«Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттердің мүмкіндіктерін тиімді қолдану».

МКҚК «Қуаныш» бөбекжай-бақшасы

«Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттердің мүмкіндіктерін тиімді қолдану».

әдістемелік құрал

Түркістан облысы

Шардара ауданы

Ұзын- ата ауылы 2025 ж

Түркістан облысы, Шардара ауданының білім беру бөлімінің эксперттік отырысында қаралып, аудан көлемінде таратуға мақұлданды.

Құрастырған: МКҚК «Қуаныш» бөбекжай-бақшасының музыка жетекшісі:Утегенова Гульмира Пердебаевна

Сарапшылар:

МКҚК «Қуаныш» бөбекжай-бақшасының меңгерушісі: Абдирахманова Мираш Бекзатқызы

Бұл әдістемелік құрал мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің мүмкіндіктерін тиімді қолдану мақсатында әзірленген. Оның негізгі мақсаты-педагогтарға,тәрбиешілерге музыкалық іс-әрекеттерді балалардың тұлғалық және шығармашылық дамуын қамтамасыз ету үшін қалай тиімді пайдалану туралы бағыт-бағдар беру.

Мазмұны:

Түсіндірме хат..........................................................................................................3

І Музыкалық іс-әрекеттің маңызы....................................................................5

1.1Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабілеттерін дамыту....................................................................................................................10

1.2 Музыкалық тәрбие беру жолдары.................................................................15

ІІ Музыка тәрбиесі жөніндегі жұмысты ұйымдастыру............................17

2.1 Ән айту және музыкалық тыңдау дамытуға арналған жаттығулар.............................................................................................................20

2.2Музыкалық-ритмикалық қимылдар және аспаптарда ойнау...................23

Қорытынды............................................................................................................27

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................33

ТҮСІНДІРМЕ ХАТ

Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттері олардың тұлғалық дамуының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Музыка балалардың эмоциялық және танымдық дамуын қамтамасыз етіп, олардың шығармашылық қабілеттерін, сонымен қатар әлеуметтік дағдыларын қалыптастырады. Бұл іс-әрекет бала үшін танымдық және психологиялық құндылықтарға ие, себебі ол баланың тілдік, сенсорлық және моторлық дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді.

Музыка арқылы балалар өз сезімдерін, эмоцияларын білдіре алады, бұл олардың ішкі дүниесін терең түсінуіне көмектеседі. Ән айту, музыкалық ойындар арқылы олар өзіне деген сенімділік пен жан тыныштығын сезінеді. Осылайша, музыка эмоционалды тұрақтылықты қалыптастырады.

Музыкалық іс-әрекеттер сөздерді дұрыс айтуға, ырғақ пен дыбыс үйлесімін ұғынуға мүмкіндік береді. Ән айту арқылы балалар жаңа сөздер мен тіркестерді үйреніп, тілін жетілдіреді. Балалардың сөздік қорын арттыру, олардың сөйлеу дағдыларын дамыту музыканың тиімді құралдарының бірі.

Музыка балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытып, олардың ойлау белсенділігін арттырады. Ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау, дене қимылдарын музыканың ырғағына сәйкестендіру баланың қиялын қозғайды, шапшаң шешім қабылдау қабілетін дамытады.

Музыкалық іс-әрекеттер балалар арасында ынтымақтастық пен командалық рухты қалыптастырады. Орындаушы топта жұмыс істей отырып, балалар бір-бірімен үндестік табуға, өзара әрекеттесуге, бір-бірін тыңдауға үйренеді.

Музыкалық іс-әрекеттер қимыл-қозғалысты, дене тәрбиесін, үйлесімділікті дамытуды қолдайды. Әр түрлі би қимылдары мен музыкалық жаттығулар баланың дене моторикасын жақсартады, денсаулығын нығайтады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің мүмкіндіктерін тиімді қолдану олардың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Музыка балалардың эмоциялық, шығармашылық, тілдік және әлеуметтік дағдыларын дамытып, олардың тұлға ретінде қалыптасуына үлкен әсер етеді. Сондықтан әртүрлі музыкалық ойындар мен жаттығуларды жүйелі түрде қолдану, олардың дамуында маңызды рөл атқарады.

