Ғылыми жоба: "Дұрыс тамақтану - денсаулық кепілі"

Түркістан облысы, Сайрам ауданы

№45 «1Май» жалпы білім беретін мектеп КММ

Ғылыми жоба тақырыбы: «Дұрыс тамақтану - денсаулық кепілі»

Секциясы: Биология

Орындаған: Хавазханова Васила Уткиржановна

Сыныбы: 6

Жетекшісі: биология пәні мұғалімі Ибрагимов Файзулла

2023-2024 оқу жылы

ҒЫЛЫМИ ЖОБАНЫҢ МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 Теориялық бөлім

1.1 Салауатты өмір салты туралы түсінік

1.2. Тағамдық қоспалар қауіпті ме

1.3. Дұрыс тамақтанудың маңызы

2 Практикалық бөлім

2.1. Тез дайындалатын тағамның денсаулыққа әсері

2.2. Сауалнама

Қорытынды

Әдебиеттер тізімі

2

Андатпа

Бұл жұмыс 6 сынып оқушылары арасында «Дұрыс тамақтану денсаулық кепілі» тақырыбындағы зерттеуге арналған. Жұмыста дұрыс тамақтану туралы қызықты деректер мен фактілер туралы зерттеліп жазылған. Адамзат денсаулығын сақтаудың басты шарты – дұрыс тамақтану. Сондықтан тамақтануға ерекше көңіл бөлген жөн. Тамақ құрамының құндылығы басты назарда болғаны дұрыс. Тиімді, дұрыс тамақтану денсаулықты сақтауға, ағзаның қалыпты өсуі мен дамуына, жұмыс қабілетінің жоғарылауына және ағзаның қоршаған ортаның әртүрлі жағымсыз әсеріне қарсылығын күшейтуге ықпалын тигізеді.

Кіріспеде зерттеудің өзектілігі және оның мақсаттары көрсетілген. Теориялық бөлімде дұрыс тамақтанудың пайда болу тарихы қарастырылады.

Жұмыстың практикалық бөліміндн дұрыс тамақтану туралы сауаттылығын білу мақсатында 6-сынып оқушылары арасында сауалнама жүргізуді ұсынады. Сауалнама оқушылардың дұрыс тамақтануға деген қызығушылықтары мен көзқарастарын анықтауға бағытталған.

3

Аннотация

Данная работа посвящена исследованию среди учащихся 6 класса на тему «Здоровое питание-залог здоровья». В работе изучены интересные факты о здоровом питании. Главное условие сохранения здоровья человечества-правильное питание. Поэтому стоит уделить особое внимание питанию. Ценность пищевого состава должна быть в центре внимания. Эффективное, правильное питание способствует сохранению здоровья, нормальному росту и развитию организма, повышению работоспособности и усилению сопротивляемости организма различным негативным воздействиям окружающей среды.

Во введении изложена актуальность исследования и его цели.В теоретической части рассматривается история возникновения здорового питания.

В практической части работы предлагается провести анкетирование среди учащихся 6-х классов с целью знания грамотности в области здорового питания.Опрос направлен на выявление интереса и отношения учащихся к здоровому питанию.

4

Annotation

This work is devoted to a study among 6th grade pupils on the topic "Healthy nutrition is the key to health". The paper examines interesting facts about healthy eating. The main condition for preserving the health of mankind is proper nutrition. Therefore, it is worth paying special attention to nutrition. The value of the nutritional composition should be the focus of attention. Effective, proper nutrition contributes to the preservation of health, normal growth and development of the body, improving performance and strengthening the body's resistance to various negative environmental influences.

The introduction outlines the relevance of the study and its objectives.In the theoretical part, the history of the emergence of a healthy diet is considered.

In the practical part of the work, it is proposed to conduct a questionnaire among 6th grade students in order to know literacy in the field of healthy nutrition.The survey is aimed at identifying students' interest and attitude to healthy eating.

