикалық ойлаудың, проблемаларды шешудің, жеке бастама көрсетудің өзегі.Дидактикалық және логикалық ойындарда бала бірнеше шешімнің ішінен тиімдісін табуға, жаңа тәсіл ойлап табуға машықтанады. Бұл – баланың ой-санасын жетілдіретін, инновациялық ойлауға жол ашатын тиімді әдіс. Мысалы, берілген пішіндерден ерекше бейне құрау немесе бір затты бірнеше мақсатта қолдану – шығармашылық қабілетті дамытады.Шығармашылығы дамыған бала – ашық, еркін ойлайтын, икемді тұлға ретінде қалыптасады.Лего арқылы логикалық тізбек құру – тек ойын емес, баланың танымдық қабілетін дамытатын әдістемелік құрал. Мұндай тапсырмалар баланың ойлау құрылымын қалыптастырып, мектепте логика, математика, информатика секілді пәндерге бейімделуіне ықпал етеді. «Лабиринттен жол тап!» ойыны (робототехника негізі) Мақсаты: Баланың кеңістіктік ойлауын, логикалық тізбектілік құру қабілетін және жоспарлау дағдысын дамыту. Сонымен қатар робототехника негіздерін меңгеруге алғашқы қадам жасау. Құрал-жабдықтар:Лабиринттің үлгісі (қағазда немесе планшет/интерактивті тақтада); Робот немесе роботты алмастыратын фигура (мысалы, LEGO робот, Bee-Bot, немесе жай ғана стрелка фигурасы);Бағыт көрсететін карточкалар (жоғары, төмен, оңға, солға);Мақсатты нүкте (мысалы, "шығу", "қазына", "үй", т.б.). Ойын барысы: Балаларға лабиринт ұсынылады. Мақсат – роботты (немесе фигураны) бастапқы нүктеден соңғы мақсатқа дейін апару. Алайда бала роботтың қалай қозғалатынын алдын ала жоспарлауы керек: әр қадамды ойластырып, бағытын карточкалармен немесе ауызша айтады. Мысалы: "бір қадам оңға, екі қадам жоғары".

14

Кей нұсқада балалар тек ойша бағыттап қоймай, оны арнайы құрылғы (Bee-Bot) арқылы бағдарламалап, нақты қозғалысты бақылай алады. Бұл кезде бала алгоритм құру, қателікті анықтау, жаңадан түзету енгізу сияқты қабілеттерді де меңгереді. Логикалық әсері: Балалар кеңістіктегі бағытын анықтап үйренеді (солға-оңға, алға-артқа);Тізбектілік, себеп-салдар байланысын түсінеді;Мақсатқа жету үшін ойды жүйелеуге, жоспар құруға дағдыланады;Проблеманы шешуде табандылық пен зейінділік қалыптасады. STEAM элементтері:Бұл ойын – инженерлік (жобалау), математика (кеңістіктік бағыт), технология (роботты бағдарлау) және арт (ойын дизайны) салаларын біріктіреді. Бұл – баланың тек логикасын емес, техникалық сауаттылығын, шығармашылығын, командалық жұмысын дамытуға ықпал ететін толыққанды STEAM ойыны.Ойынды күрделендіру үшін қосымша кедергілер, бұрылыс шектеулері, немесе уақыт өлшемдері енгізуге болады. Тіпті балалар өз лабиринтін өздері құрастырып, бір-біріне шешуге де ұсына алады. «Су, құм, ауа» – табиғи материалмен зерттеу-ойын Мақсаты: Баланың сенсорлық қабылдауын, зерттеу дағдысын, себеп-салдар байланысын түсіну қабілетін дамыту. Ойын арқылы баланың логикалық ойлауын табиғи ортада дамытып, STEAM негіздеріне бағыт беру. Құралдар: Су (ыдысқа құйылған); Құм (құрғақ және дымқыл түрінде);Жел үрлегіш немесе жай ауа қозғалысы (қағаз желпуіш, қолшатыр, фен);Ыдыстар, түтікшелер, сүзгілер, қасықтар, ойыншық кемелер, пластик пішіндер;Тәжірибе кестелері (мұғалім көмегімен толтырылады). Ойын барысы:Балалар үш орталыққа бөлінеді: су, құм және ауа аймақтары. Әр аймақта бала заттардың қасиеттерін байқап, түрлі тәжірибелер жасайды. Мысалы:Су орталығында: Заттар бата ма, қалқып тұра ма? Ыстық пен суық су сезімі қандай?Құм аймағында: Құрғақ құм мен дымқыл құмның айырмашылығы, пішін жасау, сүзу және өлшеу әрекеттері.Ауа аймағында: Желмен қозғалыс, ауа ағынының бағыты, жеңіл заттарды үрлеу тәжірибелері. Логикалық дамуы: Балалар өз бақылаулары негізінде:"Не болды? Неге олай болды?" деген сұрақтарға жауап іздейді;Қасиеттерді салыстырады (құрғақ vs. дымқыл құм, суық vs. жылы су); Себеп-салдар байланысын байқайды;Болжау жасайды ("Егер мен құмға су қоссам, не болады?"). Зерттеу және STEAM: Бұл ойын STEAM элементтерін қамтиды: Science – физикалық құбылыстарды бақылау (ауа ағыны, судың қасиеті); Technology/Engineering – құралдарды қолдану, шағын тәжірибе жасау; Art – құммен сурет салу, пішіндер жасау; Mathematics – мөлшерлеу, өлшеу, салыстыру.

15

«Су, құм, ауа» – табиғи материалмен жұмыс істеу арқылы балада эксперименттік ойлау, логикалық пайымдау және экологиялық таным қалыптастыратын заманауи зерттеу-ойын. Бұл – баланың табиғатпен байланысын арттырып, еркін шығармашылық және талдау дағдыларын дамытуға тиімді әдіс

4. Цифрлық дидактикалық ойындар: мектепке дейінгі баланың логикалық ойлауын дамыту құралы

