Авангардизм, авангардшылдық (фр. avant-gardisme — алғы шептегілер)
— қалыптасқан қағидалар мен дәстүрден, өмір бірқалыптылығынан алшақтай
отырып, көркем мәдениетті жаңғыртпақ болған мәдени ағым. Авангардизм
XIX ғ. аяғы мен XX ғ. 60—70 жылдарында өрістеді. Ол модернизмнің тым
өсерленген бағыты ретінде қалыптасты. Авангардизмнің басты мәнісі—
мәдени мирасқорлықтың маңызын кемітіп, «мәңгі құндылықтар» деген
ұғымды қайта қарау. Авангардизмнің пайда болуына философияда
постклассикалық ағымның (Шопенгауэр, Ницше, Бергсон, Хай-деггер, Сартр
т.б.) ықпал етуі; психологияда — фрейдизм мен психоанализдің қалыптасуы,
лингвистиканың мәдениеттанулық деңгейде көрінуі; еуропаорталықтық
принциптен бас тартып, шығыстық мәдениеттерге, дінге назар аудару;
теософия, антропософия жаңа эзотериялық ілімдердің жандануы үлкен әсерін
тигізді. Авангардизм ұғым-терминін өнертануда алғашқы рет қолданысқа
енгізген француз көркем өнер сыншысы Т. Дюре болды. Авангардизм
өкілдері өнерді өмірден айырып қарап, оның әлеуметтік маңызын жоққа
шығарды, өнердің ерекше эстет, табиғатын әсіреледі. Реализмді теріске
шығарғандардың барлығы өздерін «авангардшылар» қатарындамыз деп
есептеді: тарихи-мәдени маңыздылығы бойынша авангардизмнің екі бағытын
айыруға болады: ғаламдық және шағын аумақты. Соңғылары өздерінің жеке
ізденістері мен тәжірибелері арқылы жалпы авангардизмнің ықпалын
күшейтті. Авангардизм өнердің әр саласында өзінше көрініс тапты: театрда
реалистік декорация абстракті конструкциямен алмастырылды, қойылымның
шарттылығына, еркіндігіне ерекше назар аударды (Б. Брехт, Вс. Мейрхольд,
Е. Вахтангов т.б.); әдебиетте (А. Бехер, П. Элюар, М. Пруст, Ф. Кафка, Э.
Ионеско т.б.) жаңа рәміздік-шарттылық тәсілдер кеңінен қолданылды;
бейнелеу өнерінде (П. Пикассо, М. Шагал, С. Дали, Маттисс т.б.)
абстракшылдықтың, дадаизмнің, сюрриализмнің, конструктивизмнің т.б.
тәсілдері алдыңғы қатарға шықты; музыкада, әсіресе, таспаға жазып алу және
электронды синтезатордың пайда болуы, оны XX ғ. ырғақтарына
сәйкестендірді; сәулет өнеріндегі авангардизм стиліндегі ғимараттар адамзат
қиялының нәтижесі ретінде көрініс тапты. Ғасыр басында авангардизм
бағыты қаншама әділ сынға ұшырағанымен, өзінің мәдени құндылығын
жоғалтпады.

Сурет 2. Пабло Пикассо «Айна алдындағы қыз»
Cәнгe көптeгeн тұжыpымдap мeн қaғидaлapды кeлтipугe бoлaды. Cән
жылдaн – жылғa, тiптi aзғaнa уaқыттaн кeйiндe өзгepiп oтыpaды. Бacқaшa
aйтқaндa cән eш уaқыттa дa бip opындa тoқтaп қaлмaйды, бұдaн былaйдa
тoқтaмaйды жaлғaca бepeдi. Cәндi cәнгepлep oйлaп шығapaды. Oл өз oйын
жинaқтaп жaңa идeялapды oйлaп тaбу кepeк.

Сурет 3. Дали «Постоянство памяти»

Сурет 4. Казимир Малевич, Супрематизм

Авангард – бұл стильдің отаны 20-ғасырда Жапония болған. Бұл сөздің
мағынасы (фр. avant — алдында, garde — күзет) — негізгі әскери күшті
қорғау мақсатында жорықта алдыңғы шепте жүретін әскери бөлімше дегенді
білдіреді. Алғашында "Авангард" стилі архитектурада және мәдениетте
қолданылған болатын. Біртіндей келе ол сән әлеміне де жол аша бастады [2].