5

КІРІСПЕ

Қазіргі уақытта дұрыс және дұрыс тамақтану мәселесі өзекті, өйткені адамның денсаулығы тағамның мөлшері мен сапасы арасындағы тепе-теңдікке тікелей байланысты. «Дұрыс тамақтану — денсаулық кепілі» әрқашанда өміріміздің ажырамас бөлігі. Күннен күнге әлемдік тамақтану нарығында фаст-фуд тағамдары адам асқазанына зиян келтіруде. Әсіресе, жасөспірімдер фри, донер, пицца деген тағамдарға өте қатты құмар. Бұл өз кезегінде адам денсаулығына кері әсер етеді.

Тамақтану адамның өмірлік қажеттігі және денсаулық кепілі. Ас-адамның арқауы, ағза дене жүктемесінде ғана емес, тыныштық жағдайында да шығындайтын қуат көзі. Ас ішу біздің жасушаларымыз бен тіндерімізді жаңартуға мүмкіндік береді. Дұрыс тамақтану жүрек-қантамыр, асқазан-ішек жолдары, қантдиабеті, остеопороз, онкологиялық аурулардың алдыналу үшін, сыртқы орта әсеріне қарсы тұру үшін, ағзаның жұмысқа қабілеттілігін арттыру үшін, белсенді ұзақ өмір сүру үшін қажет.

Салауатты тамақтану және жоғары дене белсенділігі, спорт пен шұғылдану, күйзеліс пен күресе білу, темекіден, ішімдіктен бас тарту жолымен салауатты өмір салтын ұстану арқылы аурулардың алдын алып, денсаулықты және тартымды келбетті сақтап, сұлу да сымбатты, тәні мен жаныжас, белсенді болып жүруіңізге болады.

Адам денсаулығы жаһандық проблемалардың қатарына жатады, яғни бүкіл адамзат үшін өмірлік маңызы бар мәселелер.

Ежелгі гректер мен римдіктер: «Дені саудың-жаны сау», - деп айтқан. Бұл біздің өміріміз, сыртқы келбетіміз, көңіл-күйіміз денсаулығымызға байланысты екенін білдіреді. Біздің денсаулығымыз-дұрыс тамақтану, жұмыс және демалу. Әрине, дұрыс тамақтану тек тұтынылатын тағам мөлшеріне ғана емес, сонымен қатар тағамның сапасына, оны қанықтыру үшін ақылға қонымды пайдалану қабілетіне байланысты.дейін созылып жатқан шайдың тарихына үңілу керек.

6

Зерттеудің өзектілігі: Дұрыс тамақтанбау нәтижесінде адам денсаулығының нашарлауы байқалады.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Дұрыс тамақтану арқылы ұзақ өмір сүруге болатының дәлелдеу және дұрыс тамақтануды қалыптастыру

Зерттеудің міндеттері:

• дұрыс тамақтану ережелерін анықтау;

• дұрыс тамақтану – денсаулықтың кепілі екенін түсіну және дәлелдеу;

• дұрыс тамақтанбаудың қандай салдарға әкелетінін анықтау;

• дұрыс тамақтану денсаулықты нығайтуға ықпал ететінін анықтау;

• сауалнама жүргізіп, ұсыныстар беру.

Зерттеу гипотезасы: дені сау адам болу үшін бала кезінен салауатты өмір салтын ұстану керек, дұрыс тамақтану керек, күн тәртібін сақтау керек.

Зерттеу әдістері: бақылау, сауалнама, тәжірибе, саралау.

Бұл жұмыстың теориялық маңыздылығы: материалды қызықты және қол жетімді түрде ұсына отырып, мектепте оқушылардың сыни ойлау қабілетін кеңейту болып табылады. Оқушылар өзінің денсаулығына мән бере отырып, салауатты өмір ұстануды қолға алады.

7

1 Теориялық бөлім

1.1 Салауатты өмір салты туралы түсінік

Ежелгі заманнан бері адамдар тамақтанудың денсаулыққа тигізетін зор маңызын түсінді. Ежелгі ойшылдар Гиппократ, Цельс, Гален және басқалары бүкіл трактаттарды әртүрлі тағам түрлерінің емдік қасиеттеріне және оны ақылға қонымды тұтынуға арнады. Шығыстың көрнекті ғалымы Әбу Әли ибн Сина (Авиценна) тамақты денсаулық, күш, сергектік, ақыл көзі деп санады.

