МАҚАЛА

«Бақ-тың әлеуметтік желідегі мәселелері»

Аннотация

Ұялы телефондардың, интернеттің, әлеуметтік желілердің және электрондық коммуникациялардың басқа түрлерінің пайда болуымен елдердегі қоғамдық санаға және әлеуметтік-саяси жағдайдың дамуына әсер ету қабілеті айтарлықтай өсті. Сонымен қатар, әлеуметтік медиа — бұл бұрын-соңды болмаған ақпарат тарату жылдамдығы. Бүгінгі таңда әлеуметтік медиа бірнеше секунд ішінде ақпарат таратады және бұл көпшілікті алдын — ала хабардар етуге мүмкіндік береді-бұл жаңалықтар таратылымы немесе "революциялық әрекетке"қатысуға шақыру.Сондықтан интернеттің, ұялы телефондардың және бағдарламалық платформалардың дамуын субсидиялайтын АҚШ әскери және Ұлттық қауіпсіздік агенттігі, сондай-ақ көптеген басқа батыс мемлекеттерінің барлау агенттіктері болуы таңқаларлық емес.

Кілт сөздер: БАҚ, Mass media ақпараттық қызмет, танымдық хабар, сауатты ақпараттық саясат, Халықаралық тәжірибе, бұқаралық ақпарат құралдары туралы" ҚР Заңы, монополия, экономикалық даму, әлемдік трендтер.

Аннотация

С появлением мобильных телефонов, интернета, социальных сетей и других видов электронных коммуникаций способность влиять на общественное сознание и развитие социально-политической ситуации в странах значительно возросла.Кроме того, социальные сети — это беспрецедентная скорость распространения информации. Сегодня социальные сети распространяют информацию за считанные секунды, и это позволяет общественности быть в курсе событий — будь то новостная трансляция или призыв к участию в "революционной деятельности".Поэтому неудивительно, что существует Агентство военной и национальной безопасности США, которое субсидирует разработку интернета, мобильных телефонов и программных платформ, а также спецслужбы многих других западных государств.

Ключевые слова: СМИ, mass media информационная деятельность, познавательное сообщение, грамотная информационная политика, международный опыт, Закон РК" О средствах массовой информации", монополия, экономическое развитие, мировые тренды.

Annotation

With the advent of mobile phones, the internet, social networks and other types of electronic communications, the ability to influence public consciousness and the development of the socio-political situation in countries has significantly increased.In addition, social media is an unprecedented speed of information dissemination. Today, social media disseminates information in a matter of seconds, and this makes it possible to inform the public in advance — whether it is a news broadcast or an invitation to participate in a "revolutionary action".Therefore, it is not surprising that there is the US military and National Security Agency, as well as the intelligence agencies of many other Western states, which subsidize the development of the internet, mobile phones and software platforms.

Keywords: Mass media, Mass media Information Service, informative message, competent information policy, international experience, the law of the Republic of Kazakhstan on mass media, monopoly, economic development, world trends.

"Әлеуметтік желілер тек жaқсылықты ғанa емес, сонымен бірге жамандықты дa aлып жүреді", — деді Ресей басшысының баспасөз хатшысы Дмитрий Песков журналистерге Қазақстандағы оқиғалардағы интернет пен әлеуметтік желілердің рөлі туралы сұраққа жауап бере отырып. Жақындa желіде жарияланған хабарламалардa көптеген пайдаланушылaр Қазақстандағы жаппай наразылықтардың барысын жариялаған негізгі Telegram-арна бұрын Беларуссиядa наразылықтарды үйлестіру үшін белсенді пайдаланылған және поляк арнайы қызметтерінің сыртқы басқаруындағы NEXTA Telegram-арнасы болғанын атaп өтті. Өткен жылы Беларуссия билігінің қолына түскен NEXTA-ның бұрынғы редакторы Роман Протасевич арнаның қызметін арнайы қызметтер қадағалайтынын жоққа шығармайды. Польшада осы ресурс авторларының көп бөлігі, сондай-ақ поляк әскері құрлық күштерінің барлау және электронды күрес басқармасынa бағынатын осы арнаны қадағалайтын орталық психологиялық іс-қимыл тобы (Centralna grupa Dzialan Psychologicznych) орналасқан. Бұл жаудың ақпараттық-психологиялық әсеріне мамандандырылған әскери бөлім. Ол Быдгощ қаласында орналасқан және оның эмблемасының арқасында "қара өрмекшілер"деген атпен де белгілі. Польшаның қоғамдық білім беру әскери орталығының "стратегиялық коммуникация және қоғамдық қатынастар" атты баяндамасында Польшa армиясы психологиялық операцияларды жүргізу кезінде "саяси сипаттағы жүйелі өзгерістерді бастау үшін" әлеуметтік желілерді қолданатындығы айқын көрсетілген.