Сурет 5. Стильдің ерекшеліктері
Бұл сән үлгісі басқа стильдерден өзінің ерекшеліктерімен
ерекшеленеді. Мысалы, бояудың және сызықтың оғаш уйлесуі, киімге
көлемді алқалар мен бажыр аксесуарларды пайдалануымен ерекшеленеді.
Бұл күнделікті киюге арналмаған стиль. Көпшілікті жерде бұл үлгідегі киім
арқылы тез-ақ көзге түсіп, ерекшеленуге болады. Тіпті атауының өзі де
ерекше әрі батылдықты білдіреді [3].
Тарихы
"Авангард" стилінің шыққан уақыты белгісіз, әтсе де кейбір деректерге
қарасақ, бұл стильдің фэйшн-индустрияға кірген уақыты 20-ғасырдың 60жылдары деп болжап айтуға болады. Бұл стильдің дүниеге шығуы ең бірінші
француз дизайнері Пьер Карденмен байланысты. Карден көптеген сән
әлемінде эксперименттер жасағанды ұнататын. Ол өзінің киімдерді оғаш әрі

ерекше уйлесулерімен дүйім жұртты таң қалдыратын. Оның коллекциялары
ашық экзотикалық бояулармен және көлемді аксесуарлармен ерекшеленіп
тұратын. Бұл стильдің шығу тарихын тағы да бір әйгілі тұлғалардың бірі
Вивьен Вествудпен байланыстыруға болады. Бұл әрекше әйел өзінің сәл
әлеміне ешкімге ұқсамайтын, басқа бір көз қарасымен қарады. Қазіргі
уақытта "Авангард" стилі сәннің бір бөлшегі болып саналады. Оның
тенденциялары Сан-Франциско (АҚШ) қаласындағы Сән мектебінің жас
дизайнерлірі мен басқа да дизайнерлік мектептердің студенттері зерттеуде.
Авангард суретшілерінің бірі ірі дизайнер Гарет Пью (Gareth Pugh) "Авнгард"
стиліне қызығушылығын танытып, соған өз өмірін арнаған.

Сурет 6. Гарет Пью 2006ж
Костюм (фр. costume, итал. costume, сөзбе-сөз – әдет-ғұрып) – кезкелген ұлттың, белгілі бір дәуірдің, әрбір қоғамдық топтың нақты киім
үлгісі.Қоғаммен бірге киім үлгісінің де уақыт өте пішіні өзгеріске ұшырайды,
бұл өз кезегінде әр дәуірдің өзіндік талғамын, көркемдік бейнесін көрсетеді.
Стиль (лат. stylus, грек. stylos) – мәнер, сипат, ерекшелік. Сонымен
қатар стиль әрбір кезеңнің мәдениетін, сұлулық туралы түсінігін, қоршаған

ортаға қарым-қатынасын сипаттайтын ұғым. Стиль түрлері: классикалық,
спорттық, романтикалық және фольклорлық.
Классикалық стиль – тұрақты, іскер, өзгерістерге онша беріле
бермейтін барлық киім түрлері кіреді. Сәнді аксессуарлары мен әшекейлері
ұстамды, түстері қатты ашық емес нәзік, тынық болып келеді.Классикалық
стильдегі заттар – ағылшын жакеті, тік тар белдемше, ерлердікі секілді
шалбарлар және т.б. осыған ұқсас ең тұрақты, «таңдамалы», «сәннен тыс»
өзгермейтін сән үлгілері жатады.
Романтикалық стиль – бұл «қиял», «еске алу», «ізденістер» саласы,
тарихи костюмге меңзейді және оның пішімін, сәндік әрлеуін алып
пайдаланады. Киімде әйелдік қасиеттерді бейнелейтін бөлшектерді,
жиектерді пайдаланады.

Сурет 7. Романтикалық стильдегі жастардың киім үлгілері
Романтикалық стильде:
• Түстері ақ, ақшыл жасыл, ақшыл сары пастельді бояулар
қолданылады.
• Геометриялық фигуралар, гүл, өсімдік, жануар суреттелген
принттермен безендірілген.
• Органза,шифон және жібек сынды маталармен көмкерілген.
Сонымен қатар шілтермен, жұқа трикотажбен, тоқыма, гипюр,
зығыр, бәтес, атласпен әсемделеді (сурет 8).

Сурет 8. Сәнді көйлектер үлгілері
Киім - қабатталған белдемше, көйлек және бел бөлігі сарафан, көкірек
тұсы тырысып тұратын кеудеше. Балағы тоқылған не болмаса жібектен
жасалған қысқа шалбар, белден жоғары тұратын джинсы, әшекейлеп
көмкерілген жакет немесе жамылғы,пиджак пен плащ классикалық үлгіде.
Кеудешелер романтикалық стильде болса,оның жеңі ¾ болады. Басымдылық
дененің нәзік бөліктеріне беріледі, яғни бойжеткеннің үстінде киімдер Х
тәріздес орнығуы керек. Киім бантиктермен, жабо, кокилье, буф, кестелеу
тәсілдерімен өрнектеліп безендіріледі.Кеуде бөлігі,белдің тұсынан
перделенген болады (сурет 9).

Сурет 9. Заманауи кешкі көйлектер үлгілері
Аяқ киімі қайықша тәріздес туфли, сандал, ботильон болып
келеді.Түрлі өріммен, белдікпен, бантик, желбіршекпен безендірілген (сурет
10).

Сурет 10. Сәнді заманауи салтанатты көйлектер үлгілері
Сумка - ридикюль, клатч, дорба, пошет, конверт сумкалар
қолданылады.
Аксессуар – ретінде романтикалық стильде кеудеге төменгі бөлігіне
белдіктер тағылып, моншак , сыргалар, танамоншақ, кулон, диадема, шашқа
тағылатын шенбер, мойын орағыш, түрліше қолбақ, шляпа қолданылады.
Сонымен қатар гүлмен, жапырақ, айқұлақ сынды формада әшекейленеді.

Сурет 11. Аксессуарлар үлгілері
Шаштың үлгісі- өрілген, шаштың жоғары бөлігі түйілген, гүлмен
әсемделген, шаш жайылған күйде болады.
Макияжға оралар болсақ- нәзік түс, алқызыл түс, жылтыр түстегі
далаптар қолданылады.

Сурет 12. Романтикалық стильдегі замануи көйлектер
Ассиметрия пішіндегі көйлектер мектеп бітіруші түлектер кешінде қыз
баланың әдемі бейнесін аша түседі. Мұндай көйлектер қыз баласын

сымбатты етіп, бойындағы жақсы жақтарын көрсетеді.Суретте мектеп
бітірушілер кешіне арналған шифон көйлектер нұсқалары берілген.
Мұндай көйлектер қазіргі таңда ерекше сәнге ие болып,сән әлемінде
жоғары сұраныста.Мұндай көйлектер қыз баласын сымбатты етіп,
бойындағы жақсы жақтарын көрсетеді.
Төмендегі нұсқада тоқылып, метал жіптермен өрнектеп тігілген көйлек
нұсқасы көрсетілген. Бұл типтегі көйлектер өткен жылдардың алпысыншы
жылдарына саяхаттауға үндейді. Алайда көйлектер осы заманғы
технологиялардың барлық стандарттарына негізделе отырып жасалған
(сурет13).

Cурет 13. Кешкі салтанатты көйлек
Ассиметрия пішіндегі көйлектер мектеп бітіруші түлектер кешінде қыз
баланың әдемі бейнесін аша түседі. Мұндай көйлектер қыз баласын
сымбатты етіп, бойындағы жақсы жақтарын көрсетеді.Суретте мектеп
бітірушілер кешіне арналған шифон көйлектер нұсқалары берілген.
Мұндай көйлектер қазіргі таңда ерекше сәнге ие болып,сән әлемінде
жоғары сұраныста.Мұндай көйлектер қыз баласын сымбатты етіп,
бойындағы жақсы жақтарын көрсетеді.
Төмендегі нұсқада тоқылып, метал жіптермен өрнектеп тігілген көйлек
нұсқасы көрсетілген. Бұл типтегі көйлектер өткен жылдардың алпысыншы
жылдарына саяхаттауға үндейді.Алайда көйлектер осы заманғы
технологиялардың барлық стандарттарына негізделе отырып жасалған.

