УДК 327.7

БҰҰ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН: ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ТАРИХЫ МЕН ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚҰЖАТТАРДЫҢ ДЕРЕК РӨЛІ

Кілт сөздер: Қазақстан, БҰҰ, дипломатиялық құжаттар, ядролық қарусыздану, тұрақты даму, қауіпсіздік, гуманитарлық көмек.

БҰҰ және Қазақстан: ынтымақтастық тарихы мен дипломатиялық құжаттардың дерек рөлі

Кіріспе

Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін сыртқы саясаттағы негізгі басымдықтарының бірі – халықаралық ұйымдармен тығыз қарым-қатынас орнату болды...

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы – https://www.un.org/en/about-us/un-charter
2. Қазақстан Республикасының БҰҰ-ға мүше болуы туралы құжат (1992 ж.) – БҰҰ ресми архивтері.
3. Ядролық қаруды таратпау туралы шарт (ЯҚТШ) – https://www.un.org/disarmament/wmd/nuclear/npt/
4. Будапешт меморандумы (1994 ж.) – https://treaties.un.org
5. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі. Қазақстан және БҰҰ: 30 жылдық әріптестік. – Астана, 2022 ж.
6. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі Қазақстанның қызметі туралы шолу – https://www.un.org/securitycouncil/

ТҮЙІНДЕМЕ:

Бұл мақалада Қазақстанның Біріккен Ұлттар Ұйымымен ынтымақтастығының тарихи дамуы мен негізгі бағыттары қарастырылады. Ядролық қарусыздану, тұрақты даму, қауіпсіздік және гуманитарлық көмек мәселелері талданады.

РЕЗЮМЕ:

В статье рассматривается история и основные направления сотрудничества Казахстана с Организацией Объединенных Наций. Анализируются вопросы ядерного разоружения, устойчивого развития, безопасности и гуманитарной помощи.

SUMMARY:

The article examines the history and main areas of Kazakhstan's cooperation with the United Nations. Issues of nuclear disarmament, sustainable development, security, and humanitarian assistance are analyzed.

БҰҰ және Қазақстан: ынтымақтастық тарихы мен дипломатиялық құжаттардың дерек рөлі

ООН и Казахстан: история сотрудничества и роль дипломатических документов

The UN and Kazakhstan: History of Cooperation and the Role of Diplomatic Documents

Авторлар туралы мәліметтер:

Тулекова Гүлнұр Хамитовна
Тұран университеті
E-mail: ______
Телефон: ______

Зинеден Аружан Бауыржанқызы
МО-231_2 тобының студенті
Тұран университеті
E-mail: 23241109@turan-edu.kz
Телефон: 8 777 112 34 98

Кіріспе

Қазақстан тәуелсіздігін алғаннан кейін сыртқы саясаттағы негізгі басымдықтарының бірі – халықаралық ұйымдармен тығыз қарым-қатынас орнату болды. 1992 жылы 2 наурызда Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына (БҰҰ) ресми мүше болып қабылданып, халықаралық қауымдастықтың толыққанды мүшесіне айналды. Осы уақыттан бері еліміз БҰҰ аясында түрлі бастамаларды көтеріп, жаһандық мәселелерді шешуге белсенді қатысып келеді. Қазақстанның БҰҰ-мен ынтымақтастығының негізгі бағыттары – ядролық қарусыздану, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету, тұрақты даму және гуманитарлық көмек көрсету. Бұл ынтымақтастықтың тарихи дамуын зерттеуде дипломатиялық құжаттар маңызды рөл атқарады. Олар елдің халықаралық саясатының негізгі бағыттарын айқындайды және екіжақты қатынастардың құқықтық негізін құрайды.Қазақстан мен БҰҰ ынтымақтастығының тарихи кезеңдері Қазақстанның БҰҰ-ға мүшелікке қабылдануы.