Әдістемелік құралдың мақсаты:

Бұл әдістемелік нұсқаулық мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің тиімділігін арттыру мақсатында педагогтарға музыкалық іс-әрекеттерді балалардың жан-жақты дамуына ықпал ету үшін қолдану жолдарын көрсету. Әдістемелік нұсқаулық музыкалық тәрбие берудің маңызды аспектілерін қамтып, тәрбиешілерге музыкалық іс-әрекетті ұйымдастыруда әдіс-тәсілдер мен ұсыныстар ұсынады.

Әдістемелік құралдың міндеттері:

1. Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық іс-әрекеттерді дұрыс ұйымдастырудың әдіс-тәсілдерін таныстыру.

2. Педагогтардың музыкалық тәрбие саласында кәсіби білімдерін арттыру.

3. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда музыканың рөлін арттыру.

4. Балаларға музыкалық білім мен дағдыларды ұсыну арқылы олардың әлеуметтік, эмоциялық, танымдық дамуын қолдау.

5. Музыкалық іс-әрекеттердің балалардың физикалық және рухани дамуына ықпал ететін тәсілдерді дамыту.

Күтілетін нәтиже:

1. Педагогтар музыкалық іс-әрекеттерді балалардың даму деңгейіне сай ұйымдастыру дағдыларын меңгереді.

2. Балалар музыкалық өнер арқылы өз сезімдері мен ойларын білдіре білу қабілеттерін арттырады.

3. Музыка арқылы баланың тілдік, танымдық және әлеуметтік дағдылары дамиды.

4. Педагогтар музыкалық іс-әрекеттерді қолдану арқылы балалардың шығармашылық әлеуетін толықтай ашады.

5. Балалар мен педагогтар арасындағы ынтымақтастық пен өзара байланыс күшейеді.

Тиімділігі:

1. Педагогтардың музыкалық тәрбие беру әдістерін жетілдіру арқылы балалардың жан-жақты дамуына ықпал етеді.

2. Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, олардың қиялдау, ойлау және шығармашылық белсенділігін арттырады.

3. Музыкалық іс-әрекеттер арқылы балалардың әлеуметтік қарым-қатынас дағдылары мен командалық жұмысын дамытады.

4. Әдістемелік нұсқаулық балабақшадағы тәрбие процесін жүйелеп, педагогтарға нақты бағыт береді.

Кемшіліктері мен қиындықтары:

1. Техникалық жабдықтардың жеткіліксіздігі: Музыкалық іс-әрекеттерді жүзеге асыру үшін қажетті техникалық жабдықтар (музыкалық аспаптар, аудио құралдар) мен ресурстардың жеткіліксіздігі.

2. Педагогтардың сауаттылығының төмендігі: Кейбір педагогтар музыкалық тәрбие берудің әдіс-тәсілдерінен жеткілікті дәрежеде хабардар болмауы мүмкін, бұл тәрбие үрдісінің сапасына әсер етеді.

3. Контент сапасы мен қауіпсіздік: Музыкалық іс-әрекеттердің мазмұны мен қауіпсіздігі туралы нақты ережелер мен стандарттардың болмауы, балалардың денсаулығы мен қауіпсіздігіне қатысты мәселелер туындауы мүмкін.

Практикалық маңыздылығы:

Әдістемелік нұсқаулықтың практикалық маңыздылығы мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттерін ұйымдастыруда нақты нұсқаулар мен әдістерді ұсыну арқылы тәрбиешілерге кәсіби көмек көрсету болып табылады. Сонымен қатар, бұл құрал балалардың музыкалық тәрбие алуын тиімді түрде ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Әдістемