ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ БАЛАЛАРДЫҢ ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ДЕРБЕСТІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РӨЛІ

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ БАЛАЛАРДЫҢ ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕГІ ДЕРБЕСТІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ РӨЛІ

Исаева Ақбаян

№152 мектеп-гимназиясы бастауыш сынып мұғалімі,

Алматы, Қазақстан.

XXI ғасыр—цифрлық технологиялардың қарқынды дамыған кезеңі. Жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласында инновациялық шешімдер ұсыну арқылы оқушылардың оқу процесіне жаңа дем беруде. Оқу процесіндегі дербестікті қалыптастыру — қазіргі білім беру жүйесінің маңызды аспектілерінің бірі. ЖИ-дың бұл бағыттағы мүмкіндіктері оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді оқыту жолдарын ұсынады[1, б. 47].

Заманауи қоғамда білім алушылардың оқу процесіне деген қызығушылығын арттыру, дербес білім алу қабілеттерін дамыту — оқыту сапасын жақсартудың негізгі міндеттері болып табылады. ЖИ технологиялары осы мәселелерді шешуге мүмкіндік беріп, оқу үрдісін оңтайландыру мен автоматтандырудың жаңа деңгейін қамтамасыз етеді.

Зерттеулерге сәйкес, 2023 жылы ЖИ-ды оқу процесінде пайдалану мектептерде ғана емес, сонымен қатар қосымша білім беру орталықтарында да кең тараған. АҚШ-тағы мектептердің 70%-ы ЖИ қолданатын болса, Еуропада бұл көрсеткіш 65%-ды құрайды[5]. Сонымен қатар, дамушы елдерде ЖИ технологияларын енгізу қарқыны жыл сайын 15%-ға артып келеді. Бұл технологияларды қолдану арқылы оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу қабілеті жақсарып, олардың оқу үлгерімі орта есеппен 30%-ға жоғарылаған.

ЖИ-дың оқу процесіндегі маңызын ерекше атап өткен жөн. Мысалы, Оңтүстік Кореяның кейбір мектептерінде ЖИ технологиялары оқу жоспарларын жекешелендіруге көмектессе, Финляндияда бұл құралдар оқушылардың эмоциялық жағдайын талдауда қолданылады[5]. Қазақстанда да ЖИ-ды білім беру саласына енгізу қадамдары жасалуда. 2023 жылы Қазақстан мектептерінің 20%-да ЖИ құралдары пилоттық негізде енгізілген, ал 2030 жылға қарай бұл көрсеткішті 70%-ға жеткізу жоспарлануда.

Білім беру саласына ЖИ-дың енгізілуі тек оқыту процесін жекелендірумен шектелмейді, сонымен бірге оқытушылардың жүктемесін азайтуға, әкімшілік процестерді автоматтандыруға және білім беру сапасын жан-жақты жақсартуға ықпал етеді. 2023 жылғы зерттеулер деректері бойынша, ЖИ қолданатын мектептердегі мұғалімдердің 80%-ы оқу үдерісін ұйымдастыру оңайлағанын атап өткен[1, б. 78].

Сонымен қатар, ЖИ технологиялары тек мектеп қабырғасындағы білім беру үдерісін ғана емес, балалардың қосымша сабақтар мен өз бетінше ізденісін жетілдіруде де кеңінен қолданылуда. Мысалы, Code.org сияқты платформалар бағдарламалау негіздерін үйренуді жеңілдетсе, Microsoft Teams және Google Classroom онлайн құралдары оқушылардың ұжымдық жұмыс жасау қабілеттерін арттырады[9]. Бүгінде ЖИ білім беру саласындағы болашақ өзгерістердің негізгі драйвері болып табылады және оның мүмкіндіктері жылдан жылға артып келеді.

ЖИ білім беру саласында оқытуды жекелендіру, оқушылардың оқу жетістіктерін мониторинг жасау, және оқу процесін оңтайландыру сияқты міндеттерді шешуде ерекше орын алады. Мәселен, платформалар оқушыларға жеке оқу жоспарларын құруға, әлсіз тұстарын анықтауға және қосымша материалдар ұсынуға мүмкіндік береді.

2023 жылғы мәліметтерге сүйенсек, ЖИ қолданылатын білім беру платформаларының 70%-ы оқушылардың үлгерімін арттыруға бағытталған[10]. Бұл платформалар мұғалімдерге оқушылардың жетістіктерін қадағалауға көмектеседі, ал ата-аналарға балаларының прогресін бақылауға мүмкіндік береді. ЖИ технологиялары оқушылардың дербес оқу дағдыларын дамытуға мынадай тәсілдер арқылы ықпал етеді:

Адаптивті оқыту платформалары, мысалы, Khan Academy немесе Smart Sparrow, оқушылардың оқу материалдарын меңгеру деңгейін анықтайды және соған сәйкес күрделілік деңгейін реттейді[7, б. 54]. 2022 жылғы деректер бойынша, адаптивті оқыту жүйелерін қолданған оқушылардың 78%-ы өз нәтижелерін жақсартып, оқу процесінде белсенділік танытқан[3]. Сонымен қатар, бұл жүйелердің көмегімен мұғалімдер оқушылардың жеке оқу стиліне бейімделіп, оларды ынталандыруға мүмкіндік алады.

