ГЕНЕРАТОРДЫҢ АҚАУЛАРЫН ЖӨНДЕУ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ....................................................................................................................3

І. ГЕНЕРАТОРДЫ БӨЛШЕКТЕУ ЖӘНЕ ҚҰРАСТЫРУ...................................4

1.1. Генераторды бөлшектеу...................................................................................4

2. Генераторлар жұмысының сипаттамасы..................................................10

ІІ. ГЕНЕРАТОРДЫҢ АҚАУЛАРЫН ЖӨНДЕУ................................................12

2.1. . Генератордың ақаулары...............................................................................12

ІІІ. ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ.......................................16

3.1. Еңбек қорғау және өндірістегі өрт қауіпсіздігі...........................................16

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................19

ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..........................................................20

КІРІСПЕ

Тұрақты ток генераторлары ежелден тұтынушыларды қоректендіру және аккумулятор батареяларын автомобильдерде зарядтау үшін қолданылатын электр энергиясы көзінің бірден-бір түрі болып келді. Тұрақты ток генераторының арматуралық орамасында кезектесіп ток (кезектесіп ток) индукцияланады, ол кейін коллектормен тұрақты ток тогына (DIRECT тогына) түрлендіріледі. Осылайша коллектор роль атқарады. Алайда коллектордың токты түзету процесі щетка астындағы ұшқынмен байланысты, бұл коллектор мен щетканың, әсіресе, жоғары арматуралық жылдамдықпен тозуының артуына себепші болады. Автомобильдегі электр энергиясын тұтынушылардың қуаты мен санының артуымен тұрақты ток генераторларының көлемі мен массасы соншалықты ұлғайып, оларды моторларға орналастыру қиындай түсті, ал қозғалтқыш иінді иіндісінің жылдамдығы мен генератор жетегінің беріліс коэффициентінің артуы манифольд пен щетканың тозуын арттырды. Осыған байланысты тұрақты ток генераторларының орнына автомобиль баламалары қолданыла бастады, онда кезектесіп токты тікелей токқа айналдыру жартылай өткізгіш ректификаторлармен жүзеге асырылады.

Кезектесіп жиынтықта кернеуді реттеудің жаңа жүйелері бұрынғы тербелмелі электромагниттік кернеу реттегіштерінің орнына жобаланып, өндіріске енгізілді. Оларға контактілі-транзисторлы және байланыссыз транзистор кернеуін реттегіштер жатады. Соңғы жылдары интегралдық схемалар бойынша контактілі емес транзистор кернеуін реттегіштер әзірленіп, өндірісте игерілді, олардың өте аз өлшемдері оларды генераторға салуға мүмкіндік береді. Реле реттегіші немесе кернеу реттегіші бар тұрақты ток генераторының жиынтығы, сондай-ақ ректификаторы және кернеу реттегіші бар кезектесіп жиынтық генератор жиынтығы деп аталады.ALTERNATor қондырғылары тұрақты токтың генераторлық жинақтарына қатысты бірқатар артықшылықтарға ие. Алмастырушыда коллекторлық пластиналардан барлық жүктеме тогын алып тастайтын коллектор мен щеткалар болмайды. Оның орнына айналмалы орамаға генератордың қоздыру тогының аз мөлшерін ғана беруге қызмет ететін сырғанау сақиналары мен щеткалар болады. Сондықтан контактілі сақиналар мен щеткалардың тозуы аз.

Транзистор кернеуін реттегіштерде діріл байланыстары мүлдем болмайды, ал контакт-транзистор кернеуін реттегіштерде тербеліс түйіспелері едәуір түсіріліп, аз ғана ток үзіледі. Осының барлығы тұрақты токтың генераторлық жиынтығымен салыстырғанда белгіленген кезектесетін ток генераторының қызмет ету мерзімін екі есеге дерлік арттырады, ал генератор жиынтығының қызмет ету мерзімін арттыру пайдалану шығындарын азайтады. Концентрацияланған цилиндрлік қоздыру орамалары және автомобиль алмастырғыш роторының тұмсық тәріздес полюстері, сондай-ақ коллектордың болмауы жалпы өлшемдері тең тұрақты ток генераторларымен салыстырғанда қуатты көбірек алуға және мыс шығынын 3 есе азайтуға мүмкіндік береді. Баламаның бас тарту стартының төменгі айналу жылдамдығы қалалық ортада аккумуляторлық батареялардың жақсы зарядын қамтамасыз етеді. Алғашқы автомобиль баламалары селеннің жеке ректифифраторларымен және діріл кернеуін реттегіштермен жұмыс істеуге арналды. Селенді ректифифраторлар көлемді болып келеді және оларды жақсы салқындатуды қамтамасыз ететін орындарда генератордан бөлек орналастыруға тура келеді, бұл генератордан ректификаторға қосымша электр сымдарын талап етеді.

Бұдан басқа, олар жеткілікті түрде жылуға төзімді емес және пайдаланудың ең жоғары температурасы +80 °C-тан жоғары болмауға мүмкіндік береді, Сондықтан селен ректифифторлары кейіннен генератордың ішіне орналастыруға мүмкіндік беретін жылуға төзімді және аз мөлшерлі кремний ректифифраторларымен алмастырылды.

