Эссе

Журналистің этикасы

Журналистің ең негізгі міндеттерінің бірі-ақпарат тарату. Әр болған оқиға жайлы жан-жақты мәлімет беру. Бұқаралық ақпарат құралдарының заңы бойынша журналистің ақпарат таратуға және іздеуге құқығы бар. Оған қоса, өздік этикалық принциптер де бар. Дамыған елдердің беделді де оқырманы көп ақпарат құралдарының этикалық кодекстеріне сүйінсек, медианың өзін-өзі реттеу мәселесі оң жолға қойылған.Әрбір баспасөз құралыны өз қағидаларын өзі жазады. Тіпті сол ережелері заңнан да асып түседі. Ал Швейция секілді мемелекеттерде сот орындарының шешіміне келіспейтін редакция өзінің этикалық кодексіне жүгіне алады. Мысалы, ВВС корпорациясының өз қызметкерлеріне ұсынатын нұсқаулығында басты принциптері ретінде шынайы ақпарат беру,бейтараптық,обьективтілік заңды құрметтеу,өзгенің ықпалына ермеу,такт т.б. аталады. Такт дегенін өзіне келер болсақ, «Біз өз қызметімізде мәдени ерекшеліктерге,діни наным-сенімге және кейіпкерлердің жеке өмірінеқұрметпен қарауымыз керек.Біздің репортаждарымыздың тілі этникалық және өзге де азшылқытарды қорламауы және кемсітпеуі тиіс.Бірақ, дегенмен әдептілік сақтау дегенді,біз шындықдеп түсінетін принциптерден бас тарту деп түсінбеген абзал» деген мәлімдеме жасаған. Осы жерде ВВС ұсынған негізгі приницптер жайлы жазғым келеді. Олар:

1.Плагиат;

2.Әдейі бұрмаалу түсіндіру;

3.Ойдан құрастыру,жала жабу,диффамация,өтірік қаралау;

4.Ақпаратты жариялау үшін немесе оны қоғамнан жасырып қалу үшін пара алудың кәсіби этикаға мүлдем қайшы екенін білуі тиіс» деп жазған.

Жалпы әлемдегі журналистің этикасы осындай. Ал бізде ше? Енді ғана журналистің медиа сауатты арттып келеді. Қазір көбі медиадағы этиканы сақтамайды. Мысалы, заң бойынша тіліне,нәсіліне,дініне,түр-түсіне,жынысына ,саяси немесе басқа да наным сенімдеріне тіл тигізуге болмайды. Алайда, заң бұзатын журналистер бар. Оның бір айқын дәлелі «Зағип әнші Кенжебек Нұрдолдай үйленді» деп «Астана» арнасы жазған. Мына жердегі қателік оның «зағип» деп қоғамнан бөлектеп жазған журналисте. Бала құқығы жайлы мүлде айтпайын. Қаншама бала журналистерден кеткен қателік үшін зардап шегуде. 18-жасқа толмаған әрбір бала туралы ақпарат құпия болуы тиіс болса да өз пайдалары үшін заңға бағынбай жатқан қаншама журналистер бар. Мысалы,жетімдер үйінде тәрбиелеген балаларды қоғам өте қатты шектейді. Бұрынғы ой қалыптасқан. Әйтсе де олар ешкімнен кем емес. Негізі тәрбие дұрыс берілсе олар да жақсы адам болады. Жақында «Юнисефтің» ұйымдастырылуымен өткен конференциясында жетімде үйінде өскен арудың оқиғасын өз аузынан естідім. Өте қайсар да қайратты қыз. «Біз ешкіге керек емеспіз. Жетімдер үйінде көптеген зорлық зомбылықты көрдік. Қоғам да сондай шығар десек.Өсе келе олай емес екенін көрдік. Біз бәрібір де ерекшеленіп тұрамыз» деді. Жалпы «ақпарат билігін кім бақылайды,билік соның қолында» болады деген сөз бар ғой. Сол журналистердің қоғамды сәлде болса да жетімдер үйіндегі балалар жайлы жақсы ақпараттар таратса адамдардың да ойы өзгереді деп ойлаймын...Әрине этиканы сақтап,баланың құқығынан тыс шықпай ақпарат берілсе қалыптасқан ойлар өздігімен өзгеретініне сенімдімін.