БАЛАЛАРДЫ БАСТАУЫШТАН ҚОЛӨНЕРГЕ БАУЛУ

Автор: _______________________
Жұмыс орны: __________________
Пән / Үйірме: Технология / Қолөнер үйірмесі
Жас ерекшелігі: 7–11 жас аралығы

Аннотация

Мақалада бастауыш сынып оқушыларын қолөнерге баулудың педагогикалық және психологиялық негіздері қарастырылады. Қолөнер сабақтарының тәрбиелік, дамытушылық маңызы ашылып, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай ұйымдастыру жолдары, қауіпсіздік ережелерін сақтау талаптары және заманауи оқыту әдістері талданады. Сондай-ақ ұлттық мәдениет пен дәстүрді сақтауда қолөнердің рөлі баяндалады.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаты – тұлғаның шығармашылық қабілетін дамытып, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға негізделген рухани дүниесін қалыптастыру. Сол тұрғыдан қарағанда бастауыш сынып кезеңі – баланың еңбекке, сұлулыққа, әсемдікке, ұлттық өнерге қызығушылығы оянатын ең маңызды кезеңдердің бірі.

Қолөнерге баулу – баланы тек еңбекке үйрету емес, оны эстетикалық сезімге, ұқыптылыққа, сабыр мен шыдамдылыққа тәрбиелеу. Психологтардың зерттеуінше (Л.С. Выготский, Ж. Аймауытов, Н. Менчинская және т.б.), 7–11 жас аралығында баланың ұсақ моторикасы, зейіні мен кеңістік ойлауы белсенді дамиды. Осы қабілеттерді тиімді қалыптастырудың бір жолы – қолөнер іс-әрекеттері.

Мақсаты мен міндеттері

Мақсаты:

Бастауыш сынып оқушыларын қолөнерге баулу арқылы олардың шығармашылық қабілеттерін, эстетикалық талғамын және еңбекке қызығушылығын арттыру.

Міндеттері:

• Қолөнер түрлерімен таныстыру және практикалық дағдылар қалыптастыру;

• Еңбек және қауіпсіздік мәдениетін үйрету;

• Баланың жас ерекшелігіне сай шығармашылық әлеуетін дамыту;

• Ұлттық қолөнер арқылы рухани-мәдени құндылықтарға баулу.

Негізгі бөлім

1. Қолөнердің тәрбиелік және дамытушылық мәні

Қолөнер сабағының басты ерекшелігі – оның өмірмен тығыз байланысы. Оқушылар дайын өнім жасап, өз еңбегінің нәтижесін көреді. Бұл олардың ішкі мотивациясын арттырады және еңбекке деген сүйіспеншілікті қалыптастырады.

Педагогикалық зерттеулер (Қ. Қожахметова, Р. Шәймерденова, М. Тұрсынова және т.б.) қолөнер сабақтары оқушылардың үш негізгі қабілетін дамытатынын көрсетеді:

1. Шығармашылық ойлау – жаңа бейнелер мен пішіндер ойлап табу;

2. Эстетикалық талғам – түстер мен формалардың үйлесімін сезіну;

3. Еңбек дағдылары – құралдармен дұрыс жұмыс істеу, тәртіп пен ұқыптылық.

Қолөнер жұмыстары арқылы бала өз мәдениетінің тамырын таниды, ұлттық ою-өрнек, сәндік үлгілердің мағынасын түсінеді. Бұл патриоттық сезімді, ұлттық сана мен рухани бірлікті нығайтады.

2. Оқушылардың жас ерекшелігін ескеру

Бастауыш кезеңдегі балалардың физиологиялық және психологиялық даму ерекшеліктері олардың қолөнерге бейімделу деңгейіне тікелей әсер етеді.

7–8 жастағы балалар – еңбек әрекетіне қызығушылық таныта бастайды, бірақ зейіні тұрақсыз. Сондықтан бұл кезеңде қысқа әрі нәтижесі тез көрінетін жұмыстар тиімді (мысалы, қағазбен жұмыс, аппликация, ермексаздан мүсіндеу).

9–10 жаста – қимыл-қозғалыс үйлесімі дамып, қол икемділігі артады. Бұл жаста ағаш, жіп, мата сияқты материалдармен қарапайым жұмыстар жасауға болады.

10–11 жаста – шығармашылық ойлау қалыптасып, дербес шешім қабылдауға қабілеттілік артады. Балалар өз бетінше бұйым түрін таңдап, сәндік элементтерді үйлестіре алады.

Сабақтың табысты өтуі осы жас ерекшеліктерін ескеруге байланысты. Мұғалімнің міндеті – күрделі тапсырмаларды кезең-кезеңмен беріп, әр баланың жеке қабілетін ашуға мүмкіндік жасау.

