Биогеография. Құрлықтар және Дүниежүзілік мұхиттың негізгі биомассалары. Биогеографиялық аймақтар

Мақсаты

Білімділігі: Оқушыларға «гидросфера», «литосфера», «атмосфера» ұғымдары туралы мағлұмат беру.

Дамытушылығы: Құрлықтар және Дүниежүзілік мұхит және оның бөліктері, мұхит суының температурасы және тұздылығы туралы оқушылардың білім дағдыыларын қалыптастыру.

Тәрбиелілігі: Оқушыларды  қоршаған ортаны қорғауға баулу, дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру, өз бетімен оқып – үйренуге тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже

Биогеография. Құрлықтар және Дүниежүзілік мұхиттың негізгі биомассалары. Биогеографиялық аймақтар туралы біледі.

Сабақтың  түрі

Аралас

Құрал-жабдықтар

оқулық, кесте, суреттер

Қолданылатын тәсіл

ауызша, өзіндік жұмыс, кесте, тірек сызба белгілер

Пәнаралық байланыс

Экология, тарих

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру

Сәлемдесу, психологиялық жағдай туғызу

ІІ. Білу

«Теңге ілу» ойыны

1. Гидросфера дегеніміз не? (су қабығы)
2. Гидросфераның құрамына нелер жатады? (мұхиттар, теңіздер, өзендер, көлдер, жер асты сулары, батпақтар, мұздықтар, бу, бұлақ, қайнар )
3. Табиғатта су неше күйде кездеседі? (үш күйде)
4. Физикалық картадан гидросфераның қандай бөліктерін көруге болады? (өзен, көл, мұхит, теңіз, мұздықтар)
5. Мұхит суының қандай басты қасиеттері бар? (температурасы мен тұздылығы)
6. Судың мұхиттан құрлыққа, құрлықтан мұхитқа үздіксіз ауысу процесін не деп атайды? (дүниежүзілік су айналымы)

ІІІ. Түсіну

Мағынаны тану

Құрлықта тірі организмдер биомассасының мөлшері полюстерден экваторға қарай біртіндеп арта береді. Ондағы өсімдік түрлерінің саны да көбейе түседі. Құрлықтағы экологиялық жүйенің алғашқы өнімі өсімдіктердің жылдық өсімталдығымен өлшенеді. Тундрада, негізінен, қыналар мен мүктер өседі, онда өсімдіктердің 500- ге жуық түрлері кездеседі. Тундра қылқан және жалпақ жапырақты ормандарға ауысады, одан кейін орманды-дала басталады, онда өсімдік түрлері 2000-ға жетеді. Орманды-дала өз кезегіндесубтропиктік аймаққа ауысады, онда өсімдіктің 3000-нан артық түрлері өседі. Өсімдіктің ең қалың өсетін әрі түрінің саны өте көп аймағы — тропиктік ылғалды ормандар. Тропиктік ормандарда 8000-нан астам өсімдік түрлері өседі әрі ағаштардың биіктігі 110—120 м-ге дейін жетеді. Тропиктік ормандарда өсімдіктер бірнеше сатылы болып өседі. Шөл және шөлейтті аймқтарда өсімдік түрлері аз кездеседі. Мысалы, Үстірттің оңтүстігінде өсімдіктің 260-қа жуық, ал Бетпақдалада 930- дан астам түрі өседі.

Жануарлардың түрлері мен саны да өсімдік биомассаларына байланысты полюстерден экваторға жақындаған сайын арта түседі.Ормандарда жануарлар әр түрлі сатыда тіршілік етуге бейімделген. Әрбір биогеоценоздағы түрлер бір-бірімен бірлесе тіршілік етіп, ең жоғары тығыздыққа жетеді. Ондай жерлерде қоректену тізбегі арқылы түрлер өзара тығыз байланыса отырып, тіршілік тығыздығы да өте жоғары дәрежеде болады. Қоректену тізбегі күрделенген сайын бір тізбектен екінші тізбекке химиялық элементтер мен энергияның берілуі күрделене түседі. Мұндай кезде организмдер арасында кеңістік, қорек, жарық, оттек үшін қатаң күрес жүреді.

Адамның іс-әрекетінің ықпалынан құрлықта биомасса түзетін жер көлемі де жылдан-жылға азая түсуде. Мысалы, соңғы 10 мың жыл ішінде Жер шарындағы орманның үштен екі бөлігі қырқылған. 500 млн орманды алқап шөлге айналған.

ІV. Қолдану

• Топырақ биомассасы

• Дүниежүзілік мұхит биомассасы

• Құрлықтық және Дүниежүзілік мұхиттың негізгі биомассасы

V. Талдау

• Құрлықтағы тірі организмдердің биомассасы неліктен полюстерден экваторға қарай арта түседі?

• Топырақтану ғылымының негізін салған ғалым?

• Тундра белдемінен экваторға қарай құрлық биомассасының өзгеруін сипаттаңдар?

• Адам іс-әрекетінің топырақ биомассасына жағымды және жағымсыз факторын сипаттаған?

• Топырақ қабатының түзілуіне қандай жағдайлар әсер етеді?

VI. Жинақтау

Ең,ең (оқушылардың ойлау қабілетін және шапшаңдылығын дамыту)

1) Ең үлкен мұхит-Тынық мұхиты

2) Ең кіші мұхит-Солтүстік Мұзды мұхит

3) Ең үлкен материк-Еуразия

4) Ең кіші материк-Аустралия

5) Тынық мұхитының ең терең жері-Мариан шұңғымасы

6) Ең ыстық материк-Африка

7) Ең салқын материк-Антарктида

8) Ең жылы мұхит-Үнді мұхиты

9) Ең үлкен арал-Гренландия

10) Ені ең кең (950км) және терең (5248м) бұғаз-Дрейк бұғазы

11) Ең ұзын бұғаз-Мозамбик

VII. Қорытынды

Гидросфераның биосфераға әсері күшті. Биосферада болатын судың айналымы үлкен немесе геологиялық айналым деп аталады. Үлкен айналымда да негізгі энергия көзі-Күн сәулесі. Үлкен айналымға да тірі организмдер белсенді түрде қатысады. Судың айналымы климаттық факорларға әсер етіп, биосферадағы зат пен энергия алмасуының тұрақтылығын және біртұтастығын қамтамассыз етеді.

VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру

§51 оқу.

ВС тапсырмалары.