М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті

Филология факультеті

Қазақ тілі мен әдебиеті білім беру бағдарламасы

ҚТӘ-11(3) тобының студенті

Мұратханова Жамалай Мерекеқызы

БАЯНДАМА

Дарынды оқушымен жұмыс жасаудың тиімді жолдары

Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаты – әрбір оқушының жеке қабілеттерін ашу, оның әлеуетін толықтай дамыту. Бірақ әр бала бірдей деңгейде емес, және кейбір оқушылар ерекше дарындылықпен ерекшеленеді. Дарынды оқушыларды тану, олармен тиімді жұмыс жасау – мектеп мұғалімінің ең маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Бұл процесс тек қана білім беру емес, сонымен қатар жеке тұлғаның дамуына қолдау көрсету, шығармашылық қабілетін арттыру, өзін-өзі танып, өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруға бағыттау болып табылады. Дарынды оқушымен жұмыс жасаудың тиімді жолдарын қарастыру үшін алдымен дарындылықтың анықтамасын түсініп алу қажет.

Дарындылық дегеніміз не?

Дарындылық – адамның ерекше қабілеттері мен таланттарының көрінуі, белгілі бір салада жоғары нәтижелерге жету үшін табиғи бейімділігі мен икемділігі. Дарынды оқушыларда ерекше ойлау қабілеті, тез меңгеру, терең білімге қызығушылық, жаңашылдыққа ұмтылу сияқты сипаттамалар болады. Мұндай балалар тез оқып, ойлану барысында стандартты шешімдерден тыс, өзіндік жолдар іздейді. Олардың дарындылығы жоғары болғандықтан, оларды дұрыс бағыттау мен дамыту қажет.

Дарынды оқушыларды тану және анықтау

Дарынды оқушыларды тану – бұл бір күндік жұмыс емес. Олар тек жақсы бағаларды алумен емес, шығармашылық қабілеттері, қызығушылықтары мен өзіндік пікірлері арқылы ерекшеленеді. Мұғалім дарынды баланы тану үшін сабақ барысында оның сұрақ қою, жауап беру, шығармашылық тапсырмаларға қатысу, мәселелерді шешу тәсілдерін бақылауы керек. Дарынды оқушының әдеттегі оқушыдан айырмашылығы оның бір мәселені бірнеше қырынан қарауы, оңай шешімдермен шектелмей, терең талдауға бейімділігімен анықталады.

Дарынды оқушымен тиімді жұмыс жүргізудің негізгі жолдары

1. Шығармашылық тапсырмалар мен жобалар

Дарынды оқушыларға шығармашылық тапсырмалар мен жобалар беру – олардың қабілеттерін ашудың ең тиімді әдісі. Бұл жұмыстар оқушының ойлау дағдыларын дамытып, оларды жаңа мәселелерді шешуге бағыттайды. Жобалық жұмыстар оқушылардың зерттеу дағдыларын дамытады, олар өз бетімен ақпарат жинап, талдау жасап, оны нақты нәтижелермен бекітуді үйренеді. Мұндай жұмыстар сондай-ақ, олардың өзіне деген сенімін арттырып, жауапкершілікті сезінуге септігін тигізеді.

2. Саралап оқыту

Саралап оқыту әдісі дарынды оқушының жеке қажеттіліктері мен деңгейіне сай келетін тапсырмаларды ұсынуды қамтиды. Бұл әдіс арқылы оқушының қабілеттері толық ашылып, ол өз қарқынымен білім алады. Мысалы, бір тапсырма бәріне ортақ болғанымен, дарынды оқушыға оны тереңдетіп орындау мүмкіндігін беру керек. Осылайша, әр оқушының деңгейі ескеріліп, жеке білім алу траекториясы қалыптасады.

3. Пікірталастар мен дебаттар

Дарынды оқушыларды оқытуда пікірталас пен дебат әдістерін қолдану маңызды. Бұл әдіс оқушылардың сыни ойлау қабілетін дамытады, оларды өз пікірін ашық және дәлелді түрде білдіруге үйретеді. Мұндай жұмыстар оқушылардың логикалық ойлауын қалыптастырады, әрі оларды әртүрлі көзқарастарды тыңдай білуге және өз көзқарастарын қорғауға ынталандырады.

4. Тәлімгерлік және менторлық

Тәлімгерлік пен менторлық әдістері дарынды оқушының көшбасшылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл тәсілдер арқылы оқушыға оның деңгейіне сәйкес, қажетті көмек көрсетіледі. Ментор оқушыға білім беріп қана қоймай, оның даму жолында жол көрсетуші ретінде жұмыс істейді. Мұндай қарым-қатынас оқушының өз бетімен шешім қабылдау дағдыларын дамытып, оған кәсіби тұрғыдан көмек көрсетеді.

5. Қосымша білім беру және конкурстар

Дарынды оқушыларды әртүрлі конкурстар мен олимпиадаларға тарту арқылы олардың білімі мен дағдыларын одан әрі дамытуға болады. Мұндай шаралар оқушыларды тек теориялық біліммен ғана емес, практикалық дағдылармен де қаруландырады. Оқушылар олимпиадаларға қатысу барысында жоғары мақсаттарға ұмтылып, өздерінің шығармашылық және танымдық қабілеттерін дамытады.

6. Психологиялық қолдау

Дарынды оқушылар көбінесе өздері жоғары талаптар қойып, көп жағдайда басқалармен салыстырғанда өзін оқшауланған сезінуі мүмкін. Сондықтан мұғалімнің рөлі тек білім беру ғана емес, психологиялық қолдау көрсету де маңызды. Мұғалімдер оқушылармен жеке әңгімелесіп, олардың ішкі дүниесін тыңдай отырып, қиындықтарымен бөлісуге мүмкіндік жасау керек. Бұл оқушының әлеуметтік бейімделуін жеңілдетеді.

7. Көшбасшылық қабілеттерін дамыту

Дарынды оқушылардың көшбасшылық қабілеттерін дамыту – олардың болашақтағы жетістіктерінің кепілі. Мұғалімдер оқушыларға жауапкершілік жүктеп, топ жұмыстарын ұйымдастыру арқылы олардың көшбасшы ретінде қалыптасуына ықпал ете алады. Жұмыс істеу барысында оқушылар бір-бірімен пікір алмасып, топтық шешімдер қабылдауға дағдыланады, бұл олардың лидерлік қабілеттерін шыңдайды.

Қорытынды

Дарынды оқушылармен жұмыс жасау – бұл арнайы дайындықты, шеберлікті және мұғалімнің жеке әдіс-тәсілдерін талап ететін үдеріс. Дарынды балалардың потенциалын толық ашу үшін саралап оқыту, шығармашылық тапсырмалар мен жобалар, психологиялық қолдау, көшбасшылық қабілеттерін дамыту және пікірталас сияқты әдістер тиімді болып табылады. Мұғалімнің басты мақсаты — дарынды баланы тек біліммен қамтамасыз ету ғана емес, оның тұлғалық және шығармашылық тұрғыдан дамуына жол ашу. Тек сол жағдайда ғана әрбір дарынды оқушы өзінің мүмкіндіктерін толығымен жүзеге асырып, қоғамда өз орнын таба алады.