Түркістан облысы, Жетісай ауданының

білім бөліміне қарасты,

«№57 «Сарыарқа» жалпы білім беретін мектеп»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі,

Исаев Ербол Хакарбаевич,

математика пән мұғалімі,

Педагог-сарапшы.

«Математиканың өмірмен байланысы: 5-6 сынып оқушыларымен сабақты қызықты ету жолдары»

Бастауыштан орта буынға аяқ басқан 5–6 сынып оқушылары үшін математика пәні күрделене түседі. Бұл жаста оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру – мұғалімнің басты міндеттерінің бірі. Математиканы өмірмен байланыстыра отырып оқыту – білімнің маңызын түсіндірумен қатар, оқушылардың логикалық ойлауын дамытуға, белсенділігін арттыруға ықпал етеді.

• Математиканың өмірлік қажеттілігін түсіндіру арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту;

• 5–6 сынып оқушыларына арналған практикалық әдіс-тәсілдерді ұсыну;

• Сабақты түрлендіріп, өмірмен байланыстыру арқылы оқу нәтижесін арттыру.

1. Математиканың өмірмен байланысы

Математика – адамзат өркениетінің дамуына тікелей әсер еткен ғылымдардың бірі. Оның қағидалары мен есептері өмірдің барлық саласында қолданылады. Көп жағдайда оқушылар математика «тек есеп шығару» деп қабылдайды. Алайда шын мәнінде, математиканы білу – нақты өмірде дұрыс шешім қабылдауға, уақытты, ресурсты тиімді жоспарлауға және логикалық ойлауға көмектеседі. Сондықтан мектеп математикасының мазмұнын өмірмен ұштастыру – бүгінгі күннің басты талабы.

1.1. Күнделікті тұрмыстағы математика

Математика күнделікті өмірде әрбір адамға қажет. Мысалы:

• Саудада: дүкенге барғанда ақша санап, тауардың бағасын салыстыру, жеңілдіктерді есептеу – бәрі математикалық білімге сүйенеді.

• Уақытты басқаруда: күн тәртібін құру, сабақ кестесін жоспарлау, автобусқа үлгеру үшін уақытты есептеу – математикалық ойлау дағдысының көрінісі.

• Үй шаруасында: ас дайындағанда грамм мен литрді өлшеу, пропорцияны сақтау, тіпті жөндеу жұмыстарында ұзындықты, аудан мен көлемді есептеу – бұлардың барлығы нақты математика.

• Бюджет құруда: отбасылық шығындарды есептеу, табыс пен шығыс арасындағы тепе-теңдікті сақтау, несие пайызын түсіну – математикалық сауаттылықты қажет етеді.

1.2. Кәсіби бағыттағы математика

Математика көптеген мамандықтар үшін негізгі құрал болып табылады. Мысалы:

• Инженер, архитектор, құрылысшы – сызба, өлшем, геометриялық пішіндермен жұмыс істейді.

• Бағдарламашы, ІТ-маман – алгоритм, логика, деректер құрылымы сияқты математикалық негіздерге сүйенеді.

• Экономист, бухгалтер, қаржы саласы – пайыздық есеп, салық, валюта бағамы, инфляция, диаграмма, статистика сияқты түсініктермен жұмыс жасайды.

• Дәрігер, фармацевт – дәрінің мөлшерін есептеу, қан қысымы көрсеткіштерімен жұмыс жасау үшін нақты математикалық есептеулер жүргізеді.

Оқушыға осы мамандықтар туралы айта отырып, «Неліктен математика маңызды?» деген сұраққа нақты жауап беру арқылы болашаққа қызығушылығын оятуға болады.

1.3. Математиканың ғылымдағы орны

Математика – физика, химия, информатика, география, биология сияқты жаратылыстану ғылымдарының негізі. Қарапайым табиғи құбылыстардың өзін математикасыз сипаттау мүмкін емес. Мысалы, физикадағы күш пен қозғалыс заңдары формула арқылы беріледі, химиядағы реакция теңдеулері, биологиядағы популяция өсімі – бәрі де математикалық модельдерге негізделген.

4. Оқушы үшін мәні

5–6 сынып оқушылары жас ерекшелігіне сай нақты өмірмен байланысты, көрнекі және тәжірибелік тапсырмалар арқылы пәнге қызыға бастайды. Мысалы:

• «Менің аптадағы жеке бюджетті жоспарлауым» жобасы арқылы бала ақша ұғымын меңгереді;

• «Асханада тағам пісіру» тапсырмасы арқылы грамм, литр, пропорция, уақыт ұғымдарын нақты қолданады;

• «Менің отбасыма керек азық-түлік бағасы» есебі арқылы заттың бағасын, соманы, қалдықты есептейді.

Осылайша, оқушылар нақты өмірлік жағдайларды шеше отырып, математикалық дағдыларын бекітеді, пәнге қызығушылығы артады.

2. Сабақты қызықты етудің жолдары

Математика сабағын оқушы үшін қызықты әрі тартымды ету – мұғалімнің кәсіби шеберлігіне, шығармашылығына және заманауи әдіс-тәсілдерді тиімді қолдануына байланысты. 5–6 сынып оқушылары – танымдық қызығушылығы жоғары, ойлау мен қиялы дамып келе жатқан тұлғалар. Сондықтан оларға тек теория беріп қоймай, нақты өмірмен байланысты, ойын түріндегі, визуалды және интерактивті элементтерді көптеп қолдану қажет.

2.1. Ойын технологияларын пайдалану

Ойын – бастауыш және орта буын оқушылары үшін табиғи орта. Сабақ барысында қолдануға болатын тиімді ойын түрлері:

• «Сандық жұмбақтар» – оқушы сандар арқылы логикалық ойлауын дамытады.

