Мектеп
жасына дейінгі балаларды ойындар арқылы «шығармашылық,
танымдық»
қабілеттерін
дамыту.
Тәрбие – баланың дүниеге келген сәтінен
басталады. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі
тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет – ойын. Ойын арқылы бала өзін
қоршаған ортамен,табиғатпен, қоғамдық құбылыстармен, адамдардың
еңбегімен, қарым-қатынастарымен танысады. Халқымыз ойындарды тек
балаларды алдандыру, көңілін көтеру әдісі деп қарамай, жас
ерекшеліктеріне сай олардың қөзқарастарын, мінез-құлқын
қалыптастыру құралы деп ерекше бағалаған. Ойын негізінен балалрға
дене шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің маңызды құралы. Ойын
балаларды ұйымшылдыққа үйретеді. Ойынның түрлері көп, соның ішінде
маңыздысы – дидактикалық ойын. Бұл ойынның пайдасы – баланың ой
-өрісінің қалыптасуын, дамуын мақсат етіп қояды. Сондай-ақ
балалардың адамгершілік сезімін оятуға, адамдармен дұрыс
қарым-қатынас жасау, еңбек адамдарына, басқа ұлт өкілдеріне,
достық,туған жеріне сүйіспеншлік сезіміе тәрбиелеуге көңіл
бөлінеді. Дидактикалық ойындар – балалар үшін өзіне тән жүру
барысы, мақсаты, маңызы бар әрекет. Ойындарды бала тәрбиесіне
енгізу үшін тәрбиешілер көптеген жұмыстарды
атқарады.
Дидактикалық ойын балалардың қоршаған орта туралы
түсінігін кеңейтеді, баланы ойнай білуге баулып, ақыл – ой қызметін
қалыптастырады,әрі адамгершілікке тәрбиелеу құралы болып табылады.
Дидактикалық ойынның ережелері балалардан ұстамдылықты,
тәртіптілікті қажет етеді. Сонымен қатар дидактикалық ойлау
қабілеттерін, ізденімпаздығын арттырады, сөздік қорларын молайтуға
көмектеседі. Балалардың сабаққа қызығушылықтарын арттырады,
белсенділік танытып, бағдарламалық материалдарды меңгеруіне ықпал
етеді.
Мектеп
жасына дейінгі балалардың негізгі іс-әрекеті болып табылатын ойын
шығармашылық қабілеттерін дамытуда орасан зор маңызға ие. Дәл
осы ойында бала шығармашылық іс-әрекеттің алғашқы қадамдарын
жасайды. Ересектер балалардың ойынын бақылап қана қоймай, оның
дамуын бақылап, ойынға шығармашылық элементтерді қосу үшін оны
байытуы керек. Ерте кезеңде балалардың ойындары объективті
сипатта болады, яғни бұл әр түрлі заттармен жасалатын
іс-әрекет. Бұл кезеңде баланы бір пәнді әртүрлі тәсілдермен
ойнауға үйрету өте маңызды.
Ойын -
жан-жақты құбылыс, оны ұжым өмірінің барлық аспектілерінің,
ерекшеліксіз, өмір сүруінің ерекше формасы ретінде қарастыруға
болады. Тәрбие үдерісін педагогикалық бағыттауда ойынмен
бірдей реңктер пайда болады.
Ойын
әрекеттері арқылы балалар қоршаған өмірге деген белсенді
қызығушылықтарын қанағаттандыруға тырысады және сонымен бірге әр
түрлі өмірлік жағдайлардың өзіндік үйлесімін жасайды, мұнда олар
ересектерге, өнер туындыларының кейіпкерлеріне, жануарларға
айналады. Осылайша ойын өмірін құра отырып, балалар оның
ақиқатына сенеді, шын жүректен қуанады, қайғырады,
уайымдайды.
Мектепке
дейінгі балалық шақ - тұлға болып қалыптасудың қысқа, бірақ маңызды
кезеңі. Осы жылдары бала қоршаған өмір туралы алғашқы білімді
игереді, адамдарға, еңбекке деген белгілі бір қатынасты
қалыптастыра бастайды, дұрыс мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін
дамытады, мінезін дамытады.
