Қазақ мектеп - гимназиясы

Ғылыми жоба

Пәні: Дүниетану

Тақырыбы: Өрмекшілер

Орындаған: 3а сынып оқушысы

Қоспанова А.

Жетекшісі: Ахметова Б.Т.

Петропавл қаласы

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

І тарау - Өрмекшілердің дене құрылысы мен түрлері

1. Өрмекшілердің дене құрылысы

1.2. Өрмекшілердің түрлері

ІІ тарау - Өрмекшілердің тіршілік ерекшелігі

2.1. Өрмекшілердің тіршілігі

2.2. Өрмекшілердің тиімділігі мен зияндылығы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Зерттеу жұмысының тақырыбы: Өрмекшілер

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Өрмекшілер туралы мәлімет аз, олардың түрлері, мекен ету ерекшелігі, өрмек жібін түзуі туралы мәліметтер әлі де зерттеуді қажет етеді.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Өрмекшітәрізді жәндіктердің құрылысын, түрлерін, тиімділігі мен зияндылығын зерттеу.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

1. Өрмекшінің құрылысын зерттеу;

2. Өрмекшінің түрлеріне сипаттама жасау;

3. Өрмекшінің тіршілік ерекшелігін тану;

4. Өрмекшінің тиімділігі мен зияндылығына тоқталу ;

Зерттеу жұмысының жаңашылдығы: Өрмекшілер туралы дүниетанымды кеңейте отырып, мәлімет жинау, олардың кейбір түрі жыртқыш болғандықтан, сақтану ережелерін білу.

Зерттеу әдістері: Алға қойылған мақсат пен міндеттерді шешу үшін байқау, салыстыру, әдістері қолданылды.

Жұмыстың құрылымы:

1. Кіріспе бөлім

2. Негізгі бөлім

3. Қорытынды бөлім

Негізгі бөлім 2 тараудан және әр тарау 2 тақырыптан құралған. Соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі келтірілген.

Негізгі бөлім

І тарау - Өрмекшілердің дене құрылысы мен түрлері

1.1. Өрмекшілердің дене құрылысы.

Д ене тұрқы 0,1 мм ден 17 см –ге дейін. Бұлардың денесі бас-кеуде және бунақталмаған құрсақ бөлімінен тұрады. . Осы екі бөлім сабақшамен байланысқан (бас-кеуденің 7 бунағы бар) . Бас – кеуде бунағының ұшы қозғалмалы тырнақ тәрізді буынмен аяқталады. Оның түбінде улы безінің тесігі орналасқан. Бездерден бөлінетін сөлімен қорегін өлтіреді. 4 жұп аяқтары қозғалу қызметін атқарады. Қан айналу жүйесі ашық.. Сезім органдары жақсы жетілген. 8 көзі 2 доға түрінде орналасқан.

1 .2. Өрмекшілердің түрлері

Б үйі – ірі өрмекшіі. Шөл-шөлейтті, далалы аймақтарда кең тараған, әсіресе ылғалы мол өзен, көл жағалуларында жиі кездеседі. . Дене тұрқы - 25-30 мм, өне бойын түк жапқан, түсі қоңыр, қара қоңыр, сарғылт. Бүйі ылғалды жерден тереңдігі 50-70 см ін қазып, сонда мекендейді. Жыртқыш жемтігін көбінесе түнде аулайды. Ұсақ жәндіктермен қоректенеді. Өрмек торын құрмайды. Бүйі – улы өрмекші. Уы тырнағымен жалғасқан 1 – жұп яқтарында түзіледі. Оның уы өмірге қауіп төндірмейді, бірақ бүйі шаққан кезде адамның басы айналып, дене қызуы көтерілуі мүмкін. Сондықтан бүйі шаққан жердің қанын сәл ағызып жібереді де, үстіне дәрі ертіндісіне малынған дәке басып, таңып тастайды.

Қ арақұрт – улы өрмекші. Денесі шағын 4-7 мм, түсі қара, құрсағында қызыл дақтары бар. Қазақстанның шөлді және далалы аймақтарында кездеседі. Жәндіктермен қоректенеді. Топырақты аршып, үңгірлеп, ұя салып алады да інінің аузына жем ұстайтын өрмек құрады. Оған түскен шегіртке, шілделік сияқты жәндіктерді улап өлтіреді. Әсіресе сәуір айында қарақұрт өрмекшілері жан – жаққа тарап, адам мен малға қауіп төндіреді. Қарақұрт шаққан жерде қызыл дақ пайда болады, сәл уақыттан соң білінбей кетеді. Қарақұрт шаққан адамның 10-15 минуттан кейін іші мен кеудесі қатты аурады, аяқтарының жаны кетіп құрысып қалады. Дер кезінде жедел жәрдем көрсетілмесе, уланған адам 1-2 күннен кейін өліп кетуі мүмкін. Сондықтан өрмекші түрлеріне жататын жәндіктерден абай болу керек.

