Тарих сабағында функционалдық сауаттылықты арттыруға арналған әдістер

Рахым Бахыт

Алматы облысы

Жамбыл ауданы

Ұзынағаш ауылындағы №1 мектеп лицейі КММ

ХІХ ғасырдың ұлы ұстазы К.Д. Ушинский: «Сіз адамға өмір бойы сабақ бере алмайсыз, оны өмір бойы үйренуге үйрету керек!» деген

Eлiмiздiң opтa бiлiм caлacынa eнгiзiлiп жaтқaн жaңa peфopмa бiлiмнiң бepiлy cayaттылығы ғaнa eмec, мeмлeкeтiмiздiң әлeмдiк дeңгeйдeгi бәceкeлecтiктe aлaтын opнынa дa қaтыcты. Бүгiнгi бiлiм caлacындaғы тaлaп әлeмдiк oзық үлгiдeгi бiлiм бepeтiн eлдepмeн тәжipибe aлмaca oтыpып oқытy. Фyнкциoнaлдық cayaттылықты қaлыптacтыpy – зaмaн тaлaбынa caй өcкeлeң ұpпaқтың өмipгe бeйiмдiлiгi, xaлықapaлық cтaндapт дeңгeйiндe caпaлы бiлiм мeн тәpбиe aлyының нeгiзгi құpaлы. Нeгiзгici oқyшылapды мeктeп бiтipгeннeн кeйiн өмipгe бeйiм eтiп, aлғaн бiлiмiн өмipдe кeз кeлгeн жaғдaйдa, қaжeттi жepдe oңтaйлы қoлдaнa aлaтын тұлғa peтiндe oқытy бoлып oтыp.

Функционалдық сауаттылық дегеніміз - оқушылардың мектепте оқу кезінде қол жеткізе алатын білім деңгейі. Функционалдық сауаттылық дегеніміз адамның өмірдің әртүрлі салаларында стандартты міндеттерді шеше алу қабілеттілігін білдіреді.Функционалдық сауаттылықты қалыптастыру барлық білім беру салаларында жүзеге асырылады.

Мен тарих пәні мұғалімдеріне арналған жаңартылған білім беру бойынша курстарына, семинарларға қатыстып, әріптестермен пікір алмасу барысында, тәжірибе алу барысында менің тәжірибемде көп нәрсе өзгерді. Мен өз пәнімді оқытуға бір жағынан қарап, оқушылардың білім алу дағдыларын дамытуға тырыстым. Мен өзімнің сабағымды әр сабақта жаңа тәсілдер пайдалануға болатындай етіп құруға тырыстым: сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқуды бағалау, АКТ қолдану, дарынды және талапты оқушыларды оқыту, «Жіңішке және жуан сұрақтарды» құрастыру және қолдану, топтық жұмыс, сыни ойлауды дамыту, синквейн, кластер, схемалар, жобалар, оқулық мәтінін талдау қабілеті, «БББ» кестесін толтыру, сілтеме құрастыруға ҰБТ-ға дайындық конспекттері, оқушыларды дәлелдемелеуге ынталандыруға баса назар аудардым.

Тарих сабақтарында функционалдық сауаттылықты дамыту процесі тапсырмалар, проблемалық жағдайлар, проблемалық сұрақтар түрінде ойлау қабілеттерін қалыптастыруға негізделген. Сонымен қатар, ойлау қабілеттерінің өзі білім, білік және дағды құзыреттіліктерін, яғни функционалдық сауаттылыққа жеткізудің құралы болып табылады.

Тарих сабақтарында функционалдық сауаттылықты игеруді келесі кезеңдерді бөлуге болады:

1. Тарихи сауаттылықты игеру процесі - біз зерттелетін кезеңнің уақыт шеңберін, ғасырларға байланысты даталарын, зерттелген оқиғаның аумақтық кеңістігін, тарихи тұлғаның рөлін түсінуге үйренеміз.

2. Оқу процесі - қарапайым білімнен күрделіге, 5-ші сыныптан 9-шы сыныпқа дейінгі тақырыптар бойынша тарихи білім мен дағдыларды кезең-кезеңмен игеру. Біз 10-11 сыныптарда білімімізді кеңейтеміз. Біз оқытудың интерактивті әдістерін қолданамыз. (Миға шабуыл, шағын топтарда жұмыс, шығармашылық тапсырмалар, интерактивті дәріс және т.б.)

3. Тәрбие процесі - оқушылар тарихи мәдениеттің жалпы деңгейіне ие, қазіргі өркениеттің тарихи құндылықтары мен стандарттарымен таныс. (9-сыныпта оқушы ОЖСБ нұсқасын игеріп, 11-сыныпта ҰБТ тесттерін шешуі, дәстүрлі емтиханға билет сұрақтарына жауап беруі керек)

Мұғалімнің жұмысында функционалдық сауаттылықты түсіну, ең алдымен, оқушының теориялық материалды қалай игергендігі және оны оны қалай қолдана алатындығы келесі жағдайда мүмкін:

1. Барлық мектеп пәндеріне тән жалпыға бірдей білім әрекеттері қалыптасады (есте сақтау қабілеттерін дамыту, аналитикалық және сыни ойлау, өз ойын нақты жеткізе білу)

2. Оқушыға мәтінмен жұмыс жасауға үйренеді, оны талдайды және толықтыра алады. Дереккөздерден қажетті ақпаратты таба алады)

3. Алынған ақпаратты тарихи шындықпен байланыстыра алады.

Қазақстан тарихы сабақтарында функционалдық сауаттылықты дамыту үшін әр түрлі интерактивті жұмыс түрлерін қолданамын. Теориялық білімді практикада қолдануды талап ететін логикалық және талдау сипаттағы тапсырмалар оқушыларды ерекше қызықтырады. Осындай тапсырмаларды қолдана отырып, мұғалім оқушылардың білімін түзетеді, өйткені оларды жүзеге асыру қарапайым емес, бірақ оның күрделілігіне қызығушылық тудырады.

8-сыныпта «1867-1868 жылдардағы реформа» тақырыптарын оқып отырып, мен әр топқа тапсырма берілген топтық жұмыс түрін қолданамын.

Мысалы: «1867-1868 жылдардағы реформа» тақырыбын зерттегеннен кейін, «ынталандыру» кезеңінде, ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы реформалар туралы айтуды жалғастыру үшін мен келесі тапсырманы аяқтауды ұсынамын. Жоғары білім беру уәжі бар сыныптар бұл жұмысты оқулықсыз жасайды, үлгерім тұрғысынан әлсіз сыныптар «өзін-өзі тексеруді» қолданады. (тапсырманы орындағаннан кейін оқулықты ашып, жауаптарын тауып, оқу жұмысының өз нәтижесін бағалайды)

Қорыта келгенде, ХХІ ғасыр – бәсекелестік ғасыры. Демек, әлемдік бәсекелестіктің жылдам дамуына ілесе алатындай білімді де тапқыр, дара тұлғаның тағдыры ұстаздар қауымына аманат етіп тапсырылып отырғаны анық. Бүгінгі мектептің басты міндеті - өзіндік ой-көзқарасын ашық айта алатын, өмірге бейім тұлға қалыптастыру болса, оған мұғалім мен оқушының бір-біріне деген сүйіспеншілігі, оны тұлға ретінде бағалауы баланың адамдық қасиеттерінің дамуына басты кепіл болуды көздейді. Ойын еркін айтатын, сын тұрғысынан ойлауға бейім, интеллект қабілеті дамыған, өмірде өз орнын таба алатын жеке тұлғаны қалыптастыру мектеп мұғалімдері үшін жауапты іс.

Әдебиеттер тізімі:

1. Әбдiғұлoвa Б.К. Қaзaқcтaн тapиxын oқытyдa oқyшылapдың өзiндiк жұмыcтapын ұйымдacтыpy жoлдapы. Aлмaты, 2000.

2. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы

3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауы.

4. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары.