ГАЖ ЖҮЙЕЛЕРІ: ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕН ПРАКТИКАДАҒЫ ҚОЛДАНЫЛУЫ

АҚМОЛА ОБЛЫСЫ

Бурабай ауданы «№9 мектеп –гимназиясы»

Рахимжанова Ұлжазира Айдарбекқызы. География пәнiнiң мұғaлiмi,

Кіріспе

XXI ғасыр – ақпарат пен технология ғасыры. Бүгінгі таңда біз картаға тек жол табу үшін ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаны зерттеу, табиғатты қорғау, қала салу және күнделікті тұрмыста тиімді шешім қабылдау үшін жүгінеміз. Бұл мүмкіндіктердің барлығын геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) қамтамасыз етеді. Қазіргі таңда ғылым мен тәжірибенің барлық саласында ақпараттық технологиялар кеңінен қолданылып келеді. Солардың ішінде геоақпараттық жүйелердің (ГАЖ) маңызы ерекше.

ГАЖ – бұл кеңістіктік деректерді жинау, сақтау, талдау және бейнелеуге арналған заманауи құрал. Қарапайым тілмен айтқанда, ол карта жасаумен қатар, сол картадағы барлық нысандар мен олардың қасиеттерін түсінуге мүмкіндік беретін жүйе болып табылады. Мысалы, қаладағы ең қысқа жолды табудан бастап, жер бедерін зерттеуге дейінгі көптеген жұмыстар ГАЖ арқылы жүзеге асады. Ғылым саласында ГАЖ әртүрлі зерттеулердің маңызды бөлігіне айналған. География мен экологияда табиғи ресурстарды зерттеу, ормандардың жай-күйін бақылау, климаттық өзгерістерді болжау үшін қолданылады. Геологияда жер қойнауындағы пайдалы қазбаларды барлау мен картаға түсіруде, археологияда ежелгі ескерткіштердің орнын анықтауда, ал медицинада аурулардың таралу аймақтарын бақылап, эпидемиялардың алдын алуда үлкен рөл атқарады. Бұдан бөлек, биологияда жануарлар мен өсімдіктердің таралу аймағын зерттеу де ГАЖ арқылы жүргізіледі.

Практикада да ГАЖ-дың қолданылу аясы кең. Қала құрылысы саласында жаңа жолдарды жоспарлау, тұрғын үйлерді тиімді орналастыру, инфрақұрылымды дамыту жұмыстары осы жүйенің көмегімен атқарылады. Көлік пен логистика саласында бағыттарды оңтайландыру, жүк тасымалдауды тиімді ұйымдастыру үшін пайдаланылады. Ауыл шаруашылығында егістік алқаптарының жағдайын қадағалау, өнімділікті болжау, жерді тиімді пайдалану мақсатында ГАЖ-дың мүмкіндіктері ерекше. Төтенше жағдайларда, мысалы су тасқыны немесе жер сілкінісі кезінде, қауіпті аймақтарды анықтап, халықты қорғау шараларын жоспарлауда да үлкен маңызы бар.

ГАЖ тек қазіргі күнде ғана емес, болашақта да өзектілігін арттыра түседі. Жасанды интеллектпен біріге отырып, ол табиғи апаттарды алдын ала болжауға, «ақылды қала» жүйелерін дамытуға, ауыл шаруашылығында дрондар арқылы нақты деректер алуға мүмкіндік береді. Бұл жүйенің басты артықшылықтары – деректерді жылдам өңдеуі, нақтылығы, көрнекілігі және әмбебаптығы. Қорыта айтқанда, ГАЖ – ғылым үшін де, қоғам үшін де өте қажет жүйе. Ол табиғатты қорғауға, қалаларды тиімді жоспарлауға, денсаулықты сақтауға және күнделікті өмірімізді жеңілдетуге көмектеседі. Сондықтан болашақта мамандық таңдайтын әрбір жас үшін ГАЖ туралы білім алу маңызды әрі пайдалы.

ГАЖ-дың негізгі артықшылықтары

• Жылдамдық – үлкен көлемдегі деректерді тез өңдейді.

• Дәлдік – карталарды жоғары нақтылықпен жасайды.

• Көрнекілік – деректерді график, диаграмма және карта түрінде ұсынады.

• Ыңғайлылық – кез келген салада қолдануға болады.

Ғылыми зерттеулердегі қолданыс мысалдары

• Климатологияда – климат өзгерістерінің картасын жасау, жауын-шашын мөлшерін бақылау.

• Гидрологияда – өзендер мен көлдердің ластану деңгейін зерттеу.

• Астрономияда – жер бетінде телескоп орнатуға ең қолайлы аймақтарды анықтау.

• Биологияда – жануарлар мен өсімдіктердің таралу аймағын белгілеу.

Практикалық саладағы маңызы

• Денсаулық сақтау – белгілі бір ауру түрінің таралу аймақтарын бақылау, мысалы тұмау немесе басқа эпидемия кезінде.

• Туризмде – саяхатшылар үшін маршруттар құрастыру, тарихи-мәдени ескерткіштердің картасын жасау.

• Құқық қорғау саласында – қылмыс орын алған аумақтарды картаға түсіріп, алдын алу шараларын жоспарлау.

• Экономикада – сауда орындарын тиімді орналастыру, нарық сұранысын талдау.

Болашақтағы мүмкіндіктері

Ғалымдардың айтуынша, болашақта ГАЖ жасанды интеллектпен бірігіп, бізге әлдеқайда тиімді қызмет көрсетеді. Мысалы, табиғи апаттарды алдын ала болжау, қалаларды «ақылды қала» жүйесіне айналдыру, ауыл шаруашылығында дрондар арқылы нақты деректер алу – бәрі ГАЖ-дың болашағы.

Қорытынды

ГАЖ – тек картографтарға ғана емес, бүкіл адамзатқа қажет әмбебап құрал. Ол ғылымға жаңа мүмкіндіктер береді, ал тәжірибеде өмірімізді жеңілдетіп, қауіпсіз етуге көмектеседі. Сондықтан болашақ маман ретінде әрбір оқушының ГАЖ туралы түсінік алып, оны дұрыс қолдана білуі маңызды.