«Киім дизайны және тігін ісі» әдістемелік құрал

«Киім дизайны және тігін ісі»

әдістемелік құрал

Автор:

Бұл әдістемелік құрал “Киім дизайны және тігін ісі” пәні бойынша 5-9 сынып оқушыларына арналған. Құралда киім дизайнының негіздері, маталар түрлері, тігін бұйымдарын дайындау технологиясы, сәндік-қолданбалы өнер элементтері және шығармашылық жобалар қарастырылады.

Әдістемелік құрал оқушылардың сән индустриясына деген қызығушылығын арттырып, практикалық дағдыларын дамытуға бағытталған. Оқушылар тігін машинасымен және қолмен тігу әдістерін меңгеріп, өз қолымен қарапайым бұйымдар (алжапқыш, жастық қап, сөмке, киім үлгілері) жасап үйренеді. Сонымен қатар, ұлттық киім үлгілері мен қазіргі заманғы сән трендтері талқыланып, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге арналған тапсырмалар беріледі.

Құрал мұғалімдерге сабақ жоспарларын құруда, оқушылардың шығармашылық жобаларын ұйымдастыруда және бағалауда көмекші құрал ретінде ұсынылады. Әр тақырып теориялық материалдармен, практикалық тапсырмалармен, суреттермен және бағалау критерийлерімен толықтырылған.

Мазмұны

Кіріспе

Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, кәсіптік бағдар беруге және практикалық дағдыларын жетілдіруге бағытталған. “Киім дизайны және тігін ісі” пәні жасөспірімдердің эстетикалық талғамын қалыптастырып, сән индустриясына қызығушылығын арттырады. Бұл әдістемелік құрал 5-9 сынып оқушыларына киім дизайны мен тігін ісінің негізгі қағидаларын меңгеруге көмектеседі.

Киім үлгілерін жасау, мата таңдау, тігін техникасын үйрену арқылы оқушылар шығармашылық жобаларды іске асырып, кәсіпкерлікке алғашқы қадамдарын жасай алады. Құрал мұғалімдерге сабақ барысында теориялық және практикалық материалдарды жүйелі түрде ұсынуға, оқушылардың жеке және топтық жұмыстарын ұйымдастыруға бағыт береді.

Әдістемелік құралдың мақсаты

• Оқушыларға киім дизайны мен тігін ісінің негіздерін меңгерту;

• Шығармашылық қабілеттерін дамытып, сәндік-қолданбалы өнерге баулу;

• Тігін ісі арқылы кәсіпкерлікке бейімдеу;

• Ұлттық және заманауи сән үлгілерін зерттеу мен қолдануды үйрету.

Міндеттері

• Киім дизайнының негізгі принциптерін түсіндіру;

• Маталардың түрлерін таныстыру және олармен жұмыс істеуді үйрету;

• Тігін құралдарын қолдану дағдыларын қалыптастыру;

• Оқушыларға шығармашылық жобалар жасауға бағыт беру;

• Экологиялық сән және қайта өңдеу дағдыларын дамыту.

Күтілетін нәтиже

• Оқушылар киім дизайны мен тігін ісінің негізгі тәсілдерін меңгереді;

• Маталардың ерекшеліктерін танып, оларды дұрыс таңдауды үйренеді;

• Қарапайым бұйымдарды өз бетінше тігу дағдыларын қалыптастырады;

• Эскизден дайын өнімге дейінгі жұмыс кезеңдерін игереді;

• Экологиялық таза материалдарды қолдану және қайта өңдеу туралы түсінік қалыптасады.

Өзекті мәселелер

• Оқушылардың сәндік-қолданбалы өнерге қызығушылығын арттыру;

• Қазіргі заманғы сән индустриясының талаптарына сай дағдыларды дамыту;

• Экологиялық сән мен тұрақты тұтыну мәдениетін қалыптастыру;

• Қолөнер мен тігін ісін кәсіпкерлікке айналдыру жолдарын үйрету.

Қолданылу аясы

Бұл әдістемелік құрал:

• 5-9 сынып оқушыларына арналған көркем еңбек пәні бойынша қосымша оқу құралы ретінде;

• Технология және қолөнер бағытындағы үйірме жұмыстарында;

• Болашақ дизайнерлер мен сәнгерлерді даярлауда бастауыш негіз ретінде;

• Экологиялық және кәсіпкерлік бағыттағы шығармашылық жобалар үшін қолданылады.

Жұмыстың жаңашылдық дәрежесі

• Киім дизайнын оқытуда заманауи және ұлттық сән трендтері біріктірілген;

• Экологиялық сән және қайта өңдеу концепциясы қамтылған;

• Оқушылардың жобалық жұмыс жасауына ерекше назар аударылған;

• Тігін ісін кәсіпкерлікке айналдыруға бағытталған тәжірибелік ұсыныстар берілген.

Бұл әдістемелік құрал оқушылардың шығармашылық ойлауын дамытып, оларды сәндік-қолданбалы өнер мен тігін ісіне қызықтыруға арналған тиімді ресурс болмақ.

1-БӨЛІМ. КИІМ ДИЗАЙНЫ НЕГІЗДЕРІ

1.1. Киім дизайны және сән бағыттары

Киім дизайны – адам киімінің сыртқы келбетін, пішінін, түсін, матасын және сәндік элементтерін үйлесімді түрде құрастыру процесі. Ол сән индустриясының маңызды бөлігі болып табылады және тұтынушылардың қажеттілігіне, эстетикалық талғамына және заманауи трендтерге сай дамиды.

Киім дизайнында үш негізгі фактор ескеріледі:

• Функционалдылық – киімнің ыңғайлы және практикалық болуы;

• Эстетика – үйлесімді түстер мен формалардың қолданылуы;

• Технология – маталар мен тігін әдістерін дұрыс пайдалану.

Сән бағыттары (стильдер)

Киім дизайны әртүрлі стильдік бағыттарда дамиды. Төменде негізгі сән стильдері қарастырылған:

1. Классикалық стиль

• Қатаң пішімді, қарапайым және үйлесімді түстерді қолданады.

• Ресми кездесулерге, кеңсе киімдеріне тән.

• Мысалы: ақ көйлек пен қара шалбар, қарапайым пиджактар.

2. Кездейсоқ (Casual) стиль

• Ыңғайлы, күнделікті өмірге арналған киімдер.

• Джинсы, жейде, спорттық аяқ киімдер жиі қолданылады.

3. Спорттық стиль

• Белсенді өмір салтын ұстанатын адамдарға арналған.

• Кең және икемді киімдер (спорт костюмдері, футболкалар, кроссовкалар).

4. Романтикалық стиль

• Жұмсақ түстер, нәзік мата, әдемі өрнектер қолданылады.

• Гүлді көйлектер, шілтерлі элементтері бар киімдер осы стильге жатады.

5. Ретро және винтаж стилі

• Өткен ғасырдың сән үлгілерін негізге алады.

• Мысалы, 60-70-жылдардың көйлектері, жоғары белді белдемшелер.

6. Этникалық стиль

• Ұлттық нақыштағы киімдерден тұрады.

• Қазақтың ою-өрнектері бар шапандар, камзолдар, кестеленген көйлектер мысал бола алады.

7. Авангард стилі

• Ерекше, стандарттан тыс, батыл дизайндарды қамтиды.

• Шығармашылық эксперименттерге негізделген.

Сән трендтері мен олардың дамуы

Сән жыл сайын өзгеріп отырады және оның дамуына бірнеше факторлар әсер етеді:

• Мәдениет және өнер;

• Әлеуметтік тенденциялар;

• Технологиялық жаңалықтар;

• Танымал дизайнерлер мен сән үйлерінің ықпалы.

Сән әлемінде әр маусым сайын жаңа трендтер пайда болып, ескілері жаңаша интерпретацияланады. Сондықтан киім дизайнерлері үнемі ізденісте болып, шығармашылықпен жұмыс істеуі қажет.

Киім дизайны мен сән бағыттарын меңгеру – шығармашылықтың маңызды саласы. Оқушылар стильдік ерекшеліктерді, трендтерді және мата үйлесімдерін зерттей отырып, өздерінің жеке киім үлгілерін жасай алады. Бұл бөлім олардың эстетикалық талғамын қалыптастыруға және сән индустриясындағы заманауи үрдістермен танысуына көмектеседі.