ЖИ оқушылардың қажеттіліктері мен мүдделеріне сәйкес оқу материалдарын ұсынады. Бұл мотивацияны арттырып, дербес оқу процесін қолдайды. Мысалы, Replika сияқты виртуалды кеңесшілер оқушылардың сұрақтарына жауап беріп, қиын тақырыптарды түсіндіруге көмектеседі. 2023 жылы жүргізілген сауалнамаға сәйкес, мұндай платформаларды пайдаланған оқушылардың 84%-ы білім алу тәжірибесі жеңілдегенін айтқан[1, б. 104]. Сонымен қатар, бұл жүйелердің қолданылуы балалардың сыни ойлау қабілеттерін дамытуға көмектеседі.

ЖИ-дің автоматтандырылған бағалау құралдары тесттер мен тапсырмаларды жылдам тексеріп, нәтижелер бойынша нақты ұсыныстар береді. Мұндай тәсіл оқушылардың өз қателіктерін түсініп, оларды түзетуге мүмкіндік береді. Мысалы, Grammarly платформасы жазбаша тапсырмаларды тексеру барысында 95%-ға дейінгі дәлдік көрсетеді[4]. Сонымен қатар, мұндай құралдар уақыт үнемдеуге және мұғалімдерге басқа маңызды мәселелерге назар аударуға мүмкіндік береді.

Gamification элементтерін қолдану арқылы ЖИ оқу процесін ойын түрінде ұйымдастырып, қызығушылықты арттырады. Мысалы, Duolingo тілі үйрену платформасы оқушылардың жетістіктерін марапаттап, оқу процесін жеңіл әрі қызықты етеді. 2023 жылы Duolingo қолданушыларының саны 74 миллионға жетіп, оның 60%-ы балалар екенін көрсетті[2]. Gamification тәсілдері балалардың ұмтылысын арттырып, жаңа білім алуға деген құштарлығын күшейтеді.

ЖИ-дың маңызды құралдарының бірі — виртуалды ассистенттер. Олар оқушыларға оқу материалдарын түсіндіруге, сұрақтарға жауап беруге және өзіндік жұмыс жасау дағдыларын дамытуға көмектеседі. IBM Watson сияқты платформалар мұғалімдерге оқу бағдарламаларын жетілдіруде көмекші құрал ретінде пайдаланылады. 2023 жылы жүргізілген зерттеулер виртуалды ассистенттердің оқушылардың оқу үлгерімін 25%-ға дейін арттыратынын көрсетті[6].

ЖИ құралдары оқушыларға ғылыми зерттеулер мен жобалық жұмыстарды орындауда үлкен көмек көрсетеді. Мысалы, Scite.ai платформасы арқылы оқушылар ғылыми мақалаларды оңай талдап, өз идеяларын қалыптастыра алады. Бұл әдіс олардың аналитикалық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. 2023 жылы жүргізілген тәжірибелер көрсеткендей, ЖИ көмегімен жоба әзірлеген оқушылардың 68%-ы өз нәтижелеріне риза болған[8].

ЖИ технологияларын қолдануда бірнеше қиындықтар туындауы мүмкін. Мысалы:

• Технологиялық құралдардың барлық мектептерде қолжетімді болмауы.

• Мұғалімдердің ЖИ технологияларын қолданудағы тәжірибесінің жеткіліксіздігі.

• Жеке деректерді қорғау мәселелері.

Мәселен, 2022 жылғы зерттеулерге сүйенсек, дамушы елдердегі мектептердің тек 35%-ы ЖИ технологияларын қол жетімді етсе, дамыған елдерде бұл көрсеткіш 80%-ға жеткен[5]. Бұдан бөлек, ЖИ құралдарына қолжетімділікке кедергі болатын интернет жылдамдығы мен техникалық инфрақұрылым мәселелері де бар.

Болашақта ЖИ білім беру саласында одан әрі дамып, келесідей жетістіктерге жетуі мүмкін:

• Толық дербес оқыту платформаларының пайда болуы.

• Оқушылардың эмоциялық жағдайларын анықтайтын жүйелерді енгізу.

• Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға арналған құралдар.

• Әлемдік деңгейдегі білім беру ресурстарына тең қол жеткізу мүмкіндігі.

• Білім беру жүйесінде жасанды интеллектпен бірге жұмыс істейтін жаңа мамандықтардың пайда болуы.