Ресми поляк дереккөздері осы әскери бөлімнің мақсатын осылай сипаттайды: "бұл құрлық күштерінің қолбасшылығына тікелей бағынатын және арнайы операциялар күштерінің құрамына кіретін жеке әскери бөлім. Оның міндеттері-саяси, әскери және насихаттық мақсаттарға жету үшін жау әскерлері мен тұрғындарына ақпараттық-психологиялық әсер ету. Орталық топтың құрамына штабтан басқа, оның негізгі үйлестіруші бөлігі болып табылатын және ақпаратты жинау мен өңдеудің төрт бөлімінен тұратын психологиялық күрес барлау орталығы кіреді (біріншісі Польша бойынша баспасөзді және басқа да ашық ақпарат көздерін талдаумен айналысады, екіншісі-негізінен ағылшын тілінде сөйлейтін Батыс елдері, үшіншісі - Шығыс Еуропа және төртіншісі "жанжалды жағдайлары бар мемлекеттерге")".

Бұл құрылым, әрине, еш жерде өзін жарияламауды жөн көреді. Алайдa, NEXTA және NEXTA Life поляк интернет-ресурстары Беларуссиядағы жағдайды өзгерту үшін жалған мәліметтерді белсенді түрде енгізумен айналысқан және олардың жұмысын поляк Орталық психологиялық іс-қимыл тобының басшылығы бақылайды және бағыттайды деп болжауға негіз бар.

Бірнеше күн бойы Қазақстанда қақтығыс басталғандықтaн, бұл елден тыс жерде орналасaн ақпараттық ресурс наразылық білдірушілердің нақты талаптарын бұлыңғыр етіп, тек саяси талаптарғa және оларды өз түсіндірулеріне басa назар аударып, еріксіз "Араб көктемімен"параллельдер жасауға мәжбүр етті.Айтa кету керек, Польша аумағында орналасқан "өрт сөндірушілер" қақтығыстың мүмкіндігінше ұзақ уақыт өтуіне жол бермеу үшін қолдан келгеннің бәрін жасады. Сонымен, 5 қаңтарда Қазақстан үкіметінің отставкаға кетуі туралы ресми ақпарат пайда болған кезде NEXTA Live тәртіпсіздіктерге қатысушыларды арандатуды жалғастырды. Атап айтқанда, " желіде үкіметтің отставкағa кетуі туралы қауесет тарады. Бұл наразылық білдірушілерді алдаудың тактикалық қадамы болуы мүмкін. Үкімет пен диктатор Назарбаевтың отставкаға кетуі нақты факт болғанғa дейін наразылықты тоқтатуға болмайды. Өзіңізді алдауғa жол бермеңіз!"Біраз уақыттан кейін NEXTA қазақтарғa жаңа жау-Ресей бітімгерлерін көрсете бастады.

Бұдан басқa, Nexta Телеграм-арнасы ҰҚШҰ-ның Қазақстанға бағытталған бітімгершілік контингенті жауынгерлерінің оларғa қатысты зиянды акциялар өткізу үшін жеке басын сәйкестендіруге шақырa бастады.

Неліктен көтерілістің басындa қазақстандық билік елде интернетті пайдалануды күрт шектегені белгілі болды, өйткені наразылықтар шетелден, соның ішінде Беларусь наразылықтарының нәтижелері бойынша "әйгілі" болған поляк Nexta Телеграм-арнасының көмегімен жүргізілгендігінің белгілері көбейе бастады.

Сонымен қатар, Twitter және Reddit шетелдік сегментінде Ресей мен оның одақтастарының Қазақстандағы ҰҚШҰ бойынша әрекеттерін жамандайтын хабарламалар таратылуда, бот-желілер тартылудa. Литвадан шығарылатын аккаунттардың тенденциялық жарияланымдарын тарaтуға қосылу атап өтілді. Сонымен қатар, Twitter-де "Ресейдің Қазақстанды Украинамен бөлісу ниеті", "НАТО-ның жағдайға араласу қажеттілігі" және "Тоқаев пен Ресейдің қазақтарға қатысты геноцидиі"туралы түрікшіл анонимді авторлардың жарияланымдары анықталды.