1.2. Киім үлгілерін құрастыру және эскиз жасау

Киім үлгісін құрастыру – белгілі бір стиль мен идеяға сәйкес, болашақ киімнің сыртқы келбетін, пішінін және бөлшектерін жобалау процесі. Бұл кезеңде дизайнер киімнің қандай мақсатта және қандай аудиторияға арналғанын анықтап, эскиздер арқылы өз идеясын қағазға немесе цифрлық форматта түсіреді.

Киім үлгісін құрастырудың негізгі кезеңдері

1. Идея мен стильді таңдау

• Киімнің қандай мақсатта (күнделікті, мерекелік, спорттық, ұлттық) тігілетінін анықтау.

• Қандай стильде орындалатынын (классикалық, casual, этникалық, авангард) таңдау.

• Түстер мен маталардың үйлесімін қарастыру.

2. Эскиз жасау (нобай салу)

• Эскиз – болашақ киімнің алғашқы сызбасы. Ол дизайнердің идеясын бейнелейді.

• Эскиз қарапайым сұлбадан бастап, толық түсті суретке дейін дамуы мүмкін.

• Эскизге сәндік элементтер, тігістердің орналасуы, аксессуарлар және материалдар туралы ақпарат қосылады.

3. Техникалық сызба дайындау

• Киімнің нақты өлшемдері көрсетілген сызбасы жасалады.

• Киім бөлшектері, тігістер, түймелер, қалталар, сыдырмалар белгіленеді.

• Бұл сызба тігіншілерге немесе өндірістік тігін цехтарына арналған нақты нұсқаулық болып табылады.

4. Материал таңдау

• Киімнің қолданылуына байланысты мата түрі таңдалады (мақта, жібек, зығыр, синтетика).

• Матаның түсі, текстурасы, беріктігі мен икемділігі ескеріледі.

5. Үлгі (макет) дайындау

• Киімнің алғашқы нұсқасы арзан матада (мысалы, макет матасында) тігіледі.

• Осы үлгі бойынша ақаулар анықталып, пішінге түзетулер енгізіледі.

6. Киімнің соңғы нұсқасын тігу

• Барлық түзетулер енгізілгеннен кейін, таңдалған матадан нақты өнім тігіледі.

• Киімге сәндік элементтер қосылып, соңғы өңдеулер жасалады.

Эскиз жасау әдістері

Эскиз жасау үшін әртүрлі тәсілдер қолданылады:

1. Қолмен сызу

• Қарапайым қарындашпен немесе акварель, маркерлер қолдану арқылы жасалады.

• Фигураның пропорцияларын дұрыс беру маңызды.

2. Цифрлық эскиз жасау

• Компьютерлік бағдарламалар (Adobe Illustrator, CorelDRAW, Clo3D, Marvelous Designer) арқылы жасалады.

• Бұл әдіс киімнің 3D моделін жасап, әртүрлі маталарды сынап көруге мүмкіндік береді.

Эскиз жасауда ескерілетін факторлар

• Адам денесінің пропорцияларын дұрыс бейнелеу.

• Түстер мен мата текстурасын үйлестіру.

• Сәндік элементтер мен аксессуарларды үйлесімді орналастыру.

• Киімнің функционалдығы мен қолданылу жағдайын ескеру.

Киім үлгілерін құрастыру мен эскиз жасау – сән дизайнының негізгі қадамдарының бірі. Бұл кезеңде оқушылар өздерінің шығармашылық идеяларын қағазға түсіріп, болашақ киімнің концепциясын жасайды. Эскиздерді жетілдіру арқылы олар дизайн принциптері мен сән индустриясының талаптарын меңгереді.

1.3. Түстер мен маталар үйлесімділігі

Киім дизайнында түстердің үйлесімділігі маңызды рөл атқарады. Әр түс адам эмоциясына әсер етіп, белгілі бір көңіл-күй тудырады. Дизайнерлер түстерді дұрыс үйлестіру арқылы киімнің эстетикалық және визуалды қабылдануын жақсартады.

Түстердің мағынасы мен әсері:

• Ақ – тазалық пен қарапайымдылықтың белгісі. Классикалық және ресми стильдерде кеңінен қолданылады.

• Қара – салмақтылық пен әдемілікті білдіреді. Кешкі көйлектер мен іскерлік стильде қолданылады.

• Қызыл – энергия мен құштарлықты бейнелейді. Адам назарын бірден аударады.

• Көк – сенімділік пен тұрақтылықтың белгісі. Күнделікті және ресми киімдер үшін қолайлы.

• Жасыл – табиғатпен үйлесімділік пен тыныштықты көрсетеді.

• Сары – қуаныш пен позитивтілік береді.

• Қоңыр – табиғилық пен қарапайымдылықтың белгісі.

Түстерді үйлестіру ережелері

Киім дизайнында түстердің үйлесімділігін қамтамасыз ету үшін түрлі әдістер қолданылады:

1. Монохромды үйлесім – бір түстің әртүрлі реңктерін (ашық және қою) қолдану.

2. Контрастты үйлесім – қарама-қарсы түстерді пайдалану (мысалы, қызыл мен жасыл, сары мен көк).

3. Ұқсас түстер үйлесімі – түстер спектрінде бір-біріне жақын орналасқан түстерді қолдану (мысалы, көк пен күлгін, қызғылт пен қызыл).

4. Теңдестірілген үйлесім – ашық және қою түстерді бірдей қолдану арқылы гармония жасау.

Маталардың түрлері және олардың ерекшеліктері

Киім дизайнында маталардың үйлесімділігін ескеру маңызды. Маталар табиғи, жасанды және аралас болып бөлінеді.

Негізгі мата түрлері:

1. Табиғи маталар

• Мақта – дем алады, ыңғайлы, күнделікті киімдер үшін қолайлы.

• Жүн – жылы, суық мезгілге арналған, костюмдер мен пальтоларда қолданылады.

• Жібек – жеңіл, жылтыр, сәнді кешкі көйлектер үшін жарамды.

• Лён (зығыр) – экологиялық таза, жаздық киімдерге жарамды.

2. Жасанды және аралас маталар

• Полиэстер – ұзақ уақыт киюге төзімді, бірақ ауа өткізбейді.

• Вискоза – табиғи жібекке ұқсайды, жұмсақ әрі жеңіл.

• Эластан (лайкра, спандекс) – серпімді, спорттық және тар киімдер үшін қолданылады.

Түстер мен маталарды үйлестіру қағидалары

1. Мата текстурасы мен түстің үйлесімі

• Жылтыр маталар ашық және қанық түстермен жақсы көрінеді (мысалы, жібек пен атлас).

• Матовый (күңгірт) текстуралы маталар (мақта, зығыр) табиғи түстермен үйлесімді болады.

2. Маусымдық үйлесімділік

• Жаздық киімдерде ашық түстер мен жеңіл маталар қолданылады (мақта, зығыр).

• Қысқы киімдер қою түсті және жылы маталардан тігіледі (жүн, кашемир).

3. Түстер мен дене пішінінің үйлесімділігі

• Қою түстер денені жинақы етіп көрсетеді.

• Ашық түстер дене пішінін үлкейтіп көрсетеді.

• Көлденең жолақтар денені кеңірек етіп көрсетсе, тік сызықтар ұзын әрі сымбатты етіп көрсетеді.

Киім дизайнында түстер мен маталардың үйлесімділігі маңызды рөл атқарады. Дұрыс таңдалған түстер мен маталар киімнің сапасын, стильдік ерекшелігін және ыңғайлылығын арттырады. Бұл бөлім оқушыларға сәнді, үйлесімді және әдемі киім үлгілерін жасауға көмектеседі.

1.4. Ұлттық киімдердің ерекшеліктері

Ұлттық киім – халықтың мәдениеті мен дәстүрінің көрінісі. Ол белгілі бір этностың тұрмыс-салтына, тарихи ерекшеліктеріне, климаттық жағдайына және эстетикалық талғамына байланысты қалыптасады. Қазақ халқының ұлттық киімдері ғасырлар бойы жетілдіріліп, бүгінгі күнге дейін өз маңызын жоғалтпай келеді.

Ұлттық киімдердің негізгі ерекшеліктері

1. Функционалдылық және қолайлылық

• Қазақ ұлттық киімдері көшпелі өмір салтына бейімделген.

• Кең, қозғалысқа ыңғайлы, табиғи материалдардан жасалған.

• Ыстықта салқын ұстап, суықта жылу сақтайды.

2. Табиғи маталардан жасалуы

• Киімдерге қойдың жүнінен, түйенің жүнінен, мақтадан, жібектен және былғарыдан тігілген маталар қолданылған.

• Жүннен жасалған киімдер қыста жылы болса, жібек пен мақта маталар жазда салқын ұстайды.

