Ерекше білім беруді қажет ететін
балалардың шығармашылық қабілетін дамыту
Ерекше білім беруді қажет ететін
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту — олардың жеке тұлғалық
дамуын қолдаудың маңызды аспектісі болып табылады. Шығармашылық
қабілеттерін дамыту баланың эмоционалдық әлемін, өзін-өзі тануын
және әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл процеске
бағытталған әдістемелік материалдарды ұсыну балалардың шығармашылық
қасиеттерін іске асыру үшін көмектеседі. Міне, осы тақырып бойынша
әдістемелік құралдар мен ұсыныстар:
1. Шығармашылық қабілеттерді дамытуға
бағытталған іс-шаралар
Шығармашылық әрекеттердің түрлі түрлері
балалардың қызығушылықтарын ашып, олардың әлеуетін жүзеге асыруға
мүмкіндік береді. Осы мақсатта қолданылатын әдістер мен
іс-шараларды анықтап, төмендегі жолдармен балалардың шығармашылық
қабілеттерін дамытуға болады:
- Сурет салу: Ерекше
балалар үшін сурет салу — бұл өз эмоцияларын білдірудің ең жақсы
тәсілдерінің бірі. Олар түстер арқылы өзін-өзі тануға,
қоршаған әлемді түсінуге, жаңа идеялар мен фантазияларды білдіруге
мүмкіндік алады. Әртүрлі тақырыптар мен техникалар арқылы сурет
салу шығармашылық қабілеттерін дамытады.
Әрине, сізге дефектология саласынан мақала
қажет болса, төменде ерекше білім беруді қажет ететін балалармен
жұмыс істеудің маңызды аспектілеріне арналған қысқаша мақала
ұсынамын.
Ерекше білім беру
қажеттілігі бар балалармен жұмыс істеудің маңыздылығы мен
әдіс-тәсілдері
Ерекше білім беру
қажеттілігі бар балалар — бұл әртүрлі психофизикалық ерекшеліктері
бар, дамуында кешігулері немесе ауытқулары бар
балалар. Бұл
балалар өздерінің әлеуметтік және академиялық дамуында белгілі бір
қиындықтарға тап болады. Осыған байланысты дефектология саласындағы
педагогтар мен мамандардың рөлі ерекше маңызды. Олар балалардың
дамуындағы кедергілерді жеңіп, әлеуметтенуге, білім алуына және
жалпы өмірде өз орнын табуға көмектеседі.
Ерекше балаларды оқытудың негізгі
қағидалары
Ерекше білім беру қажеттілігі бар
балалармен жұмыс істегенде, педагогтар бірнеше негізгі қағидаттарды
басшылыққа алады. Олар:
1. Индивидуализация: Әр баланың дамуы әртүрлі болады, сондықтан
оны жеке тұлға ретінде қарастырып, оның қажеттіліктеріне сай
бағдарламалар құру қажет. Баланың дамуындағы ерекшеліктерді ескере
отырып, оған арналған арнайы оқыту әдістемелерін таңдау
маңызды.
Мүсіндеу: Балаларға пластилин немесе
табиғи материалдар арқылы мүсіндеу тапсырмаларын беру олардың
моторикасын, қиялын дамытады. Бұл әдіс шығармашылықты арттырумен
қатар, сенсорлық дағдыларды жетілдіруге көмектеседі.
- Музыкамен жұмыс: Ән айту, музыкалық
аспаптарда ойнау, түрлі дыбыстар мен ритмдерді қолдану балаларға
көңіл-күйін білдіруге және тыңдаушы болуға үйретеді. Ән айту немесе
музыкалық аспаптармен жұмыс жасау эмоциялық жағдайды бақылауға
көмектеседі.
- Театрлық ойындар: Рөлдік ойындар мен
театрлық қойылымдар балалардың қиялын дамытуға және олардың жеке
тұлғасын ашуға мүмкіндік береді. Балалар рөлдер арқылы өздерінің
әлеуметтік дағдыларын жақсартып, басқалармен қарым-қатынас жасауды
үйренеді.
2. Шығармашылық қабілеттерді дамытудағы
педагогтың рөлі
Шығармашылық қабілеттерді дамытудағы
педагогтың рөлі өте маңызды. Педагогтың балаға шығармашылық
тапсырмаларды ұсынуы, оның жаңа идеяларға деген қызығушылығын
арттыруы қажет. Мұғалімдер мен дефектологтар балаларға жеке
көзқарас пен қолдау көрсетуі керек. Төмендегі әдістемелік құралдар
педагогтың жұмысын жеңілдетеді:
Баланың ерекшеліктерін ескеру: Әрбір бала
өзіндік қабілеттерімен және қажеттіліктерімен ерекшеленеді. Педагог
балалардың жеке ерекшеліктерін түсініп, оларды шығармашылық
тапсырмалар арқылы дамытуға бағытталуы тиіс. Мысалы, кейбір балалар
визуалды өнерге, ал басқалары сөздермен немесе музыкалық
дыбыстармен жұмыс істеуге қабілетті болуы мүмкін.
- Шығармашылықты ынталандыру: Балаларды әр
түрлі әдістер арқылы шығармашылыққа тарту өте маңызды. Оларға
өздерінің идеяларын білдіруге мүмкіндік беру, қауіпсіз және
шығармашылық атмосфера құру керек. Педагог баланың бастамаларына оң
баға беріп, оны ары қарай дамытуға ынталандыруы қажет.
- Қателіктерге төзімділік: Шығармашылық
жұмыс кезінде қателіктер болуы мүмкін, бірақ бұл баланың дамуына
кедергі келтірмейді. Педагог қателіктерді түзету емес, оларды даму
мүмкіндігі ретінде қарастыруы керек. Баланың өзін-өзі бағалауы мен
шығармашылыққа деген сенімділігі артатын болады.
3. Шығармашылық қабілеттерді дамытуға
арналған арнайы жаттығулар
Ерекше білім беруді қажет ететін
балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған арнайы
жаттығулар мен ойындар да өте пайдалы. Оларды баланың деңгейіне
және қажеттіліктеріне қарай өзгертіп қолдануға болады.
Қолдау мен ынталандыру: Балаларға тұрақты
қолдау көрсету арқылы олардың өз-өзіне деген сенімін арттыруға
болады. Қиындықтарға тап болғанда оларды ынталандырып,
жетістіктерін атап өту керек.
3. Инклюзивті білім беру: Ерекше балаларды
жалпы білім беру жүйесіне енгізу, олардың қатарынан шығуына
көмектеседі. Инклюзивті білім беру арқылы балалардың қоғамда өзін
тең дәрежеде сезінуге мүмкіндік алады.
4. Психоэмоционалдық қолдау: Ерекше
балалар көп жағдайда психологиялық қиындықтарға тап болады. Оларға
қолдау көрсету, сенімді ортаны қамтамасыз ету — өте маңызды.
Психологтар мен дефектологтар баланың жағдайына байланысты жұмыс
істейді.
Ерекше балалармен жұмыс істеудің
әдіс-тәсілдері
Ерекше балалармен жұмыс істеудің түрлі
әдістері мен тәсілдері бар. Олар баланың қажеттілігіне сәйкес
қолданылады:
1. Логопедиялық түзету
жұмыстары: Сөйлеу тілінде қиындықтары бар балалармен жұмыс істеу
үшін логопедиялық түзету әдістері қолданылады.
Оған ауызша және жазбаша сөйлеу
дағдыларын дамытуға бағытталған жаттығулар мен ойындар
кіреді.
2. Сенсорлық интеграция
әдістері: Бұл әдіс балалардың сенсорлық қабылдауын жақсартуға
көмектеседі. Сенсорлық интеграцияны дамытуда түрлі
ойындар, жаттығулар мен әдістер қолданылады, олар балалардың дене
қозғалысымен үйлесімділігін арттырады.
Шығармашылық сабақтар: Балаларға сурет
салу, мүсіндеу, би немесе музыка тыңдаумен байланысты тапсырмалар
беру. Баланың ішкі әлемін тануға көмектесетін арнайы сұрақтар қою
да пайдалы болады.
- Аралас өнер: Бірнеше өнер түрлерін
біріктіріп, шығармашылық жұмысты кеңейту. Мысалы, мүсіндеу мен
сурет салуды бірге қолдану немесе ән айту мен би қимылдарын
үйлестіру.
- Қиялды дамыту ойындары: Балаларға ерекше
қиялды талап ететін ойындар мен тапсырмалар ұсыну. Мысалы, балаға
«Қиялдағы әлемді жаса» деген тапсырма беру, сол әлемдегі
кейіпкерлерді суреттеу немесе әңгімелеп беру.
4. Шығармашылық қабілеттерді дамытудағы
сенсорлық әдістер
Балалардың сенсорлық қабілеттерін
дамытатын әдістер шығармашылықты да қолдайды. Сенсорлық қабілеттері
бар балаларды дамыту арқылы олардың шығармашылық мүмкіндіктерін
ашуға болады. Мысалы:
- Тактильді сезімдерді дамыту: Балалар
түрлі текстуралармен жұмыс істей алады — жұмсақ, қатты, жылы немесе
салқын. Бұл олардың сезімдеріне әсер етеді, қиялын қозғайды және
шығармашылық жұмысқа көмектеседі.
- Дыбыс арқылы жұмыс: Музыка тыңдап,
әртүрлі дыбыстарды тану. Бұл әдіс балалардың дыбыстық әлемді
қабылдауын жақсартады.
3. Топтық жұмыс және әлеуметтік дағдыларды
дамыту: Ерекше балаларды топтық іс-шараларға қатыстыру олардың
әлеуметтік дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Олардың топ ішінде
өзара қарым-қатынас жасауы, эмоцияларын дұрыс білдіруі үшін арнайы
ойындар мен тапсырмалар ұйымдастырылады.
4. Терапевтік әдістер:
Ерекше балалар үшін арт-терапия, музыка терапиясы, қозғалыс
терапиясы сияқты әдістер арқылы психоэмоционалды күйін түзетуге
болады. Бұл
әдістер балалардың өзін-өзі түсінуіне, өзін-өзі білдіруіне
көмектеседі.
5. Оқу бағдарламаларын
бейімдеу: Ерекше балаларға арналған оқу бағдарламалары олардың жеке
мүмкіндіктеріне сәйкес бейімделеді. Бұл балалардың оқу материалын түсінуде
қиындықтар туындаса, оны жеңілдетуге бағытталған. Мысалы,
графикалық нұсқаларды немесе аудио форматтарды қолдану.
Әлеуметтік және эмоционалдық
қолдау
Ерекше балалардың әлеуметтік және
эмоционалдық дамуының ерекшеліктері бар. Олар жиі басқа балалардан
айырмашылықтарын сезінеді, бұл олардың өзін-өзі бағалауы мен
әлеуметтік өзара әрекеттесуіне әсер етеді. Сондықтан, оларды
мектепте және өмірде қолдау көрсету маңызды.