Дыбыс айтуды түзету жұмысындағы артикуляциялық

жаттығулардың ролі.

Сөйлеу тілі тек адамға ғана тән ең манызды психикалық процесс қарым-қатынас қызметінің негізі болып табылады. «Тілі байдың-ойы бай» дегеңдей тіл оймен, ойлаумен тікелей байланысты. Адам ойын тіл арқылы жеткізеді, жүзеге асырады. Тіл-тек қарым-қатынас құралы ғана емес ол-ойлау, қабылдау, елестеу, есте сақтау қабілеттерін дамытатын, білім алуға дағдыларды арттыруға мүмкіншілік беретін құрал. Бала тілінің дамуы оның қоғамда тәрбиеленуі арқылы қалыптасады.Сондықтан балалардың тілін дамыту, дұрыс сөйлеуге үйрету баланың сәби шағынан бастап біртіндеп жүзеге асады.Қалыпты жағдайда 2-3жастағы баланың дамуы процесі белсенді және енжар, сөздік қор даму үстінде болады.Ал4 жастағы баланың сөздік қорында зат есім,етістік, сын есім, тәуелділік, жіктік жалғауларынпайдалану қалыптасады.3-4 жастағы балалар көп білуге тырысады және көп сұрақтар береді.Үлкен адамдардың оларға қайтарған жауабы есебінен,олардың ойлау қабілеті дамиды,сөздік қоры молаяды.6жастағы балалардың 90% дыбыстарды дұрыс айтуы тиіс. Дегенмен кейбір балалардың сөз ішіндегі кейбір дыбыстардың айтылуы артикуляциясын дұрыс қолдана білмейтіні, де кездеседі.Ондай балалардың көпшілігі р,л,с,з,ш,ж дыбыстарын алмастырып айтатыны байқалады.Қатаң,ұян, үнді дыбыстарын айтуда қиналады. Баланың сөйлеу тілін дамыту арнайы сабақтар арқылы іске асады, Түзету жұмысының мақсаты мен міндетіне байланысты төмендегідей кезеңдерге бөлу тиімді:

-Дайындық кезеңі;

-Дыбысты қою кезеңі;

-Дыбысты дұрыс айтуға машықтандыру кезеңі;

-Дыбысты ұқсас дыбыстардан ажырату кезеңі.

Бұл кезеңдер өз реттілігі бойынша бір-бірімен жалғасып кетеді. Нақты тоқталатын кезең ол- дайындық кезеңі.

Бұл кезеңнің негізгі мақсаттары; түзету жұмысына баланы ынталандыру, артикуляцияны дұрыс қалыптастыру, тапсырмаларды дұрыс орындауға үйрету, сөйлеу кезінде дұрыс тыныс алуын қалыптастыру, ұсақ моторикасын дамыту, зейінін, есте сақтау, ойлау қабілеттерін дамыту жатады. Артикуляциялық аппараттың қимыл-қозғалысын дұрыс қалыптастыру үшін арнайы жаттығулар қолданылады. Артикуляциялық жаттығуға арналған жаттығуларды қалай болса солай орындауға болмайды. Қойылатын дыбысқа байланысты жаттығулар таңдап алынады және ерін, тіл қимылдарын,қалпын дағдыландыруға бағытталады. Балалардың есінде тез сақталуы үшін және қызықты болуы үшін жаттығулар әр түрлі атпен аталады.

Артикуляциялық жаттығулар

Тәтті тосап. Күлеміз, ауызды ашамыз. Жалпақ тілмен жоғары және астыңғы ерінді ерінді жалаймыз.

Кесе. Ауызды кең ашып, жалпақ тілді жоғары тіске қарай көтеріп, 10-15 секунд ұстап тұру керек. Тіл тіске тимеуі керек.

Саңырау құлақ. Күлеміз ауызды кең ашып, жалпақ тілді таңдайға жапсырып ұстап тұру.

Сағат Ауыз ашық, тілімізідің ұшын ерініміздің екі жағына кезек-кезек апару.

Әтеншек. Ауыз ашық. Тілді қатайып ұстау арқылы мұрын және иек немесе жоғарғы-төменгі тіске созу.

Ат шауып келеді. Күлеміз, ауызымызды ашамыз, тілдің ұшын таңдайға апарып тақылдатамыз.