3. Ою-өрнекпен безендірілуі

• Киімнің әрбір элементінде мағыналы ою-өрнектер бейнеленген.

• Геометриялық, өсімдік және зооморфтық өрнектер қазақ мәдениетінің символикасын білдіреді.

4. Ұлттық нақыштағы пішімдері

• Киімдер тігіссіз немесе өте аз тігіспен жасалып, пішімі кең болған.

• Ерлер мен әйелдердің киімдерінде өзіндік ерекшеліктер бар.

Қазақ ұлттық киімдерінің түрлері

Ерлер киімі:

1. Шапан – кең, ұзын жеңді сыртқы киім, көбінесе астарланып, қымбат маталармен көмкерілген.

2. Тон – қойдың немесе түйенің жүнінен жасалған жылы қысқы киім.

3. Камзол – жеңсіз, сәндік элементтері бар киім.

4. Бешпент – жеңі бар, денеге қонымды киім түрі.

5. Кимешек пен тақия – бас киімдердің ерекше түрлері.

Әйелдер киімі:

1. Көйлек – кең етекті, әдемі безендірілген ұлттық киім.

2. Сәукеле – ұзын, биік, әшекейленген бас киім.

3. Камзол – алтын немесе күміс зермен көмкерілген, сәндік киім.

4. Желек – тұрмыстық жағдайға қарай ұзындығы әртүрлі болып келетін бас киімнің элементі.

Балалар киімі:

1. Ит көйлек – жаңа туған сәбиге арналған алғашқы киім.

2. Тақия – баланың басын күннен қорғауға арналған сәнді бас киім.

3. Шапан мен шалбар – ыңғайлы және жылы киімдер.

Ұлттық киімдердің қазіргі заманғы қолданылуы

Бүгінде ұлттық киімдер тек мерекелік шараларда ғана емес, күнделікті өмірде де сән үлгісі ретінде қайта жаңғыртылып келеді. Заманауи дизайнерлер қазақы ою-өрнектерді сақтай отырып, ұлттық киім элементтерін заманауи сәнмен үйлестіреді.

Ұлттық киімдер – халықтың рухани мұрасы, мәдениетінің көрінісі. Киім үлгілеріндегі ерекшеліктер қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін, табиғатпен үйлесімділігін және эстетикалық талғамын айқындайды. Бұл бөлім оқушыларға қазақтың ұлттық киім үлгілері мен олардың маңызын түсінуге көмектеседі.

2-БӨЛІМ. МАТАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРМЕН ЖҰМЫС

2.1. Маталардың түрлері мен қасиеттері

Маталар – киім тігуде, сәндік бұйымдар жасауда қолданылатын негізгі материал. Киім дизайнында маталардың сапасы, құрылымы, қасиеттері және қолданылу аясы маңызды рөл атқарады.

Маталардың түрлері

Маталар шығу тегіне қарай үш негізгі топқа бөлінеді:

1. Табиғи маталар – өсімдіктен немесе жануарлардан алынатын талшықтардан жасалады.

2. Жасанды маталар – табиғи шикізаттан химиялық өңдеу арқылы жасалады.

3. Синтетикалық маталар – толықтай химиялық талшықтардан өндіріледі.

1. Табиғи маталар

Өсімдік талшықтарынан жасалған маталар:

• Мақта (хлопок) – жұмсақ, ауа өткізетін, ылғалды жақсы сіңіретін мата. Жаздық киімдерде кеңінен қолданылады.

• Зығыр (лён) – қаттырақ құрылымды, жоғары гигроскопиялық қасиетке ие, ыстыққа төзімді мата.

• Кендір (конопля) – табиғи, берік, экологиялық таза материал.

Жануарлардан алынған маталар:

• Жүн (шерсть) – жылы, созылмалы, суықтан қорғайтын, қыстық киімдерге арналған мата.

• Жібек (шелк) – жылтыр, жеңіл, берік, сәндік және кешкі киімдерде қолданылады.

• Түйе жүні – жеңіл әрі өте жылы, қымбат мата түрі.

2. Жасанды маталар

• Вискоза – табиғи целлюлозадан жасалған, жібекке ұқсас, жұмсақ әрі жеңіл.

• Ацетат – табиғи материалдарға жақын, жылтыр әрі жібектей мата.

3. Синтетикалық маталар

• Полиэстер – өте берік, тозуға төзімді, су өткізбейтін мата.

• Эластан (лайкра, спандекс) – серпімді, пішінді жақсы ұстайтын, көбіне спорттық және сәндік киімдерде қолданылады.

• Нейлон – жеңіл, созылмалы, берік, су жұқтырмайтын қасиетке ие.

Маталардың қасиеттері

Маталар әртүрлі физикалық, механикалық және химиялық қасиеттерге ие.

1. Физикалық қасиеттері:

• Жұмсақтық – киімнің денеге жайлы болуы үшін маңызды.

• Тығыздық – матаның беріктігі мен салмағына әсер етеді.

• Ауа өткізгіштік – дененің тершеңдігіне әсер етеді.

• Гигроскопия (ылғал сіңіру қабілеті) – теріні құрғақ ұстауға көмектеседі.

• Жылу сақтау қабілеті – қыстық және жаздық киімдер үшін маңызды.

2. Механикалық қасиеттері:

• Созылғыштық – мата қаншалықты созылады немесе пішінін сақтайды.

• Тозуға төзімділік – матаның ұзақ уақыт тозбай, жақсы сақталуы.

• Қатпарланғыштық – мата үтіктелгеннен кейін қаншалықты ұзақ тегіс қалатыны.

3. Химиялық қасиеттері:

• Суға төзімділік – кейбір маталар тез кебеді, ал кейбірі суды тез сіңіреді.

• Химиялық өңдеуге төзімділік – бояу мен тазалау кезінде мата түсінің өзгермеуі.

• Отқа төзімділік – кейбір маталар жоғары температураға шыдамды.

Маталардың әртүрлілігі олардың қолданылу аясын кеңейтеді. Киім дизайнында әр мата түрінің қасиеттерін ескере отырып, ыңғайлы, әдемі және ұзақ уақытқа жарамды киім үлгілерін жасау маңызды. Бұл бөлім оқушыларға маталардың түрлері мен қасиеттерін толық түсінуге көмектеседі.

2.2. Мата таңдау және күтімі

Киім тігу немесе сәндік бұйымдар жасау кезінде мата таңдау маңызды рөл атқарады. Матаның сапасы, құрылымы, қасиеттері және күтім ерекшеліктері дайын өнімнің ыңғайлылығына, беріктігіне және сыртқы келбетіне әсер етеді.

1. Матаны таңдау критерийлері

Матаны таңдау кезінде келесі факторларды ескеру қажет:

1. Киімнің мақсаты мен қолдану аясы

• Күнделікті киімдер үшін табиғи және аралас маталар (мақта, зығыр, вискоза) қолайлы.

• Мерекелік және сәндік киімдер үшін жібек, барқыт, атлас сияқты сәнді маталар қолданылады.

• Спорттық киімдер үшін серпімді және ауа өткізетін синтетикалық маталар (полиэстер, эластан) қажет.

• Қыстық киімдер үшін жүн, кашемир, флис сияқты жылы ұстайтын маталар таңдалады.

2. Матаның қасиеттері

• Тығыздық пен беріктік – жиі қолданылатын киімдер үшін мата төзімді болуы керек.

• Созылғыштық – серпімді маталар спорттық және тар киімдер үшін қолайлы.

• Ауа өткізгіштігі – жаздық киімдер үшін маңызды.

• Түсінің тұрақтылығы – бояуы оңбайтын және ұзақ сақталатын маталар жақсы таңдау болады.

3. Тігін технологиясына сәйкестігі

• Кейбір маталар тігуге оңай (мақта, зығыр), ал кейбірі арнайы өңдеуді қажет етеді (жібек, шифон).

• Тігін машинасында өңдеуге қолайлы немесе қолмен тігуде жақсы нәтиже беретін маталарды таңдау керек.

2. Матаны күту әдістері

Матаның сапасын ұзақ уақыт сақтау үшін оның күтім ережелерін сақтау қажет.

1. Жуу әдістері

• Мақта және зығыр – жоғары температурада (40-60°C) жууға болады.

• Жүн және кашемир – қолмен немесе арнайы режимде 30°C-тан жоғары емес температурада жуу керек.

• Жібек және шифон – тек қолмен және салқын суда жуу ұсынылады.

• Синтетикалық маталар – 30-40°C температурада машинкада жууға болады.