Діріл кернеуінің реттегіштері контактілі-транзисторлы және байланыссыз кернеу реттегіштерімен де алмастырылады. Қазiргi уақытта отандық автомобильдердiң барлық түрлерiн кезектi ток генераторлары жиынтығының толық жиынтығына ауыстыру аяқталды.

Массалық автомобильдерге арналған генераторлық жиынтықтардың қуаты 2 еседен астам – 250 Вт-тан 500-1000 Вт-қа дейін өсті; қызмет ету мерзімі 100-150-ден 150-300 мың км-ге дейін ұлғайтылды. Келешекте автомобиль генераторларының барлық түрлерінде кіріктірілген ректорлар мен кернеу реттегіштері болады. Осы жаңа конструкцияларды қолдануды әзірлеу автомобиль баламаларын пайдалану принциптерін, сипаттамаларын, пайдалану және жөндеу қағидаларын зерделеуді талап етеді.

І. ГЕНЕРАТОРДЫ БӨЛШЕКТЕУ ЖӘНЕ ҚҰРАСТЫРУ

1.1. Генераторды бөлшектеу

Генераторды сығылған ауамен тазалау және үрлеу. Генераторлық шкивті арматура қосылған қармаумен тоқтату, шкивті жаңғақтауды бұрап алу және шкивті шкивпен басу. Кілтті және конусты шкивті жуғышты алып тастаңыз. Аспап жиынтығына кәдімгі тартпа мен қармалауыш кіреді. Соңғысы шкив ағысына енгізілген екі болат жартылай сақинадан тұрады. Жартылай сақиналардың балама жетек белбеумен бірдей көлденең қимасы болады. Бір жағынан олар топсалы байланысқан, ал екінші жағынан шкивті алып тастағанда бір қолымен сығылған иінтіректі құралдармен жабдықталады.

Генераторды құрастыру

Генераторды реттілікпен, кері бөлшектеумен құрастырады. Генератор қақпақтарының табанындағы саңылаулардың беріктігі 0,4 мм-ден аспауы тиіс, Сондықтан құрастыру кезінде осы тесіктерге арнайы калибр енгізу қажет. Шкивтің конустық серіппелі жуушысы жаңғақпен дөңес жағымен жанасуы тиіс. Шкив жаңғағын 38,4-88 Нм (3,9-9,0 кгф·м) айналдыру моментімен қатайту.

Кернеу реттегішінің «В» штепсельдік қосқышынан сым ажыратылады. Реттегіш пен конденсатор сымдарын генератордың «30» терминалынан ажыратып, кернеу реттегішінің монтаждық бұрандаларын бұрап, оны алып тастайды. Монтаждық бұранданы бұрап алу арқылы конденсатор 1-ді алу. Қатайту болттарының жаңғақтарын бұрап алу және генератор жамылғысын 11 және роторды алып тастау 8. Клапан ұштарын статор орама түйреуіштеріне қосатын болттардың жаңғақтарын бұрап алу және статорды генератор қақпағынан алып тастау 17. Түйіспелі болттың жаңғағын бұрап алу 6, қосымша диодты сымдардың штепсельдік қосқышын 3-алаңнан ажырату және 5-ректификатор агрегатын алып тастау.

Генератордың құрылысы

Генератордың құрылысы

1, Контактілі сақиналар жағындағы генератордың мұқабасы; 2, Ректифicтор блогы; 3, Ректификатор агрегаты мен статор орамасының фазалық қорғасындарының бұрандалы бекітпесі;

4. Сырғанау сақиналары; 5. Сырғанау сақиналары; 6, Ротор білігінің түйіспелі сақиналар жағындағы шарикті мойынтіректері; 7, Ротор білігі; 8, Оқшаулағыш жең; 9, Щетка ұстағыштың бұрандасын бекіту; 10, Оған қоса терминалдық болт («30» түйреуіш); 11, Түйіспелі болттың оқшаулағыш жеңі; 12, Орталық орау штепсельдік штепсельдік штепсельді статор; 13, Қылқалам ұстағыш;

14, Теріс қылқалам; 15, Оң қылқалам; 16, Генераторды кернеу жолағына бекітуге арналған бұдыр; 17, Импельді шкив; 18. Жетек жағындағы тұмсық тәріздес полюс роторының ұшы; 19. Генератор жетегінің шкиві; 20, Шкивті монтаждық жаңғақ; 21, Қашықтан мойынтірек сақинасы; 22, Ротор білігінің жетек жағындағы шарикті подшипник; 23, Жетек жағындағы генератор қақпағы; 24, Ротор орама қаңқасы; 25, Роторларды орау; 26. статорлық жыра оқшаулағыш; 27, Статор; 28, Статор орамасын сыналау; 29, Статор орамасын орау; 30, Түйіспелі сақиналар жағындағы тұмсық тәріздес полюс роторының ұшы; 31, Болтты қатайту; 32, Буфер жеңі; 33, Бұтақтау; 34, Теріс диод;

35, Оқшаулағыш пластина; 36, Статор орама фазасын шығару сымы; 37, Оң диод; 38, Диодты оң ұстаушы; 39, Оқшаулағыш жең; 40, Теріс диод ұстағыш.

Генератордың мақсаты

Генератор барлық тұтынушыларға электр тогын беруге және қозғалтқыштың орташа және жоғары жылдамдықпен жұмыс істеуі кезінде аккумулятор батареясын зарядтауға арналған. Қазіргі заманғы автомобильдерде балама орнатылады. Ол аккумулятор батареясына параллель автомобильдің электр тізбегіне қосылады.

Алайда, генератор тұтынушыларды қуаттандырып, аккумулятор батареясын ол тудыратын кернеу аккумуляторлық батареяның кернеуінен асып кеткен жағдайда ғана зарядтайды. Ал бұл автомобильдің қозғалтқышы тоқтап тұрғаннан жоғары жылдамдықпен жұмыс істей бастағанда болады, себебі генератор тудыратын кернеу оның роторының айналу жылдамдығына байланысты.

Бұл ретте генератор роторының айналу жылдамдығы артқан сайын ол тудыратын кернеу талап етілетін кернеуден асып кетуі мүмкін. Сондықтан генератор кернеу реттегіші бар тандемде жұмыс істейді. Кернеуді реттегіш — генератордан пайда болған кернеуді шектейтін және оны 13,6 – 14,2 Вольт шегінде ұстап тұратын электрондық құрылғы.

Генератор бөлшектері

Шкив- механикалық энергияны қозғалтқыштан генератор білігіне белдік арқылы беру қызметін атқарады; (2)

2 Генераторлық шкив

Генераторлық тұрғын үй екі қақпақтан тұрады: статорды бекітуге, генераторды моторға орнатуға және ротордың мойынтіректерін (тіректерін) орналастыруға арналған алдыңғы (шкив жағында) және артқы (контактілі сақиналар жағында).

Ротор - тұмсық пішінді екі болат бұтасы бар болат білік. Олардың арасында қоздырғыш орама бар, олардың терминалдары сырғанау сақиналарына қосылған. Генераторлар негізінен цилиндрлік мыс сырғанау сақиналарымен жабдықталған; (3)

3. Ротор

Статор - құбыр пішіні бар болат табақтардан жасалған пакет. Оның слоттарында генератордың қуаты өндірілетін үш фазалы орама бар; (4)

4 Статор

Құрастырудағы (диодты көпірдегі) ректифиферлік диодтар - үшеуін оң және теріс жылу раковиналарына басатын алты қуатты диодты біріктіреді; (5)

5 Құрастырудағы ректифиферлік диодтар

Диод — электр ағынының ол арқылы бір бағытта ағып кетуіне мүмкіндік беретін екі контактісі бар құрылғы;

Кернеуді реттегіш - электр жүктемесі, кезектесіп ротордың айналу жиілігі және қоршаған ортаның температурасы өзгергенде берілген шекте автомобильдің борттық желісінің кернеуін ұстап тұратын құрылғы; (6)

6. Кернеуді реттегіш

Щетканы құрастыру - алмалы-салмалы пластикалық құрылым.Ротор сақиналарымен жанасқан серіппелі тиелген щеткалары бар

7. Қылқалам блогы

1.2. Генераторлар жұмысының сипаттамасы

Генератордың жұмыс істеу принципі мынадай. Оталдыру бұғаттауын қосу кезінде қоздырғыш орамасына аккумуляторлық батареяның кернеуі салынады, бұл қоздырғыш токтың пайда болуына себепші болады.

Қоздырушы орама арқылы өтетін қоздырушы ток магниттік флюс туғызады, оның жұмыс бөлігі бір полярдың тұмсық тәрізді полюстерінің бойымен таралады.

Полюстерден шығып, магниттік флюс ауа саңылауын кесіп өтіп, статордың тістері мен артқы жағын бойлай өтіп, тағы да ауа саңылауын кесіп өтіп, басқа полярлы тұмсық тәріздес полюстерге еніп, торап пен білік арқылы жабылады. Ротордың айналуымен позитивті немесе теріс полюс статордың әрбір тісінің астынан кезектесіп өтеді, яғни статор орамасын кесіп өтетін магнит флюсі шама мен бағытта өзгереді. Бұл жағдайда фазалық орамаларда ЭМӨ шамасы мен бағыты бойынша айнымалы индукцияланады.

Генератор жиынтығының схемалық диаграммасы

1. От алдыру ажыратқышы; 2, Интерференцияны болдырмайтын конденсатор; 3, Аккумулятор батареясы; 4, Генераторлардың жұмыс қабілеттілігінің шам-индикаторы; 5. қуатты ректифификациялайтын оң диодтар; 6, Қуатты ректифификациялайтын ректифicатордың теріс диодтары; 7, Қоздырғыш орама диодтары; 8, Статордың үш фазасының орамалары; 9, Қоздыру орамалары (ротор); 10, Қылқалам түйіні; 11, Кернеуді реттеуші; B+ Генератор шығысы "+"; В - генератордың "Массасы"; D+ Қоздыру орамаларын қоректендіру, кернеуді реттегіш үшін эталондық кернеу.

