БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ОЙЫН АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІК БІЛІКТІЛІКТЕРІН ДАМЫТУ

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ОЙЫН АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІК БІЛІКТІЛІКТЕРІН ДАМЫТУ

Балалардың әлеуметтік және коммуникациялық дағдыларын дамыту педагогиканың маңызды мәселесі болып табылады. Оның өзектілігі қазіргі жағдайда баланың әлеуметтік ортасының ерекшеліктеріне байланысты артып келеді, онда адамдар арасындағы қарым-қатынаста жақсы мінез-құлық, жақсы ниет және сөйлеу мәдениеті жиі жетіспейді. Мемлекеттік білім беру стандартын енгізу аясында білім беру ұйымдарының білім беру қызметінің мазмұнында мақсаттарға жетуге және әлеуметтік және коммуникативті даму мәселелерін шешуге көбірек көңіл бөлу керек. Қарым-қатынас дағдыларын дамыту тек балалардың білім алуының сәттілігіне ғана емес, сонымен бірге жалпы әлеуметтену мен тұлғалық даму процесіне де әсер етеді.

Мемлекеттік білім беру стандартының аясында ойын баланың әлеуметтену формасы ретінде әрекет етеді. Ойын әдісі ойын-сауық емес, оқушыларды шығармашылық әрекетке тартудың ерекше әдісі, олардың белсенділігін ынталандыру әдісі. Мектеп оқушыларының әлеуметтік-коммуникативтік дамуы жетекші әрекет ретінде ойын арқылы өтеді. Ойын - бұл баланың мінез-құлқының формалары үлгіленетін қоғамдық қатынастар мектебі.

Мұғалімнің міндеті – ойын арқылы балаларға қажетті әлеуметтік дағдыларды дұрыс және шебер меңгеруге көмектесу. Ойын балаларға ересектер әлемін қайта құруға және елестетілген әлеуметтік өмірге қатысуға мүмкіндік береді. Балалар қақтығыстарды шешуге, эмоцияларды білдіруге және басқалармен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйренеді. Бала ойыны – өмірлік зертхана.

Ойын әрекетінің бала психологиясының дамуына шешуші қызмет атқаратындығы жайында отандық педагогтар мен психологтардың зерттеулері Ж.А. Қараев, Ж. Аймауытов, Т. Тәжібаев, М. Жұмабаев, С. Торайғыров, Ш. Кұдайбердіұлы т.б. қоғам кайраткерлерінен бізге мұра болып қалған еңбектерінде айрықша атап өтілген [1]. «Ойын арқылы бала дүниені таниды» дейді Т.Тәжібаев. Ойын арқылы бала өздігінен жұмыс істеуді үйренеді, ойлау кабілеті дамиды, сөздік қоры байиды. Және басқалары ойынның кіші мектеп оқушыларының жетекші әрекеті екенін көрсетті, бірақ оның белсенділігі төмендейді, эмоционалдық тепе-теңдікті сақтау және әлеуметтік тәжірибені меңгеру қажет болады, дегенмен басты назар оқуға аударылады.

Қазіргі кезде кіші мектеп оқушылары компьютерлік және дидактикалық ойындарды көбірек ойнайды, бұл басқа ойындардың (рөлдік, театрлық, шығармашылық, спорттық және іскерлік) баланың жан-жақты дамуына және оның тұлғасының әлеуметтенуіне оң әсерін айтарлықтай төмендетеді. Ойын – бала үшін оқудың табиғи түрі.

Ойын технологиялары педагогикалық технологиялардың құрамдас бөлігі, оқытудың бірегей формаларының бірі болып табылады. Кәдімгі ойын әлемінің көңіл көтеру сипаты баланың барлық психологиялық процестері мен функцияларын белсендіреді. Ойын оқу процесіне әртүрлілік пен қызығушылық әкеледі. Сабақтардың ойын формасы сабақтарда ойын жағдаяттары мен тәсілдерінің көмегімен құрылады, ол оқушыларды оқуға итермелеу және ынталандыру құралы ретінде әрекет етуі керек.

Қарым – қатынас-бұл бірлескен іс-әрекеттің қажеттіліктерінен туындайтын және адамдар мен топтар арасындағы көп қырлы процесс: қарым-қатынас (ақпарат алмасу), өзара әрекеттесу (әрекеттер алмасу) және әлеуметтік қабылдау (серіктесті қабылдау және түсіну)[2].

Қарым-қатынас дағдылары (бастауыш мектеп оқушыларына қатысты) - бұл көптеген факторларға тәуелді және олардың тұлғалық дамуы мен әлеуметтік бейімделуіне жағдай жасайтын балалар меңгерген қарым-қатынас процесіндегі әрекеттерді орындау әдістері.

Қарым-қатынас дағдыларын дамытудың белсенді құралдары мен әдістері:

· Оқу (дидактикалық) ойындар;

· Рөлдік ойындар;

· Театрландырылған ойындар;

Дидактикалық ойындар мүмкіндік береді:

· Сабақты дәстүрлі емес формада өткізу;

· Оқушылардың коммуникативті дағдыларын дамыту;

· Еркін пікір алмасуды қамтамасыз ету;

· Оқу процесін жарыс түрінде ұйымдастыру;

· Барлық оқушыларды оқу процесіне тарту;

· Алған білімдерін іс жүзінде бекіту.

Әлеуметтік-коммуникативтік дамуда ойынның әртүрлі формалары мен ойын жағдайлары қолданылады:

1. Қарым-қатынас ойындары (танысу ойындары, қарым-қатынас серіктесіне қызығушылық пен зейінді дамытуға арналған ойындар, құрдастарымен қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға арналған ойындар);

2. Ойындар – кейіпкерлердің әртүрлі сезімдері мен күйлерін жеткізуге көмектесетін әрекеттер, мимикалық эскиздер;

3. Ойындар – кейіпкерлердің әртүрлі сезімдері мен көңіл-күйлерін жеткізуге арналған эскиздер;

4. Сюжетті ойындар – сызбалар – әртүрлі кейіпкерлерге қатысты қамқорлық, жанашырлық, қуаныш көрсетуге бағытталған ойындар.

Балалармен коммуникативтік ойындар ойнай отырып, ересектер балаға әлеуметтік бейімделуде практикалық көмек көрсетеді. Вербалды емес қарым-қатынас құралдарын дамыту: мимика, пантомима, ым-ишара. Олар өз денесіне оң көзқарас қалыптастырады және оны басқару қабілетін дамытады. Бір-бірін түсіну, алынған ақпараттың мәніне үңілу қабілеттерін дамытады. Олар эмоциялық күйді анықтауға және оны мәнерлі қозғалыстар мен сөйлеу арқылы көрсетуге үйренеді. Бір-біріне деген сенімділік қатынасын дамыту. Бейвербалды қиялды және қиялды ойлауды дамыту[3].

Ойын – шынайы қарым-қатынасты дамытатын, қарым-қатынас дағдыларын дамытатын, құрбыларымен және үлкендермен қарым-қатынас дағдыларын дамытатын мектеп. Шығармашылық ойындар коммуникативті дағдыларды дамытуға ықпал етеді:

· Оқыту ойындары;

· Рөлдік ойындар;

· Теледидарлы әрекетті ойындар.

Балаларға арналған коммуникативтік ойын бірлескен іс-әрекетті, өзін-өзі көрсетуді және өзара ынтымақтастықты, коммуникативті дағдыларды дамытуды және достық қарым-қатынасты қалыптастыруды қамтиды[4]. Бұл ойындар кезінде бала басқа балалармен бірге шынайы қуанышты сезінеді, ол кейінірек көңілділікке, оптимизмге, басқа адамдармен тіл табысуға, өмірдегі қиындықтарды жеңуге және мақсатқа жетуге айналады. Қарым-қатынас дағдыларының болмауы баланың психикалық дамуының кешігуіне, ал болашақта теріс өмірлік ұстанымның қалыптасуына әкеледі. Ойын арқылы әлеуметтік және коммуникациялық дағдыларды дамыту процесінде мұғалімнің рөлі:

1. Қоғамда жалпы қабылданған негізгі мінез-құлық нормалары мен ережелерін енгізу;

2. Тұлғааралық қарым-қатынас процесінде балаларды қарым-қатынас жасауға және ақпарат беруге үйрету;

3. Балалардың ауызша қарым-қатынас жасау және оған белсенді қатысу қабілетін дамыту;

4. Айналадағы әлемді эмоционалды және құндылық қабылдауды дамыту.

Қорыта айтқанда, бастауыш сынып оқушыларына коммуникативті дағдыларды дамыту баланың жеке басының жалпы қалыптасуында ең негізгі рөл атқарады. Бұл процесс балалардың болашақта табысты қарым-қатынас және өзара әрекеттесу дағдыларына ие болуын қамтамасыз ету үшін мақсатты стратегияларды, инновациялық тәсілдер мен тұрақты қолдауды қажет етеді.

Осылайша, коммуникативті дағдыларды дамыту кіші жастағы мектеп оқушыларының қалыпты психикалық дамуының маңызды шарты және оларды одан әрі өмірлік іс-әрекетке дайындаудың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Ойын кіші мектеп оқушыларын өмірдің әртүрлі аспектілерін, ересектер арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктерін көрсетеді, қоршаған кеңістік туралы өз білімдерін нақтылайды. Ойын әрекетінің алуан түрлі мүмкіндіктерінде бастауыш сынып оқушылары өздерінің жеке қасиеттерін ашады, дағдылары мен коммуникативті қабілеттерін арттырады.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. C.Ұзaқбaeвa. Тaмыры тeрeң тәрбиe (қaзaқтың хaлық пeдaгoгикacындaғы эcтeтикaлық тәрбиe). Aлмaты, 1995.

2. Кларин М.В. Развитие педагогической технологии и проблемы теории обучения. Москва: Образование, 2004. 165 С.

3. В. Г. Асеев мінез-құлықты ынталандыру және жеке тұлғаны қалыптастыру. – М., 1976.

4. Т.Б. Дубовицкая оқу мотивациясының бағытын диагностикалау әдістемесі // психологиялық ғылым және білім.– 2002.– №2.– Б. 42-45.