Симметриялы көйлектер төмендегідей материалдар қолданылады:
стеклярус, бисер, бахрома, сызба, ұсақ моншақ және т.б. материалдар.
Шифон – матасы маңызды кештерге арналған көйлектер тігуге
арналған.Жаз мезгілінде бұл матадан тігілген жеңіл көйлектерді кимеске
болмас (сурет 14).

Cурет 14. Кешкі көйлек нұсқасы
Егерде ерекшеленгіңіз келсе, омбре түсті көйлек кигеніңіз жөн.Бірнеше
түстің үйлесім табуы сіздің бейнеңізді аша түседі.Омбре көйлектерінде
түстер өз-ара үйлесім табады.

Cурет 15. Шифон матасынан орындалған салтанатты көйлек
Өткен жылдарға көз жүгіртер болсақ, осыдан 20-30 жыл бұрын
көйлектерге таңдаулар болмаған. Көйлектердің ең сәндісі тек әлемге әйгілі
сән үйлерінде ғана тігілді. Chanel, Gucci сән үйлері сол кездері ең танымал
сән үйлері болатын.
Алайда, бұл сән үйлерінің көйлектеріне қол жеткізу өте қиын болған.
Сол кезеңдегі көйлектер пішімі жағынан қарапайым, көйлектерінің
ұзындығы тізеден төмен және қарапайым маталардан тігілген.
Мата және модельдер тапшы болғандықтан киімнен де
қарапайымдылық байқалады.
90 – жылдар қолданылған кешкі көйлектер ұзындығына қарай біршама
ұзарып, модельдер шифон матасынан тігілген шарфтармен безендірілген.
Мөлдір матадан жасалған шарф аксессуар ретінде бұйымды толықтыра
түседі. Жібек немесе мақта талшықтарынан жасалған табиғи маталар кең
қолданыс тапты.
2000 жылдарға тоқталар болсақ көйлектер екі қабаттан құралған,
белдемшемен,ұсақ моншақтармен безендірілген.Иықтары түсіңкі, кеудеден
төмен бөлігі атлас сызбамен көркемделген.
Бұл кезеңге дейін көйлектерге жең міндетті түрде қосылған болса,
2000-жылдардағы модельдердегі көйлектерді жеңсіз күйінде байқауға
болады.
Әйгілі Dolce & Gabbana жеке топтамасында жұқа кездемеден тігілген
көйлек, шілтер жейделер, ақ жұмсақ кашемирден тігілген жамылғы, жібектен
тігілген кішкентай костюмдер мен барқыт байпақтар қолданды.

Ол өз сөзінде: «Біз Италия халқына және оның дәстүріне құрметімізді
білдіргіміз келеді. Сән – Италия мәдениетінің маңызды бөлігі», - деп
түсіндірді.
Заманауи модельдердің көйлектері әп-сәтте корсет болып, шарфтары
қолына емес мойындарына тағылып, ерекше бұйымға айнала кетті.Қолғаптар
шілтер матасынан тігіліп, аксессуар ретінде сәнге айналды.Мектеп бітіруші
түлектер бастарына аксессуар ретінде матадан жасалған түйреуіштер тағып
жүрді.
Кеудеше және корсет шілтерден немесе органза матасынан
тігілді.Ақшыл түс үйлесімділік үшін таңдалды.Бұл түс әрқашан да нәзік әрі
салтанатты көрінеді.Бұл кезеңде көйлектер тобыққа дейін ұзын және етегі
кең болатын.
Кез-келген мектеп бітіруші бұл көйлекте өзін өте сенімді, әдемі әрі
сәнді сезінеді.
Ал енді 2010-жылдарға оралар болсақ көйлектердің жеңі ұзартылған,
кеуде тұсынан кесілген, жеңі аузына қарай жиырылып грек стиліне
сәйкестендірілген.Ұзындығы тобыққа дейін, мойын ойындысына қарай
жиырылған. Бұйым мөлдір маталардан тігілген, жеңіл әрі нәзік.Астары
мөлдір матамен өңделген.
Көйлектер ұсақ моншақпен көркемделіп сәнді сызбамен безендірілген.
Бұл бағыттағы модельдер нәзік жандардың шығыс елдеріне еліктеуінен
пайда болды. Сол елдердегі әйелдердің шаш үлгілеріне сәйкес шаш үлгісі
жасалды.