Қазіргі цифрлық дәуір балабақша педагогикасына да жаңа мүмкіндіктер әкелді. Дәстүрлі ойындармен қатар, цифрлық дидактикалық ойындарды қолдану — мектепке дейінгі жастағы балалардың логикалық ойлауын, зейінін және танымдық белсенділігін дамытуда маңызды құралға айналды. Бұл ойындар технологияны тек ойын құралы ретінде емес, сонымен қатар оқыту мен тәрбиелеуді біріктіретін тиімді тәсіл ретінде ұсынады.Цифрлық ойындардың ерекшелігі – олардың интерактивтілігі. Балалар тапсырмаларға тікелей араласып, жылдам жауап алып, нәтижесін бірден көре алады. Мұндай кері байланыс логикалық ойлау, салыстыру, саралау, шешім қабылдау дағдыларын жылдам қалыптастырады.Мысалы, "Логикалық тізбекті жалғастыр", "Не жетіспейді?", "Пішіндерді сәйкестендір", "Сан мен затты байланыстыр" сияқты ойындар арқылы бала түс, өлшем, пішін, сандық қатынас секілді ұғымдарды бекітеді. Сонымен қатар, визуалды есте сақтау, әрекет ету ретін анықтау, қателерді табу арқылы сыни ойлау мен рефлексия қалыптасады. Цифрлық ойындардың артықшылықтары: Жас ерекшелігіне бейімділігі – әр баланың даму деңгейіне қарай тапсырмалардың күрделілігін реттеуге болады; Қызықты графика мен анимация – баланың назарын тұрақты ұстап, ішкі мотивацияны арттырады; Тілдік және когнитивтік дамуға ықпалы – нұсқаулықтар мен тапсырмалар баланың сөздік қорын және тыңдау-сөйлеу қабілетін арттырады; Бағалау мен бақылау мүмкіндігі – тәрбиеші баланың ойын нәтижесі бойынша оның логикалық даму деңгейін бағалай алады.Алайда, мұндай ойындарды пайдалану кезінде дисплей алдындағы уақытты шектеу, көзге түсетін жарықты реттеу, физикалық белсенділікті ұмытпау – маңызды педагогикалық қағидалар болып табылады.Цифрлық дидактикалық ойындар баланың логикалық ойлауын, цифрлық сауаттылығын, проблеманы шешу дағдыларын дамытатын тиімді әрі заманауи әдіс болып табылады. Педагог цифрлық құралды ойынмен шебер ұштастыра алса – нәтиже де жоғары болады. Смарт-тақтада «Кімнің көлеңкесі?» және «Сәйкестендір» ойындары арқылы логикалық ойлауды дамыту.Заманауи балабақшада смарт-технологияларды, соның ішінде интерактивті тақталарды (смарт-тақта) қолдану балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытудың тиімді жолына айналуда. Бұл технология балалардың ойын

16

әрекетін визуалды, қозғалысқа негізделген және танымдық тұрғыда жандандырады. Соның ішінде «Кімнің көлеңкесі?» және «Сәйкестендір» сияқты дидактикалық ойындар — баланың анализ, салыстыру, қорытынды жасау, есте сақтау қабілеттерін жетілдіреді.«Кімнің көлеңкесі?» ойынында экранда әртүрлі заттар, жануарлар немесе адамдар және олардың көлеңкелері көрсетіледі. Бала дұрыс көлеңкені сәйкестендіру арқылы пішіндерді тану, кеңістікті бағдарлау, ұқсастық пен айырмашылықты айқындау дағдыларын дамытады. Бұл ойын бейнелік ойлау мен визуалды назарды күшейтеді.«Сәйкестендір» ойыны да сол сияқты. Мұнда бала екі бағандағы нысандарды – мысалы, зат пен оның бейнесін, түс пен пішінді, сан мен суретті – логикалық байланысқа сүйене отырып сәйкестендіреді. Бұл тапсырмада жалпылау, салыстыру, логикалық тізбек құру сияқты ойлау әрекеттері орындалады.Смарт-тақтада бұл ойындар интерактивті түрде орындалып, бала түймені басу, сүйреу, таңдау арқылы әрекетке қатысады. Осылайша, технология мен дидактикалық мазмұн үйлесім тауып, оқытуды ойынға айналдырады.

Тапсырмалар 1. «Кімнің көлеңкесі?» ойынына тапсырмалар Мақсаты: Пішіндер мен бейнелер арасындағы сәйкестікті анықтау, визуалды ойлау мен салыстыру қабілетін дамыту. Тапсырма 1: Экранда 4 жануар бейнесі: мысық, ит, қоян, түйе Төменгі қатарда сол жануарлардың 4 көлеңкесі. Тапсырма: Жануар мен оның көлеңкесін сызықпен қос немесе сүйреп апар. Тапсырма 2: Жемістер: алма, банан, жүзім, ананас Көлеңкелерін сәйкестендір. Қиындату нұсқасы: Көлеңкелердің ретін шатастырып, ұқсас пішіндерді бірге орналастыру. Тапсырма 3: Заттар: балға, күрек, сағат, қалам Мақсат: Қай көлеңке қай затқа тиесілі екенін тап. Логикалық сұрақ: – Қай заттың көлеңкесі ұзындау? – Қайсысының пішіні дөңгелекке ұқсас?

2. «Сәйкестендір» ойынына тапсырмалар Мақсаты: Екі нысан арасындағы мағыналық және логикалық байланысты табу. Тапсырма 1: «Зат пен оның бейнесі» Сол жақта: тіс щеткасы, көлік, орындық, гүл