ІІ тарау - Өрмекшілердің тіршілік ерекшелігі

2.1. Өрмекшілердің тіршілігі

Ж ер шарында кең тараған 60 мыңға туық түрі бар. Қазақсатанда өрмекшілердің 400 ден аса түрі кездеседі. Өрмекшілердің ерекшелігі - өрмек сұйықтығы бөлініп шығатын өрмек бездерінің дамуы. Олардан бөлінген сұйық зат ауада тез қатады да, өрмек жібіне айналады. Бұларды өрмекшілер тор құру, ұстап алған жемтігін орап тастау үшін пайдаланады. Өрмекшілер жыртқыштар, жәндіктермен қоректенеді. Жаздың аяғы, күздің басында бақтағы кейбір ағаш, бұта бұтақтары арасынан, кейде сарайдың іш жағындағы бұрышынан өрмекшінің торын кездестіруге болады.

Оны халық «өрмек» дейді.

Өрмекші өрмекті шыбын, ұсақ көбелек сияқтыларды аулау үшін құрады.

Ө рмекке тиіспей ғана шыбынды торға тастап, өрмекшінің іс әрекетін бақылаған қызық. Шыбын өрмекке ілінісімен, тордың ортасынан созылып, ұшы өрмекшінің аяғына ілінген жіпше тордағы қозғалысты оған жеткізеді. Өрмекші жасырынған жерінен тез шығып, тордағы жәндікті үзіп кетпестей етіп, тормен шырмап тастайды. Одан соң жәндік денесіне ауыз жағындағы тырнағын шаншып у жібереді де, өзі жасырынған орнынан барып, біраз тосады. У жәндікті тек өлтіріп қана қоймай, оның ішін ерітіп, сұйыұұа айналдырады. Өрмекші сол сұйықты сорып қоректенеді. Жәндіктің тек сыртқы қатты қабығы ғана қалады.

Сонымен өрмекші шыбын, көбелек сияқты зиянды бунақденелілермен қоректененіп, өсімдікке, адамға пайда келтіреді.

2.2. Өрмекшілердің тиімділігі мен зияндылығы

Өрмекшілер мақта, бақша дақылдары, соя, жылыжайдағы қиярға көп зиян келтіреді. Адам мен жануарлар өміріне қауіп төндіретін улы жәндіктердің бірі. Көпшілігі пайдалы ауылшаруашылық з иянкестерін құртады, уы медицина мен биохимияда пайдаланылады. өрмек жібегі алынады. Бүйі мен қарақұрт аса улы жәндіктерге жатады. Егіс маңындағы арам шөп пен ағаштан жел, су арқылы екпе дақылдарға таралады. Күрес шаралары: ауыспалы егіс, күзде өңделген жерді терең жырту, арнайы тыңайтқыштармен өңдеп отыру. .

Е стеріңде болсын! Өрмекші тәрізді улы жәндіктер де бар. Олар бүйі, қарақұрт, кенелер жатады. Олардан сақ болу керек. Қарақұрттың уы адамды өлтіріп жібереді. Бүйі мен кененің шаққаны ауыр науқасқа ұшыратады.

Қорытынды

Сонымен, зерттеу жұмысы барысында өрмекшілердің құрылысы, түрлері, тиімділігі мен зияндылығын - жалпы тіршілік ету ерекшелігін қарастырдық. Біз алға қойылған мақсаттар мен міндеттерге жеттік деп ойлаймын. Дүниетану сабағында ең қызықтырған жәндіктердің бірі де осы өрмекшілер еді. Мені қызықтырғаны - өрмекшінің өрмек жібінің түзілу ерекшелігі, олардан сақ болу жұмыстары. Балалар, естеріңде сақтаңдар! Улы өмекшілердің ұясын бұзуға, тіптен қасына жақындауға болмайды. Әсіресе, көктем айларында өрмекшітәрізді жәндіктерден сақ болуға шақырамын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Ұлттық Энциклопедиясы

2. Биология журналы

3. Экология журналы

4. Дүниетану оқулығы

5. Интенрнет желісі

6. Қазақстан Республикасының жануарлар мен өсәмдіктер әлемі