БОЛАШАҚ ПЕДАГОГТЕРДІҢ КӨПМӘДЕНИЕТТІ ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Нұрланбаева Аяжан Ерланқызы

«М.Жұмабаев атындағы № 19 орта мектеп-гимназиясы мектепке дейінгі

шағын орталығымен» коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Талдықорған қаласы

nurlanbayeva00@mail.ru

Аннотация: Мақалада болашақ педагогтердің көпмәдениетті құзыреттілік жүйесін қалыптастырудың теориялық негіздері баяндалған. Білім беру аясындағы зерттеу жүргізген ғалымдар еңбегіне шолу жасалып, көпмәдениеттілік ұғымының терминологиясы талданған.Көпмәдениетті құзыреттілік жүйесін дамытудың мүмкін болатын бірнеше жолы ұсынылған.

Кілттік сөздер: Көпмәдениетті білім беру,көпмәдениетті құзыреттілік, көпмәдениетті орта,толерантты көзқарас.

Ғылым мен өнер,экономика мен саясатқа дейінгі қоғамдық өмірдің барлық дерлік аспектілеріне еніп жатқан қазіргі заманның қарқынды интеграциялық процестері мәдениеттердің алуан түрлілігіне жататын процестермен және құбылыстармен байланысқа түсуге мүмкіндік береді.Көпмәдениетті құзыреттілік әлеуметтік шындықтың қасиеті ретінде бүгінде барлық айқындықпен өзекті мәселе ретінде алға тартыруда.Сонымен қатар, қазіргі заманғы концептуалды және идеологиялық көзқарастарда ерекше орын алатын мәдени плюрализм біздің дәуіріміздің рухани атмосферасының ерекше сипаттамаларына жатады.

Көпмәдениетті білім беру - ұлтына қарамастан адамдарға деген құрметті қарым-қатынасты тәрбиелеу, этникалық мәдениеттердің сан алуандығына қызығушылықты, өскелең ұрпақтың толеранттылығын дамыту мақсатында жүзеге асатын ауқымды процесс [1]. Көпмәдениетті білім беру сияқты күрделі және өлшемді құбылысты теориялық тұрғыдан түсіну, біздің ойымызша, зерттеудің келесі логикасын болжайды:

• біріншіден, мәдениет ретінде көпмәдениетті білім берудің негізінде жатқан ұғымды түсіну қажет;

• екіншіден, әртүрлі елдерде болып жатқан қоғамдық-саяси және мәдени өмірдегі өзгерістерді, сондай-ақ көпмәдениетті білім берудің қалыптасуы мен дамуының генезисін анықтайтын жалпы әлемді қамтитын жаһандық үдерістерді зерттеген жөн.

• үшіншіден, білім беру үдерісіне баламалы педагогикалық идеяларды белсенді түрде енгізумен сипатталатын білім берудің өзінде болып жатқан өзгерістер де зерттеуге жатады.

Көпмәдениеттілік құзыреттілік-көпмәдениетті қоғамның әртүрлі салаларында тиімді әлеуметтену үшін заманауи тұлға иеленуі тиіс негізгі құзыреттер жүйесінің құрамдас бөлігі болып саналады [2].

Ұлтаралық қатынастардың дамуындағы жағымсыз тенденциялар адамзаттың бүкіл тарихында бірге болды.Кемсіту, ұлтшылдық, шовинизм, нәсілшілдік, геноцид көзқарастар өткенге айналған жоқ, бірақ бүгінгі күннің фактілері жас ұрпақтың ұлтаралық қатынастардың жағымсыз көріністеріне белгілі бір «иммунитетіне» ие болу үшін білім беру жастарды көпмәдениетті құзыреттермен қаруландыруы керек деп есептейміз.Сол себепті,оларды ұлтаралық айырмашылықтарға оң көзқарасты,өзге ұлт өкілдерімен бірге өмір сүруге қабілетті, басқа мәдениеттер,тілдер мен діндерге толерантты тұлға етіп тәрбиелеу қажет.

Көпмәдениетті құзыреттіліктерді дамыту мәселесі әдетте көпмәдениетті білім беру аясында қарастырылады.А.Н.Джуринский, В.В.Макаев, З.А.Малькова, С.У.Наушабаева, Л.Л.Супрунова, т.б. еңбектеріне шолу жасай отырып,көпмәдениетті құзыреттілік ұғымы төмендегідей сипат алады:

• бұл құзіреттіліктер жүйесі білім беру процесі барысында білім алушыларда қалыптасатын құзыреттер жүйесінің бір бөлігі болып табылады;

• көпмәдениетті құзыреттілік жүйесі тұлғаның мәдениеттер диалогына конструктивті тұрғыда қатысуының негізгі құралы;

• кәсіби ортадағы табысты кәсіби қызметтің, сондай-ақ көпмәдениетті қоғамда тиімді әлеуметтену мен өзін-өзі дамытудың қажетті шарты;

Көпмәдениетті құзыреттілікті қалыптастыру, біздің ойымызша,білім алушылардың мәдениеттер диалогы бірінші кезекте ұлттық-мәдени бірегейлікті қалыптастыруға жағдай жасау керек.Бұл ретте этникалық сәйкестікті анықтауда әлеуметтік-мәдени сәйкестіктің қалыптасу деңгейін, тарихи-мәдени контекст пен жеке тәжірибе деңгейін ескеру қажет.Этникалық мәдениеттер арасындағы айырмашылықтарда көпмәдениеттіліктің құрылымдық элементтерін мазмұнды түрде нақтылаудың маңызды факторы болып табылады,өйткені айырмашылықтар құзыреттілікті дамытуға елеулі кедергі болуы мүмкін.Оқу іс-әрекетін құру кезінде ол құндылықтарды басшылыққа алады және оны мәдениеттің тасымалдаушысы ретінде көрсететін құралдарды пайдаланған жөн [3].

Көпмәдениетті құзыреттілік жүйесін дамытудың мүмкін жолдары:

• кеңістікте де, уақытта да өркениеттің мәдени әртүрлілігі туралы білімнің жоғары деңгейін білдіретін және көпмәдениетті кеңістікте белсенді шығармашылық қызметті барабар жүзеге асыруға мүмкіндік беретін білім мәдениетін қалыптастыру;

• көпмәдениетті ортаға сәйкес келетін мінез-құлық мәдениетін, оның түрлері мен формаларын дамыту;

• көпмәдениетті ортада өзін-өзі дамыту мәдениетін қалыптастыру.

Көпмәдениетті білім беру контекстіндегі басты орындалуы тиіс мақсаттардың бірі көпмәдениетті білім беру ортасын қалыптастыру проблемасы болып табылады.Бұл ортаның жоғары деңгейде болуы білім алушылар арасында жеңіл әлеуметтенуді,мәдени құндылықтар мен айырмашылықтарға,ұқсастықтарға назар аудара отырып,мәдениеттерді түсінуге зор мүмкіндік береді.

Қоршаған ортаның адам тәрбиесіндегі көрнекті рөлі ерте заманнан-ақ танылып, ұғынылып келеді. Осы ортамен қарым-қатынас жасай отырып, білім алатындарды қоршаған ортаны ұйымдастыру және арнайы құрылым арқылы оқыту мен тәрбиелеуді Б.М. Бим-Бадом [4] педагогиканың тиімді принциптерінің бірі ретінде атаған еді. «Адам қоршаған орта арқылы өзгереді. Дұрыс ойлау қажеттілігі алдын ала қалыптасқан адамның қоршаған ортамен дербес қарым-қатынасы күшті және терең білім береді». Оқыту-тәрбие ортасы, ғалым атап өткендей, адамның үнемі кеңейіп отыратын қызметтік аясы.Ол оның табиғатпен және мәдени объектілермен - адамның адам үшін жасаған нәрселерімен, әлеуметтік ортамен байланыстарының артып келе жатқан ерекше құбылыс.

Білім беру ортасының сипаты қазіргі білім беру институттары мен мекемелеріне қойылатын сыртқы талаптарға сәйкес қалыптасатын білім беру мақсаттарымен анықталады. Білім беру ортасы, өз кезегінде, білім беру процесіне қойылатын талаптар жиынтығын алға тартады. Сондықтан кез-келген білім беру ортасы сыртқы және ішкі талаптарға сәйкес үнемі өзгеріп отыруы керек [5]. Қазіргі көпмәдениетті қоғамның адамзат дамуының жаңа формасы мен сатысы ретінде қарқынды дамуы, адам өмірінің мәдени компоненті барған сайын үлкен үлес алады, Қазіргі көпмәдениетті білім беру ортасын объективті әлемнің кеңістіктік-уақыттық ұйымы ретінде құру қажеттілігін анықтай отырып, субъектіге сыртқы, әртүрлі мәдениетпен тоғысу жолында мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді.

ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Макажанова, Ж.М. Поликультурность в современном образовании, или

чем отличается поликультурность от мультикультурализма [Текст] /

Ж.М. Макажанова // Научный электронный журнал«Непрырывное

образование: ХХІ век»; Выпуск № 3 (23), 2018.

2. Корякина, А.А. Поликультурное образование (исторический аспект)

[Текст] / А.А.Корякина // Интернет-журнал «Мир науки».– 2017. Том 5,

№6.

3. Богданова А.И. ПОЛИКУЛЬТУРНАЯ ОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ СРЕДА // Современные наукоемкие технологии. – 2011. – № 1. – С.

4. Бим-Бад Б.М. Обучение и воспитание через непосредственную среду: теория и практика // Труды кафедры педагогики, истории образования и педагогической антропологии Университета РАО. - 2001. - №3.

5. Аубакирова, С.С. «Қазақ қоғамындағы толеранттылықтың тарихимәдени типтері: кросс-мәдени зерттеулер».[Мәтін]:дис.6D020400 –

Мәдениеттану. Философия докторы (РhD) дәрежесін алу үшін

дайындалған диссертация / Аубакирова Салтанат Советовна. – Алматы,

2016. – 153 б.–Библиогр.: 153б