17

Оң жақта: олардың сызбалық бейнелері немесе пиктограммалары Тапсырма: Затты бейнеге сәйкестендір. Тапсырма 2: «Түс пен пішін» Сол жақта: қызыл шеңбер, көк үшбұрыш, жасыл шаршы, сары сопақша Оң жақта: тек түстер және жеке пішіндер Мақсат: Түс пен пішінді сәйкестендір. Тапсырма 3: «Сан мен сурет» Сол жақта: 1, 2, 3, 4 Оң жақта: бір алма, екі шар, үш қалам, төрт гүл Сұрақтар: – Қай топта зат саны артық? – 2 санына не сәйкес келеді? Қосымша кеңестер: Әр тапсырмадан соң "Неліктен бұл дұрыс?" деген сұрақ қою арқылы ойлау процесін нақтылауға болады.Тапсырмаларды қимылмен орындауға шақырыңыз: бала экранға барып, қолмен сүйреп апарсын.Сауал: «Егер алма орнына банан тұрса, көлеңкесі өзгере ме?» Балаларға арналған интерактивті қосымшалар (BalaPlay, Kids Logic) Қазіргі заманғы мектепке дейінгі білім беру жүйесінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану – бала дамуының жаңа мүмкіндіктерін ашады. Бұл орайда балаларға арналған интерактивті қосымшалар, әсіресе BalaPlay, Kids Logic сияқты отандық және халықаралық цифрлық ресурстар, танымдық қабілеттерді дамытуда үлкен рөл атқарады. BalaPlay – қазақ тіліндегі анимациялық және ойын элементтерімен байытылған интерактивті платформа. Бұл қосымша арқылы балалар әріптерді, түстерді, пішіндерді, сандарды, маусымдық құбылыстарды ойын түрінде үйрене алады. Ойын сюжеттері баланың қызығушылығын оятып, әр тапсырма логикалық ойлауды, салыстыруды, есте сақтауды талап етеді. Сонымен қатар, әр бөлімде баланы мадақтайтын кері байланыс жүйесі бар, бұл оның өзіндік бағалау мен мотивациясын күшейтеді. Kids Logic – халықаралық тәжірибе негізінде жасалған логикалық тапсырмалар жиынтығы. Мұнда түрлі бағыттағы ойындар: сәйкестендіру, жіктеу, ретпен орналастыру, лабиринттер, көлеңке таңдау және тағы басқа жаттығулар бар. Қосымшаның басты артықшылығы – тапсырмалардың баланың жас ерекшелігіне сай деңгейлік берілуі және логикалық тізбектерді кезең-кезеңмен дамытуы.Осы қосымшалар арқылы балалар тек ойнап қана қоймай, логикалық пайымдауға, мәселелерді шешуге, өздігінен шешім қабылдауға машықтанады. Ойын мен технологияны ұштастыру – мектепке дейінгі жастағы балалардың функционалдық сауаттылығын қалыптастырудың тиімді жолы. Сонымен қатар, бұл қосымшалар ата-аналар мен тәрбиешілер үшін де балалардың дамуын бақылауға, нәтижесін бағалауға мүмкіндік береді.

18

QR-кодпен логикалық тапсырмалар: ойыншы қадаммен шешеді .Цифрлық технологияның дамуы мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесіне жаңа бағыттар енгізіп отыр. Соның бірі – QR-код арқылы орындалатын логикалық тапсырмалар. Бұл – заманауи, балалар үшін тартымды және әрекетке негізделген оқыту құралы. QR-код – бұл тек ақпаратты жасырып қою емес, сонымен қатар ойынға қызығушылықты арттыратын, баланың ізденісін белсенді ететін технологиялық шешім. Ойынның мазмұны мен құрылымы.QR-кодпен ұйымдастырылған логикалық ойындарда бала кезекпен тапсырмаларды орындай отырып, жаңа кодқа қол жеткізеді. Әр QR-кодтың артында бір тапсырма жасырылады: мысалы, «Сәйкестендір», «Санап шық», «Қай пішін артық?», «Келесі ретті тап», «Суретті аяқта» сияқты логикалық жаттығулар. Әр тапсырма шешілген соң, келесі QR-кодқа апаратын нұсқаулық пайда болады. Ойын барысы мысалы: Балаларға бастапқы QR-код беріледі (плакатқа ілінеді немесе планшетпен оқылады).Кодты сканерлегенде: «Мына 5 суретті қарап, артығын тап» деген тапсырма шығады.Тапсырма дұрыс орындалса, келесі QR коды бар бағыт нұсқалады.Осылайша балалар бір-біріне жалғасқан 5–6 тапсырманы орындай отырып, соңғы межеге жетеді. Ойынның артықшылықтары.Қадамдық ойлау: бала бір тапсырманы шешіп барып келесіге өтеді, бұл логикалық тізбекті сақтауға үйретеді.Мотивация және қызығушылық: QR-кодтың артында не жасырынғанын көруге деген ынта арттырады.Топтық және жеке жұмыс: бұл ойындарды бір баламен де, бірнеше баламен де ұйымдастыруға болады.Цифрлық сауаттылық: бала гаджеттермен жұмыс істеуді үйренеді (педагогтың бақылауымен). Пайдалануға болатын платформалар мен құралдар:QR кодты жасау үшін: www.qr-code-generator.com, Canva, Google Form.Логикалық тапсырма түрлері: суреттер, ребустар, бейнежазба, интерактивті слайдтар.Бұл әдіс баланың ойлау, есте сақтау, шешім қабылдау және әрекет ету дағдыларын кешенді түрде дамытады. QR-кодпен ойын – дәстүрлі дидактикалық әдістерді заманауи сандық форматпен біріктіретін тиімді құрал.

5. Ойындарды ұйымдастыру әдістемесі

Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында логикалық ойындарды дұрыс ұйымдастыру – баланың ойлау қабілетін дамытуда, танымдық белсенділігін арттыруда және шығармашылық қабілеттерін шыңдауда маңызды рөл атқарады. Ойын – баланың негізгі әрекеті болғандықтан, оны тәрбиелеу мен оқыту үдерісінің өзегі ретінде қарастыру қажет. Ойындарды тиімді ұйымдастыру белгілі бір әдістемелік ұстанымдарды қажет етеді. 1. Ойын мақсатын нақтылау.Ойынды ұйымдастыру барысында ең алдымен оның мақсаты айқын болуы керек. Мысалы, ойын арқылы логикалық ойлау, салыстыру,

19

жалпылау, қорытынды жасау дағдыларын дамыту көзделуі мүмкін. Мақсаты нақты ойын баланың қызығушылығын тудырып қана қоймай, білім мен дағдыны бекітуге сеп болады. Мектепке дейінгі кезеңде логикалық ойындарды ұйымдастыруда ең басты әрі алғашқы қадам – ойынның мақсатын дұрыс және нақты анықтау. Ойынның мақсаты – қандай да бір танымдық, когнитивті немесе тұлғалық сапаларды дамытуға бағытталған нақты нәтиже болуы керек. Мысалы, ойын арқылы салыстыру, топтастыру, жалпылау, ой қорыту сияқты логикалық амалдарды меңгерту көзделуі мүмкін.Мақсат айқын болған жағдайда тәрбиеші ойын мазмұнын, тапсырмаларды, құралдарды тиімді таңдап, баланың даму деңгейіне сай жұмыс жүргізе алады. Сондай-ақ, мақсат балаға түсінікті әрі қызықты түрде ұсынылса, ол оқу процесіне белсенді түрде қатысады. Бұл – баланың ішкі мотивациясын арттырып, білімді ойын арқылы меңгеруіне жағдай жасайды. Ойын мақсаты нақты болған сайын, нәтиже де жүйелі әрі анық болмақ. 2. Жас ерекшелігін ескеру.Ойын мазмұны мен тапсырмалардың күрделілік деңгейі баланың жас ерекшелігіне сай таңдалуы тиіс. 3–4 жастағы балалар үшін көрнекілікке негізделген ойын түрлері тиімді болса, 5–6 жастағы балалар үшін шартты ережелері бар логикалық, сюжеттік ойындар қолайлы. Бұл тәсіл балалардың когнитивті мүмкіндіктерін шамадан тыс жүктемей, біртіндеп дамытады. Дидактикалық және логикалық ойындарды ұйымдастыруда балалардың жас ерекшелігін ескеру – басты қағидалардың бірі. 3–6 жас аралығындағы балалардың ойлау, есте сақтау, зейін мен қиял қабілеттері біркелкі дамымайды, сондықтан ойын мазмұны мен күрделілік деңгейі осы факторларға сай болуы қажет.Мысалы, 3–4 жастағы балалар үшін затты танып-білуге, салыстыруға бағытталған қарапайым ойындар ұсынылады: түсті, пішінді ажырату, «артық затты табу», «сәйкестендіру» т.б. Ал 5–6 жастағылар үшін логикалық тізбек құрау, себеп-салдарлық байланысты анықтау сияқты күрделірек тапсырмалар беріледі.Жас ерекшеліктерін ескеру арқылы ойын баланың мүмкіндіктеріне сай, қызықты әрі тиімді болады. Бұл әдістеме баланың өз-өзіне сенімін арттырып, зияткерлік даму жолын даралауына көмектеседі. 3. Құрал-жабдықтарды дайындау. Логикалық және дидактикалық ойындарды тиімді өткізу үшін алдын ала ойынға қажетті құрал-жабдықтарды мұқият дайындау – маңызды кезең. Құралдар баланың жас ерекшелігіне, ойлау деңгейіне, ойын мақсатына сай таңдалуы керек. Мысалы, түрлі-түсті карточкалар, геометриялық пішіндер, суреттер, кубиктер, блоктар, пазлдар, магниттік тақталар, цифрлар мен әріп үлгілері, Лего бөлшектері, интерактивті тақта материалдары т.б.Құралдардың сапалы, көз тартарлық, балаға қауіпсіз болуы басты шарт. Сонымен қатар, бір ойын үшін бірнеше нұсқада құрал әзірлеу – балалардың таңдау еркіндігі мен шығармашылығын арттыруға мүмкіндік береді. Цифрлық ойындар үшін планшет, смарт-тақта, QR-кодтар да алдын ала дайындалып, тексерілуі тиіс.Тәрбиеші құралдарды жүйелеп, көрнекі етіп ұсынса, ойынға деген қызығушылық артып, баланың белсенділігі мен логикалық ойлауы жақсы дамиды.Ойындарды ұйымдастыру үшін қажетті материалдарды алдын ала

20

әзірлеу маңызды:визуалды материалдар (суреттер, пішіндер, карточкалар);интерактивті құрылғылар (планшет, смарт-тақта, QR-код);табиғи немесе құрастырмалы құралдар (Лего, сымтемір, құм, су т.б.).Құралдардың тартымды, сапалы, балалардың қауіпсіздігіне сай болуы – басты шарт. 4. Ойын барысын жоспарлау.Әрбір ойын кезең-кезеңімен жоспарланып, бала үшін логикалық жүйеде өтуі тиіс. Жиі қолданылатын құрылым: Дайындық кезеңі (қызығушылық ояту, ережемен таныстыру); Негізгі кезең (тапсырмаларды орындау); Қорытынды кезең (талдау, логикалық сұрақтар қою, рефлексия). Ойын соңында баланың ойын барысындағы жетістігін атап өту маңызды – бұл оның өзін-өзі бағалауын, ынтасын арттырады. 5. Баланың белсенділігін арттыру.Ойын барысында тәрбиеші баланың тек орындаушы емес, белсенді ізденуші болуына жағдай жасауы қажет. Ол үшін:сұрақ қою арқылы бағыт беру;баланың жеке ерекшеліктерін ескеру;ынталандыру (мадақтау, ойын жетістігін бөлісу) тәсілдерін қолдану қажет. 6. Қосымша әдістерді қолдану.Логикалық ойындарды ұйымдастыруда STEAM элементтері, цифрлық технологиялар, нейрожаттығулар сәтті біріктірілуі мүмкін. Бұл тәсілдер баланың ойлауымен қатар моторикасын, кеңістікті бағдарлауын, зейінін де дамытады.Ойындарды әдістемелік тұрғыда дұрыс ұйымдастыру – баланың жан-жақты дамуының кепілі. Жас ерекшелігі мен дамуының сатысын ескеріп, қызықты, жүйелі, мазмұнды ойын түрлерін ұсыну арқылы тәрбиеші білім беру үдерісін жандандыра алады. Мұндай әдістеме арқылы баланың танымдық белсенділігі артып, логикалық ойлауы жүйеленіп, шығармашылық қабілеті дамиды. Қауіпсіздік пен қолайлы орта Мектепке дейінгі мекемеде логикалық ойындарды ұйымдастыруда басты назарда болатын маңызды аспектілердің бірі – баланың қауіпсіздігі мен психологиялық тұрғыдан қолайлы орта құру. Балалар ойында өзін еркін, сенімді сезінгенде ғана олардың танымдық белсенділігі артып, логикалық ойлау қабілеті тиімді дамиды.Қауіпсіздік алдымен физикалық қауіпсіздіктен басталады. Ойынға арналған құралдар өткір бұрышсыз, балаға зиян келтірмейтін, сапалы материалдан жасалған болуы керек. Қозғалыс ойындарында саты, лабиринт, доп, жіп сынды құралдар қолданылса, олардың орнықты қойылғанына, баланың құлап қалмауына ерекше мән беріледі. Техникалық құралдар (интерактивті тақта, планшет) қолданылғанда, электр қауіпсіздігі, экранның жарықтығы, қолдану уақыты ескерілуі тиіс.Сонымен қатар, эмоциялық-психологиялық қауіпсіздік те өте маңызды. Баланың ойын кезінде өз ойын ашық айтуы, қателесуге қорықпауы, құрдастарымен еркін қарым-қатынас жасауы – тәрбиешінің орта қалыптастырудағы кәсіби шеберлігіне байланысты. Бұл үшін тәрбиеші баланың бастамасын қолдап, ойын барысында позитивті қолдау көрсетіп, тең құқықтық қарым-қатынасты орнатуы қажет.Қолайлы

21

орта – бұл тек қауіпсіз кеңістік емес, сонымен қатар баланың қиялы мен логикасын дамытатын эстетикалық, тартымды, қызықты орта. Мұндай ортада балалар белсенділік танытып, шығармашылықпен ойнайды, ал бұл логикалық ойлаудың табиғи дамуына ықпал етеді. Баланың жас ерекшелігіне қарай ойын мақсатын қою.Логикалық ойлау қабілетін дамытуда баланың жас ерекшелігіне сай мақсат қою – дидактикалық ойынның тиімділігіне тікелей әсер ететін басты факторлардың бірі. Әр жас кезеңінде баланың ойлау деңгейі, қабылдау жылдамдығы, есте сақтау мүмкіндігі және зейіні әртүрлі дамиды. Сол себепті ойын мақсаты баланың даму сатысына сәйкес нақтылануы тиіс.3–4 жастағы балалар үшін ойын мақсаты қарапайым және көрнекілікке сүйенген болуы қажет. Бұл жастағы бүлдіршіндерге заттарды түсі, пішіні, көлемі бойынша ажырату, бір-бірімен салыстыру, сәйкестендіру – логикалық ойлаудың бастапқы дағдыларын қалыптастырады. Мақсат: баланың зейінін тұрақтандыру, қарапайым логикалық байланыстарды байқату.4–5 жас аралығындағы балалар – логикалық ойлау қабілетінің қалыптасып, алғашқы күрделі байланыстарды қабылдай бастайтын кезең. Осы жаста ойынның мақсаты ретінде қатарлау, топтастыру, артық/кем ұғымдарын ажырату, себеп-салдарлық байланыс орнату секілді тапсырмалар беріледі.5–6 жастағы балалардың ойлау қабілеті абстракциялауға бейімделе бастайды. Ойын мақсаты енді ойша салыстыру, жалпылау, қорытынды шығару, әрекеттер ретін жоспарлау сияқты когнитивтік дағдыларды қамтиды. Бұл кезеңде ойындар күрделене түседі, ережелері нақты қалыптасады.Мақсатты дұрыс қою – ойынның бағытын белгілейді. Әр жастағы баланың даму деңгейін, қызығушылығын және оқу уәжін ескеріп қойылған мақсат баланың логикалық ойлауын жүйелі түрде дамытады, әрі оны қызықтырады. Жетекшілік пен еркіндіктің тең балансы.Мектепке дейінгі жастағы балалармен жүргізілетін логикалық ойындарда педагог тарапынан көрсетілетін жетекшілік пен баланың еркін әрекет етуі арасындағы тепе-теңдік – тиімді оқыту мен тәрбиенің негізгі шарттарының бірі. Бұл баланс сақталғанда ғана ойын өзінің дамытушылық, тәрбиелік және танымдық міндеттерін толық атқарады.Жетекшілік – тәрбиешінің немесе педагогтың ойын барысын бағыттап, түсіндіріп, қажет жағдайда көмектесіп отыруы. Әсіресе, жаңа ойын түрлерін меңгеруде немесе күрделі тапсырмаларда жетекшілік маңызды. Ол баланың шатасуына, күйзеліске түсуіне жол бермей, сенімділік қалыптастырады. Сонымен қатар, ойынды ұйымдастыру кезінде ережелерді түсіндіру, мақсатты анықтау, қажетті құрал-жабдықты ұсыну тәрбиешінің рөлінде болады.Еркіндік – баланың өз бетімен шешім қабылдап, әрекет жасауына, ойлануына, қателесуіне және сол қателіктен сабақ алуына мүмкіндік беру. Еркіндік берілгенде бала өзін тұлға ретінде сезініп, белсенділігі артады. Ол шығармашылықпен жұмыс істеп, ойлау қабілетін еркін дамытады.Егер жетекшілік тым басым болса, балада тәуелділік қалыптасып, логикалық ойлау тежелуі мүмкін. Ал еркіндік шектен тыс көп

22

болса, бала мақсатсыз, нәтижесіз әрекетке бой ұрып, ойын құрылымсыз өтеді.Сондықтан тәрбиеші ойын барысында жағдайға қарай бағыттап, қажет кезде көмектесіп, ал баланың ойлауына, таңдау жасауына еркіндік беру арқылы жеке тұлғалық дамуды және логикалық қабілетті үйлесімді түрде қалыптастыра алады. Бұл – баланың сенімді, дербес ойлай алатын тұлға болып өсуіне жол ашады. Рефлексия: «Не ұнады? Нені білдік?» деген қарапайым сұрақтармен қорытындылау.Мектепке дейінгі жастағы балалармен жүргізілетін кез келген оқу әрекетін, соның ішінде логикалық ойындарды, рефлексиямен қорытындылау — баланың танымдық және тұлғалық дамуы үшін маңызды кезең. Рефлексия арқылы бала өзінің алған әсерін, жаңа білімін, сезімін сөзбен жеткізіп үйренеді, ал тәрбиеші үшін бұл – баланың жетістігін бағалауға және келесі қадамдарды жоспарлауға мүмкіндік береді.Логикалық ойындардан кейін тәрбиеші балаларға қарапайым әрі түсінікті сұрақтар қойып, сол арқылы ойынды саралап шығуға көмектеседі. Мысалы: «Саған қандай ойын ұнады?»,«Бүгін не үйрендік?».«Қай тапсырма қиын болды?».«Сен өзіңді қалай сезіндің?».«Қайда қателестік? Қалай дұрыстауға болады?»Мұндай сұрақтар баланы ойлануға, өз пікірін білдіруге, өзін бағалауға баулиды. Сонымен қатар, тәрбиеші ойынның мақсатына қаншалықты жеткенін, балалардың логикалық ойлау деңгейін, тапсырманы түсіну мен орындау қабілетін анықтай алады. Рефлексияны әртүрлі тәсілмен жүргізуге болады:

– Смайлик таңдау (көңілді – қиын – қызықсыз),

– Суретпен жауап беру (мысалы, ұнаған сәтті салу),

– Қысқа әңгімелеу немесе рөлдік көрініс арқылы айту. Маңыздысы – баланың ойын ашық айтуына қолайлы, сенімді орта қалыптастыру. Рефлексияда дұрыс-бұрыс жауап болмайтынын түсіндіру де аса қажет.Қарапайым «Не ұнады? Нені білдік?» сұрақтары — баланың ішкі әлеміне үңіліп, ойын әрекетінің мәнін ұғынуға жол ашатын маңызды құрал.

