М.Ықсанов атындағы Ұызылорда политехникалық колледжі

«Сексенәлі Раханов оқулары- І: Жұмысшы мамандарын даярлаудың бүгіні мен болашағы»

4-бағыт: Кәсіби бағдар: мектеп және колледж

Өндірістік оқыту шебері: Маханбетова Салтанат Серікқызы

Қызылорда қаласы, 2025

Мазмұны

1.Кіріспе

1.1 Кәсіби бағдар мектеп пен колледж арасындағы байланыс

2.Мамандық таңдауға дайындық,бағыт-бағдар беру.

3. Кәсіби бағдар берудің негізгі принциптері

4.Мамандық таңдауда ата-аналармен байланыс.

5.Қорытынды

6.Қолданылған әдебитеттер

Мақсаты:

«Жұмысшы мамандықтары жылы» аясында, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары педагогтерінің мәртебесін көтеру, жұмысшы мамандықтарын дәріптеу және жеке тұлғаны тәрбиелеу мен  оқытудағы озық тәжірибелерін тарату арқылы педагогтердің кәсіби құзыреттілігін дамыту,кәсіби бағдар беру жұмысын насихаттау.

Міндеттері:

-Озық кәсіби педагогоикалық іс-тәжірибелерімді, ғылыми-педагогикалық жетістіктерді жинақтап жариялау, кеңінен тарату;

-Кәсіптік білім беру жүйесін дамытудың басым бағыттарын айқындату;

-Кәсіби міндеттерді іске асыруда оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолдана отырып,озық тәжірбиемен бөлісу.

І.Кіріспе

1.1 Қазіргі таңда оқушыларға кәсіптік бағдар берудің маңызы жоғары. Бұл тек баланың керекті маман иесі болуына ғана емес, еңбек нарығы мен қоғам сұранысына сай кадр дайындаудың алғышарты саналады. Оның үстіне саладағы тенденция күн сайын өзгерген шақта аталған қадамды мектептен бастау орынды-ақ. Ол үшін әр баланың бейімін байқап, білігін танып, қызығушылығын қарау керек. Мұғалімнің психологиялық-педагогикалық қыры сыналар тұсы да осы екені анық.  Кәсіптік бағдар беру – қоғамның қажеттілігіне қарай әрбір оқушының қабілеттілігі мен бейімділігін ескере отырып,

кәсіпке қызығушылығын қалыптастыруға және болашақ мамандығын саналы түрде таңдауға көмектесуде, мақсатты атқарылатын жұмыс. Кәсіптік бағдар беру жұмысы жас ұрпақтың саналы түрде болашақ мамандығын қателеспей таңдауға мүмкіндік жасайды. Кәсіптік бағдар беру ісін анда – санда бірнеше шаралармен немесе оқушылардың мектепті бітіріп шығу кезіндегі түсінік жұмысымен ғана шектеуге болмайды. Сол себепті біздің оқу орнында кәсіптік бағдар беру жұмысы ұйымдастырылып, әр ай сайын жоспарлы түрде мектептерді аралап кәсіби бағдар беру жұмыстары жүргізіледі.

Кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі мақсаттары мынадай: болашақ талапкерлер ішінен колледжге қабылдау барысында сапалы таңдау жасау; колледждегі мамандықтарды насихаттау, бітіруші түлектерді дәріптеу, жарнамалау, танымал ету; мектеп оқушылары арасында кәсіби бағдар жүргіздің жүйесін құру. Қорыта айтқанда, мамандық таңдау – өміріңіздің бір кірпішін дұрыс қалау. Ал, сол кірпішті дұрыс қалауда кәсіби бағдар жұмысының атқарар рөлі зор. Кәсіптік білім берудің мақсаты мен маңыздылығында қазіргі заманауи кәсіптік білім беру жүйесін дамыту мен білікті мамандарды даярлау қажеттілігі қарастырылған. Сондықтан да кәсіптік бағдар беру жұмысын жүйелі, мақсатты орындай білген кезде мол жетістікке жетеріміз анық.

Бүгінде еліміздегі экономика және өндіріс салаларының дамуына байланысты жұмысшы мамандарға деген сұраныс күн санап артып келеді. Қазіргі кезеңде елімізге өркениет әлемінің озық технологияларын меңгерген, жаңа заман талабына сай кәсіптік білімі бар, сапалы да білікті мамандар қажеттілігі туындап отыр.