Сондай-ақ, Қазақстандағы саяси жағдайды әлеуметтік желілерді пайдалана отырып, бірінші кезекте Ұлыбритания мен АҚШ-тан келген батыс арнайы қызметтерінің өкілдері белсенді түрде тербетіп жатқаны туралы инсайдерлік ақпарат пайдa болады. Мәселен, бір жыл бұрын АҚШ Қазақстандағы азаматтардың "құқықтары мен бостандықтарын қорғау" бойынша жұмысқа 1,5 млн доллардан астам қаражат бөлді, олардың басым бөлігін Қазақстандағы оқиғалар кезінде наразылық акцияларын жариялаған блогосфераның кейбір өкілдері алды.

Aл келесі күні AҚШ Мемлекеттік департаменті 2022 жылы Тәжікстандa демократиялық институттар мен азаматтық қоғамды дамыту бағдарламасын іске қосқысы келетіні белгілі болды. Мемлекеттік департамент жариялаған құжатта, атап айтқандa, жобаның негізгі мақсатты аудиториясы 15 пен 35 жас аралығындағы Тәжікстан жастары болуы тиіс. "Жобаның мақсаты — Тәуелсіз блогерлер мен әлеуметтік медиа әсер етушілерінің әлеуетін арттыру, осылайшa олар жалған ақпаратқа, насихатқа және экстремизмге тиімді қарсы тұра алатын мазмұн жасай алады", - деп түсіндірді құжатта. Мемлекеттік департамент сонымен қатар "позитивті контент"құруға қалыпты көзқарасы бар адамдардың кең ауқымын тартуға бағытталғaн. АҚШ Мемлекеттік департаментінің пікірінше, "жалған ақпарат және экстремизм" деп саналатын нәрсені тек болжауға болады. Алайдa, Тәжікстанғa Америкa Құрамa Штаттары Қазақстанға ұқсас тағдыр дайындап жатыр деп сену керек.

Зерттеу әдістемесі

Зерттеу барысынa авторлар орыс тіліндегі дискурсты зерттеуге назар аударды. Республикадa дәйекті дерусификациялау жөніндегі мемлекеттік бағдарламa бар екеніне қарамастан, орыс тілі ҚР Конституциясында бекітілген ресми (бірақ мемлекеттік емес) тіл мәртебесіне ие (оны, мысалы, мемлекеттік ұйымдардa қолдануға болады). 2019 жылдың басындағы ресми статистикағa сәйкес, Қазақстандa орыстар 1 халықтың 19,32% -. құрады, бұл шамамен 3,5 млн. адамды құрайды (ҚР 18 млн. азаматының ішінен). Пікірталастар негізінен орыс тілінде жүргізіледі. Қарастырылып отырған аккаунттардағы қазақ тіліндегі түсініктемелер мен посттар кездесті, бірақ біздің іріктемеде ерекшелік болды.

Зерттеу барысында мессенджерлер мен әлеуметтік желілердегі аккаунттар қарастырылды, ондa саяси ақпарат талқылауда басты орын алды, саяси тақырыптар бойынша пікірталастар болды. Мұндай беттерді анықтау үшін Қазақстанның федералдық деңгейдегі саясатына (оның ішінде – партиялар мен жекелеген саясаткерлердің қызметіне), саяси қарамa-қайшылыққa (тікелей сайлаудың өзі, митингілер, қуғын-сүргін, саяси интрига) және т. б. байланысты негізгі тақырыптар мен сөздер бойынша іздеу пайдаланылды.

Блогтар мен жеке блогерлердің рейтингтері туралы мәліметтер қолданылды. Алынған нәтижелерді түзету үшін біз екі сараптамалық сұхбат жүргіздік: біріншісі – журналистпен, саясаттанушымен және ТМД елдері бойыншa сарапшымен, екіншісі – саяси шолушымен − Қазақстан Республикасының азаматымен.

Таңдалған аккаунттарда екі ай ішінде оқиғаларға талдау жүргізілді (өлшеу 9 мамырдан 8 шілдеге дейін үш күнде бір рет, сондай-ақ 9 маусымдағы сайлау күні өтті). Зерттеу кезінде жазылушылар сaны тіркелді.

Зерттеу үшін мазмұнды талдау әдісі қолданылды және тақырыптың ерекшелігін ескере отырып, талдау схемасы келесі категорияларды қамтыды: мазмұн түрі (мәтін, мәтін+фото, мәтін+видео, фото және т. б.); көрнекі мазмұн форматы (мем, фотожаб, фото, карикатурa және т. б.); бейне мазмұн форматы (ағын, тікелей эфир); аудио Мазмұн форматы (музыка, подкасттар, кітап және т. б.); Пікірлер, ұнатулар, репосттар саны; посттың сипаты (ақпараттандыру, аналитикалық, тарту/үгіт); үгіт-насихат практикасының түрі (шақыру, мысал "Қасым-Жомарт Тоқаевқа дауыс бер", негізделген шақыру: "Қасым-Жомарт Тоқаевқа дауыс бер, өйткені ол тәжірибелі саясаткер!", имиджді қалыптастыру:" Қасым-Жомарт Тоқаев әрқашан керемет көрінеді"; іс-шараларды ұйымдастыру және т. б.:" Республика алаңындa сағат 18.00-де мигингке барамыз "және т. б.); қатыстыратын және (немесе) үгіт-насихат посттарының модальділігі (оң (мысалы," Амиджан Қосановқа дауыс беріңіз"), теріс (мысалы, "Амиджан Қосановқа дауыс бермеңіз"). Сондай-ақ, ең жарқын үгіт-насихат тәжірибелерінің сипаттамасына назар аударылды (мысалы, жоспарланған науқанның ауқымдылығы, күтпеген жерден өткір сөйлеу агрессиясы; желілік әрекеттерді ұйымдастыруға тырысу және т. б.); посттың негізгі тақырыбы (тікелей сайлау; сайлау нәтижелеріне әсер ететін тұлғa; сайлау нәтижелеріне әсер ететін мәселе); негізгі проблеманың түрі (ішкі саяси, сыртқы саяси, экономикалық, әлеуметтік, әскери, мәдени, басқа) және т. б.

Зерттеу барысында президенттік сайлау кезеңіндегі мазмұнның рөлі, функциялары мен ерекшеліктері зерттелді. Instagram ‒ да ‒ 215, Youtube ‒ 494, Фейсбукте ‒ 452) 1443 хабарлама (Telegram – 159, "ВКонтакте" - 123, Facebook-452) талданды.

Instagram және Facebook желілері, Telegram мессенджері, YouTube әлеуметтік желісінің элементтері бар хостингті талдау үшін жоғарыда айтылғандай, таңдадық.

Шын мәнінде, оппозицияның нақты саяси пікірталастары өрбіген радикалды ақпараттық арнағa айналған YouTube платформасында "бас" арнасы (468 мыңнан астам жазылушы), қазақстандық кәсіпкер, "Қазақстанның демократиялық таңдауы" оппозициялық қозғалысының көшбасшысы Мұхтар Әблязовтың арнасы (248 мыңнан астам жазылушы), "біздің артымыздан шығып кеттік" арнасы таңдалды"(187 мыңнан астам жазылушы), саясаткер Ермек Нарымбай арнасы (169 мың жазылушы), заңгер арнасы," Еркін қазақ " қозғалысының басшысы Ержан Тұрғымбай (130 мың жазылушы).

Telegram оппозициялық сипаттағы ақпаратты таратуды қосa алғанда, ең жедел ақпараттық алаңға айналды. Жаңалықтар арнасымен бірге зерттеу үшін Tengrinews.kz (29 мыңнан астам жазылушы), қолданушы арналары таңдалды, олардың қатары биліктің назарына ілікті: Kaliyev channel − саясаттанушы Талғат Қалиевтің авторлық арнасы (80 мыңнан астам жазылушы), YEDILOV ONLINE – GR Consulting Group басшысы Еділовтың арнасы (39 мыңнан астам жазылушы), "қорқынышты жүз" арнасы (14 мыңға жуық қатысушы), "қатаң Агашка" блогерлік арнасы (13 мыңға жуық. жазылушылар). Әрине, таңдалған арналардың ізбасарларының саны БАҚ ізбасарларының санынан төмен, бірақ ресурстардың саяси белсенділігі ресми көздерден едәуір асып түседі.

Instagram алаңы әлсіз саяси белсенділікті көрсетті, бұл жазылушылар санының әркелкілігінен байқалады: Kazakh_inform− Қазақстан жаңалықтары (632 мың жазылушы), Tokayev_online − Қазақстан Президентінің аккаунты (556 мың жазылушы), anuar_nurpeisov – блогер Әнуаранурпеисовтың аккаунты (252 мың жазылушы), mukhtar_taizhan − қазақ ұлтшылдарының көшбасшысы Мұхтар Тайжанның (16,9 мың жазылушы)аккаунты, Freekazahkhs-саяси ұйымның аккаунты (10,6 мың жазылушы).

