Атырау қаласы

№33 Қасым Қайенов атындағы орта мектеп

Дене шынықтыру пәнінің мұғалімі

Бисешова Альбина Саламатқызы

ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҒЫНДА

ҚОЗҒАЛЫС ОЙЫНДАРЫН ӨТКІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ

Дене шынықтыру сабағында қозғалыс ойындары – балалардың дене шынықтыру дағдыларын қалыптастыру, қозғалыс қабілеттерін дамыту, әрі психологиялық жағдайын жақсартуға арналған маңызды құрал. Қозғалыс ойындары оқу процесінің ажырамас бөлігі болып табылады, себебі олар балалардың дене белсенділігін арттырып қана қоймай, топтық ынтымақтастықты, тәртіптілік пен жауапкершілікті қалыптастыруға ықпал етеді. Ойындар дене тәрбиесінің ең тиімді әдістерінің бірі болып саналады, өйткені олар жас ерекшеліктеріне қарай жүйелі түрде ұйымдастырылып, балаларға оңай түсінікті әрі қызықты болады.

Қозғалыс ойындарының негізгі мақсаты – балалардың дене тәрбиесін оңай әрі тиімді түрде дамыту. Ойын барысында балалардың дене қозғалыстарын дұрыс орындау, әртүрлі жаттығулар мен тапсырмаларды орындау дағдыларын жетілдіру қарастырылады. Сонымен қатар, ойындардың психологиялық аспектілері де маңызды. Олар балалардың өзара қарым-қатынастарын нығайтып, топ ішінде тәртіп пен ұйымшылдықты қалыптастырады.

Қозғалыс ойындарының негізгі міндеттері:

1. Дене күшін дамыту: Қозғалыс ойындары арқылы балалардың дене белсенділігі мен төзімділігін арттыру.

2. Координация мен икемділікті арттыру: Әртүрлі жаттығулар мен ойындар арқылы балалардың қимыл-қозғалыс үйлесімін жақсарту.

3. Топтық жұмыс дағдыларын дамыту: Ойындар балалардың бір-бірімен ынтымақтасып жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізеді.

4. Тұлғалық қасиеттерді қалыптастыру: Жауапкершілік, тәртіп, командада жұмыс істеу қабілеттерін дамыту.

Қозғалыс ойындарының түрлері

Қозғалыс ойындары әртүрлі жас ерекшеліктеріне және сабақтың мақсаттарына байланысты бөлінеді. Оларды шартты түрде бірнеше топқа бөлуге болады.

1.Жалпы дамытушы ойындар

Бұл ойындар балалардың негізгі қимыл-қозғалыс дағдыларын дамытуға бағытталған. Мысалы, жүгіру, секіру, еңбектеу, домалау сияқты элементтерден тұратын ойындар балалардың жалпы физикалық дамуына оң әсер етеді. Олардың басты мақсаты – балалардың қозғалыс белсенділігін арттыру.

2.Сапалы ойындар

Бұл ойындар балалардың көзқарасы мен дене қалпының дұрыс болуын талап етеді. Мұндай ойындарда тапсырмалардың орындалуы белгілі бір деңгейдегі дұрыстықты қажет етеді. Мысалы, «Кім жылдам» ойынында балалар белгіленген қашықтыққа нақты әрі дұрыс жүгіруге тырысады.

3. Қимыл-қозғалыс ойындары

Бұл түрдегі ойындарда балаларға бір немесе бірнеше элементтерді орындау ұсынылады, мысалы, допты лақтыру, қабылдау, аулақ болу, бұрылу, секіру және т.б. Мұндай ойындар балалардың үйлесімділік, шапшаңдық және икемділік қабілеттерін дамытады.

4. Топтық ойындар

Бұл ойындар топпен ойнауға арналған. Мысалы, «Футбол», «Баскетбол» немесе «Тас лақтыру» ойындары балаларды бірлескен әрекетке жұмылдырады, олардың командалық жұмыс дағдыларын дамытады. Бұл ойындар ұжымдық тәртіпті қалыптастырып, балаларды ынтымақтастыққа үйретеді.

Қозғалыс ойындарын өткізу әдістемесі

Қозғалыс ойындарын тиімді ұйымдастыру үшін бірнеше әдістемелік ережелерді сақтау қажет.

1. Ойынның мақсатын анықтау .Ойынның әрбір кезеңі нақты мақсатқа бағытталуы керек. Оқу жоспарына сәйкес, ойынның негізгі мақсаты анықталып, балаларға оны қалай дұрыс орындау керектігін түсіндіру қажет. Мысалы, ойын арқылы балалардың қимыл-қозғалыс дағдыларын дамыту, шыдамдылық пен жеңіске деген құлшынысын арттыру мақсатында арнайы тапсырмалар беріледі.

2. Ойынның құрылымын жоспарлау

Қозғалыс ойындарын ұйымдастыру алдында олардың құрылымын анықтап алған жөн. Ойынның барысында балалардың қауіпсіздігіне көңіл бөлу керек. Алдымен балалардың денсаулығына ешқандай қауіп төндірмейтін ойын түрін таңдап, оның өткізілу тәртібін жоспарлау қажет. Ойындарда балаларды әртүрлі қимылдарға үйрететін тапсырмалар болуы тиіс.

3.Тапсырмаларды әрқашан кезең-кезеңімен қою

Әр ойын өз кезеңдеріне сәйкес ұйымдастырылған болуы керек. Алғашқы кезеңде балаларды жалпы жаттығулар арқылы қыздыру, содан кейін ойынның негізгі бөлімі мен қорытынды кезеңде балалардың белсенділігін арттыру. Әр тапсырма өз уақыты мен көлеміне қарай қойылуы тиіс.

4. Ойын шарттарының қарапайымдылығы

Балаларға ойынның шарттары мен ережелерін түсіндіру барысында қарапайым тілмен жеткізу қажет. Балалар бұл шарттарды тез әрі дұрыс қабылдай алатындай болуы керек. Ойынның мақсатын дұрыс түсінген жағдайда, олар ойынға бар ынтасымен қатысады.

5. Балалардың жеке ерекшеліктерін ескеру

Ойынның барысында әрбір баланың жеке қасиеттері мен қабілеттерін ескеру маңызды. Жас ерекшеліктері мен физикалық дайындық деңгейіне байланысты тапсырмаларды бейімдеу қажет. Мысалы, бір баланың жылдамдығы жоғары болса, оған қиынырақ тапсырма беруге болады.

6. Қорытынды және талдау

Ойын аяқталған соң, оның қорытындысын шығару және балалармен бірге талдау жүргізу маңызды. Ойын барысында балалардың не үйренгені, қандай қателіктер жібергені туралы қысқаша әңгіме жүргізу олардың өзін-өзі бағалауын дамытуға көмектеседі. Бұл кезеңде оқушылар өздері жасаған жұмыстарға сыни көзбен қарап, тәжірибе алады.

Қозғалыс ойындарының балаларға әсері

Қозғалыс ойындары балалардың дене дамуына, ақыл-ой және эмоциялық жағынан қалыптасуына ықпал етеді. Олар:1. Дене дамуы: Қозғалыс ойындары балалардың дене күшін, төзімділігін, икемділігін және үйлесімділігін арттырады.2. Психикалық дамуы: Ойын барысында балалардың танымдық қабілеттері де жетіледі. Олар тапсырмаларды орындау арқылы өздерінің ақыл-ойы мен стратегиялық ойлау қабілетін дамытады.

3. Әлеуметтік дағдылар: Ойындар балаларды бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, топтық жұмысты ұйымдастыруға үйретеді. Бұл олардың әлеуметтік дағдыларын дамытады.

Қозғалыс ойындарын өткізу кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау өте маңызды, себебі балалар мен қатысушылар жарақат алуы мүмкін. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін келесі ережелерді сақтау қажет:

1. Қатысушылардың жас ерекшеліктерін ескеру: Ойындар балалардың жас ерекшеліктеріне, физикалық мүмкіндіктеріне сәйкес болуы тиіс. Ауыр немесе қауіпті ойындардан аулақ болыңыз.

2. Жабдықтардың қауіпсіздігі: Ойынға пайдаланылатын жабдықтар (мысалы, доптар, тіректер, торлар) қауіпсіз және жарамды болуы тиіс. Жиі тексеріп, ақаусыз болғанын қамтамасыз ету керек.

3. Жердің қауіпсіздігі: Ойын алаңының беті тегіс, қоқыстан, тас-кірпіштен, басқа да жарақатқа әкелетін заттардан таза болуы қажет. Жер ылғалданған немесе тайғақ болса, ойындарды өткізбеу керек.

4. Жарақат алу мүмкіндігіне қарсы алдын алу: Қатысушыларға қорғаныс құралдарын (мысалы, шлем, тізе және локоть қорғаныштары) қолдануды ұсыну қажет.

5. Жылы киім мен аяқ киім: Қатысушыларға ыңғайлы, қауіпсіз аяқ киім киюін және ауа райына сай киім таңдауды ескерту керек.

6.Құлақтандыру және нұсқаулық: Ойын алдында барлық қатысушыларға қауіпсіздік ережелері түсіндіріліп, ойынның жүріс-тұрысы туралы нұсқаулық берілуі тиіс.

7.Құтқару құралдары мен медициналық көмек: Құтқару құралдары мен алғашқы медициналық көмек көрсету құралдарының қолжетімді болуы қажет. Ойын барысында жауапты тұлға медициналық көмек көрсетуге дайын болуы керек.

8.Көз алдында ұстап тұру: Балаларды және ойынға қатысушыларды бақылау қажет. Қауіпті жағдайлар туындаған жағдайда дереу араласу керек.

9. Ойынның уақытын бақылау: Ойын уақытын ұзақ әрі шаршатқанша өткізбей, үзілістер жасап, қатысушылардың денсаулығын сақтау маңызды.

Дене шынықтыру сабағында қозғалыс ойындарын өткізу балалардың дене, ақыл-ой және әлеуметтік дамуында маңызды рөл атқарады. Бұл ойындар балалардың денсаулығын нығайтып қана қоймай, олардың өзін-өзі тану, ынтымақтастық, жауапкершілік сияқты тұлғалық қасиеттерін де қалыптастырады. Қозғалыс ойындарының дұрыс ұйымдастырылуы балалардың қызығушылығын арттырып, дене тәрбиесі сабағының тиімділігін жоғарылатады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Гоголь, И. П. (2006). Дене шынықтыру және спорттағы қауіпсіздік негіздері. Алматы: "Қазақ университеті" баспасы.

2. Жүнісова, С. А. (2010). Балалар дене тәрбиесі мен ойындар. Алматы: "Мектеп" баспасы.

3. Каменский, В. И. (2011). Оқу процесіндегі қауіпсіздік пен дене шынықтыру. Мәскеу: "Физкультура и спорт" баспасы.

4. Қасымов, М. К. (2012). Дене шынықтыру және спортты ұйымдастырудың қауіпсіздік ережелері. Астана: "Елорда" баспасы.

5. Сайранов, Ж. Қ. (2018). Спорттық жарақаттар және олардан сақтану шаралары. Алматы: "Рауан" баспасы.

6. Сүлейменова, М. Т. (2019). Қозғалыс ойындары мен дене тәрбиесінің әдістемесі. Алматы: "Қаржы-Қаражат" баспасы.