Т Ү С І Н І К Х А Т

Бұл бағдарлама Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 27 шілдедегі

«Білім туралы» Заңын, Елбасының «Болашаққа бағдар-рухани жаңғыру» бағдарламасын, «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласын басшылыққа ала отырып, ұлттық ойын арқылы жас жеткіншектің ақыл-ойын, патриоттық санасын, елжандылық пен рухани қасиеттерін дамыту.

Әлемнің түкпір-түкпірінде адамзаттың қолымен, ақыл-ойымен жасалған зияткерлік ойындар мыңдап саналады. Бүгінгі таңда дүниежүзінде зияткерлік ойындарды дамыту, өркендету маңызды ие болып отыр. Өйткені, жеке тұлғаның біліктілік қасиеттері осындай ойындар арқылы шыңдала түседі. Зияткерлік ойындар да – ой шығармашылығын дамытатын спорт түрі.

Сондай зияткерлік ойындардың бірі тоғызқұмалақ - әлемдік мәдениеттің озық үлгілері мен бой теңестіре алатын рухани ойын, қисындық ойлау өнері. Бұл өнердің басты қасиеті – адам санасын жетілдіруге, ақыл-ойын кемелдендіруге ерекше күш салады. Түркі халықтарының ұрпақ тәрбиесіне жауапкершілікпен қарайтын осы ойынның өзі дәлел бола алады. Жасөспірімдердің дене күшінің мол болуымен қатар ақылды болуына да көп мән берген бабаларымыз осы ойынды ойлап тапқан.

Осы мақсатта дене шынықтыру пәнінен жалпы білім беретін мектептің 3-4 сыныптарына арналған оқу бағдарламасында ұлттық ойындарға соның ішінде тоғызқұмалақ ойынына сағаттың бөлінуіне байланысты «Тоғызқұмалақ» ойынын оқытудың әдістемесі негізінде арнайы бағдарлама құрылды. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты – оқушыларды туған халқының әдет-ғұрпы мен дәстүрін зерделеуге ынтасын ояту, ұлттық спорт түрі – тоғызқұмалақ ойыны арқылы оқушылардың зияткерлік қабілетн дамыту, тарихқа құрметпен қарауға, адамгершілік пен салауатты өмір салтының негіздерін берік қалыптастырған азаматты тәрбиелеу.

Бағдарлама 3-4 сыныптарға жалпы 34 сағатқа құрылған. Сонымен қатар, ойынның шығу тарихы, қағидасы мен заңдылықтары,әр тақырыпқа арналған сабақ жоспарлары, жарыс өткізу тәртібі енгізілген. Сабақ жоспарларында

«Тоғызқұмалақ»ойыны туралы түсінік беріліп, отауларына, тоғызқұмалақ әліппесі мен жазып ойнау тәртібіне, ойынның тактикалық тәсілдеріне, теориясы мен кодексіне, этюдтеріне тоқталған. Бағдарламада әр тараудан соң практикалық, қайталау, ойын сабақтары түрінде бекітілген.

Бағдарламада тек сабақты жүргізу әдістемесіне ғана емес, сонымен қатар

«Тоғызқұмалақ» ойыны бойынша жарыс өткізу тәртібіне, ондағы ойынның жүйесіне, жарысқа қатысушылар мен жарыс ұйымдастырушыларының міндеттеріне, жеребе өткізу тәртібіне, ойын нәтижелерін есептеуге және жарыс құжаттарына тоқталып өткен. Бұл да пән мұғалімдеріне арналған көмекші әдістеме.

«Тоғызқұмалақ» ойынын оқыту әдістемесі бойынша

Б А Ғ Д А Р Л А М А

Мақсаты: мектеп бағдарламасында ұлттық ойынды насихаттауда тоғызқұмалақ зияткерлік спорт ойыны арқылы оқушылардың ақыл-ойын шыңдап, ми қызметін жетілдіру. Сондай-ақ мұның тек ұлттық бағытта емес, жалпы әлемдік деңгейде де маңызы өте зор кенін оқушы бойына сіңіру. Тоғызқұмалақ ойынын үйрету арқылы оқушыдан өзінің күнделікті нақты жоспарын құра алатын, дүниеге көзқарасы мол, жетілген тұлға қалыптастыру.

