Communicative Language Teaching (CLT) әдісі:

Тілді өмірмен байланыстыра үйрету жолы

Қазіргі жаһандану дәуірінде тіл – тек қарым-қатынас құралы ғана емес, сонымен қатар мәдениеттерді тоғыстыратын, ғылым мен білімді, ақпарат пен идеяларды алмасуға мүмкіндік беретін маңызды факторға айналды. Әсіресе ағылшын тілі бүгінде халықаралық деңгейде ең кең таралған тіл ретінде ғылымда, техникада, саясатта, бизнесте, туризмде, мәдениет пен өнерде қолданысқа түсіп отыр. Сол себепті әлем елдерінің көпшілігінде ағылшын тілін оқыту мен үйренудің тиімді әдістерін іздестіру өзекті мәселеге айналды.

Қазақстан жағдайында да тіл саясаты ерекше маңызға ие. Елбасының «Үш тұғырлы тіл» стратегиясы мен көптілді білім беру тұжырымдамасы аясында қазақ, орыс және ағылшын тілдерін меңгеру – әрбір жас ұрпақтың басты міндеттерінің бірі болып отыр. Бұл саясат қазақстандық қоғамның бәсекеге қабілеттілігін арттыруға, жастардың халықаралық аренада еркін әрекет етуіне жағдай жасайды. Алайда тіл үйренудің тиімділігі көбіне қолданылатын әдіс-тәсілдерге байланысты.

XX ғасырдың екінші жартысына дейін шет тілін оқытуда грамматикалық-аудармалық әдіс пен құрылымдық әдіс үстем болды. Мұнда басты назар грамматикалық ережелерді жаттауға, сөздік қорды механикалық түрде көбейтуге аударылды. Бірақ мұндай тәсілдер тіл үйренушілерді өмірде еркін сөйлеуге жеткізе алмады. Нәтижесінде тіл білімінде жаңа әдістерге деген қажеттілік туындады. Осы қажеттіліктің нәтижесінде Communicative Language Teaching (CLT) немесе «Коммуникативтік тіл үйрету әдісі» қалыптасты.

CLT әдісінің басты ерекшелігі – тілдік білімді тек теория жүзінде ғана емес, оны практикада, күнделікті өмірлік жағдаяттарда қолдануға үйрету. Мұнда оқушылардың белсенділігі, өзара әрекеттестігі, пікір алмасуы, рөлдік ойындар мен жобалық жұмыстар орындауы бірінші орынға шығады. Осы арқылы олар грамматикалық білімді автоматты түрде тәжірибеде пайдаланады.

Мақаланың өзектілігі – қазіргі тіл оқыту тәжірибесінде CLT әдісінің тиімділігін ғылыми тұрғыдан дәлелдеу, оның артықшылықтары мен қиындықтарын анықтау, Қазақстан жағдайындағы қолданыс мүмкіндіктерін қарастыру.

Зерттеудің мақсаты – Communicative Language Teaching әдісін жан-жақты талдап, оның теориялық негіздерін, қағидаларын, артықшылықтары мен қиындықтарын, сондай-ақ Қазақстандағы білім беру жүйесінде қолданылу жолдарын көрсету.

Зерттеу міндеттері:

1. CLT әдісінің пайда болу тарихын және теориялық негіздерін қарастыру.

2. Әдістің негізгі қағидалары мен ерекшеліктерін сипаттау.

3. Оқытудағы практикалық тәсілдері мен әдістерін талдау.

4. Артықшылықтары мен шектеулерін көрсету.

5. Қазақстан жағдайында қолдану мүмкіндіктерін анықтау.

6. Мұғалімдерге әдістемелік ұсыныстар беру.

Зерттеу нысаны – шет тілін оқыту әдістемесі.

Зерттеу пәні – коммуникативтік тіл үйрету әдісі.

Ғылыми жаңалығы – CLT әдісінің мазмұнын қазіргі заманғы педагогикалық талаптарға сай жүйелі түрде талдау, оның Қазақстан жағдайындағы қолдану мүмкіндіктерін көрсету және нақты әдістемелік ұсыныстар ұсыну.

Осылайша, мақала шет тілін оқытудағы коммуникативтік әдістің теориялық және практикалық қырларын ашып көрсетуді мақсат етеді.

1. CLT әдісінің теориялық негіздері

Коммуникативтік тіл үйрету әдісі (Communicative Language Teaching – CLT) ХХ ғасырдың 70-жылдарында тіл білімінде пайда болған іргелі әдістемелік бағыттардың бірі болып саналады. Бұл әдіс тіл үйренушінің тілді өмірлік жағдаяттарда еркін қолдана алуын басты мақсат етіп қояды. CLT әдісінің қалыптасуына сол кезеңдегі әлеуметтік-мәдени өзгерістер, тіл білімінің дамуындағы жаңа ғылыми тұжырымдар және дәстүрлі әдістердің жеткіліксіздігі себеп болды.

1.1. CLT әдісінің пайда болу алғышарттары

1950–1960 жылдары әлемде шет тілін оқытуда құрылымдық (structural) және аудармаға негізделген әдістер басым болды. Бұл тәсілдер грамматика ережелерін жаттауға, үлгілерді қайталауға және мәтіндерді аударуға бағытталды. Мұндай әдістер тілдің формалық қырын үйреткенімен, оқушылардың шынайы өмірде еркін сөйлеуіне жол ашпады. Нәтижесінде көптеген оқушылар грамматиканы жақсы білгенімен, қарапайым тұрмыстық қарым-қатынаста өз ойын жеткізуде қиналды.

Осы олқылықтар жаңа әдістемелік ізденістерге түрткі болды. Әсіресе Еуропа елдерінде, атап айтқанда Ұлыбританияда, тіл мамандары тіл үйренушілерді тек грамматикаға емес, нақты қарым-қатынасқа үйрету қажеттілігін алға тартты. Осылайша коммуникативтік бағыт қалыптасты.

1.2. Ғылыми негіздері

CLT әдісінің теориялық іргетасын американдық социолингвист Делл Хаймздің (Dell Hymes, 1972) «коммуникативтік құзыреттілік» тұжырымы қалады. Ол Ноам Хомскийдің «тілдік құзыреттілік» (linguistic competence) теориясын жетілдіріп, тіл меңгеру тек грамматика ережелерін білу ғана емес, сол білімді қарым-қатынаста қолдана алу қабілеті екенін дәлелдеді. Хаймздің пікірінше, шынайы коммуникацияда адам:

• не айту керегін білуі керек;

• қай жерде, кімге және қандай формада айтуға болатынын түсінуі керек;

• тілдік нормаларды әлеуметтік-мәдени жағдаймен байланыстыра алуы тиіс.

Бұл идеяны кейіннен британдық ғалым Майкл Хэллидей өз еңбектерінде дамытып, тілдің әлеуметтік функцияларын (функционалдық лингвистика) сипаттады. Тіл тек грамматикалық құрылымдар жиынтығы емес, ол – адамдар арасындағы қарым-қатынастың құралы екенін көрсетті.

CLT әдісін түсінуде негізгі үш ұғым ерекше маңызға ие:

1. Коммуникативтік құзыреттілік (Communicative Competence). Бұл – грамматика, сөздік қор, дискурс, социолингвистикалық және стратегиялық дағдылардың бірлігін қамтитын кешенді ұғым.

2. Аутенттілік (Authenticity). Оқушылардың шынайы өмірде кездесетін мәтіндермен (газет, жарнама, фильм, ән, т.б.) жұмыс істеуі.

3. Интерактивтілік (Interactivity). Сабақ барысында оқушылардың өзара әрекеттестігі, пікір алмасуы, топпен жұмыс істеуі.

1.4. CLT әдісін қалыптастырған ғалымдар

CLT әдісінің дамуына көптеген зерттеушілер үлес қосты. Солардың ішінде Джек Ричардс пен Теодор Роджерс (Approaches and Methods in Language Teaching, 1986), Уилфред Литлвуд (Communicative Language Teaching, 1981), Дэвид Нунан (Communicative Tasks and the Language Curriculum, 1991) еңбектері ерекше. Бұл ғалымдар CLT-тің қағидаларын жүйелеп, оны тіл үйрету тәжірибесінде қолданудың нақты жолдарын ұсынды.

1.5. Теориялық қорытынды

CLT әдісі тіл біліміндегі дәстүрлі бағыттарға қарағанда сапалық тұрғыда жаңа көзқарас ұсынады. Ол грамматикалық білімді негізгі мақсат емес, қарым-қатынасқа жетудің құралы ретінде қарастырады. Осылайша CLT әдісінің теориялық негіздері – социолингвистика, психолингвистика және функционалдық лингвистиканың тоғысында қалыптасқан заманауи әдістемелік бағыт болып табылады.

2. CLT әдісінің негізгі қағидалары

Коммуникативтік тіл үйрету әдісі (CLT) дәстүрлі грамматикалық және құрылымдық бағыттардан айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл әдістің басты қағидасы – тілді тек теориялық білім ретінде емес, қарым-қатынас құралы ретінде қарастыру. Оқушының басты мақсаты – тілдік ережелерді жаттап алу емес, оларды күнделікті өмірде қолдана білу. CLT әдісінің негізгі қағидалары төмендегідей:

CLT әдісінің өзегі – қарым-қатынас. Мұнда тіл үйрену үдерісі оқушылардың өзара сөйлесуіне, пікір алмасуына, диалог пен полилог құруына негізделеді. Әрбір сабақ оқушылардың бір-бірімен сөйлесуін, ақпарат бөлісуін, шынайы жағдаяттарда тіл қолдануын қамтамасыз етуі тиіс.

Тілдік сабақта басты назар грамматикалық құрылымдарға емес, айтылатын ойдың мағынасына беріледі. Мұғалім оқушылардың қате жібергеніне тоқталмай, ең алдымен олардың ойын жеткізе алуына мән береді. Бұл қағида оқушыларды сөйлеуде батылдыққа тәрбиелейді.

CLT әдісінде оқу процесінде шынайы өмірден алынған мәтіндер мен материалдар кеңінен қолданылады. Мысалы, газет-журнал мақалалары, жарнамалар, бейнероликтер, әндер, подкасттар. Мұндай материалдар оқушыларды өмірлік жағдайға жақындатып, тілді табиғи түрде қабылдауға мүмкіндік береді.

Сабақ барысында оқушылардың белсенді қатысуы маңызды. Мұғалім ақпаратты бір жақты жеткізуші емес, оқушылардың арасындағы қарым-қатынасты ұйымдастырушы рөлін атқарады. Жұптық және топтық жұмыстар, пікірталастар, рөлдік ойындар – осы қағиданы жүзеге асыратын негізгі құралдар.

Дәстүрлі әдісте мұғалім қателерді жиі түзетіп, оқушыны тоқтатып отырады. Ал CLT әдісінде басты мақсат – қарым-қатынас болғандықтан, қателерге тым қатты мән берілмейді. Мұғалім оқушылардың сөйлеуін тоқтатпай, тек сабақ соңында немесе арнайы кезеңде түзетулер енгізеді.

CLT әдісінде тілдің төрт дағдысы – тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу – өзара байланысты дамытылады. Мысалы, оқушы мәтінді тыңдап болған соң, оның мазмұнын әңгімелейді, кейін жазбаша тапсырма орындайды. Бұл тәсіл дағдыларды бөлек емес, кешенді дамытуға ықпал етеді.

CLT әдісінде оқушы сабақтың орталық тұлғасы болып саналады. Ол тек тыңдаушы ғана емес, белсенді әрекет етуші, сөйлесуші, өз пікірін қорғаушы. Мұғалім – бағыттаушы, кеңесші, ұйымдастырушы рөлінде болады.

Әрбір сабақ шынайы жағдаяттарға жақындатылады: дүкеннен тауар сатып алу, дәрігерге бару, жол сұрау, қонақүйде бөлме брондау, досымен әңгімелесу. Мұндай тәсіл оқушыларды болашақта кездесетін өмірлік жағдайларға дайындайды.

Грамматика мен сөздік жаттау оқушылардың сөйлеу қабілетін дамытпайды. Сондықтан CLT әдісінде ең алдымен ауызша қарым-қатынасқа көңіл бөлінеді. Жаттығулардың басым бөлігі сөйлеуді дамытуға бағытталады.

CLT әдісінде мұғалім мен оқушының қарым-қатынасы серіктестік сипатқа ие. Мұғалім оқушыны бақылаушы емес, оның серіктесі ретінде әрекет етеді. Бұл қағида оқушылардың еркін пікір айтуына және жауапкершілігін арттыруға мүмкіндік береді.

CLT әдісінің қағидалары оқыту процесін оқушыға барынша тиімді әрі қызықты етуге бағытталған. Олар шынайы өмірмен байланыс орната отырып, тіл үйренушінің коммуникативтік құзыреттілігін жан-жақты дамытады.

3. CLT әдісін жүзеге асырудағы практикалық тәсілдер

Коммуникативтік тіл үйрету әдісінің тиімділігі оның практикалық жүзеге асу жолдарына байланысты. CLT тек теориялық ұстанымдар жиынтығы ғана емес, нақты жаттығулар мен тапсырмалар жүйесі арқылы іске асырылады. Мұғалім сабақ барысында оқушыларды белсенді әрекетке тартып, тілдік орта жасайды.

Рөлдік ойындар – CLT әдісінің ең тиімді құралдарының бірі. Оқушылар белгілі бір жағдаятқа кіріп, әртүрлі рөлді сомдайды.

• Мысал: «Дүкенде сатып алушы мен сатушы», «Әуежайда жолаушы мен қызметкер», «Дәрігер мен науқас».

Бұл тәсіл оқушыларды еркін сөйлеуге, сөздік қорын қолдануға, түрлі тілдік құрылымдарды іс жүзінде пайдалануға үйретеді.

CLT әдісінде оқушылардың бір-бірімен қарым-қатынасы басты назарда болады. Сондықтан жұптық және топтық тапсырмалар жиі қолданылады.

• Жұптық жұмыс: «Ақпарат алмасу», «Сұхбат құру», «Суретті сипаттау».

• Топтық жұмыс: «Пікірталас», «Жобаны қорғау», «Әңгіме құрастыру».

Бұл әдіс оқушыларды ынтымақтастыққа, бір-бірін тыңдауға және өз ойларын дәлелді жеткізуге дағдыландырады.

Бұл тапсырмаларда бір оқушыда бар ақпарат екіншісінде болмайды. Олар сөйлесу арқылы ақпарат алмасып, тапсырманы орындайды.

• Мысал: Бір оқушыда кестенің жартысы, екіншісінде қалған бөлігі бар. Олар бір-біріне сұрақ қою арқылы толық ақпаратты табады.

Бұл жаттығу шынайы қарым-қатынасқа ұқсас жағдай туғызады.

CLT әдісінде оқушыларға шешім қабылдауды қажет ететін тапсырмалар беріледі.

• Мысал: «Топ болып сапарға шығу жоспарын құрыңдар», «Қалада жаңа кафе ашу үшін бизнес-жоспар жасаңыздар», «Жоғалған затты табу үшін әңгімелесіңдер».

Бұл тапсырмалар оқушылардың логикалық ойлауын, пікір білдіруін, бірлесіп жұмыс жасауын дамытады.

Оқушыларды өмірге жақындату үшін сабақта газет, журнал, бейнежазба, ән, жарнама сияқты шынайы материалдар қолданылады.

• Мысал: Баспасөзден алынған жаңалықты талдау, жарнаманы сипаттау, ән мәтінінен жаңа сөздерді табу.

Бұл әдіс оқушылардың сөздік қорын байытып қана қоймай, тілдік ортаға бейімделуіне ықпал етеді.

Жоғары сыныптарда және студенттер арасында пікірталас ұйымдастыру өте тиімді.

• Мысал тақырыптар: «Интернеттің пайдасы мен зияны», «Шетелде оқу – болашаққа жол ма?», «Қоғамға әлеуметтік желілердің ықпалы».

Пікірталас оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауын дамытып, аргумент келтіру қабілетін арттырады.

CLT әдісін жүзеге асыруда жобалық жұмыс ерекше орын алады. Оқушылар белгілі бір тақырып бойынша шағын зерттеу жүргізіп, оны қорғап шығады.

• Мысал: «Менің қаламдағы тарихи орындар», «Қазақстандағы экологиялық мәселелер», «Болашақ мамандығым».

Жобалық жұмыс оқушыларды зерттеушілікке, шығармашылыққа баулиды.

CLT сабақтарында ойын элементтері жиі қолданылады. Мысалы, «Сөздік тізбек», «Жасырын сөзді тап», «Сурет бойынша әңгіме құрастыру». Бұл тәсілдер оқушылардың қызығушылығын арттырып, оқуды жеңіл әрі қызықты етеді.

Оқушыларға «сөз жетпей қалғанда» қолданылатын тілдік стратегияларды үйрету маңызды. Мысалы:

• Синоним қолдану;

• Қимыл-ым арқылы түсіндіру;

• Қарапайым сөздермен ойды жеткізу.

Бұл тәсілдер тілдік қарым-қатынастың үзілмеуіне мүмкіндік береді.

Әрбір сабақта тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдылары өзара байланыста дамытылады. Мысалы:

• Тыңдау: бейнеролик көру →

• Сөйлеу: мазмұнын әңгімелеу →

• Оқу: тақырыпқа қатысты мәтінді талдау →

• Жазу: қысқаша эссе жазу.

CLT әдісін жүзеге асырудағы практикалық тәсілдер сабақ процесін жанды әрі қызықты етеді. Бұл әдістердің барлығы оқушылардың тілді өмірлік жағдаяттарда қолдануына бағытталған.

4. CLT әдісінің артықшылықтары мен қиындықтары

Коммуникативтік тіл үйрету әдісі қазіргі заманда ең көп қолданылатын және тиімділігі мойындалған әдістердің бірі болып саналады. Дегенмен, кез келген педагогикалық тәсіл сияқты, оның да артықшылықтары мен белгілі бір қиындықтары бар.

4.1. CLT әдісінің артықшылықтары

CLT әдісі тілді тек ережелер жиынтығы емес, тірі қарым-қатынас құралы ретінде меңгеруге мүмкіндік береді. Оқушылар өмірде кездесетін жағдаяттарды модельдеп, болашақта оларды еркін қолдана алады.

Бұл әдісте оқушы сабақтың басты субъектісі болады. Ол тек тыңдаушы емес, сөйлесуші, пікір білдіруші, әрекет етуші тұлға ретінде көрінеді. Мұндай тәсіл оқушылардың жауапкершілігін, қызығушылығын арттырады.

Аутентті материалдар, рөлдік ойындар, пікірталастар оқушыларды қызықтырады. Сабақ жанданып, монотонды жаттығулардан гөрі көңілді әрі тартымды өтеді. Бұл олардың тілді үйренуге деген ынтасын арттырады.

CLT әдісі тілдің барлық қырын қамтиды: тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдылары өзара байланыста жетіледі. Бұл оқушыны жан-жақты тілдік тұлға ретінде қалыптастыруға ықпал етеді.

Пікірталас, жобалық жұмыс, проблемалық жағдаяттарды шешу оқушыларды ойлануға, дәлелдеуге, жаңа идеялар ұсынуға баулиды. Бұл олардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамытады.

Топтық және жұптық жұмыстар барысында оқушылар бір-бірімен ынтымақтастықта жұмыс істеп, келісімге келуді, пікір тыңдауды, мәдени қарым-қатынас орнатуды үйренеді.

4.2. CLT әдісінің қиындықтары

Мұғалім әр сабаққа мұқият дайындалуы керек: рөлдік ойындарды ойластыру, материалдар таңдау, тапсырмаларды ұйымдастыру. Бұл көп еңбекті талап етеді.

Егер сыныптағы оқушылар саны көп болса, әрқайсысына жеке назар аудару мүмкін болмайды. Жұптық және топтық жұмыс кезінде шу деңгейі артып, бақылау қиындайды.

CLT әдісінде қателерге төзімділік танытылғанымен, егер оқушылар қателерін уақытында түзетпесе, олар әдетке айналуы мүмкін. Бұл грамматикалық сауаттылыққа кері әсер етуі ықтимал.

Аутентті материалдарды табу кейде қиынға соғады, әсіресе қазақ тілін немесе орыс тілін оқытуда. Мұғалім кейде өзі арнайы материалдар дайындауға мәжбүр болады.

Дәстүрлі тест жүйесі коммуникативтік құзыреттілікті толық бағалай алмайды. Оқушының сөйлеу қабілетін, пікір білдіруін өлшеу үшін арнайы бағалау критерийлері қажет.

Кейбір мұғалімдер дәстүрлі әдіске үйренгендіктен, CLT тәсілін қолдануда қиындық көреді. Бұл үшін арнайы біліктілік курстары мен әдістемелік қолдау қажет.

CLT әдісі – оқушылардың шынайы өмірге жақын ортада тіл үйренуіне мүмкіндік беретін ең заманауи тәсілдердің бірі. Оның артықшылықтары өте көп, бірақ кей жағдайда ұйымдастырушыдан қосымша күш пен дайындықты талап етеді. Сондықтан әдісті тиімді қолдану үшін мұғалімдер әдістемелік тұрғыдан жақсы дайындалған болуы тиіс.

Қазақстандағы тіл саясаты көптілділікке негізделген. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі, ал ағылшын тілі – жаһандық коммуникация құралы ретінде ерекше маңызға ие. Осындай жағдайда CLT әдісін қолданудың өзектілігі арта түседі.

Қазақ тілін үйретуде коммуникативтік әдіс үлкен рөл атқарады. Тілді жаттанды ережелер арқылы емес, өмірлік жағдаяттарға негізделген тапсырмалар арқылы үйренгенде, оқушылар оны қарым-қатынаста еркін қолдана алады.

• Мысал: дүкенде тауар сұрау, қоғамдық көлікте бағыт сұрау, дәрігерге қаралу жағдайларын қазақ тілінде модельдеу.

Бұл тәсіл қазақ тілінің қоғамда қолданыс аясын кеңейтуге ықпал етеді.

Қазақстанда орыс тілін меңгеру деңгейі жоғары болғанымен, оны екінші тіл ретінде үйренетіндер де бар. CLT әдісі бұл тілде еркін сөйлеу мен ойды жеткізу қабілетін дамытуда пайдалы.

• Мысал: пікірталас, эссе жазу, рөлдік ойындар арқылы орыс тілін тәжірибеде қолдану.

Ағылшын тілі – халықаралық қатынастарда, ғылым мен технологияда, бизнесте кең қолданылатын тіл. Сондықтан оны үйретуде коммуникативтік тәсіл ерекше өзекті.

• Қазақстан мектептері мен жоғары оқу орындарында CLT әдісі ағылшын тілін меңгертудің негізгі бағытына айналып келеді.

• Ағылшын тіліндегі фильмдер, әндер, подкасттар, аутентті оқулықтар жиі қолданылады.

5.4. CLT әдісін қолданудағы кедергілер

• Сыныптағы оқушылар санының көптігі;

• Аутентті материалдардың жетіспеушілігі;

• Кейбір мұғалімдердің дәстүрлі әдістен бас тартуға қиналуы;

• Қала мен ауыл мектептеріндегі жағдайдың айырмашылығы.

5.5. Шешу жолдары

• Мұғалімдерді CLT әдісіне үйрететін біліктілік арттыру курстарын көбейту;

• Қазақ тілінде де заманауи оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендер шығару;

• Мектептерді интерактивті құралдармен жабдықтау;

• Сабақта цифрлық технологияларды (онлайн платформалар, мобильді қосымшалар) пайдалану.

6. CLT әдісін тиімді қолдануға әдістемелік ұсыныстар

1. Сабақты өмірлік жағдаяттарға негіздеу – әр тақырып нақты қарым-қатынас жағдайымен байланыстырылуы керек.

2. Жұптық және топтық жұмысты жиі ұйымдастыру – оқушылар бір-бірімен сөйлесіп, пікір алмасуға үйренеді.

3. Аутентті материалдарды қолдану – шынайы тілдік орта жасау үшін газет, бейнеролик, әндерді пайдалану.

4. Интерактивті әдістерді енгізу – рөлдік ойындар, пікірталастар, жобалық жұмыстар.

5. Қателерді түзетуде тепе-теңдік сақтау – сөйлеуді тоқтатпай, бірақ сабақ соңында кері байланыс беру.

6. Бағалау жүйесін жетілдіру – оқушылардың сөйлеу, тыңдау, пікір білдіру қабілетін бағалайтын критерийлерді қолдану.

7. Оқушының еркіндігін арттыру – тіл үйренушілердің өз ойын еркін жеткізуіне мүмкіндік беру.

Қорытынды

Коммуникативтік тіл үйрету әдісі (Communicative Language Teaching – CLT) қазіргі заманауи педагогикалық ғылымдағы ең тиімді және ең қажетті бағыттардың бірі болып саналады. Бұл әдіс дәстүрлі грамматикалық-аудармалық әдістен айырмашылығы – оқушыны тек тілдік ережелерді жаттап алушы емес, тілді қолданушы, қарым-қатынастың белсенді қатысушысы ретінде қалыптастыруды мақсат етеді. CLT оқушының тілдік тұлға ретінде дамуына ықпал етіп, оны күнделікті өмірде тілдік жағдаяттарға бейімдейді.

Жалпы алғанда, CLT әдісінің тиімділігі бірнеше негізгі қырлардан көрінеді. Біріншіден, ол оқушының тілдік құзыреттілігін шынайы өмірлік ортада дамытады. Екіншіден, оқушының тұлғалық дамуына, оның сыни ойлау, шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге ықпал етеді. Үшіншіден, бұл әдіс оқу процесін бірсарынды жаттығулардан арылтып, сабаққа қызығушылық пен мотивация тудырады. Төртіншіден, CLT әдісі төрт дағдыны – тыңдау, сөйлеу, оқу, жазуды – өзара бірлікте қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, CLT әдісін қолдануда белгілі бір қиындықтар да бар екені байқалады. Мысалы, үлкен топтарда оны ұйымдастыру оңай емес, аутентті материалдардың жетіспеушілігі кездеседі, кейбір мұғалімдердің әдістемелік дайындық деңгейі жеткіліксіз болуы ықтимал. Дегенмен, бұл қиындықтар уақытша сипатқа ие. Қазіргі таңда білім беру жүйесінде цифрлық технологиялардың дамуы, шетелдік және отандық оқулықтардың көбеюі, мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыру курстарының ұйымдастырылуы осы кедергілерді жеңуге жол ашады.

Қазақстан жағдайында CLT әдісінің орны ерекше. Қазақ тілін үйретуде ол тілдің коммуникативтік қызметін жандандырып, оны қоғамда белсенді қолдануға ықпал етеді. Орыс және ағылшын тілдерін меңгеруде де бұл әдіс оқушылардың халықаралық коммуникацияға бейімделуіне жағдай жасайды. Үш тілді білім беру саясатын жүзеге асыруда CLT – негізгі тетіктердің бірі.

Қорытындылай келе, коммуникативтік әдіс – тіл үйретудің ең заманауи әрі өміршең тәсілі. Ол оқушылардың тек тілдік білімін ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік, мәдени, когнитивтік құзыреттерін де дамытуға бағытталған. CLT әдісін кеңінен қолдану арқылы біз жаңа заман талабына сай, бәсекеге қабілетті, көптілді тұлғаны қалыптастыра аламыз. Сондықтан болашақта да бұл әдісті білім беру жүйесіне белсенді енгізу, мұғалімдерді CLT қағидаттарын тиімді қолдануға үйрету, оқу бағдарламаларын осы бағытта жетілдіру – еліміздің тіл саясатының табысты жүзеге асуына үлкен үлес қосады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Hymes, D. (1972). Communicative Competence.

2. Littlewood, W. (1981). Communicative Language Teaching: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.

3. Richards, J. C., & Rodgers, T. S. (2014). Approaches and Methods in Language Teaching. Cambridge University Press.

4. Савинова, Л. В. (2016). Методы преподавания иностранных языков. Москва: Флинта.

5. Құнанбаева С. С. (2010). Инновационные технологии обучения иностранным языкам. Алматы: Қазақ университеті.

6. Жұбанова Ә. (2018). Тіл үйретудің коммуникативтік әдістемесі. Астана.

7. Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі. (2019). Шет тілін оқыту бағдарламасы.