Ғылыми жетекші: «Медиа және мәдениетаралық

коммуникация жоғары мектебі»

сениор-лекторы Э.Ж.Ауезова

6В03201 -Журналистика ББ

1- курс студенті Мырзабекова Асем

ДАЛА УӘЛАЯТЫ ГАЗЕТІ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОНДА ЖАРЫҚ КӨРГЕН МАҚАЛАЛАР

Аңдатпа.Бұл мақалада қазақ баспасөзінің алғашқы қарлығаштарының бірі – «Дала уәлаяты газеті» туралы айтылады. Газеттің шығу тарихы, оның негізгі мақсаттары, көтерген мәселелері мен қоғамға ықпалы жан-жақты қарастырылады. Сонымен қатар, газет беттерінде жарық көрген маңызды мақалаларға талдау жасалып, оның қазақ журналистикасының дамуына тигізген әсері сипатталады.

Кілт сөздер. «Дала уәлаяты газеті» – қазақ баспасөзінің бастауы, тарихы, мақсаттары, мәселелері, ықпалы.

Аннотация. В этой статье рассматривается одна из первых вестей казахской прессы — газета «Дала уәлаяты». Обсуждаются история её появления, основные цели, поднятые вопросы и влияние на общество. Также проводится анализ значимых статей, опубликованных в газете, и описывается её влияние на развитие казахской журналистики.

Ключевые слова. «Дала уәлаяты» — начало казахской прессы, история, цели, проблемы, влияние.

Abstract. This article discusses one of the first pioneers of Kazakh journalism, the "Dala Ualaaty" newspaper. The history of its establishment, its main goals, the issues it raised, and its impact on society are explored in detail. Additionally, the article analyzes significant articles published in the newspaper and describes its influence on the development of Kazakh journalism.

Кeywords. "Dala Ualaaty" – beginning of Kazakh press, history, goals, issues, impact.

Кіріспе. XIX ғасырдың соңында қазақ халқының қоғамдық-саяси, әлеуметтік және мәдени өмірінде маңызды оқиғалар орын алды. Осы кезеңде Қазақстанда мерзімді басылымдар пайда болып, халықтың ой-санасының дамуына ықпал етті. Солардың бірі – «Дала уәлаяты газеті». Бұл басылым тек ресми ақпарат таратып қана қоймай, қазақ қоғамындағы өзекті мәселелерді талқылап, ұлттық бірегейлікті қалыптастыруға үлес қосты. Осы мақалада газеттің тарихы, мазмұны және оның қазақ журналистикасындағы рөлі қарастырылады.

Мақала

«Дала уәлаяты газеті» алғаш рет 1888 жылы Омбы қаласында шығып, 1902 жылға дейін тұрақты түрде жарық көрді. Газет орыс тіліндегі «Акмолинские областные ведомости» басылымының қосымшасы ретінде басылып, қазақ және орыс тілдерінде таратылды. Басылымның негізгі мақсаты – патша үкіметінің бұйрықтары мен жарлықтарын қазақ халқына түсіндіру болды. Алайда уақыт өте келе газет ұлттық мүддені қорғауға бағытталған материалдарды да жариялай бастады. Бұл басылым қазақ қоғамында саяси сана қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Газет қазақ халқының өзекті мәселелерін көтеріп, ағартушылық қызмет атқарды.
Газет беттерінде жер мәселесі, отаршылдық саясат, білім мен ағарту, әдебиет пен мәдениет, халықтың тұрмыс-тіршілігі сияқты тақырыптар кеңінен қамтылды. Жер мәселесі ерекше өзекті болды, өйткені Ресей империясының қазақ даласын отарлау саясаты салдарынан халық өз атақонысынан айырыла бастады. Газет осы тақырыпты көтеріп, қазақтардың жерді тиімді пайдалануына қатысты ұсыныстар жасады.
«Дала уәлаяты газетінде» білім мен ағарту тақырыбы да жиі қозғалды. Газет қазақ халқының сауатын ашу қажеттілігін алға тартып, мектептер мен медреселер ашу мәселесін көтерді. Басылым қазақ жастарын оқуға шақырып, Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметін насихаттады. Оқулықтар мен оқу бағдарламаларын әзірлеу мәселесі де газеттің назарынан тыс қалған жоқ.
Әдебиет пен мәдениетке қатысты материалдарда қазақтың халық ауыз әдебиеті, тарихи шежірелер, ақын-жазушылардың шығармалары жарияланды. Абай Құнанбайұлының өлеңдері мен оның шығармашылығы туралы мақалалар осы газетте алғаш рет жарық көрді. Сонымен қатар, қазақтың дәстүрлері, әдет-ғұрыптары туралы этнографиялық зерттеулер де басылымда жиі басылып тұрды.
Газетте қазақ қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік, патша үкіметінің отарлық саясаты, жер дауы, салық саясаты туралы мақалалар да жарияланып отырды. Отарлық билікке ашық наразылық білдіру мүмкін болмағанымен, газет авторлары мәселені жанама түрде көтеріп, халықты ойлануға шақырды. Осылайша, «Дала уәлаяты газеті» қазақ халқының ұлттық санасының оянуына ықпал етті.
Қорыта айтқанда, «Дала уәлаяты газеті» қазақ журналистикасының қалыптасуына үлкен үлес қосты. Ол қазақ халқының саяси, әлеуметтік және мәдени өміріндегі маңызды оқиғалар туралы ақпарат таратып қана қоймай, ұлттық сананың дамуына ықпал етті. Газет жарық көрген кезеңде қазақ зиялылары үшін пікір алмасу алаңы болды. Бүгінде оның мұрасы – қазақ журналистикасы мен тарихын зерттеуде баға жетпес дереккөзі.«Дала уәлаяты газеті» алғаш рет 1888 жылы Омбы қаласында шығып, 1902 жылға дейін тұрақты түрде жарық көрді. Газет орыс тіліндегі «Акмолинские областные ведомости» басылымының қосымшасы ретінде басылып, қазақ және орыс тілдерінде таратылды. Басылымның негізгі мақсаты – патша үкіметінің бұйрықтары мен жарлықтарын қазақ халқына түсіндіру болды. Алайда уақыт өте келе газет ұлттық мүддені қорғауға бағытталған материалдарды да жариялай бастады. Бұл басылым қазақ қоғамында саяси сана қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Газет қазақ халқының өзекті мәселелерін көтеріп, ағартушылық қызмет атқарды.
Газет беттерінде жер мәселесі, отаршылдық саясат, білім мен ағарту, әдебиет пен мәдениет, халықтың тұрмыс-тіршілігі сияқты тақырыптар кеңінен қамтылды. Жер мәселесі ерекше өзекті болды, өйткені Ресей империясының қазақ даласын отарлау саясаты салдарынан халық өз атақонысынан айырыла бастады. Газет осы тақырыпты көтеріп, қазақтардың жерді тиімді пайдалануына қатысты ұсыныстар жасады.
«Дала уәлаяты газетінде» білім мен ағарту тақырыбы да жиі қозғалды. Газет қазақ халқының сауатын ашу қажеттілігін алға тартып, мектептер мен медреселер ашу мәселесін көтерді. Басылым қазақ жастарын оқуға шақырып, Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметін насихаттады. Оқулықтар мен оқу бағдарламаларын әзірлеу мәселесі де газеттің назарынан тыс қалған жоқ.
Әдебиет пен мәдениетке қатысты материалдарда қазақтың халық ауыз әдебиеті, тарихи шежірелер, ақын-жазушылардың шығармалары жарияланды. Абай Құнанбайұлының өлеңдері мен оның шығармашылығы туралы мақалалар осы газетте алғаш рет жарық көрді. Сонымен қатар, қазақтың дәстүрлері, әдет-ғұрыптары туралы этнографиялық зерттеулер де басылымда жиі басылып тұрды.
Газетте қазақ қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік, патша үкіметінің отарлық саясаты, жер дауы, салық саясаты туралы мақалалар да жарияланып отырды. Отарлық билікке ашық наразылық білдіру мүмкін болмағанымен, газет авторлары мәселені жанама түрде көтеріп, халықты ойлануға шақырды. Осылайша, «Дала уәлаяты газеті» қазақ халқының ұлттық санасының оянуына ықпал етті.
Қорыта айтқанда, «Дала уәлаяты газеті» қазақ журналистикасының қалыптасуына үлкен үлес қосты. Ол қазақ халқының саяси, әлеуметтік және мәдени өміріндегі маңызды оқиғалар туралы ақпарат таратып қана қоймай, ұлттық сананың дамуына ықпал етті. Газет жарық көрген кезеңде қазақ зиялылары үшін пікір алмасу алаңы болды. Бүгінде оның мұрасы – қазақ журналистикасы мен тарихын зерттеуде баға жетпес дереккөзі.«Дала уәлаяты газеті» алғаш рет 1888 жылы Омбы қаласында шығып, 1902 жылға дейін тұрақты түрде жарық көрді. Газет орыс тіліндегі «Акмолинские областные ведомости» басылымының қосымшасы ретінде басылып, қазақ және орыс тілдерінде таратылды. Басылымның негізгі мақсаты – патша үкіметінің бұйрықтары мен жарлықтарын қазақ халқына түсіндіру болды. Алайда уақыт өте келе газет ұлттық мүддені қорғауға бағытталған материалдарды да жариялай бастады. Бұл басылым қазақ қоғамында саяси сана қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Газет қазақ халқының өзекті мәселелерін көтеріп, ағартушылық қызмет атқарды.
Газет беттерінде жер мәселесі, отаршылдық саясат, білім мен ағарту, әдебиет пен мәдениет, халықтың тұрмыс-тіршілігі сияқты тақырыптар кеңінен қамтылды. Жер мәселесі ерекше өзекті болды, өйткені Ресей империясының қазақ даласын отарлау саясаты салдарынан халық өз атақонысынан айырыла бастады. Газет осы тақырыпты көтеріп, қазақтардың жерді тиімді пайдалануына қатысты ұсыныстар жасады.
«Дала уәлаяты газетінде» білім мен ағарту тақырыбы да жиі қозғалды. Газет қазақ халқының сауатын ашу қажеттілігін алға тартып, мектептер мен медреселер ашу мәселесін көтерді. Басылым қазақ жастарын оқуға шақырып, Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметін насихаттады. Оқулықтар мен оқу бағдарламаларын әзірлеу мәселесі де газеттің назарынан тыс қалған жоқ.
Әдебиет пен мәдениетке қатысты материалдарда қазақтың халық ауыз әдебиеті, тарихи шежірелер, ақын-жазушылардың шығармалары жарияланды. Абай Құнанбайұлының өлеңдері мен оның шығармашылығы туралы мақалалар осы газетте алғаш рет жарық көрді. Сонымен қатар, қазақтың дәстүрлері, әдет-ғұрыптары туралы этнографиялық зерттеулер де басылымда жиі басылып тұрды.
Газетте қазақ қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік, патша үкіметінің отарлық саясаты, жер дауы, салық саясаты туралы мақалалар да жарияланып отырды. Отарлық билікке ашық наразылық білдіру мүмкін болмағанымен, газет авторлары мәселені жанама түрде көтеріп, халықты ойлануға шақырды. Осылайша, «Дала уәлаяты газеті» қазақ халқының ұлттық санасының оянуына ықпал етті.
Қорыта айтқанда, «Дала уәлаяты газеті» қазақ журналистикасының қалыптасуына үлкен үлес қосты. Ол қазақ халқының саяси, әлеуметтік және мәдени өміріндегі маңызды оқиғалар туралы ақпарат таратып қана қоймай, ұлттық сананың дамуына ықпал етті. Газет жарық көрген кезеңде қазақ зиялылары үшін пікір алмасу алаңы болды. Бүгінде оның мұрасы – қазақ журналистикасы мен тарихын зерттеуде баға жетпес дереккөзі.«Дала уәлаяты газеті» алғаш рет 1888 жылы Омбы қаласында шығып, 1902 жылға дейін тұрақты түрде жарық көрді. Газет орыс тіліндегі «Акмолинские областные ведомости» басылымының қосымшасы ретінде басылып, қазақ және орыс тілдерінде таратылды. Басылымның негізгі мақсаты – патша үкіметінің бұйрықтары мен жарлықтарын қазақ халқына түсіндіру болды. Алайда уақыт өте келе газет ұлттық мүддені қорғауға бағытталған материалдарды да жариялай бастады. Бұл басылым қазақ қоғамында саяси сана қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Газет қазақ халқының өзекті мәселелерін көтеріп, ағартушылық қызмет атқарды.
«Дала уәлаяты газеті» алғаш рет 1888 жылы Омбы қаласында шығып, 1902 жылға дейін тұрақты түрде жарық көрді. Газет орыс тіліндегі «Акмолинские областные ведомости» басылымының қосымшасы ретінде басылып, қазақ және орыс тілдерінде таратылды. Басылымның негізгі мақсаты – патша үкіметінің бұйрықтары мен жарлықтарын қазақ халқына түсіндіру болды. Алайда уақыт өте келе газет ұлттық мүддені қорғауға бағытталған материалдарды да жариялай бастады. Бұл басылым қазақ қоғамында саяси сана қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Газет қазақ халқының өзекті мәселелерін көтеріп, ағартушылық қызмет атқарды.
Газет беттерінде жер мәселесі, отаршылдық саясат, білім мен ағарту, әдебиет пен мәдениет, халықтың тұрмыс-тіршілігі сияқты тақырыптар кеңінен қамтылды. Жер мәселесі ерекше өзекті болды, өйткені Ресей империясының қазақ даласын отарлау саясаты салдарынан халық өз атақонысынан айырыла бастады. Газет осы тақырыпты көтеріп, қазақтардың жерді тиімді пайдалануына қатысты ұсыныстар жасады.
«Дала уәлаяты газетінде» білім мен ағарту тақырыбы да жиі қозғалды. Газет қазақ халқының сауатын ашу қажеттілігін алға тартып, мектептер мен медреселер ашу мәселесін көтерді. Басылым қазақ жастарын оқуға шақырып, Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметін насихаттады. Оқулықтар мен оқу бағдарламаларын әзірлеу мәселесі де газеттің назарынан тыс қалған жоқ.
Әдебиет пен мәдениетке қатысты материалдарда қазақтың халық ауыз әдебиеті, тарихи шежірелер, ақын-жазушылардың шығармалары жарияланды. Абай Құнанбайұлының өлеңдері мен оның шығармашылығы туралы мақалалар осы газетте алғаш рет жарық көрді. Сонымен қатар, қазақтың дәстүрлері, әдет-ғұрыптары туралы этнографиялық зерттеулер де басылымда жиі басылып тұрды.
Газетте қазақ қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік, патша үкіметінің отарлық саясаты, жер дауы, салық саясаты туралы мақалалар да жарияланып отырды. Отарлық билікке ашық наразылық білдіру мүмкін болмағанымен, газет авторлары мәселені жанама түрде көтеріп, халықты ойлануға шақырды. Осылайша, «Дала уәлаяты газеті» қазақ халқының ұлттық санасының оянуына ықпал етті.
Қорыта айтқанда, «Дала уәлаяты газеті» қазақ журналистикасының қалыптасуына үлкен үлес қосты. Ол қазақ халқының саяси, әлеуметтік және мәдени өміріндегі маңызды оқиғалар туралы ақпарат таратып қана қоймай, ұлттық сананың дамуына ықпал етті. Газет жарық көрген кезеңде қазақ зиялылары үшін пікір алмасу алаңы болды. Бүгінде оның мұрасы – қазақ журналистикасы мен тарихын зерттеуде баға жетпес дереккөзі.«Дала уәлаяты газеті» алғаш рет 1888 жылы Омбы қаласында шығып, 1902 жылға дейін тұрақты түрде жарық көрді. Газет орыс тіліндегі «Акмолинские областные ведомости» басылымының қосымшасы ретінде басылып, қазақ және орыс тілдерінде таратылды. Басылымның негізгі мақсаты – патша үкіметінің бұйрықтары мен жарлықтарын қазақ халқына түсіндіру болды. Алайда уақыт өте келе газет ұлттық мүддені қорғауға бағытталған материалдарды да жариялай бастады. Бұл басылым қазақ қоғамында саяси сана қалыптастыруда маңызды рөл атқарды. Газет қазақ халқының өзекті мәселелерін көтеріп, ағартушылық қызмет атқарды.
Газет беттерінде жер мәселесі, отаршылдық саясат, білім мен ағарту, әдебиет пен мәдениет, халықтың тұрмыс-тіршілігі сияқты тақырыптар кеңінен қамтылды. Жер мәселесі ерекше өзекті болды, өйткені Ресей империясының қазақ даласын отарлау саясаты салдарынан халық өз атақонысынан айырыла бастады. Газет осы тақырыпты көтеріп, қазақтардың жерді тиімді пайдалануына қатысты ұсыныстар жасады.
«Дала уәлаяты газетінде» білім мен ағарту тақырыбы да жиі қозғалды. Газет қазақ халқының сауатын ашу қажеттілігін алға тартып, мектептер мен медреселер ашу мәселесін көтерді. Басылым қазақ жастарын оқуға шақырып, Ыбырай Алтынсариннің ағартушылық қызметін насихаттады. Оқулықтар мен оқу бағдарламаларын әзірлеу мәселесі де газеттің назарынан тыс қалған жоқ.
Әдебиет пен мәдениетке қатысты материалдарда қазақтың халық ауыз әдебиеті, тарихи шежірелер, ақын-жазушылардың шығармалары жарияланды. Абай Құнанбайұлының өлеңдері мен оның шығармашылығы туралы мақалалар осы газетте алғаш рет жарық көрді. Сонымен қатар, қазақтың дәстүрлері, әдет-ғұрыптары туралы этнографиялық зерттеулер де басылымда жиі басылып тұрды.
Газетте қазақ қоғамындағы әлеуметтік теңсіздік, патша үкіметінің отарлық саясаты, жер дауы, салық саясаты туралы мақалалар да жарияланып отырды. Отарлық билікке ашық наразылық білдіру мүмкін болмағанымен, газет авторлары мәселені жанама түрде көтеріп, халықты ойлануға шақырды. Осылайша, «Дала уәлаяты газеті» қазақ халқының ұлттық санасының оянуына ықпал етті.
Қорыта айтқанда, «Дала уәлаяты газеті» қазақ журналистикасының қалыптасуына үлкен үлес қосты. Ол қазақ халқының саяси, әлеуметтік және мәдени өміріндегі маңызды оқиғалар туралы ақпарат таратып қана қоймай, ұлттық сананың дамуына ықпал етті. Газет жарық көрген кезеңде қазақ зиялылары үшін пікір алмасу алаңы болды. Бүгінде оның мұрасы – қазақ журналистикасы мен тарихын зерттеуде баға жетпес дереккөзі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Әубәкіров, О. (1985). Сатира – шындықтың шамшырағы. — Алматы: Жазушы баспасы.