Егер, сіз, мектепті жаңа бітірген түлек, колледждер мен ЖОО-нан шығып қалған студент немесе білімі жоқ өзін-өзі жұмыспен қамтитын категориялардың өкілі болсаңыз Қазақстанда кәсіптік және техникалық білім беретін колледждерде тегін білім алуға мүмкіндігіңіз бар.

Әлемде алуан түрлі мамандық түрі бар.Ал мамандықты дұрыс таңдау адамның бүкіл болашақ өміріне әсер етеді. Мамандық әлемінде өз орныңды шатаспай, дұрыс табу қиын, әсіресе мектеп бітірген жас түлек үшін. Ол қоғам үшін маңызды, оның қажеттіліктері мен мүдделеріне сәйкес келетін мамандықты таңдауы керек.

Ер бала мен қыз балаға өмірден өз орнын табуға көмектесу және кәсіби бағдарлау мектептің алдында тұрған үлкен міндет.

Мамандықтар әлемі өте тез дамуда, кейбір мамандықтар заман ағымына сәйкес сұранысты қажет етпей қалып жатыр,ал әлемнің дамуымен жаңа мамандықтар пайда болуда. Мектеп оқушылары мамандықтар туралы жан-жақты ақпараттарға, мамандық таңдау кезеңінде білікті кеңестерге, олардың кәсіби дамуының басында қолдау мен көмекке мұқтаж.

2.Мамандық таңдауға дайындық та маңызды, өйткені ол жеке тұлғаның жан-жақты және үйлесімді дамуының ажырамас бөлігі болып табылады және оны жеке тұлғаның адамгершілік, еңбек, интеллектуалдық, саяси, эстетикалық және физикалық жетілуімен, яғни бүкіл білім беру жүйесімен және өзара байланыста қарастыру керек.

Мектепте кәсіптік бағдар беру көбіне мектеп оқушыларының жас ерекшеліктеріне байланысты. Бірінші кезеңде еңбекке деген оң көзқарас қалыптасады, оның қоғам үшін маңыздылығы мен қажеттілігі, еңбектің күші мен әсемдігі ашылады, адамдарға пайдалы болу қажеттілігі қалыптасады. Екінші кезеңде өмірлік жолды таңдаудың адамгершілік негіздері ашылады, еңбек әрекетінің нақты түрлерімен танысады, ересектер еңбегі туралы идеялар шеңбері кеңейеді. Жоғары сынып оқушыларына өнеркәсіптік және ауылшаруашылық өндірісі саласындағы ғылыми жетістіктердің тәжірибеде қолданылуымен танысу мүмкіндігі беріледі.

Үшінші кезеңде мектеп оқушыларының кәсіби қызығушылықтары саналы болады.

Кәсіптік бағдар беру процесінде өндіріс экономикасы, механикаландыру және автоматтандыру деңгейі туралы неғұрлым толық ақпарат алады. Орта мектеп оқушылары мамандық таңдау туралы шешім қабылдайды, олардың көпшілігі оқу іс-әрекетінің мотивтерін нақты анықтайды.

Мектептегі кәсіптік бағдар оқушылардың мектепті бітіруіне байланысты жеке іс-әрекеттердің жиынтығы ретінде емес, оқу процесінің бүкіл жүйесінің органикалық компоненті ретінде көрінеді. Жалпы, бұл жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру процесімен, оқушыларды өмірге, еңбекке

дайындаумен тығыз байланысты және бүкіл мектептегі білім беру барысында жүзеге асырылады.

Мектеп әрқашан өз оқушыларына мамандық таңдауда көмектесу мәселесін шешіп келген.Кәсіби бағдар берудің педагогикалық мәнін қазіргі заманғы бейнелеу оның маңызды компоненттерінің сипаттамаларымен байланысты: кәсіби өзін-өзі анықтау және кәсіби мансап құрудың алғышарттарын құру.Бұл компоненттер бір жағынан, жоғары сыныптарда оқу жұмысының бағыты мен мазмұнын сипаттайтын белгілер ретінде әрекет етеді.

Осы ерекшеліктер шеңберінде кәсіптік бағдар берудің міндеттері мен мазмұны оқушының кәсіби өзін-өзі анықтаудағы белсенді позициясын қалыптастыруға және болашақта кәсіби мансап құруға бағытталған. Мектептегі кәсіптік бағдар беру жұмысының ішінде кәсіптік ақыл-кеңес ерекше орын алады. Негізгі мақсаты – балалардың денсаулық, анатомиялық-физиологиялық және әлеуметтік психологиялық жағдайын талдау негізінде жоғары сынып оқушыларының назарына кәсіптік топтар мен мамандықтарды ұсыну. Кәсіптік ақыл-кеңес жұмысына ата-аналар құрамынан, шефтік мекемелер мен өндіріс орындарынан қызметкер мамандар тартылады. Кей жағдайда кәсіптік ақыл-кеңес жұмысы өндіріс орындарында, кәсіптік техникалық училищелерде, өндірістік оқу цехтарында, кәсіптік бағдар беру кабинеттерінде жүргізіледі.