6.Практикалық бөлім

Ойын сценарийлері Ойын сценарийі — ойын әрекетін жүйелі, мақсатты және тиімді ұйымдастыруға бағытталған алдын ала жоспарланған құрылым. Әсіресе мектепке дейінгі балалармен жүргізілетін логикалық, қимылды және STEAM элементтері бар ойындарда нақты сценарийдің болуы тәрбиешінің жұмысын жеңілдетіп, балалардың қызығушылығын арттырады. Сценарийде төмендегідей құрылымдық бөлімдер болуы тиіс: Ойынның тақырыбы мен мақсаты — қандай танымдық немесе дамытушылық мақсат көзделеді.

23

Қатысушылар құрамы — жас ерекшелігі, топтың саны. Қажетті құрал-жабдықтар — алдын ала дайындалатын заттар. Ойын барысы — кіріспе, негізгі әрекет және қорытынды. Рефлексия мен бағалау — ойыннан кейінгі сұрақтар, талдау кезеңі. Мысалы, «Лабиринттен жол тап!» ойынының сценарийі былай құрылуы мүмкін: – Мақсаты: кеңістікті бағдарлау және жоспарлау дағдысын дамыту. – Құралдар: лабиринт макеті, кішкентай робот немесе адам фигурасы. – Барысы: тәрбиеші баламен бірге бастапқы нүктеден аяққы нүктеге жету жоспарын жасайды. – Қорытынды: «Қай жол оңай болды?», «Тағы қандай жолмен өтуге болады?» деген сұрақтар қойылады. Сценарий құру тәрбиешіге ойынды педагогикалық мақсатпен байланыстыруға, балалардың танымдық белсенділігін арттыруға, әрі оқу мен ойын әрекетін тиімді үйлестіруге мүмкіндік береді. Кестелер: мақсат, құралдар, нәтиже
Әдістемелік жұмысты тиімді ұйымдастыруда ойын түрлерін кесте түрінде жоспарлау — тәрбиеші жұмысының жүйелілігін арттыратын маңызды әдіс. Бұл тәсіл әр ойынның мақсатын нақтылап, қажетті құралдарды алдын ала дайындауға және күтілетін нәтижелерді бағалауға мүмкіндік береді. Ойынның түріне, мазмұнына қарай жасалған кестелер тәрбиешінің жұмысын жеңілдетіп, оқу мен тәрбиелеу үдерісін бір арнаға тоғыстырады.

Үлгі кесте:

Мұндай кестелерді күнделікті, апталық немесе айлық жоспарлауға енгізу арқылы ойын мен оқу әрекетінің нәтижелілігін арттыруға болады. Сонымен қатар ата-аналармен жұмыс кезінде де түсіндіру құралы ретінде пайдалы. Фото-нұсқаулықтар мен QR-парақшалар.Заманауи білім беру үдерісінде көру арқылы үйрену әдісі балалар үшін өте тиімді құрал болып табылады. Фото-нұсқаулықтар мен QR-парақшалар — баланың қызғушылығын арттырып, дербес орындау дағдысын дамытуға ықпал ететін көрнекі-дидактикалық материалдар.Фото-

24

нұсқаулықтар — бұл ойын немесе тапсырманың кезең-кезеңімен фотосурет арқылы көрсетілген түрі. Мысалы, «Фигурадан фигура жина» ойынында әр кезеңнің суреті арқылы бала қандай бөлікті қалай қою керегін өз көзімен көріп, түсінеді. Бұл әдіс әсіресе 5-6 жас аралығындағы балалар үшін өте пайдалы, себебі олар көрнекілік арқылы әрекет етуге бейім келеді.QR-парақшалар — белгілі бір тапсырмаға немесе ойын түріне апаратын жылдам сілтеме. Баланың немесе тәрбиешінің смартфонмен QR-кодты сканерлеуі арқылы олар интерактивті бейнематериал, аудиотапсырма немесе онлайн ойынға бірден өте алады. Бұл әдіс:Уақытты үнемдейді;Ақпаратты түрлендіріп ұсынады;Баланың технологиялық сауаттылығын арттырады.Мысалы, логикалық «Лабиринттен жол тап!» ойынына арналған QR-код арқылы түрлі күрделілік деңгейіндегі лабиринттерге өтуге болады.Фото-нұсқаулықтар мен QR-парақшаларды біріктіре отырып қолдану — ойын әрекетін қызықтыру, нақтылау, тиімді етуге арналған заманауи тәсіл.

Балалардың шығармашылық қабілетін дамыту тапсырмалары

Балалардың дамуына арналған тапсырмалар

Бейне сабақтар. Оқушылармен өткізілген дамытушы ойын түрлері

Дидактикалық ойын түрлері

Ата-аналарға арналған сауалнама

Тақырыбы: «Дидактикалық ойындар – баланың танымдық дамуының құралы ретінде» Мақсаты: Ата-аналардың дидактикалық ойындар туралы пікірін анықтау, қызығушылығын, қолдау деңгейін бағалау.

Сауалнама сұрақтары:

1. Сіз балаңыздың балабақшада дидактикалық ойындарға қатысатынын білесіз бе?

   • Иә

   • Жоқ

   • Толық білмеймін

2. Сіздің ойыңызша, ойын арқылы оқыту баланың дамуына қалай әсер етеді?

   • Өте тиімді

   • Тиімді

   • Тиімсіз

   • Ойын тек уақыт өткізуге арналған деп ойлаймын

3. Балаңыз үйде дидактикалық ойындарға қызыға ма?

   • Иә, жиі ойнайды

   • Кейде ойнайды

   • Мүлде қызықпайды

4. Үй жағдайында балаңызбен бірге қандай ойын түрлерін ойнайсыз?

   • Логикалық ойындар (пазл, салыстыру, сәйкестендіру)

   • Құрылыс ойындары (конструктор, кубик)

   • Танымдық үстел ойындары

   • Басқа __________________________

5. Сіздің балаңыз қандай дағдыларды ойын арқылы жақсы меңгереді деп ойлайсыз?

   • Зейін мен есте сақтау

   • Сөйлеу дағдысы

   • Логикалық ойлау

   • Қимыл-қозғалыс үйлесімділігі

26

6. Балабақша тәрбиешісінен үйде қолдануға арналған дидактикалық ойындар мен тапсырмалар ұсынып отыруын қалайсыз ба?

   • Иә

   • Жоқ

   • Қажет емес деп санаймын

7. Баланың шығармашылық қабілетін арттыруда дидактикалық ойындар тиімді деп ойлайсыз ба?

   • Иә

   • Жоқ

   • Ойланбадым

8. Сіз балабақшада өткізілетін ойындарға ата-аналардың қатысуын қалай бағалайсыз?

   • Қолдаймын, бірге қатысу маңызды

   • Қажет емес

   • Уақытым жоқ

Алынған сауалнама қорытынды мониторинг кестесі

Тәрбиешіге арналған бағалау парағы

Ойын атауы: __________________________________________

Өткізілген күні: ________________

Балалар саны: ___________

Түсіндірме:
✓ Тәрбиеленушілердің әрбір көрсеткіші бойынша белгі қойылады (мысалы,
✓ Егер қажет болса, соңғы бағанда баланың жеке ерекшелігі немесе назар аударуға тұрарлық мінез-құлқы жазылады.

Қорытынды талдау үшін жадынама (тәрбиешіге)

Апталық ойын картасы

Топ: _______________________
Апта: ___ / ___ / 2025 – ___ / ___ / 2025
Тақырыптық бағыт: ___________________________________
Мақсат: Балалардың логикалық ойлауын, шығармашылық қабілетін және қимыл-қозғалыс белсенділігін дамыту

Қосымша: күн соңындағы рефлексия

Бір тақырыпта бірнеше ойын нұсқасын дайындау

Тәрбиешіге арналған әдістемелік жұмысты жеңілдету үшін бір тақырып аясында бірнеше ойын түрін дайындау – өте тиімді тәсіл. Бұл әдіс балалардың қызығушылығын арттырып, бір ұғымды әртүрлі жолмен меңгеруге мүмкіндік береді.

Тақырып: «Пішіндер әлемі» Мақсат: Балалардың геометриялық пішіндер туралы білімін кеңейту, пішіндерді тану, салыстыру және топтастыру дағдысын дамыту.

29

1. «Пішінді тап!»

• Түрі: Дидактикалық үстел ойыны

• Құрал-жабдықтар: Әртүрлі геометриялық пішіндер салынған карточкалар

• Өту барысы: Балаларға бір сипаттама беріледі (мысалы: «Төрт бұрышы бар пішін»), сол сипаттамаға сай пішінді карточкалар арасынан табады.

• Дағды: Талдау, таңдау, есте сақтау

2. «Пішіндер жасырынып қалыпты!»

• Түрі: Қимылды ойын

• Құрал-жабдықтар: Түрлі түсті геометриялық пішіндер (қағаздан), ойын бөлмесінде жасыру

• Өту барысы: Тәрбиеші пішіндерді бөлменің әр бұрышына жасырады. Балалар пішінді тауып, атын атап, тақтадағы сәйкес орнына қояды.

• Дағды: Кеңістіктік бағдар, ес, тіл дамыту

3. «Сәйкестендір!» (смарт-тақтада)

• Түрі: Цифрлық ойын

• Құрал: Смарт-тақта, интерактивті бағдарлама (мысалы, PowerPoint, BalaPlay)

• Өту барысы: Экранда түрлі пішіндер мен олардың атаулары көрсетіледі. Балалар саусақпен сәйкестендіреді.

• Дағды: Визуалды сәйкестендіру, цифрлық дағды

4. «Пішіндерден құрастыр!»

• Түрі: Шығармашылық-конструкторлық

• Құрал-жабдықтар: Лего, мозайка, түрлі-түсті қағаз

• Өту барысы: Балалар пішіндерден белгілі бір сурет (үй, робот, гүл) құрастырады

• Дағды: Шығармашылық ойлау, саусақ моторикасы

5. «Бұл қандай пішін?» (сипаттап көр)

• Түрі: Тіл дамытуға бағытталған

• Құрал-жабдықтар: Пішіндер макеті

• Өту барысы: Бір бала пішінді қолына алып, сипаттайды (түсі, бұрышы, дөңестігі), басқалары қандай пішін екенін табады

• Дағды: Сөйлеу, сипаттау, логикалық ойлау

Артықшылығы:

• Бір ұғым бірнеше қырынан меңгеріледі;

• Ойындар баланың әртүрлі даму аймағын қамтиды (қимыл, сөйлеу, таным, логика);

• Ұжыммен және жеке жұмысқа бейімделеді;

• Цифрлық және дәстүрлі тәсілдер тиімді біріктіріледі.

• 30

Ойыннан кейін баламен диалог құру – баланың алған әсерін, түсінгенін, қызығушылығын және ойлау қабілетін тереңдетуге бағытталған маңызды кезең. Бұл үдеріс тек ойыннан кейінгі «сұрақ-жауап» емес, баланың ішкі дүниесіне үңілу, оның ойларын, сезімдерін, тілін дамытуға мүмкіндік береді.

Мақсаты:

• Баланың ойыннан кейінгі рефлексиясын дамыту

• Сөйлеу дағдысын жетілдіру

• Логикалық және сын тұрғысынан ойлауын ынталандыру

• Эмоциялық байланыс орнату

Диалог құрудың тиімді тәсілдері:

1. Ашық сұрақтар қою

• «Саған ойын ұнады ма? Несімен ұнады?»

• «Қай жері қиын болды? Неге?»

• «Сен қандай рөлде болдың?»

• «Қаласаң, келесі жолы не өзгерткің келеді?»

2. Сезімін анықтау

• «Ойнағанда қандай көңіл-күйде болдың?»

• «Бірге ойнаған достарыңа риза болдың ба?»

3. Ойлауын дамыту

• «Егер ойын ережесін өзгертер болсақ, не қылар едің?»

• «Осы ойынды басқаша қалай ойнауға болады?»

• «Сенің шешімің дұрыс болды ма? Неліктен?»

4. Шығармашылыққа жетелеу

• «Осы ойынды кітаптағы кейіпкерлермен байланыстыруға бола ма?»

• «Егер бұл ойынды ертегіге айналдырсақ, не болар еді?»

Нәтиже:

Диалог барысында тәрбиеші баланың ойын қаншалықты түсінгенін, қандай дағдыларды меңгергенін, кіммен қалай әрекеттескенін байқай алады. Сонымен қатар, мұндай диалог баланың өз-өзіне деген сенімін арттырып, ойлау, сөйлеу, тыңдау қабілеттерін жан-жақты дамытады.

31

Ата-аналармен байланыс – үйде логикалық ойын жалғасуы үшін
Балабақшада басталған логикалық ойлау қабілетін дамыту жұмыстары баланың отбасында да жалғасқанда, оның нәтижелілігі арта түседі. Сондықтан ата-аналармен тұрақты байланыс орнатып, логикалық ойындарды үй жағдайында жалғастырудың маңызы зор. Бұл – тәрбиешінің ата-анамен серіктестікте жұмыс істеуінің бір бағыты.

Мақсаты:

• Баланың үйде де логикалық ойлауын қолдау

• Ата-аналарды бала дамуына белсенді қатыстыру

• Баланың қызығушылығын ортақ әрекетке айналдыру

Ұсынылатын әрекеттер:

1. Апталық ақпараттық парақша тарату:
   Онда балабақшада өткен логикалық ойын атауы, мақсаты, қысқаша сипаттамасы және үйде ойнау жолдары беріледі. QR-кодпен бейне-нұсқаулық та қосуға болады.

2. Үй тапсырмасы ретінде ойын беру:
   «Қайсысы артық?», «Фигурадан фигура жина», «Не өзгерді?» сынды ойындарды ата-анамен бірге ойнап, келесі күні бала тәжірибесімен бөліседі.

3. Ата-анамен кері байланыс жүргізу:
   Қысқа сауалнама арқылы ата-анадан:

   • «Ойынды бірге ойнадыңыз ба?»

   • «Балаңыз қалай жауап берді?»

   • «Қиындық туындады ма?»
     сұрақтарына жауап алу – жұмысты жетілдіруге көмектеседі.

4. Ата-аналарға арналған тренинг немесе шеберлік сағаттары:
   Баламен логикалық тапсырманы қалай ойнауға болатынын тәжірибе арқылы үйрету – олардың сенімін арттырады.

Нәтиже: Ата-аналармен орнатылған жүйелі байланыс арқылы бала логикалық ойлау дағдыларын күнделікті өмірде де қолдануға дағдыланады. Отбасындағы қолдау оның мектепке дейінгі дамуындағы басты факторлардың бірі болады.

ТӘРБИЕЛЕУ-БІЛІМ БЕРУ ПРОЦЕСІНІҢ ЦИКЛОГРАММАСЫ

Білім беру ұйымы « Әйгерім-1» бөбекжай балабақшасы

Топ: «Ботақан» ересек топ

Балалардың жасы: 4 жастан

Жоспардың құрылу кезеңі: 12.05 - 16.05.2025ж.

41

IV. Қорытынды

Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлау қабілетін дамыту – тұлғаның қалыптасуындағы алғашқы әрі шешуші кезеңдердің бірі. Бұл кезеңде берілген білім мен қалыптастырылған дағдылар баланың болашақтағы оқу жетістігіне, мінез-құлқына және шығармашылық әлеуетіне тікелей ықпал етеді. Осы орайда, логикалық ойлауды дамытудың тиімді әдістерінің бірі ретінде классикалық, қимылды, STEAM және цифрлық ойындарды кешенді пайдалану аса маңызды болып табылады.Әдістемелік нұсқаулықта ұсынылған түрлі бағыттағы ойындар баланың танымын, зейінін, есте сақтауын, салыстыру, жалпылау, жіктеу, себеп-салдарлық байланыстар орнату дағдыларын дамытады. Әсіресе, қозғалыс пен ойлауды біріктіретін нейрожаттығулар, нақты өмірлік жағдаяттарға негізделген STEAM-ойындар, цифрлық ортада ұйымдастырылған дидактикалық тапсырмалар баланың қызығушылығын оята отырып, логикалық ойлауды табиғи түрде қалыптастырады. Бұл — ойын арқылы оқыту принципіне толық сай келеді.Сонымен қатар, ата-аналармен және педагогтармен тығыз қарым-қатынас орнатып, логикалық ойындарды ұйымдастыру мен бағалауға арналған нақты құралдар мен ұсыныстар, бағалау парақтары, ойын сценарийлері мен апталық карталар тәрбиешінің жұмысын жүйелеуге көмектеседі. Мұндай құрылым баланың жетістіктерін үнемі бақылауға, оны ынталандыруға және қажеттілікке қарай жеке қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.Баланың жас ерекшелігін ескеру, ойын мақсатын нақтылау, қауіпсіз орта құру және рефлексия жасау сынды педагогикалық қағидалар — ойындарды ұйымдастырудың сапасын арттырып, нәтижелілігін қамтамасыз етеді. Логикалық ойыннан кейін бала ой бөлісіп, өз бетінше шешім қабылдауға үйренеді. Бұл – ойлау тиянақтылығы мен өзіндік пікір қалыптастырудың алғы шарты.Қорыта айтқанда, логикалық ойындар – баланың ақыл-ойын, тілі мен зейінін, қиялы мен байқағыштығын дамытудың қуатты құралы. Заманауи әдістемемен дұрыс ұйымдастырылған логикалық ойындар арқылы біз баланың жан-жақты дамуына, мектепке дайындығына және болашақтағы функционалдық сауаттылығына мықты іргетас қалаймыз.

42

Пайдаланылған әдебиеттер мен ресурстар тізімі

1. Назарбаева, С. (2018). Ұлы дала құндылықтары және тәрбие мәселелері. Алматы: «Өрлеу».

2. Выготский, Л.С. (1991). Мышление и речь. Москва: Педагогика.

3. Жұмабекова, Г. (2020). Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамыту әдістері. – Алматы: Рауан.

4. Piaget, J. (1972). The Psychology of the Child. New York: Basic Books.

5. Құлманова, С. (2021). Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында ойын арқылы оқыту технологиясы. – Нұр-Сұлтан: ҰБАО.

6. Рахметова, С. (2019). Тіл дамыту және мектепке дейінгі тәрбиелеу. – Алматы: Қазақ университеті.

7. Resnick, M. (2017). Lifelong Kindergarten: Cultivating Creativity through Projects, Passion, Peers, and Play. – MIT Press.

8. ҚР БҒМ. (2022). Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік стандарты.

9. Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas. – Basic Books.

10. KIDS Logic – балаларға арналған логикалық тапсырмалар қосымшасы: https://kidslogic.app/

11. BalaPlay – отандық танымдық ойын платформасы: https://balaplay.kz/

12. LEGO Foundation. (2020). Learning through Play: A review of the evidence.

13. ҚР Оқу-ағарту министрлігі. Балалардың дамуын бақылау және бағалау әдістемесі, 2023.

14. Khan Academy Kids – балаларға арналған интерактивті білім беру платформасы: https://learn.khanacademy.org/khan-academy-kids/

15. QR-код генератор платформасы (логикалық тапсырмалар үшін): https://www.qr-code-generator.com/

43