Қазақстан БҰҰ-ға мүше болғаннан кейін, өзінің сыртқы саясаттағы негізгі басымдықтарын айқындап, жаһандық мәселелер бойынша белсенді позиция ұстанды. Елдің дипломатиялық стратегиясының негізгі бағыттары:Егемендікті халықаралық деңгейде мойындату, әлемдік қауіпсіздікті нығайтуға атсалысу, тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу, аймақтық және жаһандық деңгейде экономикалық, экологиялық және гуманитарлық мәселелерді шешуге үлес қосу. Қазақстан 1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясында ядролық қарусыздану мен жаһандық бейбітшілікке қатысты алғашқы бастамаларын ұсынды. Бұл қадам елдің халықаралық аренада жауапты мемлекет ретінде мойындалуына ықпал етті. Ядролық қарусыздану және қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық. Қазақстан БҰҰ аясында ең алдымен ядролық қаруды таратпау мәселесіне ерекше назар аударды. 1991 жылы 29 тамызда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Семей ядролық полигонын жабу туралы Жарлыққа қол қойды. Бұл шешім әлемдік қауымдастық тарапынан жоғары бағаланды және Қазақстанның бейбіт саясат ұстанатынын көрсетті. 1993 жылы Қазақстан Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа (ЯҚТШ) қосылады, ал 1994 жылы Будапешт меморандумына қол қояды, өз аумағындағы ядролық арсеналдан ресми түрде бас тартады. Осы меморандумға сәйкес, Қазақстанға АҚШ, Ресей және Ұлыбритания қауіпсіздік кепілдіктерін берді. 2009 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы Қазақстанның бастамасымен 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс-қимыл күнідеп жариялады. Бұл күннің белгіленуі Қазақстанның ядролық қаруға қарсы жаһандық қозғалыстың көшбасшысы ретіндегі рөлін одан әрі нығайтты. Сол себепты қол койылды.  

БҰҰ және Қазақстан: тұрақты даму саласындағы серіктестік. Қазақстан БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарын (ТДМ) жүзеге асыруда белсенділік танытып келеді. 2016 жылы Қазақстанда БҰҰ ТДМ Хабы ашылды. Бұл хаб Орталық Азия аймағындағы тұрақты даму саласындағы бастамаларды үйлестіру мақсатында құрылды. Экономикалық өсімдері, экологиялық тұрақтылық және әлеуметтік дамуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан келесі бағыттар бойынша БҰҰ агенттіктерімен ынтымақтастық жасайды: Климат өзгерісіне қарсы күрес және экологиялық қауіпсіздік. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету (БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы – FAO). Денсаулық сақтау жүйесін жетілдіру (Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы – WHO). Гендерлік теңдік пен әйелдердің құқықтарын қорғау (БҰҰ-Әйелдер ұйымы – UN Women).Қазақстан БҰҰ-ның Париж келісіміне (2016 ж.) қосылып, көміртегі шығарындыларын азайтуға

ыл» экономиканы дамытуға міндеттеме алды. Сонымен қатар, 2017 жылы елордада БҰҰ-ның «Жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар» халықаралық орталығықұрылды. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі Қазақстанның рөлі. 2017-2018 жылдары Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланды. Бұл еліміздің халықаралық деңгейдегі беделінің артуына ықпал етті. Қазақстанның Қауіпсіздік Кеңесіндегі негізгі бастамалары: Ядролық қаруды таратпау және қарусыздану. Таяу Шығыстағы қақтығыстарды реттеу. Ауғанстандағы гуманитарлық жағдайды жақсарту.Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінде «Жаппай қырып-жоятын қаруды таратпау: сенім шаралары» тақырыбында жоғары деңгейдегі отырыс ұйымдастырып, бейбітшілік пен қауіпсіздік мәселелерін шешу жолдарын ұсынды.

Дипломатиялық құжаттардың деректік рөлі

БҰҰ мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтың тарихи дамуын талдауда дипломатиялық құжаттар маңызды дереккөз болып табылады. 1. Негізгі дипломатиялық құжаттар: 1992 ж. Қазақстанның БҰҰ-ға кіруі туралы ресми шешім – елдің халықаралық аренадағы орныққан статусын бекітті. Ядролық қарусыздану бойынша келісімдер (ЯҚТШ, Будапешт меморандумы) – Қазақстанның жаһандық қауіпсіздікке қосқан үлесін айқындайды. БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарлары – Қазақстан бастамаларының халықаралық қолдауға ие болғанын көрсетеді. Экологиялық және әлеуметтік даму жөніндегі БҰҰ баяндамалары – Қазақстандағы экономикалық және әлеуметтік өзгерістерді сипаттайды. 2. Дипломатиялық құжаттарды зерттеудің маңызы. Бұл құжаттар: Қазақстанның сыртқы саясатының басым бағыттарын түсінуге көмектеседі.Халықаралық қауымдастықпен жасалған келісімдердің құқықтық негізін айқындайды. БҰҰ мен Қазақстан арасындағы серіктестіктің нәтижелерін сараптауға мүмкіндік береді.

Мақаланың әдісі

Бұл мақалада Қазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) арасындағы ынтымақтастық тарихын және дипломатиялық құжаттардың дерек рөлін зерттеу үшін құжаттық талдау әдісі (документологиялық әдіс) қолданылды. Құжаттық талдау әдісі – ресми дипломатиялық құжаттарды, халықаралық келісімдерді, БҰҰ қарарларын, баяндамаларды және ғылыми еңбектерді зерттеу арқылы Қазақстанның БҰҰ-мен қарым-қатынасының даму үрдісін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс арқылы: Қазақстанның БҰҰ-ға кіруі туралы ресми құжаттар сараланды. Ядролық қарусыздану, тұрақты даму және қауіпсіздік саласындағы халықаралық келісімдер талданды. БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарлары мен БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі Қазақстанның бастамалары зерттелді. Ғылыми мақалалар мен ресми баяндамалар негізінде Қазақстанның БҰҰ аясындағы рөлінің маңыздылығы анықталды.

Негізгі бөлім 

НҚазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) арасындағы қарым-қатынастың дамуы тәуелсіздік алған сәттен бастап қарқынды түрде өрбіді. Қазақстан өзінің сыртқы саясатының басты басымдықтарының бірі ретінде халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты орнатуды белгіледі. Осы бөлімде Қазақстан мен БҰҰ арасындағы ынтымақтастықтың негізгі бағыттары мен дипломатиялық құжаттардың рөлі қарастырылады. Қазақстанның БҰҰ-ға кіруі және халықаралық аренадағы орны.

1992 жылы 2 наурызда Қазақстан БҰҰ-ға ресми түрде мүше болып қабылданды. Бұл оқиға Қазақстанның халықаралық аренада егемен ел ретінде мойындалуының басты белгісі болды. Елдің БҰҰ-дағы алғашқы қадамдары бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, жаһандық мәселелерді шешуге бағытталды. Қазақстан БҰҰ-ға мүше болғаннан кейін бірқатар маңызды дипломатиялық бастамалар көтерді, олардың ішінде: Ядролық қарусыздану және жаһандық қауіпсіздік. Экономикалық және әлеуметтік даму. Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздік. Адам құқықтары мен гуманитарлық мәселелер. Бұл бағыттардың барлығы дипломатиялық құжаттар мен халықаралық келісімдер арқылы реттеліп, елдің сыртқы саяси ұстанымын айқындады. Ядролық қарусыздану және Қазақстанның бейбіт бастамалары Қазақстанның БҰҰ-дағы ең ірі жетістіктерінің бірі – ядролық қарудан бас тарту саясаты. 1991 жылы 29 тамызда Семей ядролық полигонын жабу туралы шешім қабылданып, Қазақстан ядролық қарудан ресми түрде бас тартты. 1994 жылы Будапешт меморандумына қол қойылып, Қазақстанның аумақтық тұтастығы мен егемендігіне халықаралық кепілдіктер берілді. Бұл құжат БҰҰ-ның бейбітшілік пен қауіпсіздікке бағытталған қызметінің маңызды бөлігіне айналды. 2009 жылы Қазақстанның бастамасымен БҰҰ Бас Ассамблеясы 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс-қимыл күні деп жариялады. Бұл қадам Қазақстанның жаһандық қауіпсіздік саласындағы көшбасшылығын тағы бір мәрте дәлелдеді.