2. Кептіру ережелері

• Жібек, жүн және трикотаж киімдерді тікелей күн астында кептіруге болмайды.

• Синтетикалық және аралас маталар тез кебеді, сондықтан арнайы кептіргішті қолдануға болады.

• Жүн және трикотаж бұйымдар көлденең қалыпта кептірілуі керек, себебі олар созылып кетуі мүмкін.

3. Үтіктеу ережелері

• Мақта және зығыр – жоғары температурада үтіктеледі (180-200°C).

• Жібек, шифон, синтетика – төмен температурада (110-130°C) үтіктеу керек.

• Жүн және кашемир – бумен немесе орташа температурада үтіктеледі.

4. Сақтау шарттары

• Жүн және кашемир киімдерін құрғақ, ауа өткізетін жерде, арнайы қапта сақтау керек.

• Жібек киімдерді ілгішке іліп, қатты бүктемеу керек.

• Сезондық киімдерді арнайы қораптарда немесе вакуумдық қаптарда сақтау ұсынылады.

Матаны дұрыс таңдау және күтім жасау – киімнің ұзақ уақыт сапалы әрі әдемі болып сақталуының кепілі. Бұл бөлім оқушыларға мата таңдаудың негізгі қағидаларын түсінуге және оған күтім жасаудың тиімді әдістерін үйренуге көмектеседі.

2.3. Киімге арналған сәндік элементтер

Киім дизайнында сәндік элементтер маңызды рөл атқарады. Олар киімге эстетикалық көрініс береді, стильдік ерекшелігін айқындайды және оның функционалдығын арттырады.

1. Сәндік элементтердің түрлері

Сәндік элементтерді бірнеше топқа бөлуге болады:

1. Кестелеу және ою-өрнектер

• Қолмен кестелеу – ұлттық нақыштағы, ерекше дизайндағы сәндік элементтерді жасау үшін қолданылады.

• Машиналық кестелеу – заманауи сәнде кең таралған, түрлі маталарға тігіледі.

• Ою-өрнектер – қазақ ұлттық киімдерінде жиі кездесетін сәндік элементтер.

2. Түймелер, моншақтар және басқа әшекейлер

• Түймелер – функционалдықпен қатар, сәндік мақсатта қолданылады (металл, ағаш, пластик, інжу түймелер).

• Моншақтар, жылтырақ тастар (стразы) – кешкі және салтанатты киімдерге сән береді.

• Шынжырлар, ілмектер – заманауи және классикалық стильдегі киімдерді әшекейлеу үшін пайдаланылады.

3. Баулар, таспалар және шілтерлер

• Ажурлы шілтерлер – нәзіктік пен сәнділік береді, көбінесе әйелдер киімінде қолданылады.

• Атлас және жібек таспалар – белдемшелер, көйлектер мен аксессуарларды безендіруге қолданылады.

• Былғары немесе мата баулар – спорттық және кэжуал стильдегі киімдерде жиі кездеседі.

4. Аппликация және принттер

• Аппликация (жамау өнері) – түрлі маталардан қиылған өрнектерді тігіп, киімге сән беру әдісі.

• Принт (сурет басу) – матаның бетіне бояумен өрнек немесе сурет салу арқылы безендіру.

5. Пайеткалар және металл элементтер

• Пайеткалар – жылтыр әсер беретін сәндік элементтер, мерекелік көйлектерде кеңінен қолданылады.

• Металл тойтармалар (заклепки) – сәндік және рок-стильдегі киімдерде кездеседі.

2. Сәндік элементтерді дұрыс таңдау қағидалары

1. Матаның түріне сәйкес болу керек – ауыр сәндік элементтер жұқа маталарды зақымдауы мүмкін.

2. Стильге сай болуы керек – сәндік элементтер киімнің жалпы стиліне сәйкес таңдалуы тиіс.

3. Түстердің үйлесімділігі маңызды – сәндік бөлшектер киімнің негізгі түсіне сай келуі қажет.

4. Функционалдықты сақтау керек – сәндік элементтер киімді киюге ыңғайсыз етпеуі тиіс.

Киімге арналған сәндік элементтер оны ерекше әрі сәнді етеді. Дұрыс таңдалған сәндік бөлшектер киімнің сапасын арттырып, оны тартымды әрі бірегей етіп көрсетеді.

2.4. Матамен жұмыс істеудің негізгі әдістері

Матамен жұмыс істеу тігін және сәндік өнердің маңызды бөлігі болып табылады. Киім тігу кезінде матаны дұрыс өңдеу оның сапасы мен беріктігін қамтамасыз етеді. Бұл бөлімде матаны кесу, пішу, біріктіру және әрлеу әдістері қарастырылады.

1. Матамен жұмыс істеудің негізгі кезеңдері

1. Матаны дайындау

Матаны өңдеуге кіріспес бұрын, оны дұрыс дайындау қажет:

• Матаны жуу және үтіктеу – мата отырмауы үшін алдын ала жуған жөн.

• Жіп бағытын анықтау – матаның негізгі және көлденең жіптерін тексеру.

• Пішу алдында матаны тегістеу – қатпарларды жойып, тегіс күйде дайындау.

2. Матаны пішу әдістері

Пішу – киім тігу процесіндегі ең маңызды кезеңдердің бірі.

• Қалып (лекало) арқылы пішу – қағаз немесе картон қалыптарды пайдалану.

• Ойып пішу – күрделі элементтер мен өрнектер жасау үшін қолданылады.

• Қайшы немесе роликті пышақ қолдану – жұқа және нәзік маталарды дәл кесуге көмектеседі.

2. Матаны біріктіру және тігу әдістері

1. Қолмен тігу әдістері

• Көктеу тігісі – уақытша біріктіру үшін қолданылады.

• Айқас тігіс – сәндік элементтерді бекіту үшін қолданылады.

• Жасырын тігіс – ішкі жағынан тігіліп, сыртынан көрінбейді.

2. Машиналық тігіс түрлері

• Түзу тігіс – негізгі және ең жиі қолданылатын әдіс.

• Зигзаг тігіс – серпімді маталармен жұмыс істеуге ыңғайлы.

• Қосарланған тігіс – беріктік қажет жерлерде қолданылады (джинсы, сыртқы киімдер).

3. Матаны әрлеу және сәндеу әдістері

1. Матаның жиектерін өңдеу

• Қайыру әдісі – мата шеттерін қайырып, таза тігіс жасау.

• Оверлок тігісі – мата ұштарының ұқыпты болуын қамтамасыз етеді.

• Француз тігісі – жұқа маталарда жиі қолданылады.

2. Сәндік әрлеу әдістері

• Кестелеу – қолмен немесе машинкамен тігіледі.

• Аппликация – басқа маталардан қиылып жасалған өрнектерді жапсыру.

• Шілтер және таспалармен безендіру – нәзік әрі сәнді көрініс беру үшін.

Матамен жұмыс істеу техникасын меңгеру – тігін өнерінің негізгі дағдыларының бірі. Дұрыс әдістерді қолдану киімнің сапасын арттырып, әдемі әрі ұқыпты өнім жасауға көмектеседі.

3-БӨЛІМ. ТІГІН ІСІ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

3.1. Тігін құралдары және олардың қолданылуы

Тігін ісінде сапалы әрі ұқыпты жұмыс жасау үшін арнайы құралдар қажет. Олар матаны пішу, тігу, сәндеу және әрлеу процестерін жеңілдетеді. Бұл бөлімде тігінге қажетті негізгі құралдар және олардың қолданылу ерекшеліктері қарастырылады.

1. Тігін құралдарының түрлері және олардың атқаратын қызметі

1. Пішу және белгілеу құралдары

Тігін процесінің алғашқы кезеңі – мата пішу. Бұл үшін келесі құралдар қолданылады:

• Қайшы – матаны дәл және ұқыпты кесуге арналған.

• Үлкен қайшылар – негізгі бөлшектерді кесуге.

• Кішкентай қайшылар – ұсақ бөлшектер мен жіптерді кесуге.

• Зигзаг қайшылар – мата шеттерінің шашылып кетуінің алдын алады.

• Өлшеу құралдары – дәлдік пен симметрияны қамтамасыз етеді.

• Сантиметрлік таспа – дене өлшемдерін алу үшін.

• Сызғыш және лекало – қисық сызықтарды белгілеуге көмектеседі.

• Бормен немесе арнайы маркермен белгілеу – матаға уақытша сызықтар түсіруге қолданылады.

2. Тігін машиналары және олардың түрлері

Тігін машиналары қол еңбегін жеңілдетіп, тігілген өнімнің сапасын жақсартады.