Дайындау, техникалық қызмет көрсету және жөндеу кезінде қолданылатын материалдар

Алюминий қорытпадан жасалған генераторлық қақпақтар құйылады.

Қоздырғыш орама полюстерден пластмасса рамамен оқшауланады.

Статор пакеті төрт жерде дәнекерлеу арқылы қосылған қалыңдығы 1 мм электр болат пластинадан жасалады.

Онда орналасқан екі тұмсық тәріздес болат бұталары бар болат білік.

Бұрылудың және бұрылыс аралық жабылудың алдын алу үшін орама лакпен сіңдіріледі.

Щеткалардың екі түрі бар – мыс-графит және электрграфит.

ІІ. ГЕНЕРАТОРДЫҢ АҚАУЛАРЫН ЖӨНДЕУ

2.1. . Генератордың ақаулары

Техникалық қызмет көрсету станциясында реттелетін кернеу тексеріледі.Ол үшін генератордың «+» және «-» түйреуіштері арасында 1,5-тен төмен емес дәлдік класындағы тұрақты ток вольтметрі қосылады. Двигатель иіндісінің және фаралардың орташа айналу жылдамдығы кезінде генераторға жүктеме беретін фаралар қосылады. Вольтметрдің көрсеткіштері G288-Е генераторы үшін 27,6... 29 V және G 287 генераторы үшін 14,0, .14,6 V болуы тиіс.

Күзде генераторды қозғалтқыштан алғаннан кейін щетка агрегатының жай-күйі (егер щеткалар 7 мм-ден кем биіктікке дейін тозса, олар өзгереді), мойынтіректер (мойынтіректердің тығындалуына және шуылына жол берілмейді) тексеріледі; арнайы стендте Генератордың бақылау тексеруін жүргізу. Бұл жұмысты шеберханада автомобильдің электр жабдығының мамандары орындайды.

Кернеуді реттегіш қандай да бір техникалық қызмет көрсетуді талап етпейді.

Генератор жиынтығына қызмет көрсету барынша азайтылады және қандай да бір арнайы білім мен дағдыларды талап етпейді, бұл жұмыстарды әрбір моторист орындай алады.

Сыртқы беттерді тазалау арқылы генераторға қызмет көрсетуді бастау. Генератордың моторға бекітілуін, сымның генераторға және кернеу реттегішке қосылу сенімділігін, сондай-ақ желдеткіш жетегінің белбеуінің кернеулігін тексеру. Егер кернеу әлсіз болса, онда генератор тұрақсыз жұмыс істейді, егер берік болса - белбеу мен мойынтірек тез тозады. Сондай-ақ жетек белбеуінің жай-күйін тексеру. Онда жарықтар мен деламинациялар болмауы тиіс.

Мойынтіректердің жай-күйін генератор роторын жетек белбеуі алынған қолмен айналдыру арқылы тексеруге болады. Мойынтіректердің қалыпты жай-күйінде біліктің айналуы бірқалыпты, тығынсыз, күшті кері шегініссіз, шусыз және басусыз жүргізілуі тиіс. Негізінен бұл жұмыстар қандай да бір ақаулықтар болғанша шектелуі мүмкін.

Белбеудің «А» қалыпты дефлекциясы 98 N (10 кгф) күшімен 10-15 мм шегінде болуы тиіс.

Белбеудің кернеулігін арттыру үшін келесі әрекеттерді орындаңыз:

шиеленісу жолағына кезектесіп бекітпенің 1-жаңғағын шығару 2;

генераторды мотордан алшақтатып, жаңғақты қатайту;

Иінді иінді екі бұрылысқа айналдырып, белдіктің тартылуын тексеріңіз.

Генераторлық мойынтіректерге жүктеменің артуына жол бермеу үшін белбеудің шамадан тыс тартылуына жол бермеу.

1 - жаңғақ; 2 - тартылыс жолағы; 3 - генератор; 4 - белбеу; А - белбеудің дефлекциясы

Ток генераторы деп энергияның қандай да бір түрін электр энергиясына айналдыратын қондырғыны айтады. Электростатикалық машиналар, термобатареялар, күн батареялары, т.б. генераторға жатады.
Қазіргі кезде айнымалы токтың электромеханикалық индукциялық генераторлары өте кең таралған.

Бұл генераторлардың артықшылығы — олардың құрылысының қарапайымдылығында және жеткілікті түрде жоғары кернеу мен үлкен токтарды алу мүмкіншілігінде. Электромеханикалық индукциялық генераторларда механикалық энергия электр энергиясына айналады. Магнит өрісінде айналып тұрған сым орамада айнымалы индукциялық ЭҚК-інің пайда болады. Токты сыртқы тізбекке шығару үшін сақиналарға жабыстырып қойған щеткалар қолданылады. Кез келген индукциялық генератордың негізгі бөліктері мыналар:

1) индуктор — магнит өрісін тудыратын қондырғы. Бұл тұрақты магнит не электромагнит болуы мүмкін;

2) якорь — ЭҚК индукцияланатын (пайда болатын) орама;

3) щеткалар мен сақиналар — айналып тұрған бөліктерден индукциялық токты шығарып алатын немесе электромагниттерге қоректенетін ток беретін қондырғылар.Тізбектей жалғанған орамаларда индукцияланған ЭҚК-тері қосылады, сондықтан якорь көп орамнан тұрады.

Орамада туатын ЭҚК-інің амплитудасы E�=��� , яғни орамнан өтетін магнит ағынына пропорционал . Магнит ағынын көбейту үшін индукциялық генераторларда арнаулы магниттік жүйе қолданылады. Ол электротехникалық болаттан жасалған екі өзекшеден тұрады. Екі өзекшенің бірінің қуыстарында магнит өрісін тудыратын орамалар (электромагнит), ал екінші өзекшенің қуыстарында ЭҚК-і туатын орама (якорь) орналасады. Бір өзекше (әдетте ішкісі) өзінің орамдарымен бірге горизонтал не вертикаль осьтен айналады, ол ротор деп аталады. Екінші, қозғалмайтын өзекше — статор деп аталады. 2.21 -суретте сым рама (якорь) айналып, ал электромагниті қозғалмай тұратын генератор көрсетілген. Қуатты өндірістік генераторларда электромагнит айналады, яғни ол ротордың қызметін атқарады, ал ЭҚК-і индукцияланатын якорь қозғалмайды, бұл — статор. Электромагнитті қоректендіретін ток күші якорьде туатын индукциялық ток күшінен анағұрлым аз болғандықтан, осындай құрылым ыңғайлы. Себебі қуаты жоғары токты қозғалмай тұрған орамадан шығарып алу жеңілірек. Индукторға әлсіз ток сақиналар арқылы беріледі, ол ток тұрақты токтың жеке бір генераторында өндіріледі. Генератор өндіретін ток статордың орамасынан қозғалмайтын шиналар арқылы электр энергиясының желісіне беріледі. Техникалық қажеттіліктерге жиілігі 50 Гц синусоидалық айнымалы ток пайдаланылады. Ондай ток алу үшін ротор 50 айн/с жиілікпен айналу керек. 

Айналу жиілігін азайту үшін индуктордың полюстер жұптарының санын көбейтеді. Онда генератор өндіретін айнымалы ток жиілігі мұндағы �  — полюстер жұбының саны, � — ротордың айналу жиілігі. Қарастырып өткен генератор айнымалы токтың бірфазалық генераторы деп аталады.

Стартерлерге тән ақаулар: ол от алмайды, якоры иінді білікті бұрмайды, оны қосқан кезде онық тістерініқ күшті шықыры естіледі.

Егер стартер жұмысқа қосылмаса, онда фараларды немесе кабинадағы қалпақты лампаны қосып, қызудық қалай өзгеретінін бақылау қажет. Егер ол өзгермесе, стартер тізбегінде ток болмағаны.

Стартерді қосқан кездегі тістердіқ күшті шықырынан іске қосқыш шестерня тістерініқ немесе маховик тәжініқ тозуы немесе жаншылуы байқалады

Стартердің ақауларын жөндеу жолдары Чарльза Кеттеринга ең алғаш стартердің жобасын 1912 жылы жасап сынаудан өткізді.

Стартер  дегеніміз— жүргізгенде  двигательдің иінді білігін бұру үшін пайдаланатын тұрақты токтың электр двигателі.

Генератордың құрлысы

1- Алдыңғы қақпағы және артқы қақпағы, 2- Бендикс, 3- Ротор, 4- Стартердің обматкасы, 5- Щетка, 6- Реле, 7- Рычаг.

Алдыңғы және артқы қақпақтары

Роторды ұстап тұрады. Стартерді қозғалтқашқа орнату үшін. Алюминийден жасалады.

Ротордың тулкасына ток береді соның әсерінен ротор айналады.

Бендикс маховикті айналдыру қызметін атқарады

Үштілді орам орнатылған болат вал. Оның табақшалары болаттан жасалады

Обматка магниттен турады оның көмегімен магниттік индукция пайда болады да ротор айналады.

Рычаг бендиксті итереді сол арқылы маховик айналады

Бұл рычагты итеріп береді рычаг бендиксті итереді.

1. Щетканың желінуі. Желінген щетканы ауыстыру.

2. Валдың желінуі. Егер вал желінген жағдайда валды жондырып қайта салады.

3. Сымдар үзілген жағдайда олар балқып жанады, сондықтан оларды балқыған сымдарды алып жаңартып салынады

4. . Орамдардың бір -бірімен жабысып қалуы. Орамдары бір-біріне жабысып балқыған болса, онда сымдардың орындарын жаңартып саламыз

Ток генераторы деп энергияның қандай да бір түрін электр энергиясына айналдыратын қондырғыны айтады. Электростатикалық машиналар, термобатареялар, күн батареялары, т.б. генераторға жатады.
Қазіргі кезде айнымалы токтың электромеханикалық индукциялық генераторлары өте кең таралған.

ІІІ. ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

3.1. Еңбек қорғау және өндірістегі өрт қауіпсіздігі

Еңбек қорғау жұмысының басты міндеті — еңбек етудің қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ететін және өндірістік процестерді жеңілдететін шараларды жүргізу. Еліміздің үкіметі бұл мәселеге зор көңіл аударып, еңбек қорғау шараларына қыруар қаржы бөлуде. Техника қауіпсіздігі бойынша жүргізілетін жұмысты автотранспорт кәсіпорнының бас инженер маманы ұйымдастырады. Цехтар мен автоколонналарда қауіпсіздік ережелерінің орындалуына цехтар мен автоколонналардың бастықтары, механиктер мен шеберлер жауап береді. Жұмысқа жаңадан қабылданатын жұмысшыларды техника қауіпсіздігі бойынша нұсқаумен таныстырған соң ғана жұмысқа жібереді.

Оқушылар техника қауіпсіздігінен нұсқау алған соң арнаулы журналға қол қояды.

Төгілген жанар май мен майлау материалдарын құм немесе ағаш үгіндісін қолдана отырып, дереу жинап тазартады. Пайдаланылған сүрту материалдарын үй-жайлардан тыс жерге орналастырылған металл жәшіктерге жинастырады. Жөндеу жұмысындағы жұмысшылардың жұмыс орны жақсы жарықтандырылып, автомобильдер кездейсоқ өтіп кетпейтін етіп қоршалған болуы керек. Автомобильдің астында тұрып істелетін жұмыстарға арналған үй-жайдың көтергіштермен, байқап қарайтын жыралар немесе эстакадалармен жабдықталғаны жөн. Байқап карайтын жыралар мен эстакадалардың бағыттаушы сақтандырғыш бұдырлары болуы тиіс.

Автомобильдерді жүргізу жэне техникалық баптау кезіндегі қауіпсіздік ережелері. Жүргізуші жолға шығар алдында автомобильдің ақаусыздығына көз жеткізуі тиіс. Экскаватормен немесе кранмен жүк тиеп-түсірген кезде жүргізуші кабинадан тыс жерде болуы керек. Жол үстінде доңғалақтардың астына орнатылған сақ-гандырғыш тұғыр және таянышсыз (тірек төсемсіз) домкратқа койылған автомобильдің астында жұмыс істеуге тыйым салынады. Жүргізуші автомобильдің астында жұмыс істегенде автомобильді бойлай немесе автомобильдер көп жүріп жаткан бөліктің қарама-қарсы жағынан жатуы керек.

Техникалық баптау постына қойылған автомобиль астында жұмыс істеуді бастау алдында көрнекі жерге «Қозғалтқышты оталдыруға болмайды, жұмыс істеп жатырмын» деген жазуы бар кішкене тақтайшаны іліп қою керек және майдың, жанар май мен электролиттің ақпайтындығына көз жеткізу қажет. Жұмыс кезінде саймандар мен детальдарды автомобильдіц рамасына, есігініц баспалдағына және басқа бөліктеріне қоймау керек, өйткені олардың жұмыс істеп жатқан адамға құлап түсуі мүмкін.

Бензин мен антифризді пайдалану ережелері. Бензин — теріге тисе тітіркендіретін, тез тұтанғыш зат. Бензин сақталған ыдыстармен (шелектер, бөшкелер, банкалар) жұмыс істегенде ерекше сақтық жасау керек, ейткені ыдыста бар бензин буы ашық отпен жанасқанда тұтанып, қопарылыс береді.

Этильденген бензиннің кұрамында күшті у болып саналатын тетраэтилді қорғасын болады. Оның зиянды әсері тек организмге сіңгенде ғана емес, сондай-ақ теріге тигенде де байқалады. Сондықтан этильденген бензинді шелекпен құюға болмайды және бензинді шлангі арқылы ауызбен соруға тыйым салынады. Сондай-ақ этильденген бензиннің буымен тыныс алуға болмайды.

Этильденген бензин теріге тиген жағдайда бұл жерді алғаш керосинмен, соңынан сабынды жылы сумен жуу қажет. Жерге төгілген этильденген бензиннің үстіне құм сеуіп, оны тазартқан соң бұл жерге 2—3 сағаттай жұқа қабатпен хлорлы ізбес тегеді. Жөндеу жұмысы кезінде этильденген бензинге жанасқан детальдар мен агрегаттарды керосинде 10—15 мин ұстау арқылы зиянсыздандырады. Детальдарды тазартып, оны жуу кезінде резеңке қолғап пайдалану керек. Жұмысты арнаулы шкафта сақталатын өндірістік киімдерді киіп алып істеу керек. Қоғамдық орындар мен тұрғын үй-жайларға бұл киіммен кіруге болмайды.

Этильденген бензин және антифризбен жұмыс істеуге оқушылар жіберілмейді.

Бұдан басқа, барлық автотранспорт кәсіпорындары мемлекеттік өрт бақылау органдарының жарлықтары мен жергілікті өрт күзетінің автомобильдерді пайдалану, құрылыс-жөндеу жұмыстары мен автотранспорт кәсіпорындарын қайта құру кездерінде өрт қауіпсіздігін сақтау жөніндегі нұсқауларын орындауға міндетті.

Автомобильдерді жөндеуге арналған үй-жайлар мен қосымша орындарда шылым шегуге, ашық отты, тасымалданатын кәрікті, дәнекерлеуіш лампыны пайдалануға, тез тұтанатын және жанғыш сұйықтықтарды сақтауға тыйым салынады. Автомобильдер тұратын, жөнделетін және оларға техникалық баптау жасалатын үй-жайларда жанар май мен майлау материалдарынан босаған бос ыдыстарды сақтауға тыйым салынады.

Автомобильдер тұратын жер аймағында автомобиль жана бастаған жағдайда баска автомобильдердің жануын болдырмау үшін оны бұл аймақтан дереу буксирлеп шығарып, отты сөндіру шараларын қолдану керек. Автомобиль өртенгенде өртті қою көбікті немесе көмір қышқылды өрт сендіргішпен сөндірген жақсы. Жолда кетіп бара жатқанда өрт шығатын болса, жалынын кенеппен немесе басқа тығыз материямен жауып, от ордасын сөндіреді де жанып жатқан жерге құм, топырақ сеуіп кемеді. Жанып жатқан двигательді сумен сөндіруге болмайды, өйткені ол өрттің ордаланып таралуына себепші болады.

Еңбекті қорғаудың негізгі мақсаты барлық жұмысшылардың қауіпсіздік техникалық ережелерін, өндірістік санитарияны және гигиенаны сақтаулары. Жұмысшылардың осы ережелерді сақтамаулары көптеген жағдайда бақытсыз жағдайларға әкеліп соқтырады.

Еңбекті қорғау үшін күрделі жөндеу кәсіпорындарында ұйымдастыру жұмыстарын іске асыру арқылы атқарады . Кәсіпорындағы техникалық қауіпсіздікті ұйымдастыру жұмысын жақсырту техникалық қауіпсіздікті сақтау инженеріне жүктеледі.

Бөлімшенің бастығы аға инженерімен бірге жұмысшыларда техникалық қауіпсіздік сақтауға үйретуі қажет.

Барлық жұмысшылар жұмысқа қабылданған кезде міндетті түрде техникалық қауіпсіздік ережелерінен нұсқау алуы қажет.

Арнайы құрылған комиссия алдағы уақытта жылына бір рет техникалық қауіпсіздігінен жұмысшылардан сынақ алуы қажет.

Жүк көтеру машиналарының жүргізушілері жұмысқа арнайы оқығаны жөнінде анықтамасы болмаса жібермелуі керек сонымен қатар айналмалы бөлігінің сырты қораппен жабылуы қажет.

Бөтен шулар мен тербелістер еңбек етушілердің денсаулығына зиянды әсер етеді. Олардың еңбек өнімділігін төмендетеді. Дыбыстар жұмысшының орталық жүйесіне тыңдау жүйесі арқылы жетіп , жүйкені қоздырып отырады. Дыбыстар әсерінен еңбек өнімділігі 60% дейін кемуі мүмкін. Дыбыстарды азайту үшін бірнеше құрылыстың, инженерлік техникалық жұмыстар атқарылады. Жону станоктары шуды аздау шығаруы үшін тербеліс азайтқыш, дыбысты жұту құралдарын пайдаланады. Слесарлық верстактарда дыбыс азаюы үшін үстінгі қабатына арнайы жұмсақ дыбыс жұтқыш заттар салынады.

Тербеліс кезінде жұмысшының нерв жүйесі, жүрек қан тамырлары, жалпы шаршағандық пайда болуы мүмкін. Сол үшін жұмыс атқару құралдарына , электрлі құралдарға техникалық дұрыс қызмет көрсету сақтау қажет. Белгілі уақыт өткен соң тексеріп , жөндеуден өткізіп отыруы қажет.

Агрегатты жөндеу және құрастыру процесстері үлкен агрегаттарды көтеріп тасымалдау жұмыстарымен байланысты , осыған байланысты бөлімшедегі көтеріп тасымалдау құралдары ақаусыз болуы тиіс және оларды тікелей мақсатта пайдалану қажет .

Бұл жабдықтарды пайдалануға арнайы дайындықтан өткен жұмысшылар жіберілуге тиіс . Тальтердің және ілгіштердің техникалық жағдайы жұмысқа жарамды болуы қажет .

Жұмыс аспап – саймандары жарамды болуы тиіс.

Электр қуатын пайдаланатын құрал – саймандардың жермен тұйықталған , электр сымдары үзіксіз , жалаңаштанбаған жұмсақ жарамды болуы тиіс , резина кілемшелерімен қолғаптарды киіп пайдалану қажет .

Агрегаттық бөлімшесі өрт өшіретін құралдары мен жабдықталуы және өрт сөндіруші тобы құрылуы қажет.

Бөлімшеде бөлшектрді жуу барысында бөлінетін булар, зиянды иістер желдеткіштер арқылы бөлімшеден шығаруы тиіс.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қағаз жүзінде генератордың құрылысы мен жұмыс істеу принципі, техникалық қызмет көрсету, диагностикалау және жөндеу ерекшеліктері қарастырылады, сондай-ақ генераторды құрастыру мен бөлшектеудің негізгі ақаулықтары, егжей-тегжейлі және ерекшеліктері талданады.

