Павлодар педагогикалық университетінің студенті,

М.М.Маргумар

ғылыми жетекшісі:А.М.Утилова

Бастауыш мектеп математикасын оқыту барысында оқушының сабаққа қызығушылығын арттыру

Аннотация: Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының математика пәніне деген танымдық қызығушылығын арттыру жолдары қарастырылады. Мақалада оқу үдерісіне ойын элементтерін, деңгейлік тапсырмаларды және эмоционалды қолайлы орта құру тәсілдерін енгізудің тиімділігі сипатталған. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижесінде оқушылардың пәнге қызығушылығы артқаны, сабаққа белсенді қатысуы мен танымдық дербестігі күшейгені анықталды. Зерттеу бастауыш білім беруде оқытудың белсенді әдістерін қолдану арқылы сапалы білім мен қызығушылықты арттыру мүмкіндігін көрсетеді.

Тірек сөздер: танымдық қызығушылық, бастауыш сынып, математика, ойын технологиясы, деңгейлік тапсырмалар, мотивация, оқушылардың белсенділігі.

Аннотация: В статье рассматриваются способы повышения познавательного интереса учащихся начальной школы к математике. В статье описывается эффективность интеграции игровых элементов, дифференцированных заданий и создания позитивной эмоциональной среды в процесс обучения. В результате экспериментальной работы у учащихся повысился интерес к предмету, повысилась вовлеченность в работу класса и улучшилась познавательная самостоятельность. Исследование показывает, что использование активных методов обучения в начальном образовании позволяет существенно повысить качество обучения и мотивацию учащихся.

Ключевые слова: познавательный интерес, начальная школа, математика, игровые технологии, уровневые задания, мотивация, активность учащихся.

Abctract: This article explores ways to enhance primary school students' cognitive interest in mathematics. The article describes the effectiveness of integrating game elements, differentiated tasks, and the creation of a positive emotional environment into the learning process. As a result of the experimental work, students showed increased interest in the subject, greater classroom engagement, and improved cognitive independence. The study demonstrates that using active teaching methods in primary education can significantly improve learning quality and student motivation.

Keywords: cognitive interest, primary school, mathematics, gaming technologies, level tasks, motivation, student activity.

Қасым-Жомарт Тоқаев: «Білімі терең, ойы озық ұрпақты тәрбиелейтін мұғалімдер қауымына зор жауапкершілік жүктеледі», – деген болатын. Саналы ұрпақ тәрбиесін жетілдіру, ертеңгі сапалы өмір кепілі болмақ [1].

Педагогикада оқыту және тәрбиелеу үдерісінде қызығушылық әрдайым көкейтесті мәселе болады. Оқу-тәрбие үдерісінде оқушыларда қызығушылықты ояту және сақтау оны гумандандыру және нәтижелікке келтіреді [2, 82 б.].

Оқушылардың білім сапасын арттыру – жалпы мектептің маңызды міндеттерінің бірі. Оны жүзеге асыру оқушыларға қосымша жүктеме арқылы емес, оқытудың формалары мен әдістерін жетілдіру арқылы жүзеге асады. Бұл мәселені шешуде мектеп оқушыларының оқуға деген қызығушылығын және жалпы таным процесін дамытуға маңызды мән беріледі. Бастауыш мектеп жасындағы балалардың психикалық ерекшеліктерінің арқасында оқудың алғашқы жылдарында олардың танымдық қызығушылығы мен танымдық белсенділігі белсенді түрде дамиды.

Балалардың назарын аудару және олардың таңданысын ояту - бұл қызығушылықтың басы ғана және оған жету оңай. Қызығушылықты сақтау қиынырақ. Бұл процесс күрделі және ұзақ.

Қызығушылық – танымдық қажеттіліктің көріну формасы. Ол тұлғаның іс-әрекеттің мақсаттарын мағыналы сезінуге тұлғаның бағыттылығын қамтамасыз етеді және сонымен бірге бағдарламаға, іс-әрекетті толық және терең бейнелейтін жаңа деректермен танысуға жәрдем етеді.

