Материалдар / Білім беру процесінің тұжырымдамалық, нормативтік-құқықтық негіздері

Білім беру процесінің тұжырымдамалық, нормативтік-құқықтық негіздері

Материал туралы қысқаша түсінік
Бұл мақалада Қазақстан Республикасындағы білім беру процесінің тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздері жан-жақты қарастырылады. Білім берудің мақсаттары, қағидаттары мен мазмұнына әсер ететін тұжырымдамалық тәсілдер сипатталады. Сонымен қатар, білім беру саласын реттейтін негізгі заңнамалық құжаттар – «Білім туралы» заңы, мемлекеттік стандарттар, ұлттық стратегиялар мен тұжырымдамаларға талдау жасалады. Мақалада аталған негіздердің білім беру сапасын арттырудағы, оқыту процесінің заңдылығын қамтамасыз етудегі және білім беру жүйесін тұрақты дамытудағы рөлі атап көрсетіледі.
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Алматы қаласы Алмалы ауданы №167 жалпы білім беретін мектептің информатика пәні мұғалімі мақала авторы: Намазбаева Нурсулу Анарбаевна Мекен жайы: Тұрғыт Озал көшесі,45 Байланыс телефоны: 87077681527 Электрондық пошта: nursulu_21_03@mail.ru

Тақырыбы: Білім беру процесінің тұжырымдамалық, нормативтік-құқықтық негіздері.

Қазіргі жаһандану дәуірінде қоғамның әлеуметтік-экономикалық, мәдени және технологиялық өзгерістеріне сәйкес келетін сапалы білім беру жүйесін қалыптастыру – кез келген мемлекеттің басты міндеттерінің бірі. Қазақстан Республикасында білім беру саласын жаңғыртуға бағытталған бірқатар стратегиялық құжаттар мен реформалар жүзеге асырылып келеді. Бұл процестің табысты болуы, ең алдымен, оның тұжырымдамалық негіздері мен нормативтік-құқықтық базасының ғылыми және практикалық тұрғыдан дұрыс құрылуына байланысты. Білім беру процесінің тұжырымдамалық негіздері білім беру мақсаттары, қағидаттары мен әдіснамалық тәсілдерін анықтайды, ал нормативтік-құқықтық негіздер осы процесті заңды түрде реттеп, оның тұрақтылығы мен тиімділігін қамтамасыз етеді. ҚР «Білім туралы» заңы, Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары (МЖМБС), «Педагог мәртебесі туралы» заң және басқа да құжаттар – еліміздегі білім беру жүйесінің құқықтық тірегі болып табылады.

Осы мақалада білім беру процесін ұйымдастыру мен дамытуда маңызды рөл атқаратын тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздердің мәні, құрылымы және оларды іске асыру ерекшеліктері қарастырылады.

Тұжырымдамалық негіздер:

Білім беру жүйесінің тұжырымдамалық негіздері – бұл оқу-тәрбие процесінің мақсаттары, қағидаттары және даму бағыттары. Олар мыналарға сүйенеді:

Білім берудің гуманистік бағыты, тұлғаның жан-жақты дамуын көздейді;

Құзыреттілікке негізделген тәсіл, яғни тек білім емес, практикалық дағдылар мен құндылықтарды қалыптастыру;

Инклюзивтілік және қолжетімділік, барлық балалар үшін тең мүмкіндіктер жасау;

Өмір бойы білім алу ұстанымы.

Бұл тұжырымдамалар қазіргі заманғы білім беру мазмұнын жаңартуға бағытталған.


Нормативтік-құқықтық негіздер

Білім беру саласындағы заңнамалар мен нормативтік құжаттар – оқу процесін ұйымдастыру мен реттеудің негізгі құралдары.

Негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар мыналар:

Білім туралы заң – білім беру жүйесінің құқықтық негізі мен құрылымын айқындайды;

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары (МЖМБС) – оқу бағдарламаларының мазмұны мен оқу жүктемесін реттейді;

Білім беру ұйымдарының жарғылары мен ішкі ережелері;

Халықаралық білім беру актілері (ЮНЕСКО, БҰҰ құжаттары), олар ұлттық білім жүйесіне ықпал етеді.

3. Құқықтық негіз бен практика арасындағы байланыс

Құқықтық база білім беру мекемелерінің қызметін заң шеңберінде жүзеге асыруына мүмкіндік береді. Сонымен қатар ол:

Мұғалімдердің кәсіби жауапкершілігін,

Оқушылардың құқықтары мен міндеттерін,

Ата-аналардың қатысу мүмкіндігін нақтылайды. Нормативтік актілердің тиімді орындалуы – білім беру сапасының артуына тікелей әсер етеді.

Қорытынды

Білім беру процесінің тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздері – жүйелі, заманауи және икемді болуы қажет. Бұл негіздер білім алушы тұлғаны жан-жақты дамытып, қоғамға бейімделген, белсенді азамат ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді. Білім беру жүйесінің тұрақты дамуы осы құқықтық және тұжырымдамалық тіректерге сүйенеді.

Білім беру – Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық және рухани дамуының негізгі тетіктерінің бірі. Заманауи білім беру жүйесінің тиімді жұмыс істеуі тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздерге тікелей байланысты. Бұл негіздер оқу үдерісін жүйелеуге, мазмұнын анықтауға, білім беру сапасын арттыруға және жеке тұлғаны жан-жақты дамытуға бағытталған

1. Тұжырымдамалық негіздер

Қазақстандағы білім беру жүйесінің тұжырымдамалық негіздері елдің даму стратегиялары мен мемлекеттік саясат құжаттарында айқын көрініс табады. Олардың негізгілері:

«Қазақстан – 2050» стратегиясы – білім беру сапасын арттыру, халықаралық стандарттарға сай болу, білімнің өмірмен байланысын күшейту міндетін қояды;

Президенттің жолдаулары мен ұлттық жобалар (мысалы, «Білімді ұлт» сапалы білім беру» ұлттық жобасы) – білім беру мазмұнын жаңарту мен цифрландыруды басымдық етеді;

Құзыреттілікке негізделген тәсіл – оқушының тек білім емес, өмірлік дағдылар мен икемдерді меңгеруіне бағытталған;

Инклюзивті білім беру – мүмкіндігі шектеулі балалардың тең білім алу мүмкіндіктерін қамтамасыз ету;

STEAM, жобалық оқыту, цифрлық трансформация – заманауи тәсілдерді ендіру.


2. Нормативтік-құқықтық негіздер

Қазақстан Республикасындағы білім беру процесі нақты заңнамалық және нормативтік актілермен реттеледі:

2.1. Негізгі заңдар мен құжаттар:

"Қазақстан Республикасының Білім туралы" заңы (2007 ж.)
Бұл заң білім беру саласындағы құқықтық, ұйымдық және экономикалық негіздерді анықтайды. Мұнда білім берудің деңгейлері, оқыту формалары, білім беру ұйымдарының мәртебесі, білім алушылардың құқықтары мен міндеттері көрсетілген.

«Ғылым туралы» Заңы (2011 ж.) – ғылыми-зерттеу жұмыстары мен жоғары білім беру аясын реттейді.

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары (МЖМБС) – әр білім деңгейіне арналған оқу жүктемесі, пән мазмұны және оқу нәтижелерін белгілейтін негізгі құжаттар.
? Мысалы: Мектепке дейінгі, орта білім, техникалық және кәсіптік білім стандарттары.

Білім беруді дамытудың 2023–2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы
? Басты мақсаты – білімнің қолжетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету, инклюзивті орта құру, цифрландыру және мұғалім мәртебесін арттыру.
? Дереккөз: ҚР Оқу-ағарту министрлігі

2.2. Қосымша құқықтық құжаттар:

  • Мұғалімнің кәсіби стандарты

  • «Педагог мәртебесі туралы» Заң (2019 ж.)

  • Білім беру ұйымдарының жарғылары, ережелері, ішкі нормативтік құжаттары

3. Халықаралық құқықтық негіздер және ықпалы

Қазақстан білім беру саласында ЮНЕСКО, БҰҰ, ОЭСР секілді халықаралық ұйымдармен серіктес.
Мысалы:

  • ЮНЕСКО-ның білім беру декларациялары – баршаға сапалы және инклюзивті білімді қамтамасыз ету.

  • PISA, TIMSS, PIRLS сияқты халықаралық зерттеулерге қатысу – ұлттық білім сапасын әлемдік деңгейде бағалауға мүмкіндік береді.

  • Болон процесі – жоғары білімнің еуропалық кеңістікпен үйлесуіне негіз болды.

4. Практика мен құқықтық-нормативтік негіз арасындағы байланыс

Құқықтық және тұжырымдамалық құжаттар оқу үрдісінің сапалы, тиімді және заманауи бағытта дамуына негіз болады:

  • Оқытудың жаңартылған мазмұны енгізілді;

  • Құзыреттілікке бағытталған бағалау жүйесі (формативті және жиынтық);

  • Электронды журнал, цифрлық платформа (Kundelik.kz, Bilimland.kz) белсенді қолданылуда;

  • Жобалық және зерттеу жұмыстарына басымдық беріледі.



Қорыта келе, білім беру процесінің тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздері – Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің жүйелілігін, тұрақтылығын және даму бағытын айқындайтын маңызды тетіктер болып табылады. Тұжырымдамалық негіздер білім беру мазмұны мен мақсатын айқындап, заман талабына сай оқыту әдістері мен қағидаларын ұсынса, нормативтік-құқықтық құжаттар осы процестің заң аясында тиімді іске асуына мүмкіндік береді. ҚР «Білім туралы» заңы, мемлекеттік білім беру стандарттары, білім беруді дамытудың ұлттық стратегиялары мен тұжырымдамалары – білім беру жүйесінің сапасын арттыруға бағытталған негізгі құқықтық құжаттар ретінде маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар, білім беру саласындағы халықаралық тәжірибені ескере отырып, құқықтық базаны үнемі жаңартып отыру – заман талабына сай кәсіби әрі бәсекеге қабілетті ұрпақ тәрбиелеудің кепілі. Демек, білім беру процесінің тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздерін жетілдіру – елдің болашағына салынған инвестиция деп қарастыруға болады.

Қазақстандағы білім беру процесінің тұжырымдамалық және нормативтік-құқықтық негіздері – бұл сапалы білім беру жүйесін қалыптастырудың негізгі тіректері. Олар оқушылар мен мұғалімдердің құқықтарын қорғап қана қоймай, білім берудің мазмұны мен сапасын жаңа деңгейге көтеруге бағытталған.
Болашақта осы негіздерге сүйене отырып, білім беру саласын халықаралық стандарттарға сай дамыту – ел дамуының кепілі болмақ.


Пайдаланылған әдебиеттер мен дереккөздер

  1. ҚР «Білім туралы» заңы – https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z070000319_

  2. ҚР Білім беруді дамытудың 2023–2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы – bilim.gov.kz

  3. Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдаулары – www.akorda.kz

  4. ЮНЕСКО білім беру стандарттары – https://www.unesco.org

  5. Оқу-ағарту министрлігі ресми сайты – https://www.gov.kz/memleket/entities/edu



18 Маусым 2025
50
Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!
Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.
Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы
Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!
Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!
Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!
Ресми байқаулар тізімі
Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!
Министірлікпен келісілген курстар тізімі