• «Кім жылдам?», «Математикалық лото», «Сиқырлы квадраттар» – жылдам есептеу дағдысын арттырады.

• Квест немесе математикалық лабиринттер – оқушылар берілген тапсырмаларды дұрыс орындау арқылы шығу жолын табады.

• «Математикалық басқатырғыштар» – логикалық тапсырмалар арқылы балалардың қызығушылығын оятады.

2.2. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану

Қазіргі таңда оқушылардың цифрлық сауаттылығы жоғары. Сондықтан:

• Интерактивті тақта, Quizizz, Kahoot, LearningApps, GeoGebra, Desmos секілді платформаларда викториналар, есептер, геометриялық визуализация жасау арқылы оқушыны белсенді қатыстыруға болады.

• Анимациялар, қысқаметражды мультфильмдер немесе графиктік бейнелеулер арқылы күрделі тақырыпты түсіндіру жеңілдейді.

• Оқушы онлайн тесттер мен тренажерлер арқылы өз біліміне бірден кері байланыс алады.

2.3. Мәтіндік, өмірлік мазмұндағы есептерді қолдану

Оқушыларға мағынасы түсінікті, өмірмен байланысты тапсырмалар әрдайым қызықты:

• Супермаркетке бару, сауда жасау;

• Үйдегі жөндеу жұмыстары (аудан, периметр);

• Мерекеге арналған дастарханды жоспарлау;

• Демалысты ұйымдастыру үшін жолға шығу уақытын, шығынды есептеу;

• Өз туған күнін немесе достардың туған күнін ұйымдастыру шығынын жоспарлау.

Мұндай тапсырмалар оқушының практикалық дағдысын қалыптастырып, оның өмірлік тәжірибесін арттырады.

2.4. Топтық және жобалық жұмыстар

Оқушыларды топқа бөліп, әр топқа:

• Бір есептің бірнеше шешу жолын табуды;

• Бір тақырып бойынша постер, буклет, мини-жоба жасауды;

• «Математикалық жаңалықтар» дайындауды;

• Геометриялық пішіндерден макет құрастыруды;

тапсыру – олардың бір-бірімен қарым-қатынасын, көшбасшылық пен жауапкершілікті арттырады.

2.5. Мотивация мен марапат жүйесі

• Сабақта «Жұлдызша жинау», «Математикалық сарапшы», «Аптаның үздік есепшісі» сынды марапаттау жүйесін енгізу арқылы оқушының ішкі мотивациясын оятуға болады.

• Оқушылар жетістікке жеткен сайын өзін-өзі бағалауы артып, пәнге деген қызығушылығы да өседі.

2.6. Қызықты тарихи мәліметтер мен тұлғалар туралы айту

• Ежелгі математиктердің (Пифагор, Евклид, Әл-Фараби, Омар Хайям т.б.) өмірі мен еңбектері туралы қызықты деректер келтіру;

• Математикалық терминдердің шығу тарихын түсіндіру;

• Ғылым мен техникада қолданылған математикалық жаңалықтар туралы айту – баланың пәнге деген көзқарасын кеңейтеді.

Математика сабағын қызықты ету – бұл тек жаңа әдістерді енгізу ғана емес, әрбір оқушының қызығушылығын ескеру, пәннің өмірмен байланысын көрсету және оқушыны сабаққа эмоционалды түрде тарту. Мұғалім шығармашылығын дамытып, сабақты бала жанына жақын әрі мазмұнды етіп өткізген жағдайда ғана нәтижелі білім мен тәрбиелік ықпалға қол жеткізуге болады.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде математика пәнін оқытудың басты мақсаты – оқушының логикалық ойлауын, шығармашылық қабілетін және өмірлік мәселелерді шешу дағдыларын қалыптастыру. Бұл мақсатқа жету үшін мұғалім сабақта тек білім берумен шектелмей, оқушылардың қызығушылығын оятатын, пәнге деген оң көзқарасын қалыптастыратын тиімді әдіс-тәсілдерді қолдануы қажет.

5–6 сынып оқушыларына математика пәнін қызықты ету – олардың жас ерекшелігіне сай танымдық қабілеттерін дамытумен қатар, өмірмен байланысты практикалық есептерді жүйелі қолдану арқылы жүзеге асады. Ойын элементтері, АКТ құралдары, топтық жұмыс, жобалық тапсырмалар мен мотивациялық әдістер – оқушылардың сабаққа белсенді қатысуына және терең түсінік қалыптастыруына ықпал етеді.

Математика – тек есеп шығару ғана емес, ол – ойлау мәдениеті, дәлдік пен жүйелілік, шығармашылық және табандылық мектебі. Егер оқушы математикадан қызығушылық алып, оның өмірде қажет екендігін түсінсе, болашақта кез келген салада өз орнын таба алатын білімді тұлға ретінде қалыптасады.

Сондықтан мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен жаңашылдығы – математиканы оқушы үшін тек пән емес, өмірдің ажырамас бөлігі ретінде қабылдатудың кілті. Математика мен өмір арасындағы байланысты нақты көрсете отырып, оқушылардың пәнге деген сүйіспеншілігін арттыру – білім берудің басты міндеттерінің бірі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Жаңартылған білім беру бағдарламасы.

2. Б.М.Қосанов. «Математика сабағында шығармашылықпен жұмыс істеу жолдары».

3. Сейтқалиева А. «Математиканы оқытуда өмірмен байланыстырудың тиімді жолдары» – Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал.

4. www.matworld.kz – Қазақ тіліндегі математика ресурстары.

5. www.nis.edu.kz – НЗМ оқу-әдістемелік материалдары