Жаңа түрлердің түзілуі

Мақсаты

А)эволюциялық процес және оның бағыттары мен жолдары туралы оқушыға түсінік беру.

Ә)Тақырып бойынша оқушы білімін жетілдіріп, табиғат заңдылқтар туралы білімдерін толықтру.

Б) адамның тұлға ретінде қалыптасуын, адамгершілік қасиетін, жалпы қоршаған ортаға деген жаңашырлық сезімін дамыту

Күтілетін нәтиже

Жаңа түрлердің түзілуі. Географиялық түртүзілу және организмдердің тіршілік ортасына бейімделуі мен түртүзілу туралы біледі.

Негізгі терминдер

Микроэволюция. Популяция. Түр. Түртүзілу. Географиялық түртүзілу. Экологиялық түртүзілу.

Сабақтың типі

Жаңа білім беру

Сабақтың  түрі

Ұжымдық ойлау

Құрал-жабдықтар

Тірек – сөздер. Суреттер, кеппешөптер

Қолданылатын тәсіл

Сұрақ жауап,баяндау

Пәнаралық байланыс

Тарих. әдебиет

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру

Сәлемдесу, психологиялық жағдай туғызу

ІІ. Білу

Географиялық а) бастапқы түр аймағының көлемінде жүреді;
түр түзілу ә) табиға кедергілерге байланысты аймақ
бөліктерге бөлініп,түр даралары оқшауланады;
б)даралара түр аймағынан шығып,жаңа аймақтарға ауысады;
Экологиялық в) жыл маусымдарына сай оқшаулану себепті;
түр түзілу г) басиапқы түр аймағының кеңеюіне байланысты;
ғ)биологиялық оқшаулануға байланысты;
д)популяция ішіндегі мутациялық өзгерістереге байланысты;
е) көбею мерзімінің өзгеруіне байланысты;
ж) мыңдаған ұрпақты қамытып,өте баяу жүретін әрекет;
з)жаңа түрлер түзіледі 
Деңгейлік сұрақтар
А
Түр деген не?
Түр түзілудің қандай жолдары бар?
Б
Географиялық түр түзілу дегеніміз не?Мысал келтір
Экологиялық түр түзілу дегеніміз не?Мысал келтір
С
Галапаглс аралындағы Дарвин зерттеп сипаттаған қунаққтар қай түр түзілуге мысал бола алады?

ІІІ. Түсіну

Мағынаны тану

ХХ ғасырдың 20-жылдары ғана көрнекті орыс ғалымдары С.С. Четверииков және И.И. Шмальгаузен эволюциялық процестерде мутациялық өзгерткіштіктің негізгі рөл атқаратындығын дәлелдеп берді. Мутация кезінде тұқым қуалайтын генетикалық материалдар арқылы организмдердің кез келген белгілері өзгеріп отырады.

1901-1903 жылдары мутация ілімінің негізін қалаушы нидерланд ғалымы Х. Де Фриз мутациялық процестің үзіліссіз үнемі жүріп отыратындығын атап көрсетті.

1926 жылы көрнекті орыс ғалымы С.С. Четвериков өзінің шәкірттерімен бірге жеміс шыбынының табиғи популяциядағы мутациялық өзгергіштігін зерттей жүріп, популяциялық генетика ғылымының негізін салды. Сонымен қатар ол табиғи популяцияларда рецессивті мутацияның жиі кездесетіндігін анықтады.

С.С. Четвериков 1926 жылы "О некоторых моментах эволюционного процесса с точки зрения современной генетики" деген мақаласын жариялады. Бұл мақаласында табиғи популяциялардағы организмдердің фенотипі біркелкі болғанымен, рецессивті мутацияның жиі кездесетіндігін және сыртқы орта жағдайларының өзгеруінен гендер жиілігінің ауытқитындығын атап көрсетті. Сонымен қатар олпопуляция ішінде болатын еркін шағылысудың нәтижесінде генотиптің жиілігі үнемі бірқалыпты, тепе-теңдік жағдайда болатындығын да нақтылап берді.

Жеке популяциялар ішіндегі даралар өздерінің сыртқы белгілері арқылы бір-біріне өте ұқсас болып келеді. Әрбір популяция өз ішіндегі даралардың таралу тығыздығы, саны және ерекшеліктері арқылы басқа популяциялардан ерекшеленеді.

Бір түрге жататын популяциялар бір-бірінен жеке оқшауланып таралуы арқылы ерекшелінеді. Шекаралас таралған популяциялар бір-бірімен генетикалық ақпараттар алмасуы арқылы біртұтас жүйені құрайды.

Кез келген популяция белгілі бір табиғи орта жағдайларына бейімделгенімен, оның ішінде де табиғи сұрыпталу процесі жүрмейді деп айтуға болмайды. Өйткені әрбір популяция ішінде мутациялық және үйлесімдік өзгерткіштік байқалады да қалыпты жағдайдан күрт ауытқыған дараталу нәтижесінде яғни тұрпқтандырушы сұрыпталудың әсерінен жойылып отырады.

Тұрақтандырушы сұрыпталудың нәтижесінде популяция ішіндегі бірқалыпты орташа белгілер сақталып қалады. Табиғи сұрыпталудың бұл түрін орыс ғалымы И.И. Шмальгаузен ашқан болатын.

ІV. Қолдану

Сұрақ менен,жауап сенен...

• 1.Биологиялық пргресс және биологиялық регерсс дегеніміз не?
• 2.Эволюциялық прогреске жетудің қандай жолдары бар?
• 3.Ароморфоз дегеніміз не? Мысал келтір
• 4.Идиоадаптацияның эволюциялық маңызы неде?
• 5.Жалпы дегенерация деген не? Мысал келтір

V. Талдау

Түртүзілу түр тармағы арқылы жүзеге асатынын кезінде Чарлз Дарвин анықтап берді.

1. Әрбір түр тармақтан басқа түр шығады.

2. Жаңа түрдің түзілуіне жеке топтардың бейімделушілігі мен әртүрлі жағдайлар әсер етеді.

3. Бір немесе бірнеше аралас популяциялардан жаңа түр шығады.

4. Таралу аймағының ішіндегі бастапқы түрден түр түзіледі.Бұл түзілудің бірнеше жолдары бар: а)кариотиптің тез өзгеруі;

ә) экологиялық немесе маусымдық оқшаулану және т.б.

VI. Жинақтау

Сөйлемді аяқта......
• Биологиялық прогресс....
• Биологиялық регресс....
• Ароморфоз....... 
• Идиоадаптация.........
• Дегенерация....... 

VII. Қорытынды

Макроэволюция-түрден жоғары деңгейдегі жүйелік топтар: туыстар, тұқымдастар, отрядтар,кластар, типтердің түзілу процесі.Орыс ғалымдары А.Н.Северцов пен И.И.Шмальгаузен эволюциялық әрекеттің негізгі екі бағытын және оның жүзеге асырылуының үш жолын атап көрсетті

VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру

§22 оқу. В-С тапсырмаларын орындау