Сабақтың тақырыбы: Генотип, қоршаған орта және адам денсаулығы. Адамның тұқым қуалайтын аурулары

Сабақтың мақсаты:

1. Қоршаған орта факторларының әсерінен адамда генетикалық материалдың бұзылуы, адамдағы гендік және хромосоммалық ауруларға сипаттама беру.

2. Қоршаған ортаның ластануы адам организміне, болашақ ұрпақтың денсаулығына тигізетін әсері туралы ойлауын дамыту.

3. Қоршаған ортаны ластанудан сақтауға табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Қайсысын қалайсың

1.Генеологиялық әдіс

2.Цитогенетикалық әдіс

3.Егіздерді салыстыру әдісі

Генетиканың 9 құпиясы

1. Адам генетикасының қандай әдістері бар?

2. Адам генетикасының мақсаты не?

3. Дене клеткасында орналасқан хромасомалар не деп аталады?

4. Аутасомадан басқа адамда қандай хромасома бар?

5. Жыныс хромасомасының ерекшелігі қандай?

6. Мутация деген не?

7. Мутагендік факторлар деген не?

8.Конкордантты деген не?

9. Дискорданттылық деген не?

Генетика терминдері.

1.Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін ғылым саласы.

2. Генетика ғылымы ресми түрде қай жылы қабылданды.

3. Моногибридтік шағылыстыруда қанша қарама-қарсы белгілер болады.

4. Генотип дегеніміз-

5. Фенотип дегеніміз –

6. Локус дегеніміз –

7. Дигибридті будандастыру –

8. Доминаттылық -

9. Жыныспен тіркескен гендер –

10. Диплоид дегеніміз не –

11. Зигота дегеніміз –

12. Гомозигота –

13. Ген дегеніміз –

14. Эпистаз дегеніміз –

15. Полимерия дегеніміз –

16. Қандай белгілер альтернативті және олар генде кодталған?

Сөз жұмбақ

1.Екі белгінің дамуын анықтайтын ағза.

2.Бірден жарыққа шықпайтын белгі.

3. Ата-аналарынан алған гендердің жиынтығы.

4. Адам генетикасының бір түрі.

5. Аналық-аталық дараларының біркелкі ұқсас хромосомалары.

6. Тұқым қуалайтын ауруларға себеп болатын

гендердің жиілігін зерттейтін әдіс.

7. Грекше “ядроның” аталуы.

8. Дрозофилла шыбынының тұқым қуалау заңдылығын зерттеген ғалым.

Тест тапсырмалары

1.Зат алмасуының бұзылуының ауруларын қай әдіс арқылы зерттейді?

А) генеалогиялық

В) цитогенетикалық

С) биохимиялық

Д) егіздерді салыстыру

2. Қандай да белгі бойынша егіздердің ұқсататығын?

А) конкорданттылық

В) дискорданттылық

С) генотиптік

Д) фенотиптік

3.Хромасомалар саны мен құрылысының өзгеруін қай әдіс зерттейді?

А) генеалогиялық

В) цитогенетикалық

С) биохимиялық

Д) егіздерді салыстыру

4. Мутация терминін алғаш ғылымға енгізген кім?

А) Г.Мендель В) Х.Дефриз

С) Н.Вавилов С) Т.Морган

5.Физикалық мутаген факторға не жатады?

А) паразит организмдер

В) никотин

С) рентген сәулесі

Д) алкалоидтер

6. Химиялық мутаген факторғане жатады?

А) ультракулгін сәулесі

В) вируста

С) бактериялар

Д) спирттер

7. Гомологен қатарлар заңын ашқан кім?

А) Г. Мендель В) Х.Дефриз

С) Н.Вавилов Д) Т.Морган

8. Г.Мендель қай өсімдікке тәжірибе жасаған?

А) құлпынай В) асбұрмақ

С) алма Д) бақ-бақ

Адамда тұқым қуалайтын аурулар гендік және хромасомалық болып екіге бөлінеді. Гендік аурулар моногендік және полигендік болып бөлінеді.Моногендік ауруларға галактоземия,

Албинизм,фенилкетанурия аурулары жатады. Полигендік ауруларға шизофрения,қантты диабет,гипертания аурулары жатады.

Хромасомалық аурулар хромасома санының және құрылысының өзгеруіне байланысты пайда болады. Хромасомалық аурулар түріне даун,клайнфельтер,шерешевский тернер аурулары жатады.Даун ауруы ер адамда да,әйел адамда да ұшырайды, яғни дене клеткасында хромасоманың 21-жұбында 1хромасома артық болады.Белгісі;басы үлкен ,көздері бір-біріне жақын жайласады,ақыл есі кем болады.

Клайнфельтер ауруы тек ер адамдарда ұшырайды.Жыныс хромасомасы ХХУ болады,әдетте ХУ болуы керек.

Шерешевскйи тернер ауруы тек қана әйел адамдарда ұшырайды.Хромасомасы ХХ болатын болса,онда хромасомасы Х болады.Белгісі; денесінде ер адамдардың белгісі пайда болады,ақыл есі кем болады.

Бекіту.

1.Адамда тұқым қуалайтын аурулар қанша топқа бөлінеді?

2.Хромасомалық аурулардың ерекшелігі қандай?

3. Хромасомалық ауруларға қай аурулар жатады?

4.Гендік аурулар қанша топқа бөлінеді?

5.Моногендік ауруларға қай аурулар жатады?

6.Полигендік ауруларға қай аурулар жатады?

7.Клайнфельтер ауруы қай жыныстағы адамдарда кездеседі?

8.Шерешевский-Тернер ауруы қай жыныстағы адамдар кездеседі?

9.Полигендік аурулардың ішінде қай аурулар жиі кездеседі?

10. Тұқым қуалайтын аурулардың пайда болу себебі неде?

Үй тапсырмасы:

*39 Генотип.Адам денсаулығы.