Қазақ әдебиеті. 11-сынып. Күні:
Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: жыр
алыбы Жамбыл жайында мәлімет беру, «Өтеген батыр» дастанының
мазмұнын, идеясын ұғындыру.
Дамытушылық: өлеңмен жазылған шығармаларды оқып, талдай
білуге, ой өрістерін дамыта отырып, өздіктерінен қорытынды жасап,
пікір айтуға, сөйлей білуге машықтандыру.
Тәрбиелік: елін, жерін сүюге, өзіндік пікірлерін ашық айта
білуге, бір-бірінің пікірін тыңдауға, жұмыстарына баға беруге
тәрбиелеу.
Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту.
Көрнекілігі: оқулық, тақта, ақынның портреті,
сызбалар.
Пәнаралық
байланыс: тарих, әдебиет
(теориясы).
Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушыларды түгелдеп, сабаққа дайындығын тексеру.
Үй тапсырмасын сұрау.
Балалар, Ілияс Жансүгіровтің асқан ақындық
таланты оның поэма жанрында әсіресе айқын көрінеді.
1. Олай болса, ақынның өмірі мен шығармашылығына тоқталып
өтейік.Кім айтады?
2.Ақынның қандай поэмаларын білесіндер?
«Күй», «Күйші» поэмаларының негізгі тақырыбы
не?
4. Кенесары хан туралы қай поэмасында айтылады?
5. «Дала» поэмасы қандай тараулардан тұрады?
6. Ақынның оқу – білімге жазған қандай өлеңдерін
білесіңдер?
«Құлагер» поэмасында кімнің өмірі суреттелген?
ІІІ. Жаңа сабақ
Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
Жүз жыл жырлаған жүрек.
Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. (М. Әуезов) .
Ой қозғау
сұрақтары.
1. Балалар, Жамбыл Жабаевты қай шығармасы арқылы жақсы
білесіңдер?
2. Қазақ әдебиетінде ақынның алатын орны қандай?
Мұғалімнің түсіндірмесі.
1. Ақынның дүниеге келуі.
2. Ақынның ұстаздары мен ақындық
ортасы.
3. Айтыстары.
4. Сатиралық өлеңдері.
5. Отаншыл өлеңдері.
6. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы
өлеңдері.
Іздену
жұмыстары.
Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі.
І қатар
Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла».
ІІ қатар
1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз.
ІІІ қатар
Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз.
Дәптермен жұмыс.
Хронологиялық кесте толтыру.
Жылдар Негізгі оқиғалар
1846 ж.——- Ақын дүниеге келді.
1863 — 64 ж.—- Қоқан хандығы билік
құрды.
1881 ж.——- Құлмамбетті жеңді.
1916 ж.——- Ұлт азаттық көтеріліс.
1936 ж.——- Қазақстан көркем әдебиетінің
онкүндігі.
1941 — 1945 ж.—- Ұлы Отан соғысы.
1945 ж.—— Дүние салды.
Жаңа сабақты бектіту. «Зерттеу» жұмыстары.
1-тапсырма. Ақын мұрасының өрнек кестесін құрастырыңыз.Ақын мұрасының өміршеңдігі неде деп ойлайсыз?
2-тапсырма.Сүйінбай мен Жамбылдың қарым –қатынасын қалай бағалауға болады?(«Бала Жамбылға бата» өлеңі мәнерленіп оқылады.)
Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді.
3-тапсырма. Жамбыл айтыстарын қазіргі кездегі айтыстармен салыстыра сипаттаңыз.(Венн диаграммасы)
Қорытынды
сөзі:
— Ақын Сәкен Сейфуллин «Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан
маржан сықылды. Оны жинап алып, халықтың қолына беру – біздің
әрқайсымыздың азаматтық борышымыз»,- деген екен. Сондықтан Жамбыл
жырларын, өмірін біліп, өнегелі өмірі мен сөздерінен үлгі алуымыз
керек.
«Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп, ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның басты себебі Жамбыл арманының адамзаттық арман аңсарымен ұласып жатқандығында. Сондықтан да қазақтың Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында басымызды иеміз».
Үйге тапсырма.
1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау.
Ақ басты Алатаудың Жамбылымын (шығарма)
Бағалау: Жауаптарына қарай бағалау.
Жаңа сабақ.
Тақтада ілінген көрнекіліктер арқылы сабақ түсіндіріледі.
1.Өмірі туралы мәлімет. Халықтың мұң-мүддесін қорғаған,қазақ халқының бақытты болашағын армандаған бұқарашыл бағыттағы Абай,Махамбет,Сүйінбай,Шернияз секілді ақындар мектебінің ірі өкілдерінің бірі – жыр алыбы Жамбыл.
Жамбыл өмірімен де,шығармашылығымен екі ғасырды молынан тұтастыра қаусырып жатқан ұлы тұлға!
Қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы 1846 жылы ақпан айында Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген...
2.Шығармашылығы. Жамбыл шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады.Өзі кедейлікті көп көрген ақын алдымен байларды,халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайды.Ондай көріністер «Сәт сайланарда», «Мәңке», «Шалтабайға» т.б. өлеңдерінде жиі кездеседі.
Малы көп бай жылайды қар жауғанда,
Бәрін тастар ниеті малға ауғанда.
Жерден алтын тапқандай кедейлер жүр,
Әйелі шелек толы сүт сауғанда.
Тағы бір өлең-жырлары соғыста жүрген майдангерлерге қуат беріп,ерлікке үндейді.
3.Айтыстың асқан шебері. Жамбылдың даңқы алдымен айтыс өнері арқылы шыққан.Өз тұсында небір бұлбұл,небір дүлдүл ақындармен айтысып тізе бүктірген.Алғашқы айтыстары ойын-тойларда өтеді.Жамбыл жастықтың салтын сақтап,Айкүміс,Бұрым,Сара сияқты қыздармен айтысады:
Сыртың бір сұлу жан екен,
Сыпайы көзге көрінген.
Сыр мінезің бар екен,
Сөйлесуге ерінген.
Қамқа камзол киінген,
Қас қабағың керілген.
Жамбыл Құланаян Құлманбетпен 1881жылы,Сарбас ақынмен 1895 жылы,Досмағанбетпен 1902 жылы, Шашубаймен 1909 жылы айтысады.
Жамбылдың атақ-абройын аспандата көтерген айтысы – Құланаян Құлмамбетпен айтысы.Құлмамбет өз сөзі арқылы қарапайым халықты көнбістікке,кіріптарлыққа, бағыныштылыққа шақырып,ақындық өнерді байлықтан,барлықтан төмен қояды.
Жамбыл:
Адамдықты айт,ерлікті айт,батырлықты айт,
Ел бірлігін сақтаған татулықты айт.
Қарынбайдай сараңдар толып жатыр,
Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт- , дейді.Сөйтіп,Жамбыл айтыстарда аттың басын соны сонарға бұрып,елінің мәртебесін көтере,ел қорғаған азаматының атын атойлай,езілгендер мен жәбір шеккендерге ара түсе шырқайды,ел мүддесін қорғайды.
4.Іздену жұмыстары.
Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі.
І топ
Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла».
ІІ топ
1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз.
Үйсін,Найман саңлағы, Желді күнгі қамыстай
Өстепкеде жиылдың. Жапырылып иілдің.
Елде жүрген егейлер, Келтіріңдер намысты,
Ұлық көрсең ұйлығып. Бек қорланып күйіндім.
Бай болыстардың,жағымпаздың мінезін сынау мақсатында айтылған.
ІІІ топ
Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз.
Ақыры,міне,екі әйгілі ақын алқалы топтың алдында,үлкен тойдың қызба шағында батырлардай айқасып,палуандай шайқасып ұстаса кетеді,дүйім жұрттың бүйірін қыздырады.
Дәптермен жұмыс. Ақынның Құлмамбетке айтқан жауабын (1 шумақ) жазып,өлең ұйқасына талдау.
V. «Ой толғаныс»
Жаңа сабақты бектіту. «Зерттеу» жұмыстары.
1-тапсырма. Ақын мұрасының өрнек кестесін құрастырыңыз.Ақын мұрасының өміршеңдігі неде деп ойлайсыз?
2-тапсырма.Сүйінбай мен Жамбылдың қарым –қатынасын қалай бағалауға болады?(«бала Жамбылға бата» өлеңі мәнерленіп оқылады.)
Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді.
3-тапсырма. Жамбыл айтыстарын қазіргі кездегі айтыстармен салыстыра сипаттаңыз.(Венн диаграммасы)
VI. Үйге тапсырма.
1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау.
VII. Поэзия минуты.Әр оқушы өз шығармашылығынан өлең оқиды.
VIII. Топ бойынша бағаланып, көп ұпай жинаған топ «Жамбылдың шәкірттері» атанады.
ІІ. Жаңа сабақ
Ақын өміріне қатысты мағлұмат
беру.
Ж.Жабаевтың естелігінен: «Шу өзенінің бойымен
жүре берсеңіз Хан және Жамбыл деген 2 тауға кез боласыз. Менің әкем
Жабай бір кезде осы тауларда көшіп-қонып жүрген. Жамбыл тауының
етегінде, қақаған қатты боранды күні мен туыппын! Маған сол көне
Жамбыл тауының есімі ат болыпты. Бұл 1846 жылдың февраль (ақпан)
айы екен.
Жамбыл 35 жасында, яғни, 1881 жылдың күзінде Іле бойында өткен бір
үлкен жәрмеңкеде атақты ақын Құлманбетпен айтысып жеңіске жетеді.
«Айтыстың арыстаны» атанған Жамбыл өткір, уытты жырларымен қатар
кең тынысты ұзақ эпикалық туындылар шығарады. Халық эпосы мен
ертегілерінің және тарихи жырлардың дәстүрінде ақын «Өтеген батыр»,
«Сұраншы батыр» сынды белгілі поэмалар
туғызды.
«Топтастыру»
стратегиясы.
Ақынның
ақындық, тұлғалық бейнесін
жасау.
«Түсіну»
стратегиясы.
Дастанның бас
кейіпкері – Өтеген батыр туралы мағлұмат
беріледі.
Өтеген батыр
(1699-1773) – XVIII ғасырдың І жартысында жоңғар басқыншылығына
қарсы күрескен қазақ батыры. «1756 жыл шамасында Абылайдың Қытаймен
бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп
қайтыпты» деген аңыз да
бар.
Екі топтың
оқушылары дастанды оқып
түсіндіреді.
«Талдау»
стратегиясы.
Шығарманың
композициялық құрылымына талдау
жасау.
1) Оқиғаның
басталуы.
«Алып келсем
елімді
Жиделібайсын
жеріне
Қалмас еді -ау
арманым».
2) Оқиғаның
дамуы.
«Бір жайлы
қоныс іздеп он жеті
жыл
Ел-жұртын
аман-есен көрді
дейді».
3) Оқиғаның
шиеленісуі.
«Егер де
айтқаныма көнбесеңдер
Бұл жерді
ақырында алар орыс».
4) Оқиғаның
шарықтау шегі.
Елінің Өтеген
батырдың тілін
алмауы.
5) Оқиғаның
аяқталуы.
Өтеген батырдың
еліне өкпелі болып, Түркістанға
кетуі.
Картамен жұмыс
(Қазақстанның географиялық картасынан Жиделібайсын жерін оқушыларға
көрсету).
Ақмешіт
қаласының іргетасы Сырдың жағасындағы «Қамысты қаладан» басталған.
Ықылым заманаларға көз жіберсек, Жиделібайсын жері – осы
жер.
Әзілхан
Нұршайықов.
«Еркін жауап»
стратегиясы.
1) Батырдың
арманы не?
2) Батырдың
ренжіп, қапалануы
неліктен?
3) Шығарманың
басты идеясы не?
«Венн
диаграммасы».
Шығарманы оқып
таныстық, талдау жұмысын жасадық, сұрақтарға жауап бердік, енді
шығарманың салыстыру кезеңін жүзеге асырамыз. Яғни, 2 топ дастанды
Асан қайғының Жерұйықты іздеуімен
салыстырады.
Асан қайғы
Өтеген батыр
«Инсерт» әдісі
бойынша: «Не білдім?, Не білгім келеді?» деген сұрақтар негізінде
өз ойларың айтып, қағаз бетіне
түсіру.
Не білдім? Не
білгім келеді?
Тарихта аты
аңызға айналған Өтеген батыр болғанын, оның өмір сүрген заманда
халқы үшін не істегенін білдім. Өтегеннің тағы қандай ерлік
істегенін білгім
келеді.
Өтеген батырдың
халқы үшін бәрін істеуге дайын екенін білдім. Өтеген өкпелеп
Түркістанға кетіп қалғанда не істеді екен, соны білгім
келеді.
....................
.............................
«Бағалау
парағы» бойынша оқушылардың баға қорытындысын
шығару.
Қорытындылау.
Міне, балалар, бүгін біз Жамбыл ақынның «Өтеген батыр» дастанында
жырланған Өтегеннің халық үшін істеген игі істерімен таныстық.
Сендердің де келешекте осындай халық қамын ойлайтын ұрпағы
болуларыңа тілектеспін. Өйткені, сендер Қазақстанның болашақ жарқын
азаматтарысыңдар! Сөз соңы сарапшылар тобы «Қазақстанға»
беріледі.
Үйге
тапсырма:
1) «Өтеген
батыр» дастанын қайталап оқып
шығу;
2) А4 форматқа
Өтеген батырға хат жазып келу.
Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаевтың «Өтеген
батыр» дастанындағы батырдың
бейнесі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Жырдан батырдың бейнесін тауып талдау жасату, «Өтеген
батыр» дастанының мазмұнын, идеясын ұғындыру.
Дамытушылық: Өлеңмен жазылған шығармаларды оқып, талдай білуге, ой
өрістерін дамыта отырып, өздіктерінен қорытынды жасап, пікір
айтуға, сөйлей білуге машықтандыру.
Тәрбиелік: Елін, жерін сүюге, өзіндік пікірлерін ашық айта білуге,
бір-бірінің пікірін тыңдауға, жұмыстарына баға беруге
тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:аралас
Сабақтың типі: білімді бекіту,жүйелеу.
Көрнекілігі: сұрақтар,жыр,тапсырмалар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих, география.
Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу.Оқушыларды түгендеп, сабаққа дайындығын тексеру. Топтарға
бөлу Ітоп:Ақындар ІІ топ:Зерттеушілер ІІІ топ:Білімділер
Тәлім сәті:
Әрбір адам? Туысым, досым, жұрағат
Әрбір сабақ? Үйрену, ұғу, ұлағат
Әрбір ісің? Тірлік, тірек, адамдық
Әрбір сөзің? Шындық, бірлік, адалдық
Үй тапсырмасын сұрау.
Ұяшықтарға жасырылған сұрақтар арқылы үй тапсырмасын жинақтау
1.Оң жақтаға «10» - Ж.Жабаев қай жылы қай жерде дүниеге келген?
(1846)
2.Оң жақтағы «20»- Жетісу ақындарының ішінде кімнен бата алған?
(Сүйінбай)
3.Оң жақтаға «30» - Соғыста қайтыс болған ұлының аты кім?
(Алғадай)
4.Оң жақтаға «40» - Қай жылы Жамбылға мемелекеттік сыйлық берілді?
(1941)
5.Сол жақтаға «10» - 1916 жылғы ұлт азаттық көтеріліске арнап
жазған өлеңдерін ата (Зілді бұйрық,Патша әмірі тарылды)
6.Сол жақтағы «20»- «Ленинградтық өренім» өлеңінің бір шумағын
жатқа айт
7.Сол жақтаға «30» - 1936 жылы Правда газетінде жарияланған өлеңін
ата (Туған елім)
8.Сол жақтаға «40» - Ж.Жабаевтың эпикалық туындыларын ата ( Өтеген
батыр,Сұраншы батыр)
9.Сол жақтағы «50» - Ж.Жабаевтың өлеңдерін ата
10. Оң жақтағы «50»- 35 жасында 1881 жылдың күзінде Іле бойындағы
үлкен жәрмеңкеде Жамбыл атақты ақынмен айтысып жеңіске жетіпті осы
ақынды ата (Құлманбет)
ІІ. Жаңа сабақ
І топ Ақындар жырдан үзіндіні жатқа айтады. Бір шумақ өлең
құрастырады
ІІ топ: Зерттеушілер жырдан жер, су атауларын тауып оқу картадан
көрсету (Картамен жұмыс: Қазақстанның географиялық картасынан
Жиделібайсын жерін оқушыларға көрсету). Ақмешіт қаласының іргетасы
Сырдың жағасындағы «Қамысты қаладан» басталған. Ықылым заманаларға
көз жіберсек, Жиделібайсын жері – осы жер.
ІІІ топ: Білімділер «Талдау» стратегиясы.
Жырдан Өтеген батырдың бейнесін тауып оқу,Өлең құрылысына (бір
шумақ) талдау жасау
Шығарманың композициялық құрылымына талдау жасау.
1) Оқиғаның басталуы.
«Алып келсем елімді
Жиделібайсын жеріне
Қалмас еді -ау арманым».
2) Оқиғаның дамуы.
«Бір жайлы қоныс іздеп он жеті жыл
Ел-жұртын аман-есен көрді дейді».
3) Оқиғаның шиеленісуі.
«Егер де айтқаныма көнбесеңдер
Бұл жерді ақырында алар орыс».
4) Оқиғаның шарықтау шегі.
Елінің Өтеген батырдың тілін алмауы.
5) Оқиғаның аяқталуы.
Өтеген батырдың еліне өкпелі болып, Түркістанға кетуі.
«Инсерт» әдісі бойынша: «Не білдім?, Не білгім келеді?» деген
сұрақтар негізінде өз ойларың айтып, дәптер бетіне
түсіру.
Не білдім? Не білгім келеді?
Тарихта аты аңызға айналған Өтеген батыр болғанын, оның өмір сүрген
заманда халқы үшін не істегенін білдім. Өтегеннің тағы қандай ерлік
істегенін білгім келеді.
Өтеген батырдың халқы үшін бәрін істеуге дайын екенін білдім.
Өтеген өкпелеп Түркістанға кетіп қалғанда не істеді екен, соны
білгім келеді.
«Еркін жауап» стратегиясы.
1) Батырдың арманы не?
2) Батырдың ренжіп, қапалануы неліктен?
3) Шығарманың басты идеясы не?
«Бағалау парағы» бойынша оқушылардың баға қорытындысын
шығару.
Үйге тапсырма:
«Өтеген батыр» дастанын қайталап оқып шығу
-
Күні: 17-03-2014,
.Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев
ІІ.Сабақтың мақсаты: оқушылардың Жамбыл Жабаевтың өмірі мен шы-
ғармашылығынан алған білімдерін тексеру, білім
деңгейін көтеру.
ІІІ.Сабақтың міндеттері:
а) Білімділік: оқушыларды іздендіре отырып, ақын
туралы білімдерін кеңейту, толықтыру.
ә) Дамытушылық: оқушылардың ауызекі сөйлеу
тілдерін дамыту, сөз қорын байыту, есте сақтау қабі-
леттерін дамыту.
б) Тәрбиелік: оқушылардың ақынға деген сыйлас-
тық, құрмет сезімдерін тәрбиелеу, әдебиетке деген
қызығушылықтарын ояту.
ІІІ.Сабақтың түрі: дәстүрлі емес сабақ ( «ХХІ ғасыр көшбасшысы»
ин-
теллектуалдық ойыны)
ІV.Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,пікірталас,тест
V.Сабақтың көрнекілігі: интерактивтік тақта, ақын портреті,
презентация
VІ.Пәнаралық байланыс: математика, орыс тілі, ән-күй, тарих,
жағрапия
VІІ.Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
• Сәлемдесу;
• Сынып оқушыларын екі топқа бөлу;
• Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Жаңа сабақ
1. Сабақтың тақырыбы,мақсаты,барысымен таныстыру.
2. — Бүгінгі ХХI ғасыр көшбасшысы зияткерлік сайысын
бастаймыз.Сен-дерге үй тапсырмасына Жамбыл Жабаевтың өмірі мен
шығармашылығы бойынша дайындалып келу берілген болатын.
Жабаев Жамбыл (1846-1945) – қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы,
өлең сөздің дүлдүлі, жырау, жыршы.
Жамбыл — әрі эпик, әрі айтыс ақыны; абыз жырау әрі жауынгер жыршы.
Ол шын мағынасындағы биік парасатты өнерпаз, азаматтық саяси
поэзия-ны қалыптастырушы. Жамбылдың ұлылығы оның тек ақындық
шеберлігі-мен ғана емес, сонымен бірге халық поэзиясының бұтақ
жайған жаңа бір бәйтерегі болуымен, басқаша айтқанда , халық
ақындарының жасампаздық рухтағы жаңа ұлы көшін бастаған даралығымен
де өлшенеді. Оның сөздері ұранға айналып, өзі халық поэзиясының
атасы аталды. Ол жыраулардың байтақ эпикалық дәстүрін, қазақ сөз
өнеріндегі ғажайып импровизациялық үрдісті бүтіндей жаңа арнаға
бұрып, оған жаңа мазмұн дарытты. Жам-был – ізгілік жолындағы
азатшыл азаматты нәсіліне, ұлтына бөлмеген шын мәніндегі
интернационалист ақын. «Жамбыл жырлары теңіз түбінде ша-шылып
жатқан маржан секілді. Оны жинап алып халқының қолына беру – біздің
әрқайсымыздың азаматтық борышымыз» — деген еді Сәкен Сейфул-лин.
Жамбыл — жырдың толассыз бұлағы, өшпес өнегесі, тозбайтын асылы. Ол
жасампаз ұрпақпен сырласындай, қимасындай мәңгі бірге жасай
береді.
Жамбылдың өмірі мен шығармашылығын терең білу үшін бүгінгі зият-
керлік сайысымызды ұйымдастырып отырмыз.
Ойынның шартымен таныстыру . Ортақ сегіз сұрақ
қойылады, бірінші болып текшені көтерген топ жауап береді. Дұрыс
жауап 10 ұпаймен ба-ғаланады.
1. Жамбыл Жабаев қай жерде дүниеге келген?
(Жамбыл Жабаев Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданында Жамбыл,
Хантау деп аталатын тауларының баурайында туған)
2. Жамбыл Жабаев қай жылы дүниеге келген?
(Жамбыл Жабаев 1846 жылы дүниеге келген )
3. Жамбылға қай ақын бата берген?
(Жамбыл Сүйінбайдан бата алған)
4. Жамбыл кімдермен айтысқа түскен?
(Құлмамбет, Айкүміс, Бақтыбай, Сары, Досмағамбет, Шашубай )
5. Жамбылдың қандай поэмалары бар?
(«Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» )
6. Жамбылдың 1941 жылы Ленинград жау қоршауында қалған кезде
шығарған өлеңін атаңдар.
(“Ленинградтық өренім” )
7. Жамбылдың анасының атын атаңдар
(Ұлдан)
8. Жамбылдың “Туған өлкем” өлеңі орыс тілінде қай газетте жарық
көр-ді?
(“Правда” )
Екі
топқа да бірдей тапсырмалар беріледі. Бірінші болып текшені
көтер-ген топ жауап береді. Дұрыс жауапқа 20 ұпай беріледі.
“Шағым” өлеңіндегі молда бейнесіне талдау
жасаңдар.
“Өстепкеде” өлеңінде ақын адамдардың қандай мінездерін сынап
тұр?Өлеңнен мысал келтіріп,
дәлелдеңдер.
Қазақстанда 1916 жылы қандай тарихи оқиға
болды?
Жамбыл өлеңдерінен аллитерацияларды
табыңдар.
Топ
ойыншылары ұяшықтардағы пән мұғалімдерін таңдайды,тест тү-
рінде берілген сұрақтарға жауап береді. Ұяшықтардың сұрақтары шығып
отырады. Әр дұрыс жауапқа 20 ұпай
беріледі.
Жамбылдың Ұлы Отан соғысы кезінде қайтыс болған
ұлы
A. Жапа
B. Алғадай
C. Әбдірахман
D. Құлмамбет
Жамбылдың ақындық атағы кіммен айтысқаннан кейін
шығады?
A. Айкүміспен
B. Шашубаймен
C. Бөлтірікпен
D. Құлмамбетпен
Жамбылдың 1916 жылғы оқиғаға байланысты жазған
өлеңін табыңдар.
A. “Менің өмірім”
B. “Зілді бұйрық”
C. “Туысқан ел”
D. “Өстепкеде”
Жамбыл қай дастанды жатқа жырлаған?
A. “Ләйлі-Мәжнүн”
B. “Қыз Жібек”
C. “Ер Тарғын”
D. “Толағай”
Ұпайы көп топ ұяшықтықтағы керекті пәнді
таңдап,сұраққа жауап береді. Дұрыс жауап бере алмаса, келесі топ
жауап беруге болады. Ұяшық-тан таңдаған сұрақтар экранда үлкен
болып көрсетіліп тұрады. Әр дұрыс
жауапқа 10 ұпай беріледі.
Экранға Жамбыл Жабаевтың өлеңдерінен үзінділер
шығып отырады. Әр өлеңіндегі көп нүктенің орнына тиісті сөздерді
тауып айту керек. Ол сөзді үш тілде айту жүктеледі. Үш тілде дұрыс
айтқан топқа 30 ұпай беріледі. Егер екі тілде айтса, 20 ұпай, бір
тілде 10 ұпай беріледі. Ұпайы көп топ бас-тайды.
Жапаның ұлы _______боп
-Жақсы іспетті,-дер,әке.
Ағайынды еңіретті
__________ жасына қарамай…
Жан қысылса белгілі,
Табылмайсың жарқын______
Жасауыл_______тінітпек
Қылыштары жарқылдап
Қайтіп ________ береді?
Айтқаны ішке қонбаған
Топ ойыншылары ұяшықты таңдап, берілген сұрақтарға 1 минут ішінде жауап береді.Әр дұрыс жауапқа 10 ұпай беріледі.
-
“Күлтегін” ескерткіші қай жерден табылған?
-
“Музыканың үлкен кітабы” зерттеуінің авторы кім?
3.Абылай ханның кеңесшісі болған жырау?
4.Шоқанның шын аты.
5.Абай қай облыста дүниеге келген? -
“Бандыны қуған Хамит” әңгімесінің авторы кім?
-
“Құдатғу” білік дастанының авторы кім?
-
Абайдың шын аты.
-
Ы.Алтынсарин алғашқы мектепті қай қалада ашты?
-
Абайдың неше қара сөзі бар?
-
Араб алфавиті негізінде жаңа жазуды жасаған кім?
-
“Шұғаның белгісі” повесіндегі Шұғаның сүйіктісінің аты кім?
Топ
жетекшілерінің сайысы. Бұл кезеңде топ жетекшілері берілген
ақын-жазушылардың кімдер екенін тауып айту керек. Дұрыс әр дұрыс
жа-уапқа 10 ұпай беріледі.
І топқа
ІІ топқа
Соңғы шешу кезеңде топ мүшелері бірлесе отырып тақырып бойынша өз ойларын ортаға салады.
ІІІ. Қорытындылау
Әр топтың ұпай санын санап, жеңіске жеткен топты анықтау. Мадақтау,
марапаттау.
ІV. Бағалау
Топ жетекшілері сайысқа қатысқан топ мүшелеріне тиісті бағаларын
қоя-ды.
V. Үйге тапсырма
Жамбыл Жабаевтың кез келген бір өлеңін жаттау.
Ақпаратпен бөлісу:
жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз
Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз
Дарынды оқушылармен жұмыс
Дарынды оқушылармен жұмыс
Қазақ әдебиеті. 11-сынып. Күні:
Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: жыр
алыбы Жамбыл жайында мәлімет беру, «Өтеген батыр» дастанының
мазмұнын, идеясын ұғындыру.
Дамытушылық: өлеңмен жазылған шығармаларды оқып, талдай
білуге, ой өрістерін дамыта отырып, өздіктерінен қорытынды жасап,
пікір айтуға, сөйлей білуге машықтандыру.
Тәрбиелік: елін, жерін сүюге, өзіндік пікірлерін ашық айта
білуге, бір-бірінің пікірін тыңдауға, жұмыстарына баға беруге
тәрбиелеу.
Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту.
Көрнекілігі: оқулық, тақта, ақынның портреті,
сызбалар.
Пәнаралық
байланыс: тарих, әдебиет
(теориясы).
Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Оқушыларды түгелдеп, сабаққа дайындығын тексеру.
Үй тапсырмасын сұрау.
Балалар, Ілияс Жансүгіровтің асқан ақындық
таланты оның поэма жанрында әсіресе айқын көрінеді.
1. Олай болса, ақынның өмірі мен шығармашылығына тоқталып
өтейік.Кім айтады?
2.Ақынның қандай поэмаларын білесіндер?
«Күй», «Күйші» поэмаларының негізгі тақырыбы
не?
4. Кенесары хан туралы қай поэмасында айтылады?
5. «Дала» поэмасы қандай тараулардан тұрады?
6. Ақынның оқу – білімге жазған қандай өлеңдерін
білесіңдер?
«Құлагер» поэмасында кімнің өмірі суреттелген?
ІІІ. Жаңа сабақ
Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
Жүз жыл жырлаған жүрек.
Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен. (М. Әуезов) .
Ой қозғау
сұрақтары.
1. Балалар, Жамбыл Жабаевты қай шығармасы арқылы жақсы
білесіңдер?
2. Қазақ әдебиетінде ақынның алатын орны қандай?
Мұғалімнің түсіндірмесі.
1. Ақынның дүниеге келуі.
2. Ақынның ұстаздары мен ақындық
ортасы.
3. Айтыстары.
4. Сатиралық өлеңдері.
5. Отаншыл өлеңдері.
6. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы
өлеңдері.
Іздену
жұмыстары.
Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі.
І қатар
Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла».
ІІ қатар
1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз.
ІІІ қатар
Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз.
Дәптермен жұмыс.
Хронологиялық кесте толтыру.
Жылдар Негізгі оқиғалар
1846 ж.——- Ақын дүниеге келді.
1863 — 64 ж.—- Қоқан хандығы билік
құрды.
1881 ж.——- Құлмамбетті жеңді.
1916 ж.——- Ұлт азаттық көтеріліс.
1936 ж.——- Қазақстан көркем әдебиетінің
онкүндігі.
1941 — 1945 ж.—- Ұлы Отан соғысы.
1945 ж.—— Дүние салды.
Жаңа сабақты бектіту. «Зерттеу» жұмыстары.
1-тапсырма. Ақын мұрасының өрнек кестесін құрастырыңыз.Ақын мұрасының өміршеңдігі неде деп ойлайсыз?
2-тапсырма.Сүйінбай мен Жамбылдың қарым –қатынасын қалай бағалауға болады?(«Бала Жамбылға бата» өлеңі мәнерленіп оқылады.)
Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді.
3-тапсырма. Жамбыл айтыстарын қазіргі кездегі айтыстармен салыстыра сипаттаңыз.(Венн диаграммасы)
Қорытынды
сөзі:
— Ақын Сәкен Сейфуллин «Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан
маржан сықылды. Оны жинап алып, халықтың қолына беру – біздің
әрқайсымыздың азаматтық борышымыз»,- деген екен. Сондықтан Жамбыл
жырларын, өмірін біліп, өнегелі өмірі мен сөздерінен үлгі алуымыз
керек.
«Егер біз Жамбыл даналығын тәу етіп, ұлылығын ұлағат тұтып жатсақ, оның басты себебі Жамбыл арманының адамзаттық арман аңсарымен ұласып жатқандығында. Сондықтан да қазақтың Жамбылына адамзаттың Жамбылы ретінде құрмет көрсетіп, өлмес рухының алдында басымызды иеміз».
Үйге тапсырма.
1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау.
Ақ басты Алатаудың Жамбылымын (шығарма)
Бағалау: Жауаптарына қарай бағалау.
Жаңа сабақ.
Тақтада ілінген көрнекіліктер арқылы сабақ түсіндіріледі.
1.Өмірі туралы мәлімет. Халықтың мұң-мүддесін қорғаған,қазақ халқының бақытты болашағын армандаған бұқарашыл бағыттағы Абай,Махамбет,Сүйінбай,Шернияз секілді ақындар мектебінің ірі өкілдерінің бірі – жыр алыбы Жамбыл.
Жамбыл өмірімен де,шығармашылығымен екі ғасырды молынан тұтастыра қаусырып жатқан ұлы тұлға!
Қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы 1846 жылы ақпан айында Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының бөктерінде дүниеге келген...
2.Шығармашылығы. Жамбыл шығармашылығын төрт топқа бөліп қарауға болады.Өзі кедейлікті көп көрген ақын алдымен байларды,халықтың қолы жете алмаған байлықты сынайды.Ондай көріністер «Сәт сайланарда», «Мәңке», «Шалтабайға» т.б. өлеңдерінде жиі кездеседі.
Малы көп бай жылайды қар жауғанда,
Бәрін тастар ниеті малға ауғанда.
Жерден алтын тапқандай кедейлер жүр,
Әйелі шелек толы сүт сауғанда.
Тағы бір өлең-жырлары соғыста жүрген майдангерлерге қуат беріп,ерлікке үндейді.
3.Айтыстың асқан шебері. Жамбылдың даңқы алдымен айтыс өнері арқылы шыққан.Өз тұсында небір бұлбұл,небір дүлдүл ақындармен айтысып тізе бүктірген.Алғашқы айтыстары ойын-тойларда өтеді.Жамбыл жастықтың салтын сақтап,Айкүміс,Бұрым,Сара сияқты қыздармен айтысады:
Сыртың бір сұлу жан екен,
Сыпайы көзге көрінген.
Сыр мінезің бар екен,
Сөйлесуге ерінген.
Қамқа камзол киінген,
Қас қабағың керілген.
Жамбыл Құланаян Құлманбетпен 1881жылы,Сарбас ақынмен 1895 жылы,Досмағанбетпен 1902 жылы, Шашубаймен 1909 жылы айтысады.
Жамбылдың атақ-абройын аспандата көтерген айтысы – Құланаян Құлмамбетпен айтысы.Құлмамбет өз сөзі арқылы қарапайым халықты көнбістікке,кіріптарлыққа, бағыныштылыққа шақырып,ақындық өнерді байлықтан,барлықтан төмен қояды.
Жамбыл:
Адамдықты айт,ерлікті айт,батырлықты айт,
Ел бірлігін сақтаған татулықты айт.
Қарынбайдай сараңдар толып жатыр,
Оны мақтап әуре болмай үйіңе қайт- , дейді.Сөйтіп,Жамбыл айтыстарда аттың басын соны сонарға бұрып,елінің мәртебесін көтере,ел қорғаған азаматының атын атойлай,езілгендер мен жәбір шеккендерге ара түсе шырқайды,ел мүддесін қорғайды.
4.Іздену жұмыстары.
Оқулықтағы мәтін іштей оқылып әр топқа тапсырмалар беріледі.
І топ
Жамбылға ұстазы Сүйінбайдың айтқан сөзін тауып оқыңыз. «Балам,өз өлеңіңді шығар,бірақ оны жұрт жаттап алатын,ешкім ұмытпайтын өлең болсын.Шындықты айт,әділдікті жырла».
ІІ топ
1913 жылы Романовтар әулетінің үш жүз жылдық мерейтойына арнап айтқан «Өстепкеде» өлеңінен үзінді оқып,мағынасын таныстырыңыз.
Үйсін,Найман саңлағы, Желді күнгі қамыстай
Өстепкеде жиылдың. Жапырылып иілдің.
Елде жүрген егейлер, Келтіріңдер намысты,
Ұлық көрсең ұйлығып. Бек қорланып күйіндім.
Бай болыстардың,жағымпаздың мінезін сынау мақсатында айтылған.
ІІІ топ
Жамбыл мен Құлмамбеттің ақындар айтысына кіріскен қызулы шағын суреттеген жерді тауып оқыңыз.
Ақыры,міне,екі әйгілі ақын алқалы топтың алдында,үлкен тойдың қызба шағында батырлардай айқасып,палуандай шайқасып ұстаса кетеді,дүйім жұрттың бүйірін қыздырады.
Дәптермен жұмыс. Ақынның Құлмамбетке айтқан жауабын (1 шумақ) жазып,өлең ұйқасына талдау.
V. «Ой толғаныс»
Жаңа сабақты бектіту. «Зерттеу» жұмыстары.
1-тапсырма. Ақын мұрасының өрнек кестесін құрастырыңыз.Ақын мұрасының өміршеңдігі неде деп ойлайсыз?
2-тапсырма.Сүйінбай мен Жамбылдың қарым –қатынасын қалай бағалауға болады?(«бала Жамбылға бата» өлеңі мәнерленіп оқылады.)
Ұстаз бен шәкірт арасындағы сыйластық.Жамбыл ұстазы Сүйінбайдың өсиетін өмір бойы есінде сақтап,ұстазының есімін ардақ тұтумен өтеді.
3-тапсырма. Жамбыл айтыстарын қазіргі кездегі айтыстармен салыстыра сипаттаңыз.(Венн диаграммасы)
VI. Үйге тапсырма.
1.Ақын туралы көркем әдебиеттермен танысу.Әр айтысынан үзінді жаттау.
VII. Поэзия минуты.Әр оқушы өз шығармашылығынан өлең оқиды.
VIII. Топ бойынша бағаланып, көп ұпай жинаған топ «Жамбылдың шәкірттері» атанады.
ІІ. Жаңа сабақ
Ақын өміріне қатысты мағлұмат
беру.
Ж.Жабаевтың естелігінен: «Шу өзенінің бойымен
жүре берсеңіз Хан және Жамбыл деген 2 тауға кез боласыз. Менің әкем
Жабай бір кезде осы тауларда көшіп-қонып жүрген. Жамбыл тауының
етегінде, қақаған қатты боранды күні мен туыппын! Маған сол көне
Жамбыл тауының есімі ат болыпты. Бұл 1846 жылдың февраль (ақпан)
айы екен.
Жамбыл 35 жасында, яғни, 1881 жылдың күзінде Іле бойында өткен бір
үлкен жәрмеңкеде атақты ақын Құлманбетпен айтысып жеңіске жетеді.
«Айтыстың арыстаны» атанған Жамбыл өткір, уытты жырларымен қатар
кең тынысты ұзақ эпикалық туындылар шығарады. Халық эпосы мен
ертегілерінің және тарихи жырлардың дәстүрінде ақын «Өтеген батыр»,
«Сұраншы батыр» сынды белгілі поэмалар
туғызды.
«Топтастыру»
стратегиясы.
Ақынның
ақындық, тұлғалық бейнесін
жасау.
«Түсіну»
стратегиясы.
Дастанның бас
кейіпкері – Өтеген батыр туралы мағлұмат
беріледі.
Өтеген батыр
(1699-1773) – XVIII ғасырдың І жартысында жоңғар басқыншылығына
қарсы күрескен қазақ батыры. «1756 жыл шамасында Абылайдың Қытаймен
бейбіт болу саясатына қарсы шығып, Жиделібайсында 17 жыл жүріп
қайтыпты» деген аңыз да
бар.
Екі топтың
оқушылары дастанды оқып
түсіндіреді.
«Талдау»
стратегиясы.
Шығарманың
композициялық құрылымына талдау
жасау.
1) Оқиғаның
басталуы.
«Алып келсем
елімді
Жиделібайсын
жеріне
Қалмас еді -ау
арманым».
2) Оқиғаның
дамуы.
«Бір жайлы
қоныс іздеп он жеті
жыл
Ел-жұртын
аман-есен көрді
дейді».
3) Оқиғаның
шиеленісуі.
«Егер де
айтқаныма көнбесеңдер
Бұл жерді
ақырында алар орыс».
4) Оқиғаның
шарықтау шегі.
Елінің Өтеген
батырдың тілін
алмауы.
5) Оқиғаның
аяқталуы.
Өтеген батырдың
еліне өкпелі болып, Түркістанға
кетуі.
Картамен жұмыс
(Қазақстанның географиялық картасынан Жиделібайсын жерін оқушыларға
көрсету).
Ақмешіт
қаласының іргетасы Сырдың жағасындағы «Қамысты қаладан» басталған.
Ықылым заманаларға көз жіберсек, Жиделібайсын жері – осы
жер.
Әзілхан
Нұршайықов.
«Еркін жауап»
стратегиясы.
1) Батырдың
арманы не?
2) Батырдың
ренжіп, қапалануы
неліктен?
3) Шығарманың
басты идеясы не?
«Венн
диаграммасы».
Шығарманы оқып
таныстық, талдау жұмысын жасадық, сұрақтарға жауап бердік, енді
шығарманың салыстыру кезеңін жүзеге асырамыз. Яғни, 2 топ дастанды
Асан қайғының Жерұйықты іздеуімен
салыстырады.
Асан қайғы
Өтеген батыр
«Инсерт» әдісі
бойынша: «Не білдім?, Не білгім келеді?» деген сұрақтар негізінде
өз ойларың айтып, қағаз бетіне
түсіру.
Не білдім? Не
білгім келеді?
Тарихта аты
аңызға айналған Өтеген батыр болғанын, оның өмір сүрген заманда
халқы үшін не істегенін білдім. Өтегеннің тағы қандай ерлік
істегенін білгім
келеді.
Өтеген батырдың
халқы үшін бәрін істеуге дайын екенін білдім. Өтеген өкпелеп
Түркістанға кетіп қалғанда не істеді екен, соны білгім
келеді.
....................
.............................
«Бағалау
парағы» бойынша оқушылардың баға қорытындысын
шығару.
Қорытындылау.
Міне, балалар, бүгін біз Жамбыл ақынның «Өтеген батыр» дастанында
жырланған Өтегеннің халық үшін істеген игі істерімен таныстық.
Сендердің де келешекте осындай халық қамын ойлайтын ұрпағы
болуларыңа тілектеспін. Өйткені, сендер Қазақстанның болашақ жарқын
азаматтарысыңдар! Сөз соңы сарапшылар тобы «Қазақстанға»
беріледі.
Үйге
тапсырма:
1) «Өтеген
батыр» дастанын қайталап оқып
шығу;
2) А4 форматқа
Өтеген батырға хат жазып келу.
Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаевтың «Өтеген
батыр» дастанындағы батырдың
бейнесі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Жырдан батырдың бейнесін тауып талдау жасату, «Өтеген
батыр» дастанының мазмұнын, идеясын ұғындыру.
Дамытушылық: Өлеңмен жазылған шығармаларды оқып, талдай білуге, ой
өрістерін дамыта отырып, өздіктерінен қорытынды жасап, пікір
айтуға, сөйлей білуге машықтандыру.
Тәрбиелік: Елін, жерін сүюге, өзіндік пікірлерін ашық айта білуге,
бір-бірінің пікірін тыңдауға, жұмыстарына баға беруге
тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:аралас
Сабақтың типі: білімді бекіту,жүйелеу.
Көрнекілігі: сұрақтар,жыр,тапсырмалар т.б
Пәнаралық байланыс: тарих, география.
Сабақтың барысы.
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Сәлемдесу.Оқушыларды түгендеп, сабаққа дайындығын тексеру. Топтарға
бөлу Ітоп:Ақындар ІІ топ:Зерттеушілер ІІІ топ:Білімділер
Тәлім сәті:
Әрбір адам? Туысым, досым, жұрағат
Әрбір сабақ? Үйрену, ұғу, ұлағат
Әрбір ісің? Тірлік, тірек, адамдық
Әрбір сөзің? Шындық, бірлік, адалдық
Үй тапсырмасын сұрау.
Ұяшықтарға жасырылған сұрақтар арқылы үй тапсырмасын жинақтау
1.Оң жақтаға «10» - Ж.Жабаев қай жылы қай жерде дүниеге келген?
(1846)
2.Оң жақтағы «20»- Жетісу ақындарының ішінде кімнен бата алған?
(Сүйінбай)
3.Оң жақтаға «30» - Соғыста қайтыс болған ұлының аты кім?
(Алғадай)
4.Оң жақтаға «40» - Қай жылы Жамбылға мемелекеттік сыйлық берілді?
(1941)
5.Сол жақтаға «10» - 1916 жылғы ұлт азаттық көтеріліске арнап
жазған өлеңдерін ата (Зілді бұйрық,Патша әмірі тарылды)
6.Сол жақтағы «20»- «Ленинградтық өренім» өлеңінің бір шумағын
жатқа айт
7.Сол жақтаға «30» - 1936 жылы Правда газетінде жарияланған өлеңін
ата (Туған елім)
8.Сол жақтаға «40» - Ж.Жабаевтың эпикалық туындыларын ата ( Өтеген
батыр,Сұраншы батыр)
9.Сол жақтағы «50» - Ж.Жабаевтың өлеңдерін ата
10. Оң жақтағы «50»- 35 жасында 1881 жылдың күзінде Іле бойындағы
үлкен жәрмеңкеде Жамбыл атақты ақынмен айтысып жеңіске жетіпті осы
ақынды ата (Құлманбет)
ІІ. Жаңа сабақ
І топ Ақындар жырдан үзіндіні жатқа айтады. Бір шумақ өлең
құрастырады
ІІ топ: Зерттеушілер жырдан жер, су атауларын тауып оқу картадан
көрсету (Картамен жұмыс: Қазақстанның географиялық картасынан
Жиделібайсын жерін оқушыларға көрсету). Ақмешіт қаласының іргетасы
Сырдың жағасындағы «Қамысты қаладан» басталған. Ықылым заманаларға
көз жіберсек, Жиделібайсын жері – осы жер.
ІІІ топ: Білімділер «Талдау» стратегиясы.
Жырдан Өтеген батырдың бейнесін тауып оқу,Өлең құрылысына (бір
шумақ) талдау жасау
Шығарманың композициялық құрылымына талдау жасау.
1) Оқиғаның басталуы.
«Алып келсем елімді
Жиделібайсын жеріне
Қалмас еді -ау арманым».
2) Оқиғаның дамуы.
«Бір жайлы қоныс іздеп он жеті жыл
Ел-жұртын аман-есен көрді дейді».
3) Оқиғаның шиеленісуі.
«Егер де айтқаныма көнбесеңдер
Бұл жерді ақырында алар орыс».
4) Оқиғаның шарықтау шегі.
Елінің Өтеген батырдың тілін алмауы.
5) Оқиғаның аяқталуы.
Өтеген батырдың еліне өкпелі болып, Түркістанға кетуі.
«Инсерт» әдісі бойынша: «Не білдім?, Не білгім келеді?» деген
сұрақтар негізінде өз ойларың айтып, дәптер бетіне
түсіру.
Не білдім? Не білгім келеді?
Тарихта аты аңызға айналған Өтеген батыр болғанын, оның өмір сүрген
заманда халқы үшін не істегенін білдім. Өтегеннің тағы қандай ерлік
істегенін білгім келеді.
Өтеген батырдың халқы үшін бәрін істеуге дайын екенін білдім.
Өтеген өкпелеп Түркістанға кетіп қалғанда не істеді екен, соны
білгім келеді.
«Еркін жауап» стратегиясы.
1) Батырдың арманы не?
2) Батырдың ренжіп, қапалануы неліктен?
3) Шығарманың басты идеясы не?
«Бағалау парағы» бойынша оқушылардың баға қорытындысын
шығару.
Үйге тапсырма:
«Өтеген батыр» дастанын қайталап оқып шығу
-
Күні: 17-03-2014,
.Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев
ІІ.Сабақтың мақсаты: оқушылардың Жамбыл Жабаевтың өмірі мен шы-
ғармашылығынан алған білімдерін тексеру, білім
деңгейін көтеру.
ІІІ.Сабақтың міндеттері:
а) Білімділік: оқушыларды іздендіре отырып, ақын
туралы білімдерін кеңейту, толықтыру.
ә) Дамытушылық: оқушылардың ауызекі сөйлеу
тілдерін дамыту, сөз қорын байыту, есте сақтау қабі-
леттерін дамыту.
б) Тәрбиелік: оқушылардың ақынға деген сыйлас-
тық, құрмет сезімдерін тәрбиелеу, әдебиетке деген
қызығушылықтарын ояту.
ІІІ.Сабақтың түрі: дәстүрлі емес сабақ ( «ХХІ ғасыр көшбасшысы»
ин-
теллектуалдық ойыны)
ІV.Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,пікірталас,тест
V.Сабақтың көрнекілігі: интерактивтік тақта, ақын портреті,
презентация
VІ.Пәнаралық байланыс: математика, орыс тілі, ән-күй, тарих,
жағрапия
VІІ.Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру
• Сәлемдесу;
• Сынып оқушыларын екі топқа бөлу;
• Оқушылардың назарын сабаққа аудару.
ІІ. Жаңа сабақ
1. Сабақтың тақырыбы,мақсаты,барысымен таныстыру.
2. — Бүгінгі ХХI ғасыр көшбасшысы зияткерлік сайысын
бастаймыз.Сен-дерге үй тапсырмасына Жамбыл Жабаевтың өмірі мен
шығармашылығы бойынша дайындалып келу берілген болатын.
Жабаев Жамбыл (1846-1945) – қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы,
өлең сөздің дүлдүлі, жырау, жыршы.
Жамбыл — әрі эпик, әрі айтыс ақыны; абыз жырау әрі жауынгер жыршы.
Ол шын мағынасындағы биік парасатты өнерпаз, азаматтық саяси
поэзия-ны қалыптастырушы. Жамбылдың ұлылығы оның тек ақындық
шеберлігі-мен ғана емес, сонымен бірге халық поэзиясының бұтақ
жайған жаңа бір бәйтерегі болуымен, басқаша айтқанда , халық
ақындарының жасампаздық рухтағы жаңа ұлы көшін бастаған даралығымен
де өлшенеді. Оның сөздері ұранға айналып, өзі халық поэзиясының
атасы аталды. Ол жыраулардың байтақ эпикалық дәстүрін, қазақ сөз
өнеріндегі ғажайып импровизациялық үрдісті бүтіндей жаңа арнаға
бұрып, оған жаңа мазмұн дарытты. Жам-был – ізгілік жолындағы
азатшыл азаматты нәсіліне, ұлтына бөлмеген шын мәніндегі
интернационалист ақын. «Жамбыл жырлары теңіз түбінде ша-шылып
жатқан маржан секілді. Оны жинап алып халқының қолына беру – біздің
әрқайсымыздың азаматтық борышымыз» — деген еді Сәкен Сейфул-лин.
Жамбыл — жырдың толассыз бұлағы, өшпес өнегесі, тозбайтын асылы. Ол
жасампаз ұрпақпен сырласындай, қимасындай мәңгі бірге жасай
береді.
Жамбылдың өмірі мен шығармашылығын терең білу үшін бүгінгі зият-
керлік сайысымызды ұйымдастырып отырмыз.
Ойынның шартымен таныстыру . Ортақ сегіз сұрақ
қойылады, бірінші болып текшені көтерген топ жауап береді. Дұрыс
жауап 10 ұпаймен ба-ғаланады.
1. Жамбыл Жабаев қай жерде дүниеге келген?
(Жамбыл Жабаев Жамбыл облысы, Мойынқұм ауданында Жамбыл,
Хантау деп аталатын тауларының баурайында туған)
2. Жамбыл Жабаев қай жылы дүниеге келген?
(Жамбыл Жабаев 1846 жылы дүниеге келген )
3. Жамбылға қай ақын бата берген?
(Жамбыл Сүйінбайдан бата алған)
4. Жамбыл кімдермен айтысқа түскен?
(Құлмамбет, Айкүміс, Бақтыбай, Сары, Досмағамбет, Шашубай )
5. Жамбылдың қандай поэмалары бар?
(«Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» )
6. Жамбылдың 1941 жылы Ленинград жау қоршауында қалған кезде
шығарған өлеңін атаңдар.
(“Ленинградтық өренім” )
7. Жамбылдың анасының атын атаңдар
(Ұлдан)
8. Жамбылдың “Туған өлкем” өлеңі орыс тілінде қай газетте жарық
көр-ді?
(“Правда” )
Екі
топқа да бірдей тапсырмалар беріледі. Бірінші болып текшені
көтер-ген топ жауап береді. Дұрыс жауапқа 20 ұпай беріледі.
“Шағым” өлеңіндегі молда бейнесіне талдау
жасаңдар.
“Өстепкеде” өлеңінде ақын адамдардың қандай мінездерін сынап
тұр?Өлеңнен мысал келтіріп,
дәлелдеңдер.
Қазақстанда 1916 жылы қандай тарихи оқиға
болды?
Жамбыл өлеңдерінен аллитерацияларды
табыңдар.
Топ
ойыншылары ұяшықтардағы пән мұғалімдерін таңдайды,тест тү-
рінде берілген сұрақтарға жауап береді. Ұяшықтардың сұрақтары шығып
отырады. Әр дұрыс жауапқа 20 ұпай
беріледі.
Жамбылдың Ұлы Отан соғысы кезінде қайтыс болған
ұлы
A. Жапа
B. Алғадай
C. Әбдірахман
D. Құлмамбет
Жамбылдың ақындық атағы кіммен айтысқаннан кейін
шығады?
A. Айкүміспен
B. Шашубаймен
C. Бөлтірікпен
D. Құлмамбетпен
Жамбылдың 1916 жылғы оқиғаға байланысты жазған
өлеңін табыңдар.
A. “Менің өмірім”
B. “Зілді бұйрық”
C. “Туысқан ел”
D. “Өстепкеде”
Жамбыл қай дастанды жатқа жырлаған?
A. “Ләйлі-Мәжнүн”
B. “Қыз Жібек”
C. “Ер Тарғын”
D. “Толағай”
Ұпайы көп топ ұяшықтықтағы керекті пәнді
таңдап,сұраққа жауап береді. Дұрыс жауап бере алмаса, келесі топ
жауап беруге болады. Ұяшық-тан таңдаған сұрақтар экранда үлкен
болып көрсетіліп тұрады. Әр дұрыс
жауапқа 10 ұпай беріледі.
Экранға Жамбыл Жабаевтың өлеңдерінен үзінділер
шығып отырады. Әр өлеңіндегі көп нүктенің орнына тиісті сөздерді
тауып айту керек. Ол сөзді үш тілде айту жүктеледі. Үш тілде дұрыс
айтқан топқа 30 ұпай беріледі. Егер екі тілде айтса, 20 ұпай, бір
тілде 10 ұпай беріледі. Ұпайы көп топ бас-тайды.
Жапаның ұлы _______боп
-Жақсы іспетті,-дер,әке.
Ағайынды еңіретті
__________ жасына қарамай…
Жан қысылса белгілі,
Табылмайсың жарқын______
Жасауыл_______тінітпек
Қылыштары жарқылдап
Қайтіп ________ береді?
Айтқаны ішке қонбаған
Топ ойыншылары ұяшықты таңдап, берілген сұрақтарға 1 минут ішінде жауап береді.Әр дұрыс жауапқа 10 ұпай беріледі.
-
“Күлтегін” ескерткіші қай жерден табылған?
-
“Музыканың үлкен кітабы” зерттеуінің авторы кім?
3.Абылай ханның кеңесшісі болған жырау?
4.Шоқанның шын аты.
5.Абай қай облыста дүниеге келген? -
“Бандыны қуған Хамит” әңгімесінің авторы кім?
-
“Құдатғу” білік дастанының авторы кім?
-
Абайдың шын аты.
-
Ы.Алтынсарин алғашқы мектепті қай қалада ашты?
-
Абайдың неше қара сөзі бар?
-
Араб алфавиті негізінде жаңа жазуды жасаған кім?
-
“Шұғаның белгісі” повесіндегі Шұғаның сүйіктісінің аты кім?
Топ
жетекшілерінің сайысы. Бұл кезеңде топ жетекшілері берілген
ақын-жазушылардың кімдер екенін тауып айту керек. Дұрыс әр дұрыс
жа-уапқа 10 ұпай беріледі.
І топқа
ІІ топқа
Соңғы шешу кезеңде топ мүшелері бірлесе отырып тақырып бойынша өз ойларын ортаға салады.
ІІІ. Қорытындылау
Әр топтың ұпай санын санап, жеңіске жеткен топты анықтау. Мадақтау,
марапаттау.
ІV. Бағалау
Топ жетекшілері сайысқа қатысқан топ мүшелеріне тиісті бағаларын
қоя-ды.
V. Үйге тапсырма
Жамбыл Жабаевтың кез келген бір өлеңін жаттау.
Ақпаратпен бөлісу:
шағым қалдыра аласыз













