ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ БАЛАЛАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ДАМУЫНА ӘСЕРІ

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТТІҢ БАЛАЛАРДЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ДАМУЫНА ӘСЕРІ

Ныгметжанова Улдана Нурмукаевна

"Менің мектебім" орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Алматы облысы, Іле ауданы. Қазақстан

Қазіргі уақытта білім беру жүйесі әлемде болып жатқан қарқынды өзгерістерге жауап беру үшін жаңа технологияларды пайдалану жолдарын іздеуде. Әсіресе жасанды интеллект (ЖИ) секілді заманауи технологиялар білім беру саласында бірқатар оң өзгерістерді қалыптастыруда. Жасанды интеллект білім жүйесін жаңарту мен жетілдіруде, оқушылардың қажеттіліктеріне бейімделген оқыту мен тәрбиелеу тәсілдерін енгізуде маңызды рөл атқарады.

Білім берудің негізгі мақсаты – балаларды жан-жақты дамыту, олардың интеллектуалдық, әлеуметтік, эмоционалды және тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру. Қазіргі таңда жасанды интеллект осы мақсаттарды жүзеге асыруда жаңа мүмкіндіктер туғызуда. ЖИ арқылы балалардың оқу процесін дербестендіру, әр баланың жеке ерекшеліктеріне сәйкес оқыту әдістерін қолдану, олардың білім алу жолындағы қиындықтарын анықтап, сол бойынша жұмыс істеу мүмкіндіктері ашылады. Бұл өз кезегінде оқушылардың білім деңгейін көтеруге, жеке тұлғалық қасиеттерін дамытуға ықпал етеді.

Жасанды интеллект тек оқу процесінде ғана емес, балалардың әлеуметтік дағдыларын, эмоциялық интеллектісін, шығармашылық қабілеттерін дамытуда да кеңінен қолданылуда. Оқушыларға тапсырмаларды орындау кезінде ЖИ олардың қызығушылықтарын ескере отырып, жеке бағдарламалар ұсына алады, осылайша әрбір оқушының өзіне тән дамуына жағдай жасалады. Бұл балалардың оқу мотивациясын арттыруға, олардың өз қабілеттеріне деген сенімін нығайтуға мүмкіндік береді.

Білім беру жүйесінде жасанды интеллектті пайдалану тек оқушылардың жеке дамуында ғана емес, мұғалімдер мен оқытушылардың жұмысын жеңілдетуге де ықпал етеді. ЖИ жүйелері мұғалімдерге оқушылардың білімін талдауға, олардың қандай аспектілерде қиындықтарға тап болғанын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл мұғалімдерге әр оқушының қажеттіліктерін жақсырақ түсініп, оқыту әдістерін тиімді таңдауға көмек көрсетеді.

Алайда, жасанды интеллекттің білім саласына енгізілуі бірқатар мәселелер мен қиындықтар тудырады. Оқушылардың деректерін қорғау, ЖИ жүйелерінің ықпалына тәуелділіктің артуы, технологиялық мәселелер мен этикалық сұрақтар мұқият қарастыруды қажет етеді. Сондай-ақ, білім беру жүйесін инновацияларды енгізуге дайындық мәселесі де маңызды болып табылады.

Осы мақалада біз жасанды интеллекттің білім беру жүйесінде балалардың тұлғалық қасиеттерін дамытуға, оқу процесін жетілдіруге ықпалы туралы тереңірек қарастырып, оның болашақта білім берудегі әлеуетін бағалаймыз. ЖИ технологияларының балаларды дамытудағы тиімділігі мен әлеуетін талдай отырып, осы саланың дамуына байланысты маңызды мәселелер мен перспективаларды қарастырамыз.

Жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласында төңкеріс жасауда, себебі ол оқушыларға әртүрлі жеке білім алу жолдарын ұсынуға мүмкіндік береді. ЖИ арқылы білім беру жүйесі оқушылардың өз қабілеттеріне және қажеттіліктеріне бейімделген білім алуды қамтамасыз етеді. Әсіресе, балалардың тұлғалық қасиеттерін дамытуда ЖИ маңызды рөл атқарады, өйткені ол әр баланың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, олардың дамуына қолайлы жағдай жасайды.

Жасанды интеллекттің білім беру саласына енгізілуі оқытудың әртүрлі тәсілдерін ұсынады. Әдетте, дәстүрлі оқу әдістерінде мұғалім барлық оқушыларға бірдей материалды ұсынады, бірақ олардың әрқайсысы оны әртүрлі деңгейде меңгереді. ЖИ технологиялары бұл мәселені шешуге мүмкіндік береді. Ол балалардың жеке қажеттіліктеріне және қызығушылықтарына сәйкес оқу әдістерін ұсына алады. Мысалы, ЖИ негізіндегі платформалар әр оқушының оқу қарқынын бақылап, қажет болған жағдайда тапсырмаларды жеңілдетіп немесе күрделендіріп ұсына алады. Мұның нәтижесінде әр оқушы өз қарқынымен оқып, оқу барысында туындайтын қиындықтарды жеңе алады. Осылайша, ЖИ арқылы білім беру жүйесі дербестендіріледі, әр оқушының жеке оқу жоспарымен қамтамасыз етіледі.

Балалардың тұлғалық қасиеттерін дамыту үшін ЖИ білім беру процесінде шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге де ықпал етеді. Заманауи интерактивті оқыту құралдары мен виртуалды симуляциялар балаларға жаңа идеялар мен шешімдер жасауға мүмкіндік береді. ЖИ негізіндегі платформалар оқушыларға тапсырмаларды орындау барысында ойын элементтерін енгізу, шығармашылық жобалар құру сияқты тапсырмалар арқылы олардың ой-өрісін кеңейтеді. Бұл балаларды проблемаларды шешу барысында ойлауды, инновациялық тәсілдер ұсынуды үйретеді.

Шығармашылық қабілеттердің дамуы балалардың тұлғалық қасиеттерінің маңызды аспектісі болып табылады. Балалар жаңа білім алуда және оны практикалық тұрғыда қолдануда шектелмей, өздерінің жеке тұлғалық ерекшеліктерін ашады. Мұғалімдер ЖИ технологияларын қолдану арқылы әр баланың шығармашылық мүмкіндіктерін жетілдіру үшін нақты тапсырмалар мен жобалар ұсына алады. Оқушылар мұндай тапсырмаларды орындау кезінде жаңа идеяларды іске асырып, өздерінің ерекше көзқарастарын көрсете алады. Сонымен қатар, ЖИ балаларға жобалық тапсырмалар, топтық жұмыстар арқылы бірігіп жұмыс істеуді үйретеді, бұл да олардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға ықпал етеді.

Ерекше назар аударылатын тағы бір аспект – балалардың эмоциялық интеллектісін дамыту. Эмоциялық интеллект – адамның өз сезімдерін түсіну, оларды басқару және басқалармен қарым-қатынаста өзін дұрыс ұстай білу қабілеті. Жасанды интеллект осы бағытта да үлкен көмек көрсетеді. Эмоциялық интеллектке бағытталған бағдарламалар балаларға өз эмоцияларын түсінуге, оларды дұрыс басқаруға көмектеседі. Мысалы, арнайы әзірленген ойындар мен жаттығулар арқылы балалар өздерінің сезімдеріне назар аударып, эмоцияларын басқаларға қалай дұрыс жеткізу керек екенін үйренеді.

Сонымен қатар, эмоциялық интеллект балалардың әлеуметтік қарым-қатынастарында маңызды рөл атқарады. Жасанды интеллект балаларды өзара қарым-қатынастарында, әсіресе топтық жұмыс кезінде, өзара түсіністік пен ынтымақтастық негізінде жұмыс істеуге бағыттайды. Мысалы, виртуалды ассистенттер мен эмоционалды интеллектке арналған қосымшалар балаларға басқа адамдардың сезімдерін түсінуге және олармен дұрыс қарым-қатынас жасауға үйретеді. Бұл балалардың өзіне және қоршаған ортаға деген дұрыс көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Жасанды интеллекттің оқытуда қолданылуы оқушылардың өзін-өзі реттеу дағдыларын дамытуға да септігін тигізеді. Оқушылар өздерінің оқу процесін бақылап, мақсаттарына жету үшін өздерін қалай дамыту керектігін түсінеді. ЖИ бағдарламалары оқушыларға өз жетістіктерін бақылап, қандай бағыттарда жұмыс істеу керектігін көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың өзіндік мотивациясын арттыруға, олардың мақсатқа жету үшін қажырлы еңбек етуіне ықпал етеді.

