Сабақ тақырыбы: Майлар. Сабын және синтетикалық жұғыш заттар.

Мақсаты: Майлардың құрылысы, қасиеттері, алынуы және маңызы туралы, синтетикалық жуғыш заттар мен сабынның қолданылу аясы туралы түсінік қалыптастыру.

Дамыта оқыту: Майлардың жіктелуі (өсімдіктектес, жануартектес), оларды адамдардың өте ерте заманнан бері пайдаланып келе жатқандағы, ашылу тарихы, сабын синтетикалық жуғыш заттардың еру ерекшеліктері туралы түсініктерін дамыту.

Тәрбиелік мәні: Жануарлардың, өсімдіктердің майларын гидролиздеуенде глицерін мен карбон қышқылдары түзілетіндігін айта отырып, өмірмен химия ғылымының арасындағы тығыз байланысқа тоқталып өту. Химиялық заттармен сауатты жұмыс істеу дағдыларын меңгеруге тәрбиелеу.

Негізгі әдістер: Түсіндіру. Әңгімелеу. Дедуктивтік әдіс.

Сабақ түрі: Түрлендіре өткізу

Пән аралық байланыстар: Өмірмен, биологиямен

Көрнекіліктер: «Майлар түрлері» «Қатты және сұйық майлардың жуықтап алынған құрамы» кестелері

Сабақ барысы:

І.Ұйымдастыру – (құрал-жабдық, сабаққа дайындықтары т.б. тексеру)

ІІ. Жаңа тақырып мазмұны

Жаңа сабақты бекіту

Үй тапсырмасын сұрау-жаттығу есептерін тексеру

Үйге тапсырма беру. Бағалау

Жоспары:

а) Майлар, табиғатта кездесуі, маңызы

б) Глицеридтер, майлардың құрамы мен құрылысы.

в) Алыну жолдары (қатты, сұйық майлардың гид)

г) Қасиеттері (гидрогендену, сабындануы)

д) Сабын (жұғыштық қасиеттері, кермек суда сабынның іруі)

Жаңа сабақ мазмұны.

• Майлар – үш атомды спирт глицерин мен жоғары карбон қышқылдарының күрделі эфирі.

• Майдың құрамын француз ғалымдары М.Шеврель мен М.Бертло анықтады.

Шеврель – майға су қосып, сілті қатысында глицерин мен карбон қышқылын алса, Бертло оған кері реакцияны жүргізді.

CH2-ОH HO OC – R CН2 – О- OC-R

C H-OH + HOOC-R CH-O-OC-R +3 H2O

CH2-OH HOOC-R CH2-O-OC-K

глицерин карбон триглицерид (май)

қышқылы

Майды түзуге бірдей немесе әртүрлі қышқыл қалдықтары қатысуы мүмкін.

• Алынуы: Майларды өсімдіктермен жануарлардан бөліп алады.

• Майлар сұйық (өсімдіктектес) – қанықпаған карбон қ.

Қатты (жануартектес) – қаныққан карбон қ.

• Хим.қасиеті. Майлардың гидролизі

CH2 О OC R HOН

СН2ОН

С Н О ОС R + НОН

СНОН+3 RСООН

СН2 О ОС R НОН СН2ОН

• Майдың сабындану реакциясы

СН2-О-ОС-С17Н35

CH2OH

С Н-О-ОС- С17Н35 + 3NaOH

CHOH +3 С17Н35 COONa

СН2-О-ОС-С17Н35

CH₂OH сабын

Майларды гидрлеу

СН2-О-ОС- С17Н3₃

СН-О-ОС- С17Н35 +3Н2 Ni CH2-O-OCС17Н35

t°

СН2-О-ОС- С17Н35 CH-O-OC- С17Н35

триолет(сұйық май)

CH2-O-OC- С17Н35

тристеарат (қатты май)

• Майдың қолданылуы: Май-маңызды биологиялық отын, жан-жануар үшін энергия көзі, қажетті тағам, зат алмасу процесін реттейтін маңызды қосылыс, техникалық мақсатта да қолданылады.

• Сабын-жоғары карбон қышқылдарының тұздары.

R-COOMe С17Н35 COOK – калий тұздары сабында, ал Na тұздары қатты сабынның құрамында болады.

• Майды үнемдеу мақсатында сабын алу үшін мұнай өнімдерінен алынған СН-ден карбон қышқылын алады.