(Журналдың рухы мен мазмұнына қатысты нақты мысалдар бар)

2. Смаханұлы, Ш. (1970). Күлкі мен кек бірге жүреді. — Алматы: Қазмембас.

(Редактордың «Ара» жөніндегі естеліктері мен мақалалары)

3. Қожахметов, Қ. (2001). Қазақ сатирасының дамуы. — Алматы: Санат.

(«Ара» журналына кең талдау жасалған)

4. Нұржекеұлы, Б. (2010). Қазақ сатирасының шежіресі. — Алматы: Қазақ университеті.

(Сатира жанрының жалпы дамуы мен «Арадағы» авторлар туралы)

5. Кәрімов, Т. (2007). Қазақ баспасөзі тарихы (XX ғ.). — Астана: Елорда.

(Журналдың тарихи орны мен қоғамдық әсері)

6. Сейдін, Н. (2016). Сатиралық журналистика негіздері. — Нұр-Сұлтан: Фолиант.

(«Ара» журналы мысалында сатиралық әдістер талданады)

7. Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасы. (2018). Қазақ баспасөзінің тарихы: каталог және дерек. — Алматы: ҚР ҰК баспасы.

(Басылым деректері, шыққан жылдары, таралымы туралы нақты статистика бар)

8. «Ара» журналының архивтік нөмірлері (1956–2022). — ҚР Ұлттық кітапханасы мен «Қазконтент» қоры.

(Түпнұсқа материалдар мен карикатуралар арқылы зерттеу жасауға болады)