Исследовательская статья "Переводческая деятельность Абая"

Переводческая деятельность Абая Кунанбаева

Прекрасное знание русского языка позволило поэту перевести ряд произведений русского поэта М.Ю. Лермонтова на казахский язык. В частности, его перу принадлежат переводы таких его произведений, как «Демон», «Молитва», «Кинжал», «Выхожу один я на дорогу.», «Парус», «Дары Терека». Абаю же принадлежит авторство в переводе отрывков из поэмы А.С. Пушкина «Евгений Онегин».

Абай увлекался и переводами басен Крылова на казахский язык. Видный руководитель национально-освободительного движения казахов А. Бокейханов писал: «Впоследствии автору этих строк пришлось убедиться в том, что в Киргизской степи в разных уездах «акыны» знали и распевали на домбре переводы Абая из Пушкина и Лермонтова. Абай был поклонником Л.Н. Толстого и Салтыкова».

Эти переводные произведения не могли не обогатить казахскую литературу. Всего он перевел на казахский язык более 50 стихотворных произведений известных русских поэтов. Несомненно, в творчестве Абая произведения Пушкин играет немаловажную роль.

Одним из важнейших путей ознакомления учащихся с поэзией Пушкина и Абая проведение на каждом уроке « поэтической пятиминутки». Это приводит к тому, что каждый ученик индивидуально проводит поисковую работу, и, заучивая ранее не знакомые остальным учащимся стихи, расширяет познание, знакомит других с поэзией великих поэтов. До конца курса каждый ученик наизусть должен знать как минимум по пять стихотворении Пушкина и Абая.

Лирика Абая как и лирика Пушкина, которую А Белинский назвал школой «лелеющей души гуманности» полна глубокой верой в жизнь, в человека.

Так же можно составить цикл стихов о роли поэта и назначении поэтического слова в жизни общества их стихами:

У Пушкина: ----------------------------------У Абая:

«Поэт и толпа» --------------------------«Не для забавы я слагаю стих»

«Памятник» и др.

Сопоставить и перевести стихи о природе:

У Пушкина: ------------------------У Абая:

«Уж небо осенью дышало» ---------«На воде как челнок луна»

«Деревня» «Зимнее утро»----------- «Луна» «Зима»

О любви: /Из переводов учащихся /

К Керн … ----------------------------------------Кернге…

Я помню чудное мгновение, ----------Керемет сол сәт әлі есте;

Передо мной явилась ты. ---------------Жарқ етіп шықтың алдымнан

Как мимолётное видение, --------------Періште ме елес пе;

Как гений чистой красоты. --------------Ақ көркің мені таң қылған

В глуши во мраке заточения, -----------Үмітті мұңға ұрлатып,

Тянулись тихо дни мои -------------------Күн кештім жалғыз, жалынсыз

Без божества ;без вдохновения, ------Нәзік үнмен тіл қатып,

Без слёз, без жизни, без любви. ------Түсіме енді дамылсыз

Цветок Гүл

Цветок засохший, бездуханный, Кітаптың арасында ұмыт болған,

Забытый в книге вижу. Исі кеткен, кепен гүлді көргенімде

И вот уже мечтою странной, Сонда ғана ғажап арман кенеттен,

Душа наполнилась моя. Жанымды толтырғандай сезімге

При изучении темы: «Евгений Онегин» следует напомнить учащимся,

Что Абай перевёл на казахский язык семь отрывков из него («Татьянаның хаты», «Онегиннің жауабы», «Онегиннің сөзі», «Татьянаның сөзі» и т.. д.)

Широко известно стало «Письмо Татьяны» положенное Абаем на музыку

и пришлось по душе казахской молодёжи того периода.

Эти сведения можно сообщить перед изучением романа в стихах, а учитель казахской литературы с выражением может прочитать один из отрывков в переводе Абая или песню на домбре в исполнении учителя музыки.