И. Мечников адамдар дұрыс тамақтанбау салдарынан ерте қартаяды және өмірден озады, табиғи тағамдарды тұтынатын адам 130-150 жылға дейін өмір сүре алады деп сенді.

Адамның денсаулығы 50%-ы оның өмір сүру салтына байланысты.

Д. В. Нистрян былай деп жазады: «кейбір зерттеушілердің пікірінше, адамның денсаулығы оның өмір салтына, 20% қоршаған ортаға және тек 8% медицинаға байланысты». ДДҰ мәліметтері бойынша, адам денсаулығы 50-55% - ға өмір сүру жағдайлары мен салауатты өмір салтын ұстанумен, 25% - ға экологиялық жағдайлармен, 15-20% - ға генетикалық факторлармен және тек 10-15% - ы денсаулық сақтау жүйесінің қызметімен негізделген.

Адам, сүтқоректілердің белгілі бір түрі ретінде, миллиондаған жылдар бұрын негізінен өсімдік тектес тағамдарды жеген. Бірақ бірте-бірте оның өмір салты өзгерді: аңшылық пайда болды, содан кейін мал шаруашылығы пайда болды, бұл оның диетасына өсімдік өнімдерін біртіндеп өзгеріп, жануарлар өнімдерін енгізді. Сонымен қатар, табиғатта болмаған өнімдер пайда бола бастады: жануарлардың сүтінен алынған ірімшік пен сүзбе, сондай – ақ өсімдіктердің ашыту өнімдері-шарап, алкоголь, сыра. Адам ауруларының себептері өте көп. Оның үстіне, олардың көпшілігіне адамның өзі кінәлі.

8

1.2. Тағамдық қоспалар қауіпті ме?…

Жылдам тамақ, бояғыштар, хош иістендіргіштер, табиғи өнімдерді жасанды алмастырғыштар – мұның бәрі біздің денемізге зиян келтіреді. Мұндай тамақтану біздің денсаулығымызға зиян тигізеді-ас қорыту жолында, аллергияда әртүрлі проблемалар пайда болады. Зиянды тағамдар біздің тамырларымыз бен жүрегімізге, сүйек және жүйке жүйелерімізге де әсер етеді. Нәтижесінде өмір сапасы төмендейді, әл-ауқатымыз нашарлайды.

Тамақ ағзаға енген кезде не болады? Ол асқазанның қабырғаларына орналасады. Егер ағзаға түскен өнім табиғи емес болса, онда ол деструктивті әсер етеді және дененің көптеген ауруларына ықпал етеді.

Дүкенге келгенде біз үнемі әртүрлі өнімдермен бетпе-бет кездесеміз, бірақ бұл өнімдердің құрамына әртүрлі қауіпті тағамдық қоспалар кіреді деп ойламаймыз: консерванттар, бояғыштар, эмульгаторлар және т. б.

Қазіргі уақытта уақыт тапшылығы байқалғаннан кейін, біз көбінесе тез дайындалатын тағамға жүгінеміз. Бірақ олардың сапасы туралы біз ойлана бермейміз. Өнімдердегі тағамдық бояғыштар мен хош иістендіргіштердің, консерванттардың, қопсытқыштар мен эмульгаторлардың - "Е" әрпінен басталатын арнайы индекстердің таңбалануын қалай түсінуге болады? Осындай қоспалары бар көптеген тағамдарды балалар тұтынады. Олардың жарқын қаптамасы, әдемі пішіні, тәтті дәмі бар, бұл балаларға міндетті түрде ұнайды.

Ет, балық, құс... олар да табиғи түрде дәрумендер мен минералдармен байытылған, бірақ олар біздің үстелде өте сирек кездесіп жатады, көбінесе мұздатылған, сонымен қатар химиялық заттар мен басқа да өнімдер қолданылатын консервілерді қолданғанды жөн көреміз.