Генераторды сығылған ауамен тазалау және үрлеу. Генераторлық шкивті арматура қосылған қармаумен тоқтату, шкивті жаңғақтауды бұрап алу және шкивті шкивпен басу. Кілтті және конусты шкивті жуғышты алып тастаңыз. Аспап жиынтығына кәдімгі тартпа мен қармалауыш кіреді. Соңғысы шкив ағысына енгізілген екі болат жартылай сақинадан тұрады. Жартылай сақиналардың балама жетек белбеумен бірдей көлденең қимасы болады. Бір жағынан олар топсалы байланысқан, ал екінші жағынан шкивті алып тастағанда бір қолымен сығылған иінтіректі құралдармен жабдықталады.

Генераторды құрастыру

Генераторды реттілікпен, кері бөлшектеумен құрастырады. Генератор қақпақтарының табанындағы саңылаулардың беріктігі 0,4 мм-ден аспауы тиіс, Сондықтан құрастыру кезінде осы тесіктерге арнайы калибр енгізу қажет. Шкивтің конустық серіппелі жуушысы жаңғақпен дөңес жағымен жанасуы тиіс. Шкив жаңғағын 38,4-88 Нм (3,9-9,0 кгф·м) айналдыру моментімен қатайту.

Генератор жиынтығына қызмет көрсету барынша азайтылады және қандай да бір арнайы білім мен дағдыларды талап етпейді, бұл жұмыстарды әрбір моторист орындай алады.

Сыртқы беттерді тазалау арқылы генераторға қызмет көрсетуді бастау. Генератордың моторға бекітілуін, сымның генераторға және кернеу реттегішке қосылу сенімділігін, сондай-ақ желдеткіш жетегінің белбеуінің кернеулігін тексеру. Егер кернеу әлсіз болса, онда генератор тұрақсыз жұмыс істейді, егер берік болса - белбеу мен мойынтірек тез тозады. Сондай-ақ жетек белбеуінің жай-күйін тексеру. Онда жарықтар мен деламинациялар болмауы тиіс.

Мойынтіректердің жай-күйін генератор роторын жетек белбеуі алынған қолмен айналдыру арқылы тексеруге болады. Мойынтіректердің қалыпты жай-күйінде біліктің айналуы бірқалыпты, тығынсыз, күшті кері шегініссіз, шусыз және басусыз жүргізілуі тиіс. Негізінен бұл жұмыстар қандай да бір ақаулықтар болғанша шектелуі мүмкін.

Барлық жұмысшылар жұмысқа қабылданған кезде міндетті түрде техникалық қауіпсіздік ережелерінен нұсқау алуы қажет.

Арнайы құрылған комиссия алдағы уақытта жылына бір рет техникалық қауіпсіздігінен жұмысшылардан сынақ алуы қажет.

Жүк көтеру машиналарының жүргізушілері жұмысқа арнайы оқығаны жөнінде анықтамасы болмаса жібермелуі керек сонымен қатар айналмалы бөлігінің сырты қораппен жабылуы қажет.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Жүнісбеков П.Ж. Автомобильдің құрылысы және пайдаланылуы: Оқулық – Астана: Фолиант, 2007-360

2. Жүнісбеков П.Ж, М.Т.Жетпейісов, Г.А. Маметалиева, М.С. Дүйсенбаев Автомобильді жөндеу және техникалық қызмет

3. Баутин В.М. Экономика агросервиса. М. Информагротех. 1994.

4. Батищев А.И. Восстановление деталей с/х техники. М. Информагротех. 1995.

5. Варнаков В.В. Технический сервис машин с/х назначения. М. «Колос». 2003 г.

6. ГОСНИТИ. Комплексная система ТО и ремонта машин в сельском хозяйстве. М. 1990.

7. ГОСНИТИ. Система ТО и ремонта машин по результатам диагностирования. М. Информагротех,1995.

8. Дюмин И.Е. «Ремонт автомобилей». М. «Транспорт». 1995г.

9. Канарчук В.Е. «Восстановление автомобильных деталей». М. «Транспорт».1995 г

10. Курчаткин В.В. «ТО и ремонт машин в с/х». М. «Академия». 2012г.

11. Матвеев В.А. Техническое нормирование ремонтных работ в сельском хозяйстве. М. «Колос», 1990.

12. Румянцев С.И. Ремонт автомобилей. М. Транспорт. 1995г.

13. Смелов А.П. Курсовое и дипломное проектирование по ремонту машин. М. «Колос». 1990 г.

14. Справочник инженера по техсервису машин и оборудования в АПК, М. «Росинформагротех». 2003 г.

15. Туревский И.С. «ТО автомобилей», М., ИД «Форум» - 2007г.

16. Ульман И.Е. Техническое обслуживание и ремонт машин. М. «Агропромиздат». 1990г.

17. Черноиванов В.И. Каталог. Машины и оборудование для технического сервиса в АПК. М. 1993.