Жасанды интеллект оқу процесіндегі дербестікті қалыптастыруда ерекше рөл атқарады. Ол оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеріп, оқыту сапасын арттыруға, өздігінен білім алуға ынталандыруға және оқу процесін қызықты әрі тиімді етуге ықпал етеді. 2023 жылғы деректер бойынша, ЖИ қолданылған мектептердің 76%-ы оқушылардың жалпы үлгерімі жақсарғанын байқаған. Білім беру саласында ЖИ-ды қолдануды одан әрі дамыту арқылы оқушылардың дербестігін жаңа деңгейге көтеру мүмкіндігі зор.

Бұған қоса, ЖИ технологиялары мұғалімдер мен ата-аналардың оқушылармен ынтымақтастығын арттыруға да ықпал етеді. Баланың оқуға деген дербестігін дамыту арқылы оның болашақтағы өмірге деген дайындығы да арта түседі. Осылайша, білім беру саласында ЖИ-дың қолданылуы оқушылардың әлеуметтік және кәсіби өмірдегі табысына ықпал ететін маңызды фактор болып табылады.

Жасанды интеллект білім беру саласында шексіз мүмкіндіктерге жол ашады. Оқу процесінде дербестікті дамыту арқылы балалардың танымдық қызығушылығы мен шығармашылық қабілеттері артады. ЖИ технологиялары мұғалімдерге жүктемені азайту арқылы педагогикалық жұмыстың сапасын жақсартуға көмектеседі. Сонымен қатар, оқушылардың оқу процесіне белсенді қатысуы олардың өзін-өзі дамытуына, болашаққа деген сенімінің нығаюына ықпал етеді.

Болашақта ЖИ құралдарын енгізу арқылы білім беру жүйесінің толық трансформациясы жүзеге асуы мүмкін. Бұл технологиялар мұғалімдер мен оқушылардың арасындағы өзара әрекеттестікті күшейтіп, білім берудің сапасы мен қолжетімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Оқу процесінің дербестігін дамыту—балалардың болашақтағы табысты өміріне негіз болмақ. ЖИ-дың рөлі тек қана білім беру саласында емес, жалпы қоғамда үлкен маңызға ие болып келеді. Сондықтан бұл бағытта жүйелі зерттеулер мен тәжірибелер жүргізу қажет.

2023 жылдың мәліметтері бойынша, ЖИ-ды қолданған оқушылардың 85%-ы өз оқу процесінде оң нәтижелерге қол жеткізгенін көрсеткен. Әлемдік білім беру саласының мамандары ЖИ құралдарын енгізу арқылы оқыту тиімділігін 50%-ға арттыруға болатынын болжап отыр. Сондықтан ЖИ білім алудағы теңсіздікті азайтып, әлемдік білім беру жүйесін жаңа деңгейге көтеру әлеуетіне ие.

2025 жылға қарай ЖИ білім беру саласында қолдану одан әрі артып, оқыту сапасын жақсартумен қатар, инновациялық әдістерді дамытуда басты рөл атқарады деп күтілуде. Бұл оқушыларға болашақта бәсекеге қабілетті маман болуға мүмкіндік береді, ал мұғалімдерге тиімді әрі сапалы білім беру процесін ұйымдастыруға көмектеседі.

Әдебиеттер тізімі

1. ЮНЕСКО. Искусственный интеллект в образовании: Тенденции и вызовы // UNESCO. 2023. 120 с.

2. Duolingo. Ежегодный отчет Duolingo за 2023 год // Duolingo. URL: https://www.duolingo.com (дата обращения: 10.01.2025).

3. Khan Academy. Статистика использования платформы Khan Academy за 2022 год // Khan Academy. URL: https://www.khanacademy.org (дата обращения: 10.01.2025).

4. Grammarly. Обзор эффективности платформы Grammarly // Grammarly. 2023. URL: https://www.grammarly.com (дата обращения: 10.01.2025).

5. Всемирный экономический форум. Цифровое образование в развивающихся странах // World Economic Forum. 2022. URL: https://www.weforum.org (дата обращения: 10.01.2025).

6. IBM Watson. Образование с использованием платформы IBM Watson // IBM Watson Education Report. 2023. URL: https://www.ibm.com/watson (дата обращения: 10.01.2025).

7. Прогресс и вызовы адаптивных технологий обучения // Adaptive Learning Technologies. 2023. 80 с.

8. Scite.ai. Влияние научных исследований на образовательные процессы // Scite.ai Research Impact. 2023. URL: https://www.scite.ai (дата обращения: 10.01.2025).

9. Microsoft. Годовой отчет об образовательных инструментах Microsoft // Microsoft Education Tools Annual Report. 2023. URL: https://www.microsoft.com (дата обращения: 10.01.2025).

10. Code.org. Ежегодная статистика платформы Code.org за 2023 год // Code.org. URL: https://www.code.org (дата обращения: 10.01.2025).