9

Өнімдерді бүлінуден қорғау үшін, сыртқы түрін, түсін, дәмін, иісін, пішінін сақтау үшін, олар қышқылданбауы, иісі шығып кетпеуі үшін, бүлінбеуі, көгермеуі, тот баспауы, кеуіп кетпеуі, ылғалданбауы және т.б. қасиеттері пайда болмас үшін әрдайым химиялық заттардың барлық түрлері қолданылады. Тағамның жарамдылық мерзімін консерванттар деп аталатын тағамдық қоспалар арқылы арттыруға болады. Олардың кейбіреулері тағамдардағы микроорганизмдердің өсуі мен белсенділігін баяулатады, ал басқалары антиоксиданттар деп аталады, тамақ өндірісінде кеңінен қолданылатын май мен майдың ыдырау (тотығу) процесін баяулатады.

ІІ.Практикалық бөлім

2.1. Дұрыс тамақтанудың маңызы

Дұрыс тамақтану-бұл жұмсалған энергияны толтыру, тіндерді құру және қалпына келтіру, адам ағзасының барлық мүшелері мен жүйелерінің жұмысын реттеу үшін қажет заттарды қабылдау және сіңіру.

Дұрыс тамақтану мәселесі жыл сайын өзекті бола түсуде. Біз бәріміз дәмді тамақтанғанды жақсы көреміз, бірақ біз күнделікті тұтынатын тағамның сапасы туралы ойламаймыз.

10

Әрбір өнім химиялық құрамы бойынша бірегей және өнімдер арасында адамның денсаулығын қамтамасыз ету үшін қажетті барлық тағамдық және биологиялық белсенді заттардың қажеттіліктерін толық қанағаттандыра алатын өнім жоқ. Бұл мәселені әр түрлі өнімдердің тіркесімі ғана шеше алады.

Күнделікті мәзірді қалай дұрыс құруға болады?

Қалай дұрыс тамақтану керек-белгілі бір өнімді немесе тағамды күнделікті рационға қаншалықты жиі және қандай мөлшерде қосу керек.

Азық-түліктің негізгі топтары және оларды тұтынудың ұсынылатын мөлшері:

Дұрыс тамақтанудың негізгі принциптерінің схемалық бейнесін шетелдік диетологтар әзірлеген және ресейлік мамандар мақұлдаған тамақтану пирамидасына қарап көруге болады. Тамақтану пирамидасында белгілі бір тағамдар емес, бес үлкен азық-түлік тобы бар, бұл сіздің диетаңызды әртараптандыруға және сізге ұнайтын немесе сіздің өмір салтыңызға сәйкес келетін тағамдарды таңдауға мүмкіндік береді. Тамақтану пирамидасын пайдалану арқылы тамақтануды теңестіру өте қарапайым.

Пирамиданың негізі-дәнді дақылдар. Оларға ірі нан, жарма, тұтас бидай макароны, тазартылмаған күріш жатады.

Сондай-ақ, бұл топқа өсімдік майлары (зәйтүн, күнбағыс және басқа майлар) кіреді. Адамның диетасындағы бұл тағамдар ең көп болуы керек.

Екінші сатыда-бұл адам ағзасына өте пайдалы көкөністер мен жемістер. Олар төмен калориялы және құрамында көптеген дәрумендер мен микроэлементтер бар, сонымен қатар қанықтылық сезімін тудыратын су мен талшық көп.

Ет өнімдері, құс еті, балық, бұршақ, жұмыртқа, жаңғақтар жоғары және құрамында ақуыз бар тағамдар деп аталады. Бірақ балыққа, құс етіне және бұршаққа артықшылық берген жөн, өйткені олардың құрамында басқа ақуызды жануарлардан алынатын өнімдерге қарағанда майлар аз. Бұршақ дақылдары мен жаңғақтарда көптеген пайдалы дәрумендер мен микроэлементтер бар.

Сүт өнімдері, йогурттар, ірімшіктер де ақуыз болып табылады және Пирамидада ет өнімдері, құс еті, балық, бұршақ, жұмыртқа және жаңғақтармен бірдей. Олар бізді ақуыздармен, кальциймен және басқа қоректік заттармен қамтамасыз етеді.

Пирамиданың жоғарғы жағы-бұл тағамдар тобы: май, тұз, қант, тәттілер, дұрыс тамақтану рационында минимумға дейін азайтылуы керек, ал Ең жақсысы адам рационынан мүлдем алынып тасталуы керек. Өнімдердің бұл тобына сары май, маргарин, ақ ұн өнімдері (нан мен макарон), сода кіреді.