Переводы и сопоставления – важный вид работы на уроках литературы.

С участием учителя казахской литературы можно сопоставить переводы Абая в отрывках из «Евгения Онегина » и полный перевод сделанного

И. Жансугуровым.

Особенно такие мастера как В. Яхонтов, В.Аксёнов, А.Шварц, Д.Журавлёв, Р. Актаев. А.Даулетов. Так можно сравнить, как они интерпретируют эти стихи, как падают их мелодичнеский ресунок.

Нужно решительно бороться с типичными недостатками чтения стихов:

плохой дикцией, торопливостью, отсутствием психологических пауз.

В чтении надо передавать мелодику стиха, интонацию, переживания лирического героя.

Когда учащиеся познакомятся со многими лирическими произведениями поэтов, можно сделать вывод об исключительном многообразии мыслей, оттенков самых различных чувств в лирике поэтов и в то же время о единстве и созвучии поэзии и личности авторов.

Изучение русской литературы наряду с родной расширяет духовный нравственный и эстетический опыт нерусских учащихся, способствует формированию, нравственных убеждений, активной жизненной позиций

развитию восприятия иноязычного художественного произведения, совершенствует навыки владения русской речи, а в условиях русской школы –казахской речи.

Приобщение учащихся к поэзии Пушкина и Абая –является школой эстетической

Поэзией живой и ясной,

Высоких дум и простоты-

Мысли и чувства, художественного вкуса, неиссякаемым кладом сокровищ русского и казахского языков. «Ни один поэт не владеет нашими чувствами на протяжении всей нашей жизни так полно и властно, как русский поэт Пушкин и казахский акын Абай. .. »

Ещё один из путей освоения творческого и жизненного кредо поэтов это подразделив класс на несколько групп, предложить им темы, сопровождая их эпиграфами :

I группа: «В те дни, когда в садах лицея

Я безмятежно расцветал…»

Пушкин в лицее

Абай в семинарии.

Рассказать о детстве и становлении поэтов

II группа: «И на обломках самовластья

Напишут наши имена… »

Пушкин и декабристы

Абай и русские ссыльные

III группа: «Прекрасны вы, брега Тавриды…»

Пушкин на юге

Абай в Семипалатинске

IV группа: «И нынче здесь, забытом, сей глуши

Пушкин в Михайловском Тот уголок души, где я пробыл

Абай в Усть-Каменогорске Изгнанником два года незаметных…»

V группа:

Пушкин в Болдино Смотри, какой здесь вид

Избушек ряд убогий…»

VI группа:

«На свете счастья нет

Но есть покой и воля»

Последние годы

Абая и Пушкина

Каждая группа самостоятельно готовится по заданной теме, преподносит материал в готовом виде так, чтобы слушатели запомнили основной материал по курсу. Если класс недостаточно подготовлен к такой работе или не располагает пособиями, то учитель сам может взять на себя рассказ о жизни и творчестве, используя опорные схемы и электронные учебники -наглядности А потом дать возможность учащимся записать всё, что они знают о жизни Абая и Пушкина под углом зрения:

Знаем ли мы великих поэтов?

Жизнь Пушкина Его творческий путь

Родился…….году в Москве

Женился на Н.Гончаровой

в …..году…

Близкие люди и друзья…

Стихи «Памятник », «Поэт»…

Поэмы «Руслан и Людмила»…

Роман в стихах «Евгений Онегин»

Абайдың өмір дерегі………. Шығармашылық жолы

Абай Құнанбаев... жылы дүниеге келді

Ол.... жылы білім ала бастады

Абайдың жақын достары......

«Ескендір» поэмасы

«Қара сөздері»

Аудармалары: ......

Өлеңдері: ......

Исходя из этого предлагаю: во всех казахских и русских школах внедрить такой предмет как «Абаеведение»-«Абайтану», что позволит разносторонне проработать творчество и жизнь великого казахского акына. / делать переводческую работу проводить исследования, сопоставлять с творчествами других поэтов мира, читать и осмысливать «Слова назидания», что очень необходимо современной молодёжи, тем самым проводить и воспитательную работу и т. д./

Интегрированные уроки помогают учащимся полнее представить портреты тех или иных творческих личностей, помогут провести параллель между их творчествами, выявить созвучие в их лирике и прозе. Интеграция может происходить с такими вроде бы не близкими предметами как история и литература, музыка и литература, география и литература и т. д.

Надо внедрить предмет «Абаеведение» и вместе с тем выпустить пособие для учащихся 5-11 классов, где поэтапно будут поводиться исследовательские работы : «Стихотворения Абая», «Переводы Абая», «Слова назидания», «Абай и русские писатели и поэты», «Абай и поэты Востока», «Абай и современные поэты», «Мои переводы ( учащихся ) абаевского творчества» и т. д. Только надо учесть следующее: текст этого пособия должен быть интересным и доступным для данного возраста учащихся, чтобы текст или отрывок был художественно ценным, актуальным по содержанию, учитывались психологические и национальные особенности учащихся.

Евгений Онегин в переводе Абая

(фрагменты)

ОНЕГИННІҢ СИПАТЫ

Жасынан түсін билеп, сыр бермеген,

Дәмеленсе, күндесе, білдірмеген.

Нанасың не айтса да, амалың жоқ,

Түсінде бір кәдік жоқ «алдар» деген.

Кейде паң, кейде көнгіш орныменен,

Кейде елеусіз, кейде ынтық, формыменен,

Кейде үндемей жүрсе де сөзге баяу,

От жалындай жауапкер құрбыменен.

Ғашықтық сөзге жүйрік әсіресе,

«Дем алысым, құмарым - бір сен» десе.

Жанын құрбан жолына қылған жансып,

Көз қарауы құбылар әлденеше.

Кейде ұялшақ, төменшік, кейде тіп-тік,

Қамыққансып, қайғырып, орны келсе.

Жап-жаңа кісі болып түк білмеген,

Қылжыңын білдіртпейді «қалай» деген.

Жаның шошыр, өрлігі жаннан белек,

Кісіге балдан тәтті орны келген.

Биттей бойы босаса, сезер сонда,

Жастық жеңіп, көңілді шайқағанда.

Ғашық құмар, ақылмен бойыңды алып,

Жылы жауап есітер не қылсаң да.

Емінер, «әй» дегізер, дайын қылар,

Жүрегің қалай соқса, пайым қылар.

Жылы ізін суытпас, дамыл көрмес,

Бір оңаша жолығар жер айтқызар.

Ел аулақта оңаша колына алып,

Көңіліндегі сабағын айтып тынар.

Жасынан көрсе оны ақылы сасқан

Не сұрқия жандарың жұрттан асқан.

Жеңуге, қор қылуға тағы да ұста,

Өзіне күндес шықса, жол таласқан.

Ажуаға, қорлауға тілі орамды,

Не түрлі тұзақ құрып көңлін басқан.

ТАТЬЯНАНЫҢ ОНЕГИНГЕ ЖАЗҒАН ХАТЫ

Амал жоқ - қайттім білдірмей,

Япырмау, қайтіп айтамын?

Қоймады дертің күйдірмей,

Не салсаң да тартамын.

Талайсыз, бақсыз мен сорлы

Еріксіз аттап ұяттан,

Қорлыққа көндім бұл құрлы,

Байқалар халім бұл хаттан

Әлімше мен де ұялып,

Білдірмен дедім өлсем де,

Шыдар ем күйіп мен жанып,

Айында бірер керсем де.

Болмады көріп қалуға,

Есітіп біраз сөзіңді.

Шыдар ем бір ай жатуға

Ұзақ түн жұмбай көзімді.

Қызықтан қашып бұл жерге

Көңіліңіз суып келіпсіз.