Тұрақты даму және гуманитарлық ынтымақтастық

Қазақстан БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарын (ТДМ) жүзеге асыруда белсенді әрекет етуде. Бұл бағыттар бойынша Қазақстан БҰҰ-ның бірқатар агенттіктерімен бірлесе жұмыс істейді, соның ішінде: БҰҰ Даму бағдарламасы (UNDP) – экономикалық және әлеуметтік даму жобалары. БҰҰ Қоршаған орта бағдарламасы (UNEP) – экологиялық бастамалар. БҰҰ Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы (FAO) – ауыл шаруашылығын дамыту. БҰҰ-Әйелдер ұйымы (UN Women) – гендерлік теңдік пен әйелдердің құқықтарын қорғау. 2016 жылы Қазақстанда БҰҰ ТДМ Хабы құрылып, тұрақты даму саласындағы өңірлік бағдарламалар іске асырылуда. Бұл орталық экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету және әлеуметтік мәселелерді шешу бойынша аймақтық деңгейдегі маңызды бастама болып табылады.Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі рөлі. 2017-2018 жылдары Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланды. Бұл Қазақстанның халықаралық аренадағы беделінің артуына ықпал етті. Қазақстанның Қауіпсіздік Кеңесіндегі бастамалары. Жаппай қырып-жоятын қаруды таратпау және қарусыздану. Таяу Шығыстағы қақтығыстарды реттеу. Ауғанстандағы гуманитарлық жағдайды жақсарту.

2018 жылы Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінде жоғары деңгейдегі отырыс ұйымдастырып, «Жаппай қырып-жоятын қаруды таратпау: сенім шаралары» тақырыбында арнайы қарар қабылданды.

Талдау

Қазақстан мен БҰҰ арасындағы қарым-қатынасты зерттеу барысында бірқатар пікірталасқа негіз болатын сұрақтар туындайды:

Қазақстанның БҰҰ-дағы белсенділігі жеткілікті ме. Қазақстан халықаралық қауіпсіздік, тұрақты даму және бейбітшілік мәселелеріне айтарлықтай үлес қосып келеді. Алайда, кейбір сарапшылар Қазақстанның БҰҰ деңгейінде шешім қабылдау үдерісіне ықпалын арттыру үшін дипломатиялық белсенділікті күшейту қажет деп санайды. Бір көзқарас бойынша, Қазақстан өз бастамаларымен (ядролық қарусыздану, тұрақты даму) БҰҰ аясында көшбасшы елдердің қатарына қосылуда.Басқа пікір Қазақстанның БҰҰ шеңберіндегі рөлін күшейту үшін дипломатиялық қатысуды кеңейтіп, халықаралық бастамаларға белсенді түрде қатысу керектігін алға тартады. Дипломатиялық құжаттардың маңызы қандай. Қазақстанның БҰҰ-мен ынтымақтастығын түсіну үшін дипломатиялық құжаттарды зерттеу аса маңызды. Құжаттар елдің сыртқы саяси басымдықтарын, халықаралық келісімдер негізінде жасалған міндеттемелерді және ынтымақтастық бағыттарын нақты көрсетеді. Алайда, кейбір сарапшылардың пікірінше: Дипломатиялық құжаттар көбінесе халықаралық ұйымдардың формалды ұстанымдарын білдіреді, бірақ нақты нәтижелерге жету үшін саяси ерік-жігер мен белсенді іс-қимыл қажет. Басқа пікір бойынша, дипломатиялық құжаттар халықаралық құқықтық тәртіптің негізін құрайтындықтан, оларды талдау мемлекетаралық қатынастарды түсінудің маңызды құралы болып табылады.

Қазақстан БҰҰ-мен ынтымақтастықтың қай бағыттарын күшейтуі керек. Қазақстанның БҰҰ-мен ынтымақтастығы негізінен қауіпсіздік, тұрақты даму және экологиялық мәселелерді қамтиды. Болашақта келесі бағыттарды күшейту ұсынылады. Климаттың өзгеруіне қарсы күрес және жасыл экономикаға көшу. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету және ауыл шаруашылығын дамыту. Аймақтық қақтығыстарды реттеуде делдалдық рөлін күшейту. БҰҰ-дағы Қазақстанның рөлін күшейту үшін дипломатиялық бастамалар мен халықаралық келісімдерге белсенді қатысу маңызды болмақ.

Қорытынды

Қазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымы (БҰҰ) арасындағы ынтымақтастық тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап стратегиялық маңызға ие болды. 1992 жылы Қазақстанның БҰҰ-ға мүше болып қабылдануы елдің халықаралық аренадағы толыққанды қатысушыға айналғанын білдірді. Осы уақыттан бері Қазақстан БҰҰ-ның негізгі мақсаттары мен қағидаларын қолдап, халықаралық қауіпсіздік, тұрақты даму, адам құқықтарын қорғау және гуманитарлық ынтымақтастық салаларында белсенді әрекет етіп келеді.

Қазақстанның БҰҰ-дағы негізгі жетістіктері. Қазақстанның БҰҰ аясындағы маңызды бастамаларының бірі – ядролық қарусыздану саясаты. Елдің Семей полигонын жабу туралы шешімі және ядролық қарудан бас тартуы жаһандық қауіпсіздікке қосқан зор үлес ретінде бағаланады. 1994 жылы қол қойылған Будапешт меморандумы Қазақстанның аумақтық тұтастығы мен тәуелсіздігіне халықаралық кепілдік берсе, 2009 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының шешімімен 29 тамыз Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық іс-қимыл күні деп жарияланды. Сонымен қатар, Қазақстан БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарын (ТДМ) жүзеге асыруда белсенді рөл атқаруда. 2016 жылы Қазақстанда БҰҰ ТДМ Хабы құрылып, елдегі экологиялық қауіпсіздік, экономикалық өсім және әлеуметтік тұрақтылық салаларында бірқатар жобалар жүзеге асырылуда. Қазақстан БҰҰ-ның әртүрлі агенттіктерімен, соның ішінде БҰҰ Даму бағдарламасы (UNDP), БҰҰ Қоршаған орта бағдарламасы (UNEP), БҰҰ-Әйелдер ұйымы (UN Women) секілді құрылымдармен тығыз байланыс орнатқан. 2017-2018 жылдары Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде қызмет етіп, халықаралық қауіпсіздік, терроризммен күрес, Ауғанстандағы жағдайды тұрақтандыру және ядролық қарусыздану салаларында бірқатар бастамалар көтерді. Осы кезеңде Қазақстан жаһандық қауіпсіздік мәселелерін талқылауға белсенді қатысып, өз ұстанымын халықаралық деңгейде нығайта түсті.

Дипломатиялық құжаттардың рөлі

Қазақстан мен БҰҰ арасындағы ынтымақтастықтың дамуын талдауда дипломатиялық құжаттардың маңызы зор. Халықаралық келісімдер, қарарлар мен меморандумдар Қазақстанның сыртқы саясатының стратегиялық бағыттарын айқындап қана қоймай, елдің жаһандық мәселелерді шешуге қатысуын құқықтық тұрғыдан бекітті. Ядролық қаруды таратпау туралы шарт (ЯҚТШ) – Қазақстанның ядролық қарудан бас тарту саясатын ресми түрде бекітті. Будапешт меморандумы (1994 ж.) – Қазақстанның қауіпсіздігіне халықаралық кепілдік берді. Тұрақты даму мақсаттары (ТДМ) жөніндегі келісімдер – Қазақстанның БҰҰ аясындағы әлеуметтік-экономикалық дамуға бағытталған саясатының негізін қалады. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қарарлары – Қазақстанның халықаралық қауіпсіздік мәселелеріне қатысуын нығайтты. Дипломатиялық құжаттарды талдау арқылы Қазақстанның халықаралық бастамаларының тиімділігі мен маңыздылығын бағалауға болады. Бұл құжаттар Қазақстанның БҰҰ-дағы саясаты мен ұстанымдарының негізін құрап, оның жаһандық қауымдастықтағы орнын айқындап отыр.

Қазақстан мен БҰҰ ынтымақтастығының болашағы - Қазақстан БҰҰ-мен ынтымақтастығын одан әрі дамыту үшін бірнеше стратегиялық бағытқа назар аударуы қажет:Климаттың өзгеруіне қарсы күрес – Қазақстан жасыл экономикаға көшуді жеделдетіп, БҰҰ-ның климаттық келісімдерін жүзеге асыруға белсенді қатысуы тиіс..Аймақтық тұрақтылық пен қауіпсіздік – Қазақстан Орталық Азиядағы тұрақтылықты сақтау үшін БҰҰ-ның бітімгершілік бастамаларына қатысуын кеңейтуі қажет.Азық-түлік қауіпсіздігі – БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымымен (FAO) ынтымақтастықты тереңдету арқылы Қазақстан аграрлық секторды дамытуға ықпал ете алады. Құқық үстемдігі және демократияны нығайту – Қазақстан БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі комитеттерімен жұмысын жандандырып, құқықтық реформаларды жалғастыруы қажет.

Қорытынды ойлар

Қазақстан мен БҰҰ арасындағы ынтымақтастық екі тарап үшін де маңызды. Қазақстан БҰҰ арқылы халықаралық аренада өзінің саяси және экономикалық мүдделерін қорғап, жаһандық қауіпсіздік пен тұрақты дамуға үлес қосып келеді. Дипломатиялық құжаттар мен халықаралық келісімдер бұл ынтымақтастықтың құқықтық және саяси негізін қамтамасыз етуде. Болашақта Қазақстан БҰҰ шеңберіндегі рөлін одан әрі нығайтып, аймақтық және жаһандық деңгейде бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған жаңа бастамалар көтеруі қажет. Бұл елдің халықаралық беделін арттырып қана қоймай, оның экономикалық және әлеуметтік дамуына да оң ықпалын тигізеді. Қазақстан БҰҰ-мен ынтымақтастығын жалғастыра отырып, халықаралық дипломатиядағы маңызды ойыншылардың біріне айнала алады. Бұл үшін елдің сыртқы саяси стратегиясын нығайту, халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимылды кеңейту және дипломатиялық құжаттар негізінде нақты іс-қимылдар жүргізу қажет.

Негізгі құжаттар мен халықаралық келісімдер:

1. Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы – https://www.un.org/en/about-us/un-charter

2. Қазақстан Республикасының БҰҰ-ға мүше болуы туралы құжат (1992 ж.) – БҰҰ ресми архивтері.

3. Ядролық қаруды таратпау туралы шарт (ЯҚТШ) – https://www.un.org/disarmament/wmd/nuclear/npt/

4. Будапешт меморандумы (1994 ж.) – https://treaties.un.org

Қазақстан және БҰҰ бойынша зерттеулер мен баяндамалар:

5. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі. Қазақстан және БҰҰ: 30 жылдық әріптестік. – Астана, 2022 ж.

6. БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттары жөніндегі баяндамалары – https://sdgs.un.org/goals

7. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі Қазақстанның қызметі туралы шолу – https://www.un.org/securitycouncil/

Ғылыми еңбектер мен сараптамалық мақалалар:

1. Сүлейменов Қ. “Қазақстан және халықаралық ұйымдар: БҰҰ-мен әріптестіктің негізгі бағыттары” // ҚР Дипломатиясы журналы, №3 (2021), 45-56 б.

2. Айтжанова Г. “Ядролық қарусыздану саясаты және Қазақстанның жаһандық қауіпсіздікке қосқан үлесі” // Халықаралық қатынастар және саясаттану ғылыми журналы, №5 (2020), 32-44 б.

3.. Тоқтаров Ә. “Қазақстанның БҰҰ-дағы дипломатиялық бастамалары: жетістіктер мен болашақ перспективалар” // Орталық Азия халықаралық зерттеу орталығы, 2023 ж.

Тулекова Г.Х

Зинеден А.Б