3.Кәсіптік бағдар беру жұмысының принциптері:

- жүйелілік пен сабақтастық - жұмыс бірінші сыныптан бастап соңғы сыныпқа дейін жүргізіледі.

-Жастары мен қызығушылықтарының қалыптасу деңгейіне байланысты студенттерге сараланған және жеке көзқарас.

- мектептер, отбасылар, кәсіби білім беру мекемелері, жастарға кәсіптік бағдар беру орталықтары, жұмыспен қамту қызметтері, қоғамдық жастар ұйымдары арасындағы байланыс.

- кәсіптік бағдардың өмірмен байланысы (қоғамның кадрларға деген қажеттіліктерімен органикалық бірлік).

Кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі бағыттары:

- кәсіби ақпарат.

- кәсіптік білім.

- кәсіби кеңес.

Кәсіби ақпарат мамандықтар әлемі, адамның өзін-өзі анықтауы үшін қажетті жеке және кәсіби маңызды қасиеттері, оқу орындарының жүйесі және мамандық алу жолдары, қоғамның кадрларға деген қажеттіліктері туралы ақпаратты қамтиды.

Кәсіби білім беру мектеп оқушыларының бейімділігі мен кәсіби қызығушылықтарын қалыптастыруды қамтиды.

Кәсіби кеңес беру - бұл оқушының жеке басын зерттеу және осы негізде кәсіби ұсыныстар беру.

Кәсіби кеңестер көбінесе жекелендіріледі.

9 сынып оқушыларымен кәсіптік бағдар беру жұмысы факультативтік сабақтар мен басқа факультативті курстар кезінде білім беру сұранысын нақтылауға бағытталған; оқыту профилін таңдау бойынша шешім қабылдауды анықтау және қалыптастыру мақсатында топтық және жеке кеңес беру;

қызығушылықтар мен қабілеттерге, құндылық бағдарға сәйкес келетін білім беру сұранысын қалыптастыру.

Практикалық жұмыс - әсіресе тренингтер түрінде оқушылармен топтық кәсіптік бағдар беру сабақтары өткізілді. 9-сыныптарда "Кім болғым келеді", "Заманауи мамандықтардың атласы", "Темперамент және мамандық ", "Мен мамандық әлеміндемін", "Мамандық әлемі" тақырыптарындағы кәсіптік бағдар беру бойынша қаңтар -мамыр айына дейін сұхбаттасу өткізіледі.

Сабақтың мақсаты: өз болашағын жоспарлауда, өзіңе сай мақсаттарды таңдап, алынған нәтижелерді қажетті жағдайларда өзгерту.

Бұл сабақтар қатысушыларды болашақ мамандықты жауапкершілікпен таңдауға ынталандырады. Кәсіби қызметтің бағыттары мен түрлері туралы түсінік қалыптастырылды, жеке өзін-өзі анықтау және өзін-өзі белсендіруге көмек көрсетілді. Кәсіптік ақпараттың өте көп тараған түрлерінің бірі – өндіріске саяхат жасау, әр түрлі мамандық иелерімен кездесу және кештер өткізу, жоғары сынып оқушылары мен өндіріс ұжымдары және кәсіптік-техникалық мектептердің оқушыларымен біріккен конференциялар, кәсіптік бағдар беру университеттерін ұйымдастыру, т.б. болып табылады.

4. Ата-аналарға мамандық таңдау туралы  жадынама

    Мамандық таңдау – маңызды және жауапты іс! Мамандық таңдауда ең алдымен баланың қызығушылығын, оның бейімділігін, қабілетін, қалауын, содан кейін ғана отбасылық дәстүр мен қызығушылықты ескеру қажет.

1. Баланың кәсіби жоспарлары туралы ақпаратты онымен ашық сөйлесу барысында ғана алуға болады, ешбір жағдайда қашып кетпейді. Әңгімені «айтпақшы» деп бастаған дұрыс. Сонымен бірге шыдамдылық, әдептілік және шынайы қызығушылық танытуға тырысыңыз.

2. Егер жоғары сынып оқушысы өз жоспарын нақты тұжырымдай алмаса, мұның немен байланысты екенін түсінуге тырысуы керек.