Мәнісін сұрап білуге

Тілдесе алмаймын еріксіз.

Келмесең егер сен бізге,

Сау болмас па ем, әлбетте.

Болмасам ашына мен сізге,

Түспес ем мұндай бейнетке.

Асау жүрек қайнамай,

Жуасыр ма еді кезінде?

Елден бір жақсы сайламай,

Бармас па ем ерге өзім де?

Өзгеге ешбір дүниеден

Еркімен тимес бұл жүрек.

Әзелде тағдыр иеден,

Қожам - сенсің, не керек.

Тіршілігім - құрбандық,

Шыдамай сені көргенше.

Тәңірімнен келген бұл жарлық,

Ием - сенсің өлгенше.

Әуелде кірдің түсіме,

Ортақтасып өміріме.

Толғау салып ішіме,

Сол күнде-ақ жақтың көңліме.

Құдайдан болғай деп емі,

Құдайыны мол бердім.

Көрген жерде-ақ мен сені,

«Осы екен ғой - сол» - дедім.

Жатқан сайын ұйқыға

Дұға оқушы ем, шошынып.

Ұнатып мені құлқыңа,

Жүруші едің қосылып.

Түсімде мені жұбатып,

Жылы сөзбен сөйлесіп,

Кетуші едің қуантып,

Қалушы еді көңіл өсіп.

Шыныңды айт, кімсің тербеткен

Иембісің сақтаушы?

Әлде азғырып әуре еткен

Жаумысың теуіп таптаушы?

Шеш көңлімнің жұмбағын,

Әлде бәрі - алданыс.

Жас жүрек жайып саусағын

Талпынған шығар айға алыс.

Не болса да, өзімді

Тапсырдым сізге налынып.

Толтырып жасқа көзімді,

Есірке деймін жалынып.

Бұл жерде ешкім сырымды

Білмейді, айтып не етейін?

Жақтырмай бұзсаң нұрымды,

Білдірмей күйіп өтейін.

Күтемін сізден қайта хат,

Қуандырып дертім жаз.

Ол болмаса, шыныңды айт,

Кінә өзімде, өзіме аз.

Өз хатыма өз көзім

Ұялып, қорқып баға алмас.

Кепілім менің - бір өзің,

Бөтен жан тетік таба алмас.

ОНЕГИННІҢ ТАТЬЯНАҒА ЖАУАБЫ

Таңғажайып бұл қалай хат,

Мағынасы - алыс, өзі жас.

Сөзі орамды, әр түрі жат,

Және әдепті, және рас.

Жас жүректің толқынын дөп

Жаза алыпсың толтырып.

Бойды жеңіп бұл асыл леп,

Тұрды титық көп құрып.

Тіл буынсыз, бой - таза гүл,

Ақылы артық, ары зор,

Ол - перизат, ойла, өзің біл,

Не болады болса қор?

Ішім өлген, құр денем сау,

Босқа үрейім жүр менің.

Жарамайды бекер алдау,

Теңің емес мен сенің.

Бенде көрген бар қызықтың

Бәрін ішкен сұм жүрек.

Айныған соң, сен жолықтың,

Айтып-айтпай не керек!

Тәтті дүние көңілімнен

Кетті менің, нан маған.

Енді бізге бір өлімнен

Басқа түк жоқ арнаған.

Мен жаралы жолбарыспын,

Жұрттың атқан оғы етіп,

Сен есірке, сорлы жаспын,

Шын сөзіме рақым етіп.

Бала сүйер, жар сүйерден

Түк неме жоқ, тұр денем.

Сен - тоты құс бақта жүрген,

Қай жеріммен пар келем.

Ерге барған ер танымай,

Ер қызығын кім көрер.

Шығарына жол таба алмай,

Қайғыменен босқа өлер.

Айнығыш ер тартса салқын,

Бал сұрасаң, береді у.

Қазымырлап сөздің артын...

Қасиеттен бетті жу.

Мен - сынық жан, жамағанмен

Түзеле алман түрленіп.

Теңің емес, біл, саған мен,

Не қыласың кірленіп?

Әйел өлмес соқпа дерттен,

Сауыға алмас сынған ер.

Мен - көмірмін қалған өрттен,

Енді рұқсат бізге бер.

Сенің өмірің гүлденіп тұр,

Есігін тап, көр қызық!

Менің өмірім - бір суық сұр,

Күзгі күндей тұр бұзық.

Бірге туған мен ағаңнан,

Шын досыңмын, кем емес.

Соққы жедім сұм заманнан,

Бір жылы сөз ем емес.

Арман етпе, жас күнің көп,

Игілік көр, ерге бар!

Бұл заманның қашқыны деп,

Мен ғарыпты есіңе ал.

Менде паңдық, жат мінезден

Дәнеме жоқ, жарқыным.

Осы жазған барша сөзден,

Байқалынар бар шыным.

Басы қатты, сұм жүрегін

Тоқтата алмай кетті де.

Сорға біткен көкірегін

Сендіре алмай өтті де.

Бар денемнің бәрі - бір мұз,

Қайрылуға жарамас.

Мына дәулет, мына асыл қыз,

Болды маған арам ас.

Ол - жас ағаш, бір қызыл гүл,

Жапырағы жаңғырар. Сорлы,

Онегин, жолды өзің біл,

Қай тарапқа қаңғырар.

ОНЕГИН СӨЗІ

Хатыңнан жақсы ұғындым сөздің бәрін:

Кірі жоқ, кіршігі жоқ мағыналарын.

Жасырмай, жастықпенен, нанғыштықпен

Айтыпты шыншыл тілің бар іңкәрін.

Жасырмай жас жүректің жанған жайын,

Айтуға тілің мұнша қайдан дайын?

Жанып, сөніп, суынып қалған көңлім

Қобалжиды хатыңды көрген сайын.

Қалмаған Онегиннің ешбір бағы,

Өтіп кеткен жүректің отты шағы.

Мінсіз тілмен сөзіңді жазыпсың-ақ,

Ұнатпаған жерім бар сүйтсе-дағы.

Болса да сән-салтанат, қызық, әсем,

Тез жалығып айнимын, тұрлауым кем.

Сақтасар, ардақтасар кісі болсам,

Жалғанда сенен басқа жанды алмас ем.

Бүгін сүйсем, сені алсам - ертең жалқып,

Суып қайтар көңілім желше шалқып.

Қуантып, қайғыменен суалтамын

Біреудің қызыл гүлін тұрған балқып.

Құдайдың толып жатыр күні бүгін,

Жігіттің тани алмай кемшілігін,

Бір алып, қадірлемей, тастап кеткен

Тартып жүр қиянатшыл ер күйігін.

Түксиген өзі суық, сөзі суық,

Келерлік бір жері жоқ жанға жуық.

Өзі антұрған, қазымыр қатын сорлы,

Екі өмірдің лайлап суын тұнық.

Сол баянсыз еркектің біреуі - мен,

Жамандығым жақсымнан екі есе ден.

Жүрек кірсіз, тіл мінсіз, мінезің - гүл,

Не боласың осындай ерменен сен?

Жаңғырмас өткен өмір, біткен мінез,

Лайықсыз кісіге болыпсыз кез.

Сені жақсы көрейін бірге туған

Ағаңдай, онан басқа жоқ, менде сез.

Жас қыз бен жас бәйтерек - бәрі бірдей

Жапырағы тұра ма жылда езгермей?

Менен гөрі сөзіңді жақсы ұғушы

Кетер деме ер жігіт бір кез келмей.

Бұл сөзде ақыл да бар, ғибрат та бар,

Өзіңе екіншіде пайда болар.

Ақылменен ойласаң тоқтау қылып,

Сүйкімді менен артық жан табылар.