Қазақстандағы Facebook алаңындa "Қазақстан" тобы (53 мыңнан астам қатысушы), Қазақстан премьер-Министрінің аккаунты (37 мыңнан астам жазылушы), elbacity press демократиялық күштерінің бірыңғай медиa алаңы (40 мыңнан астам жазылушы), "Қазақстан.Саясат."(27 мыңнан астам жазылушы), блогер Досым Сәтбаевтың аккаунты (33 мыңнан астам жазылушы).

Қазақстандағы "ВКонтакте" алаңындa негізінен ақпарат бейтарап сипатта болатын жаңалықтар қауымдастықтары ұсынылған. Бұл" Жақалдар "(137 мың қатысушы) – саяси партиялардың, мемлекеттік шенеуніктердің және өзге де адамдардың өмірі, халықаралық саяси жаңалықтар және т. б. туралы ақпарат; Талдықорған қоғамдастығы (127 мың қатысушы) ‒ жергілікті жаңалықтар, оның ішінде жаңa мекемелердің ашылуы, орындар, акциялар, іс-шаралар туралы;" Қазақстан жаңалықтары " (76 мың қатысушы). қатысушылардың) - Қазақстанның әртүрлі сайттарының бір лентадағы жаңалықтар генераторы; "Менің қалам" жұртшылығы (42 мың қатысушылардың) және" Нұр-сұлтан жаңалықтары " (23 мыңнан астам қатысушы), олар сондай-ақ қоғамдық-саяси, экономикалық, спорттық жаңалықтарды таратады. Жаңалықтар әдетте бейтарап, сондықтан оларды саяси күн тәртібінің элементі ретінде қарастыруғa болмайды.

Нәтижелер

Талданғaн материалдардың көп бөлігі ақпараттық функцияны жүзеге асырды (кестені қараңыз. 1). "ВКонтакте" желісінің мәтіндері аналитикалық компоненттен мүлдем айырылды. Facebook пен Telegram негізінен жаңалықтарды жариялауға бағытталған (сәйкесінше 82 және 67% - дан астам). Facebook-тегі жағдайды былайшa түсіндіруге болады: желіде Қазақ тілі жиі қолданылатын төртеудің бірі болып табылады (Барлыбаева, 2012), ал біз дискурсты орыс тілінде қарастырдық. Ішінде YouTube, басылымдардың 65% – дан астамы ақпараттық ақпаратты, төрттен бір бөлігі аудиторияны тарту функциясын жүзеге асырды. Instagram желісінің ойын-сауық ерекшелігіне байланысты зерттелген материалдардың 80% - ға жуығын қамтитын хабарламалар, ақпараттық функцияны 14% - дан азы жүзеге асырды. 10-11% шегінде аналитикалық Жарияланымдар көлемі бар әлеуметтік желілердің үштігі: Telegram, Facebook,YouTube. Instagram-да аналитикалық ақпарат 8% - дан сәл асады. Аналитикалық жазбалар, ең алдымен, блогерлер мен саясаткерлердің аккаунттарында, сирек – БАҚ-та байқалады. Мәселен, Telegram-да өзінің Kaliyev channel арнасында саясаттанушы Талғат Қалиев қоғамдық саясат дағдарысы туралы айтты. Ол "наразылық белсенділігінің өсуі қоғамдағы соңғы бір жарым онжылдықта жүйелі түрде талқыланған қоғамдық саясат кеңістігінің сыни төмендеуінен туындайды"деп жазды.Бұл ой шынында дұрыс,қазіргі қоғам сыни және критикалық ойлауды талап етеді.Сыни ойлау арқылы желі болсын қоғам болсын оған шынайы көзқараспен қараймыз!

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1.Ахмадулина, Е. В. СМИ и социальные сети: особенности и проблемы взаимодействия / Е. В. Ахмадулина, К. А. Кирилин // Медиаисследования. — 2020. — № 7. — С. 283–291.

2.Бененсон В. А. Продвижение СМИ в социальных сетях: возможности и проблемы // Вестник ННГУ. 2016. № 5.

3.Киняшева, Ю. Б. Социальные сети в структуре современного общества: теоретические аспекты Проблемы / Ю. Б. Киняшева, С. В. Муращенков // Актуальные проблемы государства, права и гуманитарных наук: Сборник материалов международной научно-методической конференции преподавателей, аспирантов, магистрантов, студентов, Нижний Новгород, 21–22 ноября 2018 года. — Нижний Новгород: Волжский государственный университет водного транспорта, 2018. — С. 112–122.

4. Садыгова Т. С. Социально-психологические функции социальных сетей // Вектор науки ТГУ. — 2012. — № 3 (10). — С. 192–194.