2С36 Н74+5О2 4 С17Н35СООН+2Н2О

С 17Н35-СООН+NaOH С17Н35 COONa+H2O

2 С17Н35 COOH+Na2CO3 2 С17Н35 COONa+H2O+CO2

• Синтетикалық жуғыш заттар (СЖЗ)

Сабынның тазартқыштық әрекеті күрделі процесс. Жоғары карбон қышқылы тұзының полярлы, полярсыз бөлігі болады. Полярлы бөлігі (-СОО ^– Na⁺), полярсыз R (12-18) – радикал бөлігі. Полярлы бөлігі - суда, полярсыз бөлігі майда ериді. СЖЗ – күшті электролиттер, сондықтан кермек суда да, тіпті теңіз суындада кірді ерітеді. СЖЗ – баяу айырылады, сондықтан кез келген жерге кірдің суын төгуге болмайды.

Б екіту №4 § 103

С ₁₇ Н₃₅ СООН + Na₂ CO₃ C₁₇ H₃₅ COONa + H₂O + CO₂

С ₁₇ Н₃₃ СООН + Na OH C₁₇ H₃₃ COONa + H₂O

№6 § 103

x

CH₂ – O – OC – C₁₇H_{33 13.44 л} СН₂OOC – C₁₇H₃₅

C H – O – OC – C₁₇ H₃₃ + 3H₂ CHOOC – C₁₇H₃₅

CH₂ – O – OC – C₁₇ H_{33 67,2 л} CH OOC – C₁₇ H₃₅

884

= 176.8

№7 § 103

89 г майды (тристеарат) сумен қосып қыздырғанда, қандай қосылыстар қанша мөлшерде түзіледі? (0,1 моль, 0,3 моль)

89 г x

CH₂ – OСО – C₁₇H₃₅ СН₂OН

C H – O –CO – C₁₇ H₃₅ + H₂О CHOН – C₁₇H₃₅ +3С₁₇ H₃₅ COOH

CH₂ – O –CO – C₁₇ H₃₅ CH₂ OН– C₁₇ H₃₅ 3 моль

890 1 моль

Үй тапсырмасын сұрау

1. Қ.ж. газ күйінде болатын альдегид (Н-СОН - метаналь)

2. Спирттерді СuO толықтыру реак. теңдеуін жазық

C H₃ – CH₂OH + CuO CH₃ – +H₂O +Cu

3 . Кучеров рекциясы (С₂Н₂ + H₂O CH₃ - )

4. Альдегидтердің сапалық реакциясы:

CH₃ - + Ag₂O CH ₃ – COOH + 2 Ag

күміс айна реакциясы

C H₃ - + Cu (OH)₂ CH₃ – CH₂ - OH

6. 37 г. Бутанол тотыққанда 25,2 г бутаноль түзілді. Өнім шығымының массалық үлесі? 37 x

C H₃ – (СН₂)₂ - СН₂ OH ^[O] CH₃ – (CH₂)₂ - + H₂O

74 72

X= 36-----------100% х =

25, 2 ----------- х

7. Қалақай мен шырша жапырағында болатын, тиген жерін күйдіретін қышқыл? (құмырсқа қыш)

8. Бутан қышқылының изомері:

О O O

С Н3-СН2-СН2-С CH₃ – CH – C CH₃ – C

ОН CH₃ OH O – C₂H₅

9. Карбон қыш. мен спирт әрекеттескенде түзілетін қосылыс (күрделі эфер)

10. Сірке қышқылымен мына заттардың арасында жүретін реакцияларда жазу Mg. Cl; KON. Na₂ CO₃, С₂ H₅OH

11. Құрамында 40% C, 6,7 % Н болатын және сутек б/ша тығыздығы 15 –ке тең оттекті органикалық қосылыс.

х: у : r = : = 3,3 : 6,7 : 3,3 = 1: 2: 1 CH₂ О мегиноль

12. 7,8 · С₂ H₂ – ді сынап тұзы қатысында гидротациялағанда түзілетін ацетальдегидтің массасы. (13,2 г.)

Үйге тапсырма: § 10.3; 10.4 № 7.42

№ 7.42 4,4 O 10л x

CH₃ – C + H0₂ CH ₃ – CH₂ OH х =

44 H 22,4 46

№ 7.43

22 O 100 x

CH₃ – C + 2 Cu (OH)₂ CH ₃ – COOH + Cu₂O +2 H₂O

44 H 196 144

Х = г.