3. Қауіпсіздік ережелері мен еңбек мәдениеті

Қолөнер сабағы барысында қауіпсіздік техникасын сақтау – басты талап. Себебі оқушылар қайшы, ине, желім, өткір немесе ыстық құралдармен жұмыс істейді.

Негізгі қауіпсіздік талаптары:

1. Құралдарды тек мұғалімнің нұсқауымен қолдану;

2. Қайшыны ұшын төмен қаратып ұсыну және үстел үстінде сақтау;

3. Ине мен түйреуішті арнайы жастықшада ұстау;

4. Желім және бояумен жұмыс істегенде қол мен киімді қорғау;

5. Электр құралдарын (мысалы, желім пистолеті, үтік) ересек адамның бақылауымен пайдалану;

6. Жұмыс орнын таза ұстау және сабақ соңында құралдарды жинау.

Мұндай дағдылар баланы ұқыптылыққа, жауапкершілікке және еңбек мәдениетіне баулиды.

4. Қолөнер үйретудің заманауи әдістері

Қазіргі білім беру үдерісінде дәстүрлі қолөнерді оқытумен қатар, заманауи педагогикалық технологиялар кеңінен қолданылады:

• Жобалық әдіс (Project-based learning):
  Оқушылар өз бетінше бұйым жобасын дайындап, материал таңдайды, эскиз сызады және нәтижесін қорғап шығады.

• STEM элементтерін кіріктіру:
  Қолөнерді ғылым, технология және инженерия элементтерімен байланыстыру (мысалы, материал қасиеттерін зерттеу, өлшем мен симметрияны есептеу).

• Модульдік оқыту:
  Бір тақырып бірнеше бөлімнен тұрады: танысу – тәжірибе – шығармашылық жұмыс – бағалау.

• Жеке және топтық жұмыс формалары:
  Баланың жеке қабілетін ашу және ұжымда бірлесіп жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

Зерттеулер көрсеткендей (OECD, 2022; ҚР БҒМ әдістемелік орталығы, 2023), шығармашылықпен ұйымдастырылған қолөнер сабақтары оқушылардың зейінін, есте сақтауын және өзіне деген сенімін арттырады.

5. Ұлттық қолөнердің тәрбиелік рөлі

Қазақ халқының ұлттық қолөнері – ғасырлар бойы қалыптасқан мәдени мұра. Оған киіз басу, кесте тігу, ағаш ою, зергерлік, тері өңдеу, тоқу сияқты өнер түрлері жатады.

Бастауыштан бастап осы элементтерді үйрету – балалардың ұлттық сана-сезімін тәрбиелеудің тиімді жолы. Мысалы, сабақта ою-өрнектің мағынасын түсіндіру, киізден шағын бұйым жасау, кесте элементтерін тігу арқылы оқушы өз халқының мәдениетін тәжірибе жүзінде таниды.

Ұлттық құндылықтарды үйрету тек өнер дағдысы емес, сонымен бірге патриоттық және рухани тәрбие құралы болып табылады.

6. Мұғалімнің рөлі мен педагогикалық ұстанымы

Қолөнерге баулу сабағының табысты болуы ең алдымен мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен ұйымдастырушылық қабілетіне байланысты.
Мұғалім:

• әр баланың жеке қабілетін байқап, шығармашылық орта құруы керек;

• еңбекті бағалаудың ынталандырушы түрлерін қолдануы тиіс (мадақтау, көрме ұйымдастыру, жоба қорғау);

• қауіпсіздік пен ұқыптылық мәдениетін үнемі қадағалауы қажет.

Жоғары педагогикалық мәдениет пен ізгі қарым-қатынас – еңбекке баулудың негізгі құндылығы.

Қорытынды

Бастауыштан қолөнерге баулу – оқушыны өмірге, еңбекке және шығармашылыққа дайындайтын маңызды педагогикалық үдеріс. Ол арқылы бала тек материалмен жұмыс істеуді ғана емес, ұқыптылық, жауапкершілік, шыдамдылық, әсемдікке ұмтылу қасиеттерін меңгереді.

Қолөнер сабақтары баланың жан дүниесін байытып, ұлттық өнер мен мәдениетке сүйіспеншілігін арттырады. Бұл – қазіргі ұрпақтың рухани дамуы мен мәдени мұраның сабақтастығын қамтамасыз етудің бірден-бір тиімді жолы.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші. – Алматы: Рауан, 1991.

2. Қожахметова К. Этнопедагогика негіздері. – Алматы, 2018.

3. Выготский Л.С. Развитие высших психических функций. – М., 1982.

4. OECD Education Report. Creative skills through craft education. – Paris, 2022.

5. ҚР БҒМ. Технология пәні бойынша әдістемелік нұсқау. – Астана, 2023.