Оқыту – білім, білік, дағдыны игеруге, көзқарасын қалыптастыруға, ақыл-ой күштерін, оқитындардың күш-қуат мүмкіндіктерін дамытуға, қойылған мақсаттарға сай өз бетімен білім алу дағдыларын бекітуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың басқарылатын, арнайы ұйымдастырылған үдеріс[2, 82б., 110 б.].

И.Ф.Гербарттың пікірінше, қызығушылық білім беру мотивациясының синонимі болып табылады. Психологтар қызығушылықты оқу іс-әрекетінің мотиві ретінде қарастырды: Л.И.Божович, А.Н.Леонтьев, Н.Г.Морозова, Л.С.Славина және т.б. Олардың көпшілігі С.Л.Рубинштейннің еңбектеріне сүйенді, олар когнитивтік қызығушылықты оқытудың ең құнды мотиві деп атады. Қазіргі дидактика танымдық қызығушылықты оқу әрекетінің анықтаушы мотиві ретінде таниды. «Қызығушылық» ұғымы әдебиетте өте кең түсіндіріледі. «Қызығушылықты объектіге немесе тікелей уәжделген әрекетке деген эмоционалды-танымдық қатынас, қолайлы жағдайларда жеке тұлғаның эмоционалды-когнитивтік бағытына айналатын қатынас ретінде анықтауға болады»[4].

Оқушылардың танымдық қызығушылықтарының сипаты бойынша стратификациясы да бар:

- аморфты мүдделер;

- көпжақты-кең мүдделер;

- жергілікті-негізгі мүдделер.

Аморфты – танымдық іс-әрекеттің сыртқы ойын-сауық аспектілеріне құрылған тұрақсыз, бейсаналық, таяз танымдық қызығушылық, ішкі мотивациясы жеткіліксіз.

Оқушылардағы танымдық қызығушылықтың көпжақты, кең сипаты іс-әрекеттегі танымдық белсенділікке ықпал ететіндігімен ерекшеленеді, пәндік әлемнің барлық салаларында жаңа нәрселерді іздеуге және табуға итермелейді.

Жергілікті қызығушылықтары бар студенттер, әдетте, сабақ барысында да, өзіндік жұмыс арқылы да терең түсінуге ұмтылатын білімнің бір немесе екі саласына назарын аударады. Мұндай қызығушылықтарды білу деңгейі айтарлықтай жоғары.[7]

Танымдық қызығушылық – бұл адамның өмір сүру процесінде қалыптасатын тұлғаның маңызды білімі. Танымдық қызығушылықта ғылыми шындыққа ену, білім шеңберін ілгерілету мүмкіндіктері бар[ 2, 145б.].

Танымдық қызығушылық оның дамуында әртүрлі күйлермен көрінеді. Оның дамуының дәйекті кезеңдері шартты түрде ажыратылады:

- қызығушылық;

- танымдық қызығушылық;

- теориялық қызығушылық.

Танымдық қызығушылықты қалыптастыру жолдары.

I. материалдың жаңалығынан туындаған таңқаларлық жағдайды құру.

Мұғалім белгісіз, ерекше құбылыстар туралы айтады, балаларға бұрыннан таныс фактілерге жаңа көзқараспен қарауға көмектеседі.

II. эвристикалық міндет.

Бұл әдіс назар мен оқу қызығушылығын бірден оятуға, ашылу мүмкіндігін жақындатуға көмектеседі.

III. Сабақтың ерекше басталуы.

Әрбір жаңа сабақ қуаныш, рахат, таңдану сезімінен басталуы керек.

IV. Фантастикалық қосымша.

Мұғалім нақты жағдайды фантастикамен толықтырады.

V. ойын оқу қызметі:

1. Ойындар-тренингтер.

Олар монотондылықтың зерігуін жою үшін қиын сәтте көмекке келеді. Егер монотонды жаттығулардың көп санын орындау қажет болса, мұғалім оларды ойын мақсатына жету үшін осы әрекеттер орындалатын ойын қабығына қосады.

2. Кездейсоқ ойындар.

Мұғалім сабаққа кездейсоқ таңдау элементтерін енгізеді. Ол үшін рулетка, сүйектер, тиын, жеребе, қағаз ұшағын ұшыру және т.б. тапсырманы таңдау қалаған адам орындайды.

3. Рөлдік немесе театрландырылған сәтті қосу.

Рөлдік ойындар өзіне сенімсіз оқушыларға еркін болуға мүмкіндік береді. Ойындарда мектеп оқушылары қарым-қатынас жасау, әңгіме бастау, оны қолдау, әңгімелесушіні әдептілікпен үзу, қажетті уақытта оның пікірімен келісу немесе оны жоққа шығару сияқты сәттерді игереді.Сабақтағы оқушылар өздерін актер немесе режиссер ретінде елестетуге тырысады [8].

Бұл әдістерді қолданудың нәтижесі сабақта эмоционалды жайлылықты қалыптастыру болып табылады, пәнге деген қызығушылық пен оқушылардың шығармашылық ойлауы дамиды.

Тәжірибелік-іздестіру жұмыстары Павлодар қаласындағы №25 жалпы орта білім беретін мектебінің 3 “ә” сыныбында өтті.

Тәжірибелік-эксперименттік зерттеулерді дайындау және жоспарлау кезінде біз келесі кезеңдерді атап өттік:

1 - бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығының қалыптасуының бастапқы деңгейін анықтауға мүмкіндік беретін анықтаушы, диагностикалық;

2 - қалыптастырушы, ол математика сабақтарында ойын-сауық материалын қолдану арқылы танымдық қызығушылықты қалыптастыруға бағытталған;

3 - эксперименттік жұмыстың нәтижелерін жалпылауға, рәсімдеуге, тиісті қорытынды жасауға мүмкіндік беретін бақылау [10].

Анықтау эксперименті үш кезеңнен тұрды:

Бірінші кезең - мәселелерді шешуге қызығушылықтың көрінісін көрсететін танымдық қызығушылықтың қалыптасу деңгейін анықтау.

Осы мақсатта оқушыларға келесі тапсырмалар берілді.

1-тапсырма.

«Монумент» сөзін білесің бе? Берілген суреттегі монументтердің маңыздылығы қандай? Есепте, сонда сен олардың әрқайсының атауын білетін боласын.

2. Көбейтіндіні көбейткіштің квадратына немесе кубына алмастырып есепте.

3*3 9*9 2*2*2 7*7 3*3*3 6*6

3.Амалдардың орындалу тәртібін анықтап, оларды есепте.

(35-5):5 63:9+(450+90)

45:9+72:9 3*5+(456-400)

81:(95-86) 1000-(67+33):1

Өткізу барысында оқушылар сабаққа орташа белсенділікпен қатысты. Жоғары қызығушылықпен, әрдайым тақтаға шығып, ынта мен құмарлықпен олар әрдайым ойын-сауық мәселелерін шешуге жүгінді.

Орта деңгей олар өздерінің жетістіктеріне сенімді емес, сондықтан олар көбінесе сұрақтар туындаған жағдайда сыныптастарына жүгінеді. Алайда, олар әрдайым қызықты мәселелерді ынтамен шешуге жүгінеді.

Қызығушылығы төмен оқушылар математика сабақтарында ынталылық танытпайды және қызықты есептерді өз бетінше шешуге ұмтылмайды, олар тек шаблон, үлгі бойынша жұмыс істейді, сондықтан олар көбінесе сыныптастардың көмегіне жүгінеді, үнемі мұғалім бақылауын қажет етеді.

Өткізілген тапсырмалардын нәтижелері бойынша оқушылардың 20% (5 адам) жоғары, 36% (9 адам) орташа және төмен-44% (11 адам) математиканы оқуға деген ынта деңгейі анықталды.

Зерттеудің басында жүргізілген диагностикалық нәтижелер оқушылардың көпшілігі математиканы оқуға жеткілікті қызығушылық танытпайтынын көрсетті. Танымдық қызығушылықты арттыру үшін оқу процесіне жаңа материалдарды ұсынудың кейбір жаңа тәсілдерін, құралдары ұсындық.

Ол үшін теориялық компонентінде көрсетілген педагогикалық шарттарды енгіздік:

1. Белсенді ақыл-ой белсенділігіне барынша сүйену;

2. Оқушылардың оқу процесінде оңтайлы дамуын қамтамасыз ету.

3. Позитивті эмоционалды орта құру.

Танымдық қызығушылықтың даму деңгейі төмен оқушылар үшін бірнеше қарапайым математикалық әрекеттер ұсынылды. Бір немесе бірнеше қарапайым әрекеттері бар орташа тапсырма көрсеткіші бар оқушылар үшін бір өрнекті жазу, түзетуді қажет ететін жұп терминдер. Жоғары балл жинаған оқушылар үшін бірнеше іс-әрекеттен күрделі есептерді шешу, салыстыру тапсырмалары ұсынылды, тұжырымдаманы анықтау ұсынылды.

«Санның квадраты және кубы» тақырыбында 3 деңгейлі карточкалар берілді.

Танымдық қызығушылықтың даму деңгейі төмен карточкаларында:

1.Көбейтіндіні сандардын квадратына ауыстыр. Өрнектердің мәнін тап.

2*2

3*3

2. Сандардын кубын немесе квадратын бірдей көбейткіштердің көбейтіндісі ретінде жаз және есепте.

200+13

33+28

Орташа деңгейдегі:

1.Көбейтіндіні сандардын квадратына ауыстыр. Өрнектердің мәнін тап.

5*5

7*7

2. Сандардын кубын немесе квадратын бірдей көбейткіштердің көбейтіндісі ретінде жаз және есепте.

92+148

131 – 72

Жоғары көрсеткіштердегі:

1.Көбейтіндіні сандардын квадратына ауыстыр. Өрнектердің мәнін тап.

8*8

9*9

2. Сандардын кубын немесе квадратын бірдей көбейткіштердің көбейтіндісі ретінде жаз және есепте.

7 2+ 25+23

33+92+21

3. Салыстыр.

33 * 52

92 * 72

«Аукцион» ойыны бойынша «Шеңбер, дөңгелек және олардың элементтері» тақырыбында оқушыларға осы сұрақтар қойылады, кім көп дұрыс жауаптарын айтса, сол оқушы жеңіске жетеді:

Шеңбер мен дөңгелек элементтерін ата.

Шеңбер мен дөңгелек ұқсастықтары қандай?

Шеңбер мен дөңгелектін айырмашылықтарын айт.

"Өз ойыны" сыныпты үш тең топқа бөлді. Тақтада бірнеше санаттан тұратын кесте құрылды. Ойын үш кезеңде өтті. Әр кезеңнің нәтижелері бойынша ең әлсіз команда, ұпайлары аз болды. Оқушылар бір категорияны таңдап, тапсырмаларды орындайды. Дұрыс орындаған жағдайда, сол ұпайды алады.

Терминдер:

10 – Санды өз өзіне бөлгенде, жауабы.... (Жауабы: 1)

20 – 2см неше метр? (Жауабы: 200)

30 – Периметр дегеніміз не? (Жауабы: Барлық қабырғаларының

ұзындықтарының қосындысы)

Есепте:

10 – 3*3*1*8-12 (Жауабы: 60)

20 – 42-31+25-15+67 (Жауабы: 88)

30 – 54:6:3*5:15*10 (Жауабы 10)

Тапсырмалар

10 – Дүкенде 5 жапсырмаға 40 теңге төленді. Осындай 9 жапсырма қанша тұрады? (Жауабы: 72)

20 – Бір данасы 9 теңге тұратын бірнеше дәптерге 45 теңге төленді. Бір данасы 7 теңге тұратын, саны осынша дәптерге қанша ақша төлеу керек? (Жауабы: 35)

30 – Бір данасы 4 теңге тұратын 6 дәптерқап үшін қанша төленсе, бір данасы 8 теңге тұратын бірнеше дәптер үшін сонша ақша төленді.

Неше дәптер сатып алынды? (Жауабы: 3)

Өткізілген ойындар мен тапсырмалар оқушыларға ұнады. Олар белсенді қатысты, жаңа материалды зерттеді және игерді. Эксперимент нәтижелері бойынша көптеген оқушылар тапсырмаларды шешу кезінде ойындардан материалдарды пайдаланды. Осылайша, зерттелген материалды игеру сәтті өтті.

Танымдық қызығушылықты дамытудың педагогикалық жағдайлары зерттелетін сыныптардың оқу процесіне енгізілгеннен кейін даму деңгейіне критерий бойынша диагностика жүргізілді.

Егер оқушы «18-20» балл жинаса, онда ол толығымен тақырыпты түсінді, берілген тапсырмаларды қызығушылықпен орындайды. «10-17» балл жинаса, математика сабағына қызығушылығы орташа, бірақ тапсырмалар қызықты болса оқушылар белсенділік танытады. «5-10» балл жинаса, қызығушылығы төмен оқушылар. «18-20» балл – 7 оқушы(28%),«10-17» балл – 10 оқушы(40%), «5-10» балл – 8 оқушы (32%).

Нәтижесінде жоғары деңгейдегі 5 оқушыдан 7 оқушыға(28%), орташада 9 оқушыдан 10 оқушыға дейін өскен болатын (40%), қызығушылығы төмен деңгейдегі 11 оқушыдан 8 оқушыға төмендеді (32%). Нәтижелер диаграммасы 1-суретте көрсетілген.

Сурет – 1.

Осылайша, тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың нәтижелері бойынша біз оқу процесіне педагогикалық жағдайлар мен ойын әрекеттерін енгізудің арқасында математика сабақтарында танымдық қызығушылықтың даму деңгейін арттыра алғанымызды көреміз. Оқушылар танымдық міндеттерді шешуде бастамашылдық пен дербестік таныта бастады. Егер бала қиындыққа тап болса, онда ол мәселені шешуден бас тартпайды, бірақ оны шешудің жаңа әдістерін іздейді немесе мұғалімнен кеңес сұрайды. Жауапты таңдағанда, олар аз ойлана бастады. Шығармашылық тәсілді қолдану арқасында кейбір міндеттер де шешіледі. Сонымен қатар, балалар өз көзқарастарын дәлелдеуге және оны сыныптастарымен талқылауға үйренді.

Қорытындылай келе, зерттеу нәтижелері бастауыш сынып оқушыларының математика пәніне деген танымдық қызығушылығын арттыру үшін оқытудың дәстүрлі әдістерін ойын элементтерімен ұштастыру тиімді екенін көрсетті. Зерттеу басында оқушылардың көпшілігі математикаға қызығушылық танытпаған болса, тәжірибеден кейін бұл көрсеткіш айтарлықтай жақсарғаны байқалды. Жоғары қызығушылық танытатын оқушылар саны артты, ал қызығушылығы төмен оқушылар саны азайды. Бұл нәтиже оқытудың эмоционалды жайлылықты қамтамасыз ететін, оқушы тұлғасын ескеретін, әрі белсенді әрекетке итермелейтін әдістерінің тиімділігін дәлелдейді.

Осылайша, бастауыш мектеп оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастыру мен дамытуда оқытудың мазмұнын жаңарту ғана емес, оны оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес ұйымдастыру – сапалы білім берудің маңызды тетігі болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. «Мемлекет басшысы Республикалық педагогтер съезіне қатысты» Астана, Қазақстан, 2023 жылғы 05 қазан.

2. Ыбыраимжанов Қ. Т., Қоянбаева Г. Р., Қоянбаев Р. М. “Педагогикалық сөздік” – 82 б., 110 б., 145 б.

3. Батурина Т.В. Статья. «Развитие познавательного интереса на уроках математики» 2021.

4. Нұрмұхаметова Р.Ә., Молдағалиев Б.А., Фейзулдаева С.А. Урбисинова А.Б. «Педагогика сөздік» Актау-2010.

5. Игошин В.И. Дидактическое взаимодействие логики и математики //Педагогика — 2002. - №1

6. Мүбараков А. Оқушының қызметін ұйымдастыру Бастауыш мектеп 2002 - №1

7. Көшкентаева М. «Сабақта оқушылардың талдау жасау және логикалық ойлау қабілеттерін дамыту жолдары» Білім2001 -№4

8. Бидосов Ә. «Математика оқыту методикасы». Алматы «Мектеп» 1989 ж.

9. Сайдинова А. «Оқушылардың білім, білік, дағдыларын тексеру мен бақылау», «Бастауыш мектеп» 2004

10. Абықанова Б., Ілиясов Н., "Танымдық белсенділік және дербес іс-әрекет». 2004 58-6 б.