Міндеттері:

• Балалар ағзасын дұрыс дамыту және денсаулығын нығайту; есте сақтау, логикалық ойлауын дамыта және тәрбиелей, келешекте тоғызқұмалақпен айналысатын дарынды балаларды іріктеу.

• Бастапқы дайындық кезеңінің негізгі міндеттері ақыл- ой қабілетттерін дамытуға, есте сақтау, логикалық ойлау, сараптаушылық пен интуициялық ойлау қабілетін дамытуға бағытталған тоғызқұмалақ ойынының спорттық дайындық жүйесіне балалар мен жасөспірімдерді барынша көп тарту;

• өздігінше ойлау қабілетін тәрбиелеу, жалпы дене дайындығы және тоғызқұмалақ ойынының негізгі техникасын меңгерту, жеке тұлғаның еріктік және адамгершілік- этикалық қасиетін арттыру;

• салауатты өмір салтына үгіттеу, денсаулығын нығайту және жасөспірімдердің денесінің жан- жақты дамуын қамтамасыз ету.

• оқушының рухани байлығы мен мәдениетінің дамуына тоғызқұмалақ ойыны арқылы әсер ету.

Өзектілігі:

Еліміздің көркейіп, ұлтымыздың салт-дәстүрлері қайта жаңғырып жатқанда, ұлттық мұра дастандарымызды кейінгі ұрпаққа насихаттау.

Қазақ өмірінің тереңінен суарылған талай дәстүрі мен мәдени қазынасы халқымыздың саналы ғұмырында сақталып, ертеден бүгінге жетті. Қазір сол көмескіленіп қалған дүниемізді қайта жаңғыртып, келешек ұрпақтың алдында таныстыру. Қазіргі замандағы ұлттық ойындардың зияткерлік өнері маңызын түсіну.

Оқушылардың дайындығына қойылатын талаптар:

Жұмыс дәптерінің болуы, танымдық іс-әрекет, қосымша жұмыстану.

Пәнаралық байланыс: математика, тарих

Курсты ұйымдастыру формалары: тәжірибелік ойындар, жарыстар. Күтілетін нәтижелер:

• тоғызқұмалақ ойыны ұлттық ойын түрі ретінде мектеп оқушылары арасында кеңінен таратылады.

• оқушылардың танымдық қабілетіне, мінез-құлқына ойынның пайдасы, тиімділігі кеңінен зерттеледі.

• оқушылар тоғызқұмалақ ойынына машықтанады, мол тәжірибе жинайды.

• осы ойын әдістерін үйрету арқылы ұрпақтар сабақтастығы жалғасады.

• дарынды оқушылар іріктеледі.

• жарыстарға қатысу арқылы бұл ойын бұқаралық сипатқа ие болады.

«Тоғызқұмалақ» үйірмесінің күнтізбелік жоспары.

Тоғызқұмалақ қауіпсіздік ережелері

Ар-ұждан – бұл ойыншының басты ішкі адамгершілік қасиеті, оның айбыны,ізгі жаны және таза ары.

         1. Өз отанының адал азаматы болу.

         2. Шығармашыл, өз ойлары мен істерінде дербес, іс-әрекеттері мен ниеттерінде игілікті де парасатты болу.

         3. Қандай жағдай болмасын сыпайылық пен кішіпейілділік танытып, өзін-өзі ұстай білу;

4. Белгіленген қоғамдық тәртіп ережелері мен жеке адамдар қарым-қатынастарының қағидаларын сақтау.

5. Уақытты үнемдеп белгіленген уақытқа сай ойнау;

6. Ойын кезінде отаудағы құмалақтарға қол тігізбей санау немесе қарсыласынан рұқсат сұрау арқылы түзеу , санау;

7. Отаудағы құмалақтарды шашпау;

8. Құмалақтарды ауызға салмау;

9. Ойын кезінде сөйлеу немесе тақтаны ұрғылап басқада дыбыс шығармау, айқайлаумау;

10. Құмалақтарды лақтырып немесе тығып жоғалтып алмау;

11. Ойын соныңда тақтаға құмалақтарды шашпай салып орнына қойып кету.

Тоғызқұмалақ секциясына қатысатын оқушылардың қауіпсіздік ережелерінің нұсқаулығымен таныстыру беті

2023-2024 оқу жылының І- жарты жылдығы

Таныстырған жаттықтырушы мұғалім:_______Депу А.

Тоғызқұмалақ секциясына қатысатын оқушылардың қауіпсіздік ережелерінің нұсқаулығымен таныстыру беті

2023-2024 оқу жылының ІІ- жарты жылдығы

Таныстырған жаттықтырушы мұғалім:_______Депу А.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Землянская И. Домино, нарды, кости. – М. : «Вече», 2001. – 153 б.

2. Сұлтанбеков Т.Шахмат,дойбы,тоғызкұмалақ.–Алматы,«Қазақстан»,1967.97

3. “Қазақ халқының энцоклопедиясы” 2003 ж

4. Анаркулов X. Кыргыз эл оюндары. – Бишкек: «Кыргызстан», 1991. – 67 б.

5. Шотай М. Тоғызқұмалақ ойынындағы тәңірлік дүниетаным көріністері. I халықаралық түркология конгресінің жинағы. – Түркістан : ХҚТУ баспасы,

2003. – 121 б.

6. Сапарбеков Қ. Тағлымы мол тоғызқұмалақ. – «Оңтүстік Қазақстан» газеті.

– 1999. – 28 шілде.

7. Б.Төтенаев. Қазақтың ұлттық ойындары. – Алматы, «Қайнар», 1994. –79 б.

8. Сартқожаұлы Қ. Байырғы түрік алфавиті және көне түрік дүниетанымы.

«Түркология» журналы. – 2004. – № 1. – 32 б.

9. Тілеубаев С. Тоғызқұмалақ әліппесі. – Алматы, «Қағанат», 2000. – 142 б.

10. Тәжиев Қ. Киелі сандардың генезисі және эпикалык жырлар мен жыраулар поэзиясындағы көркемдік қызметі. Автореферат. – Түркістан, 2004. – 29 б.

11. Ақшораев Ә.60 сабақтық тоғызқұмалақ ойынынын оқулығы.Тараз,2001.–68 б.

12. Ақшораев Ә. Тоғызқұмалақ даналығы. – Тараз, 2000. – 53 б.

13. Есенов Қ. Қандықақпан бастамалары. – Тараз, 2000. – 91 б.

14. Акшораев Ә. Тоғызқұмалақ. – А.: «Қазақстан», 1979. – 122 б.

15. Ноғайбаев М. Ұлттық өнеріміз тоғызқұмалақ мектеп бағдарламасында. – Тараз, 1999. – 149 б.

16. “Қазақтың ұлттық ойындары” Алматы-2005ж.

17. Ғаламтор ақпараттары:

w.w.w. ylutau.kz. cайты.

w.w.w. euk-ekb.kz. cайты.

w.w.w. yandex.ru. cайты.

w.w.w. google.ru. cайты.

w.w.w. mectep.kz. cайты.

«Байтерек ауылының ЖОББМ» КММ

«ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ ОЙНАУДЫҢ ӘДІСТЕРІ»

Дене шынықтыру пәнінің мұғалімі: Сарапшы-педагог

Депу Аякоз

2023 -2024 оқу жылы

Тоғызқұмалақ секциясына қатысатын оқушылардың тізімі

2021-2022 оқу жылы

№	Оқушының аты- жөні	Сыныбы
1	Нұршәріп Бибарыс	4 - сынып
2	Нұршәріп Ағарыс	4 - сынып
3	Нұршәріп Жасмин	5 - сынып
4	Ержанат Жанарыс	7 - сынып
5	Ақылбаева Аружан	8 - сынып
6	Космурзаев Асылхан	8 - сынып
7	Қайыргельдинова Даяна	8 - сынып
8	Октябрь Арман	8 - сынып
9	Гонтарук Ангелина	9 - сынып
10
11
12
13
14
15

Жаттықтырушы мұғалім:Депу А.

Тақырыптық-күнтізбелік жоспар