Мектеп
жасына дейінгі балаға қабылданған оқиғаларды, фактілерді,
құбылыстарды бейнелі түрде түсіну қажеттілігі тән. Ойын
барысында ол тек көргендерін көрсетумен шектеліп қана қоймай,
өзінің ұмтылыстарын, қарым-қатынастарын, армандарын жүзеге асырады
және оны ынтамен орындайды. Балалардың өздері жасайтын ойындар
ерекше орын алады - оларды шығармашылық немесе рөлдік ойындар деп
атайды.
Шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған
ойындар кез-келген жастағы балалар үшін қызықты. Олар баланың
қиялын, қиялын дамытады, болашақта міндетті түрде пайдалы болатын
өз қолдарымен сұлулық жасау қабілетін үйретеді. Бұл балалардың
эстетикалық дамуының маңызды құрамдас бөлігі, оны назардан тыс
қалдыруға болмайды. Шығармашылықты дамыту үшін не
қолданылады. Көбінесе, баланың шығармашылық дамуы туралы
айтқанда, ең алдымен, бұл оның өз ойын білдірудегі көркемдік
қабілеті деп түсініледі. Балалардың шығармашылық қабілеттерін
дамытуға арналған ойындарда бояулар, қарындаштар, ермексаз,
түрлі-түсті қағаздар мен картон, желім, қайшы сияқты құралдар мен
материалдар жиі қолданылады. Бірақ шығармашылық тәрбие – бұл
кеңірек ұғым, оған актерлік дарындылықты дамыту, сөз өнерін меңгеру
дәрежесі, бейнелі стандартты емес ойлау, өнертапқыштық
жатады. Мұның бәрін баланың бойында бірге дамыту өте маңызды,
өйткені бұл оның жеке басын байытып, жарқын
етеді.
Шығармашылық ойындар баланың жеке басының
жан-жақты дамуы үшін ең маңызды болып табылады, ол танылатын
нәрсеге қатысты байланыстырушы буын қызметін
атқарады.
Бұл
ойындарда мектеп жасына дейінгі балалар ересектердің өмірі мен
іс-әрекетінде айналасындағылардың бәрін рөлдерде
қайталайды. Шығармашылық ойын баланың жеке басын барынша толық
қалыптастырады, сондықтан ол тәрбиенің маңызды құралы болып
табылады.
Ойын
жоспарының пайда болуы үшін баланы жарқын, әсерлі әсер ету
қажет. Алайда, жоспардың пайда болуы баланың оны өз бетінше
ойынға айналдыра алатындығын білдірмейді, өйткені оның іс-әрекетін
жоспарлауға әлі де қажетті дағдылары мен қабілеттері
жоқ. Педагог оған осыны үйретуі
керек.
Мектеп жасына
дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыруда көбіне танымдық
ойындар қолданылады. Танымдық ойындар баршамызға белгілі таным
мүшелерін дамытуда, қоршаған ортаны, айналадағы дүниені таныстыруда
мақсатты түрде пайдаланылады. Танымдық шығармашылық ойындар
балаларға қоршаған ортаның, табиғат құбылыстарының өзгерістерін,
оның қалай пайда болатынын қызықты да естен шықпайтындай етіп
қабылдайды. Мектеп жасына дейінгі балаларға алғаш ойналған ойын
керемет бір ғажап дүние сиақты болып көрінеді. Себебі бұл кездегі
балалар өздері алғаш көрген жаңа дүниені,затты ешқашан ұмытпайды.
Мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыру
барысында танымдық-шығармашылық ойындарды
.
Мектеп жасына
дейінгі балалардың танымдық шығармашылық қабілетін дамытуда
қолданылатын тиімді әдістердің бірі – танымдық-шығармашылық ойындар
болып табылады. Танымдық-шығармашылық ойындар баланың дүниетанымын
қалыптастыруда алатын орны маңызда да ерекше екені сөзсіз. Себебі
танымдық-шығармашылық ойындар баланы таным қабілеті арқылы
табиғатты, қоршаған ортаны таныса, шығармашылық ойындар арқылы бала
таныған заттарының қандай қызмет атқарып, қандай қасиетке ие
екендерін айта білу, сөйлеу, сөзбен сөзді байланыстырып сөйлеуге
үйреніп дағдыланады.