3. Баланың кәсіби таңдауы сізді ренжітсе, оны көндірмеңіз және оған бірдеңені үзілді-кесілді тыйым салмаңыз. Оның таңдауы неге негізделгенін білуге ​​тырысыңыз.

4. Егер жоғары сынып оқушысы тек армандаса, бірақ ештеңе істемесе, оның қанша уақыты бар және не істеу керек екенін талқылау арқылы нақты жоспар құруға көмектесу керек.

5. Таңдалған жолда сәтсіздікке ұшыраған жағдайда балаңызға «қайтаруды» дайындауға көмектесіңіз.

Ата-аналар балаға шешім қабылдауға көмектесетінін және оның орнына мүлде шешім қабылдамайтынын білу маңызды. Олар көмектеседі, себебі 14-16 жастағы балалардың көпшілігі өз бетінше таңдау жасауға психологиялық тұрғыдан әлі дайын емес, сонымен қатар олардың айтарлықтай бөлігі шешім қабылдаудан қорқады. Мектепте көп жылдар бойы оқу кезінде оларға негізінен дайын шешімдер ұсынылды, бәрі алдын ала белгілі болды және кестелер мен оқу жоспарларымен белгіленді. Ал жасөспірімнің оған кенеттен осындай маңызды мәселені шешуге ұсыныс жасағандағы шатасуы әбден түсінікті. Демек, ата-ана баланың мамандық таңдауда толық тәуелсіздігіне сенбеуі керек: сіздің есейген балаңыз бұл туралы тікелей айтпаса да, үлкендерден ақыл-кеңес күтеді. Екінші жағынан, оны жасаған таңдауы үшін жауапкершіліктен толығымен босату мүмкін емес.

Жасөспірімнің өзі жасаған мамандық таңдауы өз таңдауы екенін сезінуі маңызды. Өйткені, таңдау оның салдары үшін жауапкершілікті білдіреді. Кім таңдайды, ол жауапты. Ал жасөспірімге ол мамандықты өзі таңдамағандай көрінсе, ол өзі үшін оқымайды. Оқу оны мазалайды, ол оны қызықсыз, ауыр міндет деп қабылдайды. Ал, керісінше, жасөспірімнің бұл мамандықты өзі таңдағанын сезінудің өзі оның кәсіби даму жолында ілгерілеуіне айтарлықтай ынталандырады.

Кәсіби өзін-өзі анықтау - бұл өмірдің барлық бағытын түбегейлі өзгертетін, оның барлық салаларына әсер ететін оқиға.

Сүйікті жұмыс - өмірдің ең маңызды құрамдас бөлігі. Өмірде өзіңізге ұнайтын іспен айналысу - өзіңізбен үйлесімді өмір сүруді білдіреді. «Өз жұмысын» тапқан адамдар: «Мен өз орнымдамын, бұл дұрыс таңдау» деп анық түсінеді. Ал таңдауды осы таңдаумен өмір сүретін адам, яғни жасөспірімнің өзі жасауы керек.

5.Кәсіби бағдар жұмысын қорытындылай келе, қорытынды жасауға болады:

1. Мектепте қазіргі қоғам экономикасының сұранысын ескере отырып, білім алушыларды кәсіптік бағдарлау бойынша мақсатты жұмыстар жүргізілуде.

2. Кәсіби бағдар беру жұмысының жоспары жеткілікті деңгейде жүзеге асырылады.

 3. Білім алушылармен кәсіптік бағдар беру жұмыстарын ұйымдастыруда сыныптан тыс қызметтің әртүрлі нысандары, заманауи педагогикалық технологиялар қолданылады.

Әдебиеттер:
1. Абай. Таңдамалы шығармалары.
2. Ы.Алтынсарин «Таза бұлақ» Алматы, 1993.
3. Р.Қоянбаев «Тәрбие теориясы» Алматы, 1991.
4. В.А.Сухомлинский «Балаға жүрек жылуы» Алматы, 1976.
5. К.Сейталиев «Тәрбие теориясы» Алматы, 1983.
6. Еңбекке тәрбиелеу мен оқыту тұжырымдамасы //Қазақстан мұғалімі. 19 ақпан, 1993 жыл.
7.  Қ.Жарықбаев,С.Қалиев «Қазақтың тәлім-тәрбиесі» Алматы, 1995.
8. С.Қалиев, т.б. «Қазақ халқының салт дәстүрлері» Алматы, 1994.

Өтінім парағы: