МАТЕМАТИКА ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Сембек Назерке Мыңбайқызы, Ө.Жәнібеков атындағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті, 3-курс білімалушысы

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушының танымдық белсенділігін арттыру, өздігінен білім алуға қызығушылығын ояту маңызды міндеттердің бірі ретінде қарастырылады. Әсіресе, математика пәнінде бұл мәселе өзекті болып табылады. Себебі математика – логикалық ойлау, талдау, қорытынды жасау қабілеттерін дамытатын негізгі пәндердің бірі. Осыған байланысты оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың теориялық және практикалық негіздерін зерделеу, тиімді әдістер мен тәсілдерді айқындау педагогика ғылымының маңызды бағыттарының бірі болып отыр.

1. Танымдық іс-әрекет ұғымының мәні

Танымдық іс-әрекет – бұл адамның қоршаған орта туралы білім алу процесі. Оқушының танымдық іс-әрекеті – білімді меңгеруге, жаңа ақпаратты қабылдауға, оны талдап-синтездеуге, қолдануға бағытталған әрекеттер жиынтығы. Психологиялық тұрғыдан алғанда, танымдық іс-әрекет бірнеше компоненттен тұрады:

• танымдық қызығушылық;

• ойлау және зейін;

• есте сақтау мен қиял;

• ерік-жігер және мотивация;

• өзін-өзі бақылау және бағалау.

Бұл процестер оқушының жеке қабілеттері мен мұғалім қолданатын педагогикалық әдістерге тәуелді.

2. Математика пәнінің ерекшелігі және танымдық іс-әрекет

Математика пәні – формалды, дәлелді ойлауға, нақты нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Осы пәнде оқушының танымдық әрекетін қалыптастыру мен дамыту үшін келесі факторлар маңызды:

• пәннің мазмұны мен құрылымы;

• логикалық тапсырмалар мен есептер;

• білім беру технологиялары;

• оқыту әдістері мен тәсілдері;

• дидактикалық материалдар мен құралдар.

Математика сабағында оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытуда ерекше орын алатын міндет – оларды есеп шығаруға қызықтыру, математикалық моделдеу, логикалық ойлауға баулу.

3. Танымдық іс-әрекетті қалыптастырудың теориялық негіздері

Білім беру психологиясы мен педагогика ғылымында танымдық іс-әрекет теориясын Л.С. Выготский, Ж. Пиаже, Дж. Брунер, А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн секілді ғалымдар негіздеген. Бұл теорияларға сәйкес:

• Таным — адамның ойлау әрекетінің нәтижесі;

• Оқу — оқушының таным процесін ұйымдастыру;

• Қызығушылық — танымдық белсенділіктің қозғаушы күші;

• Дамыта оқыту — танымдық іс-әрекеттің жоғары формаларын қалыптастыру тәсілі.

Л.С. Выготскийдің "жақын даму аймағы" теориясы бойынша оқушының даму деңгейі – мұғалім мен сыныптастарының көмегімен не істей алатынына байланысты. Сондықтан, мұғалім оқушылардың танымдық мүмкіндіктерін барынша дамытуы керек.

4. Математика сабағында танымдық іс-әрекетті қалыптастыру жолдары

4.1. Мотивация мен қызығушылықты арттыру

• Сабақты өмірмен байланыстыру: оқушылар күнделікті өмірде математиканың қолданылуын көрсе, пәнге деген қызығушылығы артады.

• Шығармашылық тапсырмалар: қызықты есептер, логикалық жұмбақтар, ойын элементтері.

• Жарыс түріндегі тапсырмалар: топтық немесе жеке сайыстар.

4.2. Оқыту әдістері мен технологиялары

• Сұрақ-жауап әдісі – оқушылардың ойлауын белсенді етеді.

• Зерттеу әдісі – оқушының өз бетімен білім ізденуіне жағдай жасайды.

• Проблемалық оқыту – есептерді шешуде баламалы жолдарды іздестіру.

• Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) – математикалық бағдарламалар, интерактивті тақта, онлайн платформалар.

4.3. Логикалық және шығармашылық тапсырмалар

• Математикалық ребустар мен головоломкалар.

• Сызбалар, диаграммалар құру.

• Құбылыстарды модельдеу.

4.4. Өздік жұмыс пен топтық жұмыс

• Оқушыларды топтарға бөліп, ортақ есептер шешу.

• Жоба түріндегі тапсырмалар.

• Рефлексия: «Мен бүгін не үйрендім?», «Қандай қиындықтар болды?»

4.5. Бағалау мен өзін-өзі бағалау

• Формативті бағалау әдістері: кері байланыс, дескрипторлар.

• Оқушының өз іс-әрекетін бағалау, рефлексия жүргізу.

5. Танымдық іс-әрекетті қалыптастыруда мұғалімнің рөлі

Мұғалім оқушылардың танымдық әрекетін қалыптастырушы басты тұлға. Ол:

• оқу процесін ұйымдастырады;

• оқушылардың танымдық деңгейін анықтайды;

• жеке дара оқыту тәсілдерін қолданады;

• ынталандыру, мадақтау, қолдау көрсетеді;

• оқушылардың жетістіктерін бақылап, бағалайды.

Мұғалімге қойылатын басты талап — шығармашыл болу, әр сабақты ерекше және танымдық тұрғыда мазмұнды етіп өткізу.

6. Педагогикалық тәжірибе және нәтижелер

Педагогикалық тәжірибелер көрсетіп отырғандай, танымдық іс-әрекетті жүйелі қалыптастыру мынадай нәтижелер береді:

• Оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артады;

• Логикалық ойлау қабілеті дамиды;

• Шығармашылықпен жұмыс істеуге бейімделеді;

• Өз бетімен білім алу дағдысы қалыптасады;

• ҰБТ және басқа да емтихандарда жетістіктер артады.

Қорытынды

Математика пәні – оқушылардың танымдық қабілетін қалыптастыру мен дамытудың маңызды құралы. Оқу процесінде тиімді әдіс-тәсілдерді, оқытудың жаңа технологияларын қолдану арқылы оқушылардың танымдық белсенділігі мен қызығушылығын арттыруға болады. Мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен шығармашылығы – бұл үдерістің табысты болуының негізгі факторы. Сондықтан математика пәнінде танымдық іс-әрекетті қалыптастыру – қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаттарының бірі болып қала береді.