Баяндама: ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУДЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ РӨЛІ: МҮМКІНДІКТЕР МЕН БОЛАШАҚ ПЕРСПЕКТИВАЛАР

Баяндама: ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУДЕ ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ РӨЛІ: МҮМКІНДІКТЕР МЕН БОЛАШАҚ ПЕРСПЕКТИВАЛАР

Мухаметжанова Асель Касенкановна

152 мектеп-гимназиясы бастауыш сынып мұғалімі,

Алматы, Қазақстан.

Қосымша білім беру жүйесі баланың танымдық, шығармашылық және кәсіби әлеуетін дамытудың маңызды аспектісі болып табылады. Заманауи технологиялардың қарқынды дамуы, әсіресе жасанды интеллекттің (ЖИ) енгізілуі, бұл салада жаңа мүмкіндіктер ашты. ЖИ қосымша білім беру саласында оқыту тәсілдерін жақсартумен қатар, жеке тұлғаның дамуын дербестендіруге және білім беру процесін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді[1, б. 105]. Бұл мақалада жасанды интеллекттің қосымша білім беру жүйесіндегі рөлі, оның мүмкіндіктері және болашақ перспективалары қарастырылады.

Қосымша білім беру жүйесі – балалардың негізгі мектеп бағдарламасынан тыс қосымша дағдылар мен білім алуға бағытталған маңызды білім беру секторы. Бұл жүйе тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал етіп, оның болашақта табысты болуы үшін қажетті креативті, танымдық және кәсіби дағдыларды қалыптастырады. Жасанды интеллекттің (ЖИ) қосымша білім беруге енгізілуі бұл процестің тиімділігі мен мүмкіндіктерін айтарлықтай арттырды.

Заманауи технологиялардың ықпалымен байланыс жүргізсек. ЖИ тек техникалық құрал ғана емес, сонымен қатар оқыту мен тәрбие процестерін түбегейлі өзгертетін инновациялық шешім[2, б. 45]. Оның енгізілуі білім беру жүйесін мыналар арқылы жетілдіреді:

• Оқыту мазмұнын бейімдеу: ЖИ білім беру бағдарламаларын әр баланың қызығушылықтары мен қабілеттеріне сәйкес бейімдейді. Бұл дербестендірілген тәсіл білім алушылардың мотивациясын арттырады.

• Талантты анықтау: ЖИ технологиялары деректерді талдай отырып, балалардың ерекше қабілеттерін анықтауға және оларды дамытуға арналған ұсыныстар береді.

ЖИ-дың оқыту тәсілдерін жетілдіруі:

• Интерактивті оқыту: ЖИ негізіндегі бағдарламалар интерактивті әдістерді қолдану арқылы балалардың білімге деген қызығушылығын оятады. Бұл әсіресе, күрделі тақырыптарды меңгеруде пайдалы.

• Шығармашылық қабілеттерді дамыту: Балалардың шығармашылық дағдыларын ашу үшін арнайы бағдарламалар (мысалы, графикалық дизайн, музыка композициясы немесе анимация құралдары) ұсынылады. ЖИ осы процесті басқару мен бағыттауда таптырмас көмекші.

Білім беру процесін ұйымдастыруды талдайық. ЖИ мұғалімдерге қосымша жүктемені азайтып, әкімшілік тапсырмаларды автоматтандыру арқылы оқыту процесіне көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік береді. Қосымша білім беру орталықтары ЖИ-ды қолдану арқылы оқу материалдарын талдау, сабақ кестесін ұйымдастыру және оқушылардың оқу нәтижелерін бақылау жұмыстарын оңтайландырады.

Танымдық және кәсіби әлеуетті дамыту:

• Танымдық процестерді ынталандыру: ЖИ технологиялары оқу материалын оңай қабылдап, оны түсінуді жақсарту үшін визуализация, геймификация және интерактивті тапсырмалар ұсынады.

• Кәсіби бағдар беру: ЖИ баланың болашақ кәсібін таңдауға көмектеседі. Мысалы, тестілеу мен дербес ұсыныстар арқылы ЖИ оқушылардың бейімділігін анықтап, олардың қабілеттеріне сәйкес салаларды ұсынады.

ЖИ-дың қосымша білім беру жүйесіндегі ықпалы тек білім беру тиімділігін арттырумен шектелмейді[3, б. 349]. Ол білім алушылардың қызығушылығын, танымдық белсенділігін және шығармашылық әлеуетін дамыту арқылы болашақта табысты тұлға қалыптастыруға көмектеседі.

Жасанды интеллекттің қосымша білім беру жүйесіндегі рөлі туралы айтып өтсек. Жасанды интеллект қосымша білім беру жүйесінде келесі бағыттарда қолданылады:

• Оқыту бағдарламаларын бейімдеу: ЖИ әр баланың білім деңгейі мен қажеттіліктеріне сәйкес оқу материалдарын ұсына алады. Бұл балалардың оқу мотивациясын арттырып, білімді тиімді игеруіне көмектеседі. ЖИ жүйелері оқушының жауаптары мен прогресін талдап, материалды оны жақсы түсінетіндей етіп қайта құрылымдай алады. Осылайша, әр оқушы өз қарқынында білім алып, толыққанды даму мүмкіндігіне ие болады.

• Интерактивті оқыту құралдары: ЖИ негізінде жасалған платформалар (мысалы, роботталған репетиторлар, виртуалды көмекшілер) балаларға өз бетімен білім алуға мүмкіндік береді. Бұл жүйелер оқушыларға оқу материалын қайталау, сұрақтар қою және нақты тапсырмаларды орындау мүмкіндіктерін ұсынады[4, б. 45]. Виртуалды көмекшілер оқушылардың сұрақтарына нақты әрі түсінікті жауап беріп, оларға қосымша материалдар мен тапсырмалар ұсына алады.

• Оқу процесін жеке даралау: ЖИ баланың жеке қажеттіліктерін, қызығушылықтары мен даму деңгейін ескеріп, оқыту процесін бейімдей алады. Мұндай бейімделген оқыту тәсілі оқушының әлсіз тұстарын жетілдіруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл тәсіл әр баланың қызығушылығы мен қабілеттерін ашуға көмектеседі, себебі ЖИ балалардың таңдауын және оқу стилін ескереді.

• Оқу нәтижелерін бағалау және кері байланыс: ЖИ жүйелері оқушылардың жұмысын автоматты түрде бағалап, олардың жетістіктері мен кемшіліктерін нақты көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл мұғалімдерге әр оқушының даму деңгейін бақылауға, қажетті түзетулер енгізуге және жеке көмек көрсетуге мүмкіндік береді[5, б. 112]. ЖИ жүйелері оқу нәтижелерін талдап, оқу материалының күрделілігін немесе ауқымын өзгерту бойынша ұсыныстар береді.

• Креативті дағдыларды дамыту: ЖИ балалардың шығармашылық ойлау қабілетін арттыруға бағытталған құралдар мен платформаларды ұсынады. Мысалы, ЖИ негізіндегі бейнемазмұн жасау бағдарламалары, виртуалды шығармашылық студиялар және инновациялық тапсырмалар балалардың креативті және сын тұрғысынан ойлау дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Бұл оларға проблемаларды жаңа көзқараспен шешуді үйретеді және шығармашылық ізденістерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

• Топтық жұмыс пен ынтымақтастық: ЖИ білім беру жүйесі оқушыларға топтық жұмыс жүргізу мүмкіндігін береді. Виртуалды ортада, оқушылар бір-бірімен бірге жұмыс істей отырып, өзара ынтымақтастық жасай алады. ЖИ жүйелері топтық тапсырмалар мен жобалар арқылы балалардың командалық жұмыс жасау дағдыларын дамытады, бұл оларға әлеуметтік дағдыларды игеруге мүмкіндік береді.

• Қашықтан оқыту мен қолжетімділік: Жасанды интеллект технологиялары қашықтан оқыту мүмкіндіктерін жақсарта алады. Әрбір бала өзінің жеке жұмыс орнында немесе кез келген жерде оқуға мүмкіндігі бар, әрі мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас тиімді түрде ұйымдастырылады. Бұл әсіресе пандемия кезіндегі жағдайларда немесе географиялық тұрғыдан алыс жерде тұратын балалар үшін үлкен артықшылық.

Бұл бағыттар ЖИ мен цифрлық технологиялардың балаларға қосымша білім берудегі рөлін арттырып, білім беру процесін икемді, тиімді және жекелендірілген етеді[6, б. 16].

ЖИ-дың қосымша білім берудегі мүмкіндіктерімен таныссақ.

• Дербестендірілген оқыту: ЖИ балалардың білім алу қарқынын, қызығушылықтарын және қабілеттерін ескере отырып, оларға жеке оқу жоспарын құруға мүмкіндік береді.

• Шығармашылық дағдыларды дамыту: ЖИ құралдары арқылы балалар музыка, сурет өнері немесе дизайн сияқты шығармашылық салаларда өзін-өзі дамытуға мүмкіндік алады.

• Геймификация және ынталандыру: Ойын элементтерін пайдалану арқылы ЖИ балаларды қызықтыру және оларды оқыту үдерісіне белсенді түрде тарту үшін қолданылады.

• Қашықтан білім беру: ЖИ технологиялары шалғай аймақтардағы балаларға білім алу мүмкіндігін ұсынады.

Қосымша білім берудегі ЖИ-дың қолдану мысалдарын көрейік.

• Шығармашылық платформалар: Adobe Spark немесе Canva сияқты құралдар арқылы балалар өз идеяларын визуализациялайды[7, б. 345].

• Тіл үйрену: Duolingo, LinguaLeo сияқты ЖИ платформалары тілді меңгеру үдерісін жеңілдетеді және мотивацияны арттырады.

• STEM бағыттары: Мысалы, Lego Mindstorms арқылы балалар робототехника мен бағдарламалау негіздерін үйрене алады.

• Қашықтықтағы репетиторлар: Google Classroom немесе Zoom сияқты платформалар ЖИ-ды қолданып, оқытушылар мен оқушылар арасында тиімді байланыс орнатады.

Болашақ перспективаларға талдау жасасақ. ЖИ-дың болашақта қосымша білім беру жүйесіне тигізетін әсері мыналармен байланысты:

• Эмоционалдық интеллект: ЖИ балалардың эмоционалдық жай-күйін бақылап, олармен оқу процесінде тиімді қарым-қатынас құра алады.

• Жасанды шындық (AR) және виртуалды шындық (VR): Бұл технологиялар балаларға тәжірибелік сабақтарды шынайы өмірге жақын жағдайларда өткізуге мүмкіндік береді.

• Деректерді талдау: ЖИ балалардың оқу барысын талдап, олардың білім деңгейінің өсуін қадағалау үшін тиімді құрал ұсына алады[8, б. 594].

Жасанды интеллект қосымша білім беру саласында үлкен әлеуетке ие. Ол балалардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес оқу процесін бейімдеп, олардың шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамытуға жағдай жасайды. Болашақта ЖИ-дың кеңінен қолданылуы қосымша білім беруді жаңа деңгейге көтереді, ал бұл өз кезегінде білім беру сапасын жақсартып, баланың өмірге дайындығын арттырады.

Жасанды интеллект қосымша білім беру саласында үлкен әлеуетке ие. Ол балалардың жеке ерекшеліктеріне сәйкес оқу процесін бейімдеп, олардың шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамытуға жағдай жасайды[9, б. 32]. Жасанды интеллекттің алгоритмдері оқушылардың күшті және әлсіз жақтарын анықтап, оларға арналған жеке оқу жоспарларын құруға мүмкіндік береді. Бұл тәсіл балалардың қарқынды әрі тиімді оқып, өз қабілеттерін толықтай аша алуына септігін тигізеді.

ЖИ-дың қолданылуы оқушылардың білім алудағы мотивациясын арттырып, оқу процесіне белсенді қатысуға ынталандырады. Сонымен қатар, жасанды интеллект оқу материалдарын әр оқушының деңгейіне сәйкес бейімдей алады, бұл өз кезегінде оқушының өзіндік даму жолын және қызығушылықтарын ескеруге мүмкіндік береді[10, б. 89]. ЖИ жүйелері, мысалы, автоматты түрде бақылау мен бағалау жасай отырып, мұғалімдерге оқу барысын үнемі бақылауға және қажетті көмек көрсетуге жағдай жасайды.

Болашақта ЖИ-дың кеңінен қолданылуы қосымша білім беруді жаңа деңгейге көтереді, ал бұл өз кезегінде білім беру сапасын жақсартып, баланың өмірге дайындығын арттырады. Жасанды интеллекттің көмегімен балалардың әлеуметтік дағдылары да дамиды, өйткені көптеген жүйелер топтық жұмыстарды ұйымдастыруға, коммуникация дағдыларын жетілдіруге бағытталған. Бұл балаларға болашақта қоғамда тиімді жұмыс істеуге және өзгермелі жағдайларға тез бейімделуге мүмкіндік береді.

Жасанды интеллекттің қосымша білім беру саласындағы рөлі тек технологиялық өзгерістермен шектелмей, жалпы білім беру парадигмасын қайта қалыптастырып, білім беру процесін сапалы әрі инклюзивті ете алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Бережнова, Е. В. Искусственный интеллект в образовании: современные подходы и технологии // Образование и наука. — 2020. — Т. 22, № 2. — С. 105–125.

2. Иванов, А. А., Петров, Б. Б. Использование искусственного интеллекта в системе дополнительного образования // Современные образовательные технологии. — 2019. — № 4. — С. 45–60.

3. Gardner, H. Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences. — New York: Basic Books, 2011. — 528 p.

4. Aliyev, N. R. Artificial Intelligence in Creative Education: The Future of Personalized Learning // Journal of Educational Development. — 2021. — Vol. 19, No. 3. — P. 45–60.

5. Zhou, Z., Zhang, S. Artificial Intelligence and Emotional Development in Children // Journal of Applied Developmental Psychology. — 2021. — Vol. 73, No. 2. — P. 112–125.

6. Поляков, В. Г., Громов, Л. И. Инновации в дополнительном образовании: роль технологий // Инновационные технологии в образовании. — 2021. — № 5. — С. 16–29.

7. Khan, S., McLeod, S. Virtual Reality in Education: Enhancing Engagement and Learning Outcomes // Educational Technology Research and Development. — 2020. — Vol. 68, No. 5. — P. 345–367.

8. Spector, J. M., Merrill, M. D., Elen, J., Bishop, M. J. Handbook of Research on Educational Communications and Technology. — 4th ed. — New York: Springer, 2014. — 1005 p.

9. Яковлев, И. Н., Сидорова, Е. П. Перспективы внедрения искусственного интеллекта в образовательный процесс // Педагогика и инновации. — 2020. — № 6. — С. 32–45.

10. Smith, A., Jones, R. Emotional Intelligence and AI Tools in Child Development // AI in Education Journal. — 2022. — Vol. 14, No. 1. — P. 89–102.