Білім беруде жасанды интеллекттің қолданылуы мұғалімдердің жұмысын да айтарлықтай жеңілдетеді. ЖИ мұғалімдерге әр оқушының оқу барысын бақылап, оның күшті және әлсіз тұстарын анықтауға көмектеседі. Сонымен қатар, ЖИ мұғалімдерге оқушыларға жеке тапсырмаларды беру үшін қажетті деректерді жинақтайды, бұл оқу процесін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Мұғалімдер бұл деректер негізінде оқушылардың қажеттіліктерін түсініп, олардың дамуындағы қандай бағыттарды күшейту керектігін анықтай алады.

Жасанды интеллекттің (ЖИ) білім беру саласындағы ықпалы кеңейген сайын, оның мұғалімдерге көрсететін көмегі ерекше маңызды бола түседі. Білім беру процесінде мұғалімдер оқушылардың академиялық және тұлғалық дамуын бақылап, оларды қолдауға арналған түрлі шаралар қабылдайды. Алайда, күнделікті міндеттер мен көп уақытты қажет ететін тапсырмаларды орындау мұғалімдерге көп күш салуға мәжбүр етеді. ЖИ осы тұрғыдан алғанда үлкен көмек көрсете алады, өйткені ол мұғалімдерге рутиналық міндеттерді автоматтандыру арқылы өз жұмысын жеңілдетеді.

ЖИ жүйелері оқушылардың оқу үлгерімін талдап, олардың күшті және әлсіз жақтарын анықтап, қажет болған жағдайда түзету әдістерін ұсына алады. Бұл мұғалімдерге оқушылардың жеке қажеттіліктеріне бейімделген білім беру бағдарламаларын ұсынуға мүмкіндік береді. Мысалы, егер ЖИ жүйесі белгілі бір оқушының математика пәнінде қиындықтарға тап болғанын байқаса, ол осы оқушы үшін арнайы жаттығулар мен қосымша ресурстар ұсына алады. Бұл тәсіл оқушының жеке даму траекториясына сәйкес білім алуды қамтамасыз етеді және оның оқу сапасын арттыруға ықпал етеді.

Білім беруде ЖИ-дің тағы бір маңызды артықшылығы – мұғалімдерге оқушылардың оқу процесін бақылауды жеңілдету. ЖИ жүйелері оқу барысындағы деректерді жинап, оларды талдай отырып, оқушының жалпы үлгерімі туралы нақты ақпарат береді. Мұғалімдер бұл ақпаратты пайдаланып, оқу жоспарын тиімді түрде қайта құра алады. Сонымен қатар, ЖИ оқушының бұрынғы тапсырмалары мен білімін ескере отырып, оны қандай кезеңдерде көбірек қолдау көрсету қажеттігін анықтай алады. Мұндай ақпарат мұғалімдерге оқыту әдістемесін нақты әрі дәлелдеуге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде оқу процесінің сапасын арттырады.

ЖИ мұғалімдерге шығармашылық және тәрбиелік жұмысты көп уақыт бөлуге мүмкіндік береді. Оқушының жеке деректерін талдау, үлгерімін бақылау және оны түзету шараларын қолдану сияқты міндеттер ЖИ жүйесіне тапсырылуы мүмкін, ал мұғалімдер өз кезегінде балалармен жеке жұмыс істей алады. Олар балаларға эмоциялық қолдау көрсету, олардың қызығушылықтары мен мүмкіндіктерін ашу сияқты шығармашылық жұмыспен айналыса алады. Сонымен қатар, ЖИ мұғалімдерге оқу материалдарын дайындауда да көмек көрсетуі мүмкін. ЖИ жүйелері жаңа интерактивті оқу құралдары мен ресурстарды ұсына алады, бұл мұғалімдердің сабақтарды қызықты әрі тиімді өткізуіне көмектеседі.

ЖИ технологияларының мұғалімдерге көмегі тек оқыту процесінің тиімділігін арттыруға ғана емес, сондай-ақ педагогикалық тәсілдерді жетілдіруге мүмкіндік береді. ЖИ деректерді жинап, талдай отырып, мұғалімдердің жұмысын сараптап, олардың оқыту әдістерін жақсартуға қажетті ұсыныстар береді. Мұғалімдер осы ұсыныстар негізінде өз әдістемелерін жетілдіре алады, бұл олардың кәсіби дамуында үлкен рөл атқарады.