Пирамидадағы өнімдер шартты түрде бөліктерге бөлінеді. Адамға қажет бөліктердің саны белгілі бір адамның жасына, жынысына, құрылымына, денсаулық жағдайына және белсенділік дәрежесіне байланысты. Бұл Пирамидада келесідей көрінеді:

- май, тұз, қант, тәттілер (азайту керек);

- сүт өнімдері, йогурттар, ірімшік (2-3 порция);

- ет өнімдері, құс еті, балық, бұршақ, жұмыртқа, жаңғақтар (2-3 порция);

- көкөністер мен жемістер (5-7 порция);

- дәнді дақылдар (6-9 порция).

Ешбір өнім ағзаның барлық қажетті заттарға деген қажеттілігін толық қанағаттандыра алмайды. Сондықтан адамның тамақтануына ақуыз өнімдері, жануарлар мен өсімдік майлары, дәрумендер мен минералды тұздарға бай көкөністер кіруі керек.

Практикалық бөлім

2.1. Тез дайындалатын тағамның денсаулыққа әсері

Компьютерлердің, теледидардың алдында көп уақытымызды өткізу, мектептегі жүктеме, спортқа деген қызығушылықтың төмендеуі, фаст-фуд тағамдарын көп тұтыну және денсаулыққа пайдасы жоқ көптеген тағамдар, әсіресе өсіп келе жатқан ағзадағы артық салмақ, жиі ауыру, көру қабілетінің төмендеуі және физикалық дамымаған балалардың көбеюіне ықпал етеді. Осыған байланысты менде көптеген сұрақтар туындады.

Біз не жейміз?

Дұрыс тамақтану дегеніміз не? Барлық тағамдар біздің денемізге пайдалы ма? Ең пайдалы тағамдар қандай? Біздің тағам неден тұрады?

Осы сұрақтарға жауаптарды мен жүргізген зерттеуден табуға шешім қабылдадым.

Сабақтан кейін мен дүкенге тоқтадым. Ұзақ ойланбастан мен "Lays" чипстерінің үлкен пакетін сатып алдым. Қаптама бірден адамның көзін жарқын, әдемі сырт келбетімен бізді баурап алады.Бірақ бізді ол неден жасалғаны, құрамы қандай екендігі қызықтырмайды.

Мен олардың неден жасалғанын білгім келді. Мен чипстердің құрамымен таныстым: тамақ аллергияны тудыруы мүмкін, оның құрамында тұз, бояғыштар мен майлар бар.

Мен чипстердің денсаулыққа зиянды екендігі туралы келесі қорытындыға келдім. Чипстерде пайдалы заттар жоқ, бірақ ас қорыту проблемаларын тудыратын зиянды заттар бар. Чипсының құрамында:

• картоп;

• тұз;

• өсімдік майы;

• қант;

• күшейткіш иіс және дәм түрінде глутамат, гуанилата немесе инозината натрий;

• дәмін хош иістендіретін заттар, балық немесе жұмыртқа ұнтағы, құрғақ іркіт және сүт, сондай-ақ балық майы;

• подсластитель «Аспартам».

100 грамм лэйстің құрамында өнімнің келесі түрде көрінеді:

• белоктар « 6,5 г;

• көмірсулар « 53 г;

• майлар – 30 г;

• энергетикалық құндылығы - « 510 килокалория.

Осындай маңызды сұрақтар қойып, тиісті әдебиеттерді зерттей отырып, мен сыныптастарымның арасында сұхбат ойынын өткіздім. Тамақтану әдеттерін мектеп жасынан бастап, тамақтану тәртібі қалыптасқанға дейін өзгерту керек.

Жауаптарды талдағаннан кейін мен сыныптастардың дұрыс тамақтану мәселесіне деген көзқарасын білу үшін сауалнама бланкілерін жасадым.

2.2. Сауалнама

Сауалнамаға 4 сынып оқушыларынан 40 оқушы қатысты. Келесі сұрақтарға жауап беріп, кестеге жауаптары берілді.

1. Сіз күніне қанша