• Механикалық тігін машинасы – қолмен немесе аяқпен басқарылатын қарапайым модельдер.

• Электрондық тігін машинасы – түрлі тігіс түрлері мен бағдарламалары бар.

• Оверлок машинасы – матаның шеттерін өңдеп, тігістерді әдемі әрі берік етеді.

• Кестелеу машинасы – сәндік кестелерді тігуге арналған.

3. Тігу және әрлеу құралдары

• Ине – қолмен тігуге арналған, жуан-жіңішке түрлері бар.

• Жіптер – мақта, полиэстер, жібек және басқа материалдардан жасалады.

• Шыны түйреуіштер – мата бөлшектерін уақытша бекітуге қолданылады.

• Тігін қармақшалары (крючки, ілгектер) – киімді бекіту үшін пайдаланылады.

4. Қосымша құралдар

• Үтік және бу генераторы – мата мен дайын киімді тегістеу, тігістерді бекіту үшін.

• Манекен – киімнің пішінін тексеру және оны ретке келтіру үшін.

• Жіпті тарқатқыш (поролоночный распарыватель) – қате тігілген жерлерді оңай ашуға көмектеседі.

Дұрыс таңдалған тігін құралдары жұмыстың сапасын арттырып, оны ыңғайлы және жылдам орындауға мүмкіндік береді. Әр құралдың қолданылу ерекшеліктерін білу – тігін ісінің тиімділігін арттырудың маңызды қадамы.

3.2. Қолмен және машинамен тігу әдістері

Тігін ісінде матаны біріктіру және сәндеу үшін қолмен тігу мен машина тігістері қолданылады. Қолмен тігу әдістері ұсақ жұмыстарда, сәндік элементтер жасауда және уақытша бекітуде маңызды рөл атқарады. Ал тігін машинасы арқылы жасалған тігістер берік әрі эстетикалық жағынан ұқыпты көрінеді. Бұл бөлімде қолмен және машинамен тігу әдістері қарастырылады.

1. Қолмен тігу әдістері

Қолмен тігу әдістері сәндік мақсатта, тігін жұмыстарын уақытша бекіту үшін және арнайы бөлшектерді біріктіру кезінде қолданылады.

1. Уақытша тігістер

• Көктеу тігісі – екі мата бөлігін уақытша біріктіру үшін қолданылады. Кейін негізгі тігіс жүргізілген соң, жіптері алынып тасталады.

• Жасырын тігіс – киімнің сыртынан көрінбеуі үшін ішкі жағынан тігіледі.

• Көмкеру тігісі – матаның шеттерін әдемі етіп бекіту үшін қолданылады.

2. Негізгі қол тігістері

• Алға ине тігісі – жіпті біркелкі арақашықтықта өткізу арқылы жасалады. Қарапайым әрі ең кең таралған әдіс.

• Айқас тігіс – матаның екі бөлігін жіппен айқастыра тігу арқылы біріктіреді. Созылмалы маталар үшін ыңғайлы.

• Шынжырлы тігіс – сәндік мақсатта қолданылады, жіптердің ерекше көрінісі бар.

3. Сәндік тігістер

• Кестелеу тігістері – матаға әртүрлі өрнектер тігу үшін қолданылады.

• Аппликация тігісі – матаның бетіне басқа мата жапсыру арқылы сәндік элементтер жасауға арналған.

2. Машинамен тігу әдістері

Тігін машинасымен жасалатын тігістер берік, жылдам және эстетикалық жағынан ұқыпты болады.

1. Негізгі тігістер

• Түзу тігіс – ең қарапайым және жиі қолданылатын тігіс түрі.

• Қосарланған тігіс – берік болуы үшін қатарынан екі тігіспен жүргізіледі (джинсы, спорттық киімдерде қолданылады).

• Зигзаг тігіс – созылмалы маталармен жұмыс істеу үшін қолданылады.

2. Шеттерін өңдеу тігістері

• Оверлок тігісі – матаның шеттерін шашырап кетуден қорғау үшін.

• Француз тігісі – жұқа маталар үшін қолданылады, мата шеттерін ішіне жасырып тігеді.

3. Арнайы тігістер

• Декоративті тігіс – сәндік элементтер қосу үшін қолданылады.

• Жасырын машина тігісі – мата тігістері сыртынан көрінбейтіндей тігіледі.

Қолмен және машинамен тігу әдістерін дұрыс қолдану тігін жұмыстарының сапасын арттырады. Қолмен тігу әдістері сәндік жұмыстар мен уақытша бекіту үшін қажет болса, машина тігістері беріктік пен дәлдікті қамтамасыз етеді. Әр әдістің ерекшеліктерін меңгеру тігін шеберлігін жетілдіруге көмектеседі.

3.3. Қарапайым тігін бұйымдарын дайындау

Қарапайым тігін бұйымдарын жасау – тігін ісін меңгерудің алғашқы қадамы. Бұл процесс матаны таңдау, үлгіні пішу, тігу және әрлеу кезеңдерінен тұрады. Бұл бөлімде жеңіл тігін бұйымдарын дайындаудың негізгі әдістері қарастырылады.

1. Қарапайым тігін бұйымдарына қойылатын талаптар

Қарапайым бұйымдарды тіккенде келесі талаптарды ескеру қажет:

• Ыңғайлылық және қолдану мақсатына сай болу

• Матаның сапасы мен тігістің беріктігі

• Қарапайым үлгі және өңдеуге оңай конструкция

• Эстетикалық әдемілік пен ұқыптылық

2. Бұйым дайындау кезеңдері

1. Үлгі (лекало) дайындау

Қарапайым бұйымдарды тігу үшін алдымен оның өлшемдерін анықтап, үлгі дайындау қажет.

• Дайын үлгілерді пайдалану – дайын үлгілер жаңадан бастаушыларға ыңғайлы.

• Өлшем алу және лекало жасау – дене өлшемдеріне сай қағазға сызба түсіру.

2. Матаны таңдау және пішу

• Матаның қасиеттерін ескеру – мақта, зығыр, трикотаж секілді өңдеуге оңай маталар ұсынылады.

• Матаны белгілеу және кесу – бор немесе арнайы маркермен сызылып, үлгіге сәйкес кесіледі.

3. Бұйымды тігу және біріктіру

• Уақытша көктеу тігісі – бөліктерді уақытша біріктіру.

• Негізгі тігістерді жүргізу – тігін машинасында немесе қолмен тігу.

• Шеттерін өңдеу – матаның шашырамауы үшін оверлок немесе қайыру әдістері қолданылады.

4. Бұйымды әрлеу және аяқтау

• Үтіктеу – тігістерді тегістеп, бұйымның әдемі көрінісін қалыптастыру.

• Қосымша сәндік элементтерді бекіту – түймелер, жапсырмалар, кестелер қолдану.

3. Қарапайым тігін бұйымдарына мысалдар

1. Ас үй алжапқышын тігу

• Өлшем: стандартты өлшем 70×50 см.

• Материал: мақта немесе зығыр мата.

• Қажетті құралдар: тігін машинасы, қайшы, ине-жіп, бау үшін лента.

2. Қарапайым белдемше (юбка) тігу

• Модель: резеңкелі белдікпен жеңіл юбка.

• Материал: трикотаж немесе штапель.

• Процесс: тікбұрышты матаны бел айналымына қарай пішіп, тігіп, резеңке енгізу.

3. Жастық қап тігу

• Өлшем: 50×50 см немесе 40×60 см.

• Материал: мақта немесе синтетикалық мата.

• Процесс: екі бөлікті тігіп, сыдырма немесе түйме бекіту.

Қарапайым тігін бұйымдарын дайындау тігін шеберлігін дамытуға көмектеседі. Дұрыс мата таңдап, тігу техникасын сақтай отырып, сапалы және әдемі бұйымдар жасауға болады. Бұл тәжірибе күрделі киім тігуге дайындықтың негізі болып табылады.

3.4. Киімді сәндеу және безендіру

Киімді сәндеу мен безендіру – оның көркемдік және эстетикалық құндылығын арттырудың маңызды бөлігі. Безендіру арқылы киімге ерекше стиль, ұлттық нақыш немесе заманауи сән элементтері қосылады. Бұл бөлімде сәндеу мен безендіру әдістері, қолданылатын материалдар мен техника түрлері қарастырылады.

1. Киімді сәндеудің негізгі әдістері

1. Кестелеу (вышивка)

Кестелеу – матаға түрлі өрнектер мен суреттерді жіп арқылы тігу әдісі.

• Қолмен кестелеу – ұлттық нақыштағы өрнектер үшін қолданылады.

• Машиналық кестелеу – арнайы тігін машиналарымен жасалады.

• Моншақпен (бисермен) кестелеу – киімді жарқырата түсу үшін.

2. Аппликация (жапсырма)

Аппликация – мата бетіне басқа мата бөліктерін жапсыру немесе тігу әдісі.

• Машиналық аппликация – заманауи сән үлгілерінде қолданылады.

• Қолмен аппликация – киімді ұлттық ою-өрнекпен сәндеуге ыңғайлы.

• Көпқабатты аппликация – күрделі дизайн жасау үшін пайдаланылады.

3. Моншақ, ринстон және стразбен сәндеу

Киімді жарқырата түсу үшін моншақтар мен жылтыр элементтер қолданылады.

• Қолмен тігу әдісі – әр элементті жеке-жеке бекіту.

• Желіммен бекіту – арнайы сәндік желімдермен жапсыру.

4. Бояу және батик әдісі

Киімге сурет салу мен түрлі-түсті бояу арқылы сәндік элемент қосу.

• Қолмен бояу (батик) – матаны арнайы бояумен бояу.

• Трафарет әдісі – дайын үлгілерді қолданып сурет салу.

• Градиент бояу (омбре техникасы) – түстердің бір-біріне өтуін жасау.

2. Киімді сәндеуде қолданылатын материалдар

Киімді сәндеуде әртүрлі материалдар қолданылады:

• Жіптер (мулине, жібек, мақта жіптері) – кестелеуге арналған.

• Моншақтар, бисер, ринстондар, страздар – сәндік элементтер қосу үшін.

• Тоқыма және матадан жасалған аппликациялар – ою-өрнек қосуға ыңғайлы.

• Арнайы мата бояулары – сурет салу үшін.

3. Сәндеу техникасын қолдану мысалдары

1. Футболканы сәндеу

• Аппликация немесе арнайы бояумен сурет салу.

• Моншақтармен сәндеу арқылы ерекше дизайн жасау.

2. Ұлттық нақыштағы киім безендіру

• Қолмен кестелеу арқылы ою-өрнек тігу.

• Ұлттық аппликация (қошқармүйіз, өсімдік өрнектері).

3. Дәстүрлі көйлекке сән беру

• Жібек жіптермен кестелеу.

• Моншақ және меруертпен әрлеу.

• Мата бояу және градиент түстер жасау.

Киімді сәндеу мен безендіру оның қайталанбас стилін қалыптастырады. Қолмен немесе машинамен жасалатын әдістерді қолдана отырып, қарапайым киімді ерекше әрі сәнді етіп өзгертуге болады. Бұл процесс шығармашылық пен қолөнер дағдыларын дамытудың тиімді тәсілі болып табылады.

4-БӨЛІМ. ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖОБАЛАР

4.1. Киім дизайны бойынша шығармашылық жоба

Киім дизайны бойынша шығармашылық жоба – оқушылардың қиялы мен шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімді әдісі. Бұл жоба барысында оқушылар өз идеяларын дамытып, оны эскизден дайын бұйымға дейін жеткізуді үйренеді.

1. Жобаның мақсаты мен міндеттері

Мақсаты:

• Киім дизайны саласында шығармашылық қабілеттерді дамыту.

• Эстетикалық талғам мен сән үрдістерін түсіну.

• Жобалау дағдыларын қалыптастыру және өз идеясын жүзеге асыру.

Міндеттері:

• Киім дизайнының негізгі қағидаларын меңгеру.

• Эскиздер мен сән коллекцияларын әзірлеу.

• Материал таңдау және тігін технологияларын қолдану.

• Дайын өнімді сәндік элементтермен безендіру.

2. Жобаны орындау кезеңдері

1-кезең: Жобаның тақырыбын таңдау және идея әзірлеу

Оқушылар киім түрін (күнделікті киім, ұлттық киім, мерекелік киім және т.б.) таңдайды және болашақ бұйымның дизайны туралы ойлайды.

• Тақырыпты анықтау: Спорттық стиль, ұлттық нақыш, экологиялық киім және т.б.

• Идеяны дамыту: Киімнің мақсатты аудиториясын және ерекшеліктерін анықтау.

2-кезең: Эскиз және техникалық сызбалар жасау

• Киім үлгісінің эскизін қағазға немесе графикалық бағдарламада дайындау.

• Киім бөлшектерінің техникалық сызбасын орындау.

• Материалдар мен түстердің үйлесімділігін таңдау.

3-кезең: Материалдар мен құралдарды таңдау

• Киімге қажетті маталарды, фурнитураларды және сәндік элементтерді таңдау.

• Матаның қасиеттерін зерттеу және жұмысқа ыңғайлысын таңдау.

4-кезең: Киімді дайындау және тігу

• Үлгіні дайындау және матаны пішу.

• Қолмен және машинамен тігу әдістерін пайдалану.

• Тігін технологияларын сақтау.

5-кезең: Киімді сәндеу және безендіру

• Аппликация, кесте, моншақтар, ринстондар сияқты сәндік элементтерді қолдану.

• Киімнің соңғы үлгісін үтіктеу және әрлеу.

6-кезең: Жобаны таныстыру және қорғау

• Дайын киімді көрсету және оның ерекшеліктерін сипаттау.

• Презентация жасау (слайдтар, фото немесе сән көрсетілімі).

• Киімнің идеясы мен жасалу барысын қорғау.

3. Жобаның күтілетін нәтижелері

• Оқушылар өз қолымен дайындалған ерекше әрі сәнді киім үлгісін ұсынады.

• Киім дизайны саласындағы негізгі дағдыларды меңгереді.

• Маталармен жұмыс істеу, сәндеу әдістерін қолдану және тігін технологияларын жетілдіреді.

• Өз идеясын шығармашылық тұрғыдан жүзеге асыру қабілеті қалыптасады.

Киім дизайны бойынша шығармашылық жоба оқушыларға сән индустриясы туралы жан-жақты түсінік беріп, олардың шығармашылық ойлауын және практикалық дағдыларын дамытады. Бұл жоба олардың кәсіби бағдарын анықтауға және болашақта сән дизайны саласында жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

4.2. Эскизден дайын өнімге дейінгі жұмыс кезеңдері

Киім дизайнында эскизден бастап дайын өнімге дейінгі жұмыс кезеңдері жүйелі және нақты жоспарлауды қажет етеді. Бұл процесс шығармашылық идеяны дамытудан бастап, оны шынайы бұйым ретінде жүзеге асыруға дейінгі кезеңдерді қамтиды.

1. Жұмыс кезеңдері

1-кезең: Идеяны анықтау және эскиз жасау

Бұл кезеңде дизайнер болашақ киім үлгісінің жалпы концепциясын ойластырады.

• Киім түрін таңдау (күнделікті, мерекелік, ұлттық, спорттық және т.б.).

• Түстер палитрасын анықтау.

• Киімнің стильдік бағытын айқындау.

• Алғашқы эскиздерді қағазға немесе графикалық бағдарламада жасау.

Нәтиже: Киімнің жалпы бейнесі, стилі мен негізгі ерекшеліктері анықталады.

2-кезең: Киім үлгісін құрастыру және техникалық сызбалар жасау

• Киімнің техникалық сызбасын әзірлеу (алдыңғы, артқы және бүйір көріністері).

• Киім бөліктерінің пропорциясын есептеу.

• Қосымша сәндік элементтерді енгізу (капюшон, қалта, түймелер, белдік және т.б.).

Нәтиже: Киімнің құрылымдық ерекшеліктері айқындалып, нақты сызбалар дайындалады.

3-кезең: Материалдар мен фурнитураларды таңдау

• Киімнің мақсатына сәйкес келетін мата түрін таңдау.

• Матаның қасиеттерін зерттеу (тығыздығы, созылғыштығы, ауа өткізгіштігі және т.б.).

• Қосымша сәндік элементтерді (моншақ, кесте, бау, түйме) таңдау.

• Матаның күтім ерекшеліктерін ескеру.

Нәтиже: Киімнің сапалы әрі сәнді көрінуіне қажетті материалдар анықталады.

4-кезең: Пішім дайындау және матаны белгілеу

• Киім үлгісінің негізінде қағаз немесе электронды пішімдер жасау.

• Дайын пішімдерді матаға орналастыру және белгілеу.

• Матаны дұрыс қию және бөліктерін дайындау.

Нәтиже: Киім бөліктері дайындалып, тігін процесіне өтуге дайын болады.

5-кезең: Тігін жұмыстары (құрастыру және тігу)

• Киім бөліктерін уақытша біріктіру (қолмен немесе машинамен көктеу).

• Негізгі тігістерді жасау.

• Киімнің пішімін тексеру және қажет болған жағдайда түзету енгізу.

• Киімді сәндік элементтермен әрлеу (кесте тігу, моншақ жапсыру, безендіру).

Нәтиже: Киімнің алғашқы үлгісі дайын болады.

6-кезең: Киімді әрлеу және сәндеу

• Артық жіптерді кесу және тігістерді бекіту.

• Киімді сәндік элементтермен толықтыру.

• Үтіктеу және соңғы әрлеу жұмыстарын жүргізу.

Нәтиже: Дайын киім толықтай аяқталып, киюге дайын болады.

7-кезең: Киімді сынау және бағалау

• Киімді өлшеп көру және оның қолайлылығын тексеру.

• Қажет болса, түзетулер енгізу.

• Дайын өнімді қорғау және презентация жасау.

Нәтиже: Киімнің соңғы үлгісі бағаланып, нәтижелер қорытындыланады.

2. Жобаның маңыздылығы

Бұл кезеңдер оқушылардың:

• Шығармашылық және жобалау дағдыларын дамытуға;

• Киім дизайны мен тігін технологияларын меңгеруге;

• Матамен жұмыс істеу қабілетін арттыруға;

• Эстетикалық талғам қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Эскизден дайын өнімге дейінгі жұмыс – күрделі әрі қызықты процесс. Әр кезеңді дұрыс орындау арқылы сәнді, сапалы және стильді киім үлгісін жасауға болады.

4.3. Қайта өңдеу және экологиялық сән

Қайта өңдеу және экологиялық сән – заманауи сән индустриясында маңызды бағыттардың бірі. Бұл тәсіл қоршаған ортаны қорғауға, артық қалдықтарды азайтуға және табиғи ресурстарды үнемдеуге бағытталған.

1. Экологиялық сәннің маңызы

• Қоршаған ортаға зиянды әсерді азайту. Киім өндірісі судың көп мөлшерін тұтынады және ауаға көмірқышқыл газының бөлінуіне әсер етеді. Экологиялық сән бұл мәселелерді шешуге көмектеседі.

• Қайта өңделген материалдарды қолдану. Ескі киімдерді, маталарды және басқа да материалдарды қайта пайдалану арқылы өндіріс қалдықтарын азайтуға болады.

• Сапалы және ұзақ мерзімді киім жасау. Экологиялық сән жылдам өзгеретін трендтерге емес, сапа мен уақытқа төзімді стильге бағытталған.

2. Қайта өңдеу (Upcycling) әдістері

1. Киімге екінші өмір сыйлау

• Ескі немесе сәннен шыққан киімдерді жаңа стильде өзгерту.

• Киімнің кейбір бөліктерін қиып, жаңа элементтер қосу (мысалы, джинсыдан сөмке жасау).

• Киімді бояу немесе оған ою-өрнек, кесте тігу арқылы жаңарту.

2. Қалдық маталарды қолдану

• Өндірістен қалған маталарды кәдеге жарату.

• Артық маталардан сәндік элементтер, аксессуарлар жасау.

3. Табиғи және органикалық материалдарды пайдалану

• Органикалық мақта, зығыр, жүн сияқты табиғи материалдардан киім жасау.

• Құрамында химиялық қоспалары жоқ маталарды таңдау.

4. Киімді қайта өңдеп, жаңа бұйым жасау

• Ескі жейдеден шоппер-сөмке тігу.

• Көп қолданылған джинсыдан жаңа белдемше немесе қысқа шалбар дайындау.

• Артық трикотаждан сәндік жастық немесе көрпе жасау.

3. Экологиялық сән трендтері

1. Zero Waste (Қалдықсыз өндіріс)

• Матаны пішкенде қалдық шықпайтындай әдістерді қолдану.

• Киім бөлшектерін толықтай пайдалану.

2. Slow Fashion (Баяу сән)

• Жылдам өзгеретін сән трендтеріне емес, сапа мен ұзақ мерзімді стильге мән беру.

• Классикалық әрі уақытқа төзімді киім үлгілерін таңдау.

3. Ethical Fashion (Этикалық сән)

• Әділ еңбек шарттарын қолдау (қолөнершілер мен тігіншілердің еңбегін бағалау).

• Экологиялық таза шикізаттарды пайдалану.

4. Vintage және Second-hand сәні

• Ескі стильдегі сапалы киімдерді қайта қолданысқа енгізу.

• Арнайы дүкендерден винтаждық бұйымдарды сатып алу.

4. Экологиялық сәннің болашағы

• Киім өндірісінде экологиялық таза технологияларды қолдану артады.

• Пайдаланылған материалдарды қайта өңдеу кеңінен таралады.

• Дизайнерлер тұрақты сәнді насихаттап, қоршаған ортаны қорғауға үлес қосады.

Қайта өңдеу және экологиялық сән – сән индустриясының болашағы. Бұл бағыт табиғатты қорғауға, ресурстарды үнемдеуге және саналы тұтынуға ықпал етеді. Әр адам өз гардеробында экологиялық саналы шешімдер қабылдап, қайта өңдеуді сәнге айналдыра алады.

4.4. Оқушылардың жобаларын қорғау және көрме ұйымдастыру

Оқушылардың шығармашылық жобаларын қорғау және көрме ұйымдастыру – олардың жұмысын қорытындылау, нәтижелерін көрсету және бағалау үшін маңызды кезең. Бұл процесс оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға, өз жұмыстарын көпшілікке таныстыруға және кәсіби дағдыларын шыңдауға көмектеседі.

1. Жобаны қорғау кезеңдері

1-кезең: Жобаны дайындау

• Жобаның мақсаты мен міндеттерін нақты анықтау.

• Жобаға қатысты зерттеу жүргізу және ақпарат жинау.

• Киім үлгісінің эскизін, материалдар сипаттамасын, технологиялық картасын жасау.

• Өнімді дайындау және оны тексеру (өлшемдері, сапасы, ыңғайлылығы).

Нәтиже: Дайын бұйым мен оның жасалу барысы туралы толық материал әзірленеді.

2-кезең: Презентация жасау

• Жоба мазмұнын сипаттайтын PowerPoint немесе басқа визуалды презентация әзірлеу.

• Эскиздер мен өндіріс процесінің кезеңдерін көрсететін фотосуреттер немесе бейнематериалдар дайындау.

• Киім үлгісін қолдану аясын, ерекшеліктерін және оның практикалық маңызын түсіндіру.

Нәтиже: Қатысушылар жобаның мәні мен маңызын нақты жеткізе алатындай презентация дайындайды.

3-кезең: Жобаны қорғау

• Оқушы өзінің жұмысын көпшілік алдында таныстырады.

• Киім үлгісінің ерекшеліктерін, қандай материалдар қолданылғанын, қандай технологиялар пайдаланылғанын баяндайды.

• Қатысушылардың сұрақтарына жауап береді.

Нәтиже: Оқушы өз жобасын қорғайды, кәсіби дағдылары мен өзін-өзі таныстыру қабілетін дамытады.

2. Көрме ұйымдастыру

1-кезең: Көрмені жоспарлау

• Өтетін орынды таңдау (мектеп залы, көрме орталығы, кітапхана және т.б.).

• Көрменің мақсаты мен тақырыбын анықтау.

• Қатысушылар тізімін жасау.

2-кезең: Экспозицияны дайындау

• Оқушылардың жұмыстарын (киім үлгілері, аксессуарлар, эскиздер, плакаттар) реттеу.

• Киім үлгілерін манекендерге орналастыру немесе сән көрсетілімін ұйымдастыру.

• Киім үлгілерінің сипаттамасы мен оларды жасаған оқушылардың есімдерін көрсету.

3-кезең: Көрмені өткізу

• Қонақтарды қарсы алу және көрменің ашылуы туралы қысқаша сөз сөйлеу.

• Оқушылар өз жұмыстарын таныстырады.

• Қазылар алқасы немесе мұғалімдер ең үздік жобаларды анықтайды.

• Қатысушылар марапатталады (сертификаттар, мадақтамалар беріледі).

Нәтиже: Көрме барысында оқушылар өз жұмыстарын көпшілікке таныстырады, ал қонақтар олардың шығармашылығы мен еңбегін бағалай алады.

3. Жобаларды бағалау критерийлері

Жобалар төмендегі критерийлер бойынша бағаланады:

1. Шығармашылық идеясы – киім дизайнының бірегейлігі мен жаңашылдығы.

2. Техникалық орындау сапасы – тігін жұмысының дәлдігі, материалдарды дұрыс таңдау.

3. Практикалық маңыздылығы – дайын өнімнің қолданысқа жарамдылығы.

4. Презентация сапасы – жұмысты таныстыру деңгейі, мазмұндылығы.

5. Экологиялық көзқарас – қайта өңдеу элементтерінің болуы, тұрақты сәнге қосқан үлесі.

4. Жобаларды қорғау мен көрменің маңыздылығы

• Оқушылардың өзін-өзі танытуына мүмкіндік береді.

• Шығармашылық ойлау мен практикалық дағдыларын дамытады.

• Тігін ісі мен киім дизайнына деген қызығушылығын арттырады.

• Қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарау дағдыларын қалыптастырады (экологиялық сән арқылы).

Жобаларды қорғау мен көрме ұйымдастыру – оқушылардың еңбегін бағалап, олардың шығармашылық және кәсіби дамуына серпін беретін маңызды шара. Мұндай іс-шаралар олардың болашақ мамандықтарын таңдауға және өз идеяларын жүзеге асыруға мотивация береді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Бұл әдістемелік құрал «Киім дизайны және тігін ісі» тақырыбы бойынша 5-9 сынып оқушыларына арналған. Құрал оқушылардың сән әлемі, киім дизайны, тігін технологиялары мен шығармашылық жобалау дағдыларын меңгеруіне бағытталған. Сонымен қатар, оқушыларға сәннің дамуы, ұлттық киімдердің ерекшеліктері, маталардың қасиеттері мен олардың күтімі, тігін құралдарын тиімді пайдалану және киім тігу әдістері туралы жан-жақты ақпарат беріледі.

Әдістемелік құралдың ерекшелігі – оның теория мен практиканы ұштастыра отырып, оқушылардың қызығушылығын арттыруға және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталуында. Мұнда оқушыларға өз идеяларын іске асыруға, эскизден бастап дайын өнімге дейінгі жұмыс кезеңдерін толық түсінуге мүмкіндік беріледі.

Әдістемелік құралдың құрылымы:

Құрал төрт негізгі бөлімнен тұрады:

1. Киім дизайны негіздері – сән әлеміндегі негізгі бағыттар, киім үлгілерін құрастыру, эскиз жасау, түстер мен маталардың үйлесімділігі, сондай-ақ ұлттық киімдердің ерекшеліктері қарастырылады.

2. Маталар және олармен жұмыс – әртүрлі маталардың түрлері мен қасиеттері, олардың күтімі, сәндік элементтерді қолдану және тігін ісінде материалдармен жұмыс істеудің негізгі әдістері сипатталады.

3. Тігін ісі және технологиялары – тігін құралдары мен олардың қолданылуы, қолмен және машинамен тігу әдістері, қарапайым тігін бұйымдарын дайындау және киімді сәндеу жолдары түсіндіріледі.

4. Шығармашылық жобалар – оқушыларға киім дизайны бойынша шығармашылық жоба жасау, эскизден дайын өнімге дейінгі жұмыс кезеңдері, экологиялық сән ұстанымдары, сондай-ақ жобаларды қорғау мен көрме ұйымдастыру тәсілдері үйретіледі.

Әдістемелік құралды пайдалану нәтижесінде оқушылар:

• Киім дизайны мен сән әлемінің негіздерімен танысады;

• Маталарды дұрыс таңдау және олардың күтімі туралы білім алады;

• Қолмен және машинамен тігу әдістерін меңгереді;

• Киімге сәндік элементтер қосып, шығармашылық жұмыстар жасайды;

• Эскиз жасаудан бастап, дайын өнімді тігуге дейінгі кезеңдерді тәжірибеде қолданады;

• Шығармашылық жобаларды әзірлеп, оларды көпшілік алдында қорғау дағдыларын дамытады;

• Экологиялық сән туралы түсінік алып, киімді қайта өңдеу тәсілдерін меңгереді.

Қолдану аясы:

Бұл әдістемелік құралды:

Технология пәні мұғалімдері сабақ барысында қолдана алады;

Шығармашылық үйірме жетекшілері оқушылардың тігін ісіне деген қызығушылығын арттыру үшін пайдалана алады;

Қосымша білім беру орталықтары сән және дизайн бағыты бойынша оқыту бағдарламаларына енгізе алады;

Сән және тігін ісіне қызығатын оқушылар өз бетінше үйрену құралы ретінде пайдалана алады.

Жаңашылдығы мен өзектілігі:

• Жаңашылдығы: Құрал заманауи сән тенденцияларын, экологиялық сән мәселелерін және тігін ісіндегі жаңа технологияларды қамтиды. Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық жобаларымен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.

• Өзектілігі: Қазіргі таңда сән индустриясы қарқынды дамып келеді, ал тігін ісі – практикалық әрі сұранысқа ие сала. Оқушылардың осы бағыттағы дағдыларын қалыптастыру олардың кәсіби бағдарын анықтауға, жеке шығармашылық қабілеттерін дамытуға және өз еңбегін жоғары бағалауға ықпал етеді.

Бұл әдістемелік құрал оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамытып, сән және тігін ісіне деген қызығушылығын арттыруға көмектеседі. Оқушылар теориялық білімді меңгеріп қана қоймай, практикалық жұмыстарды орындау арқылы өз дағдыларын жетілдіреді. Киім дизайны мен тігін ісі саласындағы базалық білім мен практикалық тәжірибе оқушыларға өз стилін қалыптастыруға, шығармашылық идеяларын жүзеге асыруға және болашақ мамандықтарын таңдауға үлкен септігін тигізеді.

Қорытындылай келе, бұл әдістемелік құрал сән, дизайн және тігін ісіне қызығатын барлық оқушыларға пайдалы әрі тиімді көмекші құрал болып табылады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Кітаптар мен оқу құралдары

1. Оразова А. «Сән әлемі: Киім дизайны негіздері» – Алматы: Білім, 2019.

2. Сәдуақасова Г. «Мататану негіздері» – Астана: Фолиант, 2021.

3. Ибрагимова С. «Тігін ісінің технологиясы» – Алматы: Рауан, 2020.

4. Жұмабекова Б. «Қолөнер және сәндік-қолданбалы өнер» – Нұр-Сұлтан: Келешек, 2018.

5. Тұрсын Х. «Қазақ ұлттық киімдері» – Алматы: Өнер, 2017.

6. Крылова Н.Б. «История моды и костюма» – Москва: Академия, 2016.

7. Ким Е.В. «Основы композиции в дизайне одежды» – Санкт-Петербург: Питер, 2015.

8. Гусева Т.Ю. «Технология швейных изделий» – Москва: Легпромиздат, 2018.

9. Казбекова Г. «Қазақтың дәстүрлі киімдері және олардың ерекшеліктері» – Алматы: Арман-ПВ, 2022.

10. Fashion Theory: Journal of Dress, Body & Culture – Заманауи сән және киім дизайны туралы ғылыми басылым.

2. Ғылыми мақалалар мен нормативтік құжаттар

11. Қазақстан Республикасының орта білім беру стандарты. Технология пәні бойынша оқу бағдарламасы – ҚР БҒМ, 2023.

12. ҚР Мәдениет және спорт министрлігі – «Қазақ ұлттық киімдерінің мәдени мұрасы» (ғылыми зерттеу мақаласы), 2021.

13. Сағындықова А. «Қазіргі заманғы киім үлгілерінде ұлттық ою-өрнектерді қолдану» – «Білім және өнер» журналы, 2022.

14. Ақанова Ж. «Тігін ісіндегі заманауи технологиялар» – «Қолөнер және инновация» ғылыми журналы, 2020.

3. Онлайн ресурстар мен веб-сайттар

15. www.fashionhistory.kz – Қазақ ұлттық киімдерінің тарихы мен дамуы туралы сайт.

16. www.burdastyle.com – Киім тігуге арналған үлгілер мен нұсқаулықтар.

17. www.sazha.kz – Тігін ісіне арналған материалдар мен шеберлік сабақтары.

18. YouTube: «Тігін ісі негіздері» – Машинамен тігу, қолмен тігу әдістері туралы бейнесабақтар.

19. YouTube: «Киім дизайны және сән» – Эскиз жасау, түстер үйлесімділігі бойынша сабақтар.

20. www.vogue.com – Сән индустриясының соңғы жаңалықтары, дизайнерлер мен трендтер туралы ақпарат.