Алайда, ЖИ-дің білім беру жүйесінде қолданылуы бірқатар қиындықтар мен мәселелерді тудырады. Бірінші кезекте, оқушылардың жеке деректерін қорғау мәселесі өте өзекті болып табылады. ЖИ жүйелері оқушылардың оқу процесін бақылау үшін олардың жеке мәліметтерін жинайды. Бұл мәліметтер қауіпсіздігі мен құпиялылығы сақталуы тиіс. Оқушылардың жеке деректерін қорғау үшін білім беру ұйымдары тиісті қауіпсіздік шараларын қолдануы керек. Сондай-ақ, ЖИ-ді қолдану барысында мұғалімдер мен оқушылар арасындағы жеке байланыс, адамгершілік қарым-қатынастардың мәні мен маңыздылығы жоғалып кетпеуі тиіс.

Екіншіден, технологиялық тәуелділік мәселесі де туындайды. ЖИ жүйелері оқушылардың оқу процесіне үлкен ықпал етеді, алайда оның тым көп қолданылуы балалардың технологияға тәуелділігін арттыруы мүмкін. Балалардың көп уақытын экран алдында өткізуі олардың физикалық денсаулығына, психологиялық жағдайына және әлеуметтік дағдыларына теріс әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, технологиялық құралдар тек ақпаратты беру үшін ғана емес, адамның шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін де пайдаланылуы тиіс. Сондықтан, мұғалімдер ЖИ-ді тиімді және балансты түрде қолдануы керек.

Технологиялық тәуелділікпен қатар, этикалық мәселелер де маңызды болып табылады. ЖИ жүйелері оқушылардың жеке деректерін жинап, талдай отырып, олардың оқу процесі мен дамуында ықпал етеді. Осы тұрғыда, ЖИ жүйелерін құрастырушылар мен білім беру ұйымдары оқушылардың құпиялылығын сақтау және технологияның этикалық қолданылуын қамтамасыз етуі тиіс. Мысалы, ЖИ оқушылардың жеке ақпаратын жинағанда, оларды тек оқу процесін жақсарту мақсатында ғана пайдалануы тиіс және ешқашан теріс мақсатта қолданылмауы керек.

Жасанды интеллекттің білім беру жүйесінде қолданылуы кезінде туындайтын тағы бір мәселе – бұл мұғалімдердің технологияға деген сенімсіздігі мен білімінің жетіспеушілігі. Кейбір мұғалімдер жаңа технологияларды енгізу кезінде қиындықтар мен кедергілерге тап болуы мүмкін. Олардың кейбірі ЖИ-дің қалай жұмыс істейтінін түсінбеуі мүмкін, ал кейбірі оны өз жұмысына енгізуге сенімсіздік танытады. Осы себептен мұғалімдерге ЖИ технологияларын дұрыс пайдалану үшін қажетті білім мен дағдыларды беру қажет. Бұл үшін білім беру жүйесінде арнайы курстар мен тренингтер ұйымдастырылуы керек.

ЖИ-дің білім беру саласында қолданылуы тек оқушылардың және мұғалімдердің емес, сонымен қатар ата-аналардың да қолдауын қажет етеді. Ата-аналар ЖИ технологияларының білім беру жүйесіндегі рөлі туралы көбірек ақпарат алып, балалардың оқу процесін бақылауға көмектесу керек. Сонымен қатар, ата-аналар балалардың технологияға деген тәуелділігін бақылап, олардың физикалық және психологиялық денсаулығына зиян келтірмеуін қамтамасыз етуі тиіс.

Жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласындағы мүмкіндіктерін кеңейтіп, балалардың тұлғалық дамуына ықпал ететін қуатты құралға айналды. ЖИ-дің білім беру процесіне енуі оқыту әдістемесін жетілдіруге, оқушылардың жеке қабілеттері мен қызығушылықтарына сай білім алу мүмкіндігін қамтамасыз етуге, сондай-ақ балалардың шығармашылық және эмоциялық дамуына жағдай жасауға мүмкіндік береді. Оның көмегімен әр оқушының жеке қажеттіліктерін ескере отырып, оқыту процесі дербестендіріледі, бұл өз кезегінде оқу сапасын арттырады.

Жасанды интеллекттің оқушылардың оқу үлгерімін бақылаудағы, оқу әдістемесін жетілдірудегі, сондай-ақ оқушылардың тұлғалық дамуын қолдаудағы артықшылықтары зор. ЖИ жүйелері балалардың жеке қабілеттерін анықтап, оларды дамытуға қажетті ұсыныстар береді, бұл мұғалімдерге оқыту процесін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі. Сонымен қатар, ЖИ оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік беретін жаңа құралдар мен әдістер ұсынады, олар оқушылардың өз идеяларын жүзеге асыруына, эмоциялық интеллектілерін қалыптастыруға септігін тигізеді.

Алайда, ЖИ-дің білім беру саласында қолданылуы кейбір қиындықтармен де байланысты. Оқушылардың жеке деректерінің қауіпсіздігі, технологияға деген тәуелділік, этикалық мәселелер және мұғалімдер мен оқушылар арасындағы адамгершілік қарым-қатынастарды сақтау мәселелері – бұл барлық аспектілер мұқият қарастыруды қажет етеді. ЖИ жүйелерінің дұрыс қолданылуы тек оқу процесінің тиімділігін ғана емес, сонымен қатар баланың жеке тұлғалық дамуы мен әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға да әсер етеді. Сондықтан, ЖИ-ді білім беру саласында қолданғанда оның әлеуетін толық пайдалануға және туындайтын мәселелерді шешуге бағытталған жауапкершілікті көзқарас қажет.

Жасанды интеллектінің білім берудегі рөлінің артуы, әсіресе болашақ ұрпақты қалыптастыруда маңызды мәнге ие. Білім мен технологияның үйлесімді қолданылуы арқылы балаларға тек академиялық білім емес, сонымен бірге әлеуметтік және тұлғалық қасиеттер де беріледі. Оқушылар жаңа технологияларды меңгерумен қатар, өзін-өзі тану, өз эмоцияларын басқару, басқалармен дұрыс қарым-қатынас жасау сияқты дағдыларды да дамыта алады. Бұл оларды болашақта тиімді әрі үйлесімді тұлға ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі кезде білім беру жүйесінде жасанды интеллекттің әлеуеті әлі толыққанды пайдаланылмағанымен, оның болашағы зор. Жиі туындайтын мәселелерді шешу және жаңа технологияны дұрыс қолдану арқылы ЖИ білім беру жүйесінің тиімділігін арттырып, балалардың тұлғалық қасиеттерінің дамуына маңызды ықпал ете алады. Оқушылардың тұлғалық дамуына қолдау көрсететін ЖИ құралдары оқыту сапасын арттырып қана қоймай, жеке тұлға ретінде қалыптасуына да әсер етеді.

Жасанды интеллекттің білім беру жүйесінде қолданылуы әртүрлі қиындықтарға тап болса да, оның әлеуеті үлкен. Ол оқу процесін жаңартып, балалардың жеке қажеттіліктеріне бейімделген, қызықты әрі тиімді білім алуды қамтамасыз етеді. Технологияның дұрыс қолданылуы арқылы балаларды жан-жақты дамыған, қабілетті тұлға ретінде тәрбиелеуге мүмкіндік туады. Болашақта ЖИ мен білім беру жүйесінің үйлесімді жұмыс істеуі балалардың барынша толық дамуына және олардың қоғамдағы орнының нығаюына ықпал етеді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Баймұратов, Ж.Т., Сағындықова, Ә. (2021). Цифрлық білім беру платформалары. Астана: Ұлттық білім академиясы [1, б. 49].

2. Оспанов, Е.М. (2020). Инновациялық білім беру: теория және практика. Алматы: Білім баспасы [2, б. 101].

3. Сұлтанова, Л.А. (2021). STEAM-оқытуды ұйымдастыру әдістемесі. Нұр-Сұлтан: Назарбаев Университеті баспасы [3, б. 58].

4. Әбдірахманов, А. (2020). Геймификация және оның білім берудегі рөлі. Қарағанды: Болашақ университеті [4, б. 52].

5. Иванов, А.А., Ермоленко, В.Н. (2022). Жасанды интеллект және білім беру жүйесі. Москва: Просвещение [5, б. 176].

6. Рахметова, Ж.К., Нұрғалиева, Ә.Т. (2021). Қазақстандағы қосымша білім беру жүйесі: даму перспективалары. Алматы: Мектеп [6, б. 143].