Бастауыш сыныптарда оқытуда қолданылатын жаңаша әдіс-тәсілдер.

Бастауыш сыныптарда оқытуда қолданылатын жаңаша әдіс-тәсілдер.

Қазіргі заманғы қоғам білім беру сапасын арттыруға мүдделі-өркениет арнасында Даму жоғары сапалы білім шеңберінен тыс мүмкін емес. Осыған байланысты оның мазмұны өзгереді, содан кейін студенттер мен студенттердің қызмет әдістері де өзгереді. Білім беру нәтижелеріне қол жеткізу, білім беру сапасын арттыру, олардың қажеттілік шкаласында мотивация соңғы орыннан алыс. Оқушының көзқарасы бойынша қызығушылық оқуға маңызды ынталандыру болып табылады. Бұл сонымен қатар дәстүрлі сынып-сабақ жүйесінен кету және оқушылардың білім беру қызметін ұйымдастырудың әр түрлі формаларын оқу процесіне енгізу қажеттілігі туралы айтуға мүмкіндік береді. Мектеп алдында жаңа міндеттер тұр, егер білім беру мазмұны өзгерсе, оқыту әдістері де өзгереді. Ол үшін жаңа құралдар қолданылады немесе дәстүрлі құралдар жетілдіріледі.

Оқыту әдістерінің категориясы дәстүрлі дидактикалық сұраққа жауап береді-Қалай оқыту керек. Әдістерсіз мақсатқа жету, жоспарланған мазмұнды жүзеге асыру, оқытуды танымдық белсенділікпен толтыру мүмкін емес. Әдіс-бұл оқу процесінің өзегі, жобаланған мақсат пен түпкілікті нәтиже арасындағы байланыс. Оның "мақсаттар — мазмұн — әдістер — формалар — оқыту құралдары" жүйесіндегі рөлі шешуші болып табылады.

Педагогикада "оқыту әдісі" ұғымының көптеген анықтамалары бар, осыған байланысты бұл ұғымды анықтаудың әртүрлі тәсілдері бар:

1) бұл мұғалім мен оқушылардың іс-әрекет тәсілі;

2) жұмыс тәсілдерінің жиынтығы;

3) мұғалімнің оқушыларды білмеуден білімге апаратын жолы;

4) мұғалім мен оқушылардың іс-қимыл жүйесі және т. б.

Оқыту білім алушы мен білім алушының өзара іс — қимылы ретінде оның мақсаты-жас ұрпақтың білім беру мазмұнында жинақталған әлеуметтік тәжірибені игеруін қамтамасыз ету, сонымен қатар даралықты дамыту және тұлғаны әлеуметтендіру мақсаттарымен де байланысты. Оқу процесі сонымен қатар студенттердің оқу кезіндегі нақты оқу мүмкіндіктерімен байланысты. Сондықтан И. Лернер оқыту әдісіне келесі анықтама береді: оқыту әдісі оқу мақсатына жетудің тәсілі ретінде белгілі бір құралдарды қолдана отырып, әлеуметтік тәжірибені игеруде оқушылардың практикалық және танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыратын мұғалімнің дәйекті және реттелген іс-әрекеттері жүйесі болып табылады. Бұл анықтамада автор мұғалімнің оқудағы іс — әрекеті, бір жағынан, оқытудың мақсатына, ассимиляция заңдылықтарына және оқушылардың оқу іс-әрекетінің сипатына байланысты, екінші жағынан ол анықтайды. Бабанский Ю. К. оқыту әдістері — бұл оқу процесінің бірқатар мәселелерін шешуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара байланысты іс-әрекетінің тәсілдері. Оқыту әдісінің осы анықтамаларының айырмашылығы, егер олардың біріншісінде әдіс оқу мақсатына жетумен байланысты болса, екіншісінде әдісті қолдану мақсаттары кеңірек түсініледі — оқу процесінің міндеттерінің жиынтығы ретінде. Олар тек оқыту ғана емес, сонымен қатар дамыту, сонымен қатар тәрбиелеу, ынталандыру, ұйымдастыру және бақылау функцияларын жүзеге асыруды қарастырады.

Винсенте Окон келесі анықтаманы берді:"оқыту әдісі — бұл мұғалімдер мен оқушылардың жеке басындағы бағдарламаланған өзгерістерді жүзеге асыру үшін саналы түрде жүзеге асырылатын іс-әрекеттің сыналған және жүйелі жұмыс істейтін құрылымы".Егер біз мұғалім мен оқушылардың бірлескен жұмысы туралы айтатын болсақ, онда оқыту әдістері сөзсіз осында көрінеді.Әдістер бүкіл оқу процесінің негізі болып табылады. Қойылған мақсаттарға дұрыс таңдалған жол, онымен байланысты нысандар және мақсатқа жетудің құралдары арқылы қол жеткізіледі. Оқыту әдістерінің құрылымында әдістер ерекшеленеді. Қабылдау-бұл әдіс элементі, оның құрамдас бөлігі, бір реттік әрекет, әдісті іске асырудағы жеке қадам немесе әдіс көлемі аз немесе құрылымы қарапайым болған жағдайда әдісті өзгерту. Бірдей әдістер әртүрлі оқыту әдістерінің бөлігі болуы мүмкін. Немесе сол әдіс мұғалімнің шеберлік деңгейіне негізделген әртүрлі әдістерді қамтуы мүмкін. Оларға мыналарды жатқызуға болады: мұғалімнің көрсетілімі, жұмыс жоспарын хабарлау, оқушылардың негізгі ұғымдардың жазбаларын қабылдау, салыстыру әдісі және т. б. Әдістер балалардың оқу материалын қабылдауын жандандыру, танымын тереңдету, танымдық белсенділігін ынталандыру үшін қолданылады. Әдістер белгілі бір әдіспен орындалатын мәселенің шешімін қамтамасыз етеді.

Сонымен, оқыту әдістері-бұл студенттерге білімді дайын түрде беру тәсілдері, жеке құбылыстардың мәнін білудегі мұғалім мен оқушылардың бірлескен іс — әрекеті, Оқушылардың өзіндік практикалық және танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың тәсілдері және сонымен бірге бұл әрекетті ынталандыру тәсілдері. Мұғалімдер мен студенттердің әр түрлі іс-әрекеттері дидактиканы осы ұғымды әртүрлі түсіндіруге әкеледі. Дегенмен, авторлардың көпшілігінде оқыту әдісі оқу — танымдық іс-әрекетті ұйымдастырудың тәсілі деген пікір бар.

Оқытудың белсенді әдістері-бұл оқушылар мен мұғалімдердің өзара әрекеттесу формасы, онда мұғалім мен оқушылар сабақ барысында бір-бірімен өзара әрекеттеседі, ал оқушылар пассивті тыңдаушылар емес, сабақтың белсенді қатысушылары. Бұл студенттерді оқу материалын игеру процесінде белсенді ойлау және практикалық іс-әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту дегеніміз, негізінен мұғалімнің дайын білімді ұсынуына, оларды есте сақтау мен көбейтуге емес, студенттердің белсенді ақыл-ой және практикалық іс-әрекет процесінде білім мен дағдыларды өз бетінше игеруіне бағытталған әдістер жүйесін қолдануды қамтиды.

Оқытудың белсенді әдістерінің ерекшеліктері олардың негізінде практикалық және ақыл-ой белсенділігіне ынталандыру жатыр, онсыз білімді игеруде алға жылжу болмайды.Танымдық белсенділік және танымдық дербестік-білім алушылардың оқуға деген зияткерлік қабілеттерін сипаттайтын қасиеттер. Басқа қабілеттер сияқты, олар іс-әрекетте көрінеді және дамиды. Бастауыш сынып оқушыларын сабақтарда оқытудың ең тиімді белсенді әдістері:

1) дәстүрлі сабақтың бейдәстүрлі басталуы — сабақтың эмоциялық көңіл-күйі (эпиграф, костюмдік көрініс, бейнефрагмент, увертюра, ребус, жұмбақ, анаграмма), мақсаттарды, үміттерді, қауіптерді анықтау.

"Портреттер галереясы", "бір-бірімізге күліңіз", "шынтағыңызбен амандасыңыз"сияқты әдістер сабақты бастауға серпінді көмектеседі. Тапсырманы орындаған балалар қол тигізіп, күлімсіреп, мүмкіндігінше көп сыныптастарының аттарын атауы керек. Мұндай қызықты ойындар сізге сабақты Көңілді бастауға, ауыр жаттығулардан бұрын жылынуға мүмкіндік береді және бірнеше минут ішінде студенттер арасында байланыс орнатуға көмектеседі.

2) проблемалық мәселелерді қою және шешу, проблемалық жағдайларды жасау. Сабақтарда қолданылатын проблемалық жағдайлардың түрлері: тосын жағдай; қақтығыс жағдайы; сәйкессіздік жағдайы; белгісіздік жағдайы; болжам жағдайы; таңдау жағдайы.

Сабақ барысында мұғалім үнемі студенттерге жаңа материалдарды хабарлауға мәжбүр. "Кластер",сияқты оқу материалын таныстырудың әдістері қолданылады.

3) релаксацияны ұйымдастыру және қорытынды шығару.

Сабақта релаксацияның қалпына келтіретін күші туралы ұмытпаңыз. Өйткені, кейде шайқау, көңілді және белсенді демалу, энергияны қалпына келтіру үшін бірнеше минут жеткілікті. Белсенді әдістер - "дене шынықтыру минуттары" мұны сыныптан шықпай-ақ жасауға мүмкіндік береді.Егер мұғалімнің өзі бұл жаттығуға қатысса, өзіне пайда әкелумен қатар, ол сенімсіз және ұялшақ оқушыларға жаттығуға белсенді қатысуға көмектеседі.

Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Өйткені, тәуелсіз Қазақстанды дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарында, терезесін тең ететін – білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдына оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Мектеп өміріне еніп отырған жаңа технологиялардың ерекшелігі өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан –жақты дамыту. Соның ішінде бастауыш сынып оқушыларының дамуына да жаңа технология элементтерін пайдалану өз әсерін тигізуде. Бастауыш мектеп- оқушы тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды, қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағы, қиын да жауапты іс. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс- тәжірибесі зерттеліп,мектеп өміріне енуде. Қазіргі заманның талабына сай болу және жаңа формация мектебінде жұмыс істеп жүрген педагогтардың алдында тұрған проблемаларды шешу негізгі мақсат болып табылады, олар:

· баланы оқи білуге үйрету

· баланы ойлауға үйрету

· баланың өзін-өзі тұлға ретінде дамуына жағдай жасау.

Осыған орай мектеп білімі түбегейлі жаңартылып, мұғалімнің қызметінің мақсаттары кеңейіп, үлкен өзгерістер үстінде.

Әр педагогтың міндеті-оқушының шығармашылық ойына бағыт беру, шығармашылық ізденісті қолдау, жағдаяттар туғызып, оның шешімін табуға бағыттау, жаңаны іздеуге, жүйелі зерттеулерге талдау жасауға талпыныс беру.

Бұл технология несімен өзіне баурап алғандығын бірнеше сұрақ- жауап ретінде бергім келіп отыр.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясы немен қызықтырады?

• Кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік беретіндігімен.

• Оқыту мен ұйымдастырудың тиімді әдістерінің /стратегияларының/ көптігімен.

• Оқу мотивацияларын өзгертуге пайдалы екендігімен.

«Сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының өзге технологиялардан қандай ерекшеліктері бар?

• Сын тұрғысынан ойлау сабақтарының құрылымы /қызығушылықты ояту, мағынаны ажырату, ой толғаныс/ .

• Негізгі үш кезенінің маңыздылығы.

• Стратегиялардың психологиялық астары мен ерекшеліктері.

Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді, ойлануға үйретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс- әрекеттің жүйелі дамып отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді.

Шығармашылық дегеніміз – адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға , жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылуы,ізденуі. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз – оқушыға оның бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету. Өз тәжірибемде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін, сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда Сын тұрғысынан ойлау жобасының көптеген әдіс- тәсілдерін қолданамын:

• Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау,арнаулы бір тақырыпқа пікірталас тудыру /ой қозғау, «инсерт» кестесі/

• Берілген тапсырманы түрлендіру бағыттағы жұмыс / эссе,шығарма, сауаттылықты ашатын хаттар т.б стратегиялар/

• әңгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу,

мәтіндегі ұқсастық пен айырмашылықты табуға /Венн диаграммасы, аялдамамен оқу стратегиясы/

• Қиялдау арқылы сурет салғызу /сурет салу стратегиясы/

• Кейіпкерге мінездеме беру өз ойын жазғызу /авторға, кейіпкерге хат жазу стратегиясы

• Шығармада екі кейіпкердің қарама – қарсы элементтерін сипаттау /қарама-қайшы элементтер стратегиясы/

• Өлең шумақтарын құрастыру / 5 жолды өлең/

Мен үшінші деңгейлік оқыту курсынан 2013 жылы өтіп, өзімнің іс-тәжірибемде «Сын тұрғысынан ойлау технологиясын» қолданып жүрмін. «Сын тұрғысынан ойлау» бағдарламасының модульдерін ұтымды пайдалану оқушылардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды.

Бұл бағдарламаның мақсаты – барлық жастағы, соның ішінде бастауыш сынып оқушыларының кез келген мазмұн түсінікке сыни тұрғыдан қарап, ең керекті пікір, ұйғарым таңдауға, шешім қабылдауға үйрету. Оқушылардың білім деңгейін көтеруге, шығармашылыққа баулуға, ойларын еркін айтуға жетелеу.

Сын тұрғысынан ойлау сынау емес, шыңдалған, бірін – бірі толықтырған ойлау. Ең бастысы жекелей, топта, сыныпта оқушылардың білім деңгейін көтеруге ретімен сұрыптап қолданған стратегиялардың қай – қайсысы болсын сабақтың сапасын арттыруда үлесі зор.

Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда «Сын тұрғысынан ойлау» барысындағы әдіс-тәсілдер білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы ұстаз бен оқушыны ізденуге жетелейтін, шығармашылық шабыт беретін, болашаққа деген үмітті арттыратын бағыт.

Әр оқушыда өзін – өзі дамыта, жетілдіре бақылай алатын дағды қалыптастыру, соған сәйкес өз бетінше білім алуға үйрету, дамудың ең биік шыңына жету болып табылады. Яғни, ең алдымен, шығармашылық ойлау нәтижесінде жаңалық ашылады, тұлғаның дамуы жеделдейді. Оқушы ойын осылайша шыңдауға мүмкіндік туады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық.

2. Жұмабаева Ә. Е. «Сауат ашу» оқыту әдістемесі.

3. Жақыпова Г.Ш.» Математика: Мұғалімге арналған нұсқаулық»

4. «Бастауыш сынып мұғалімеріне арналған критериалды бағалау бойынша нұсқаулық»

5. «Бастауыш сыныпта оқыту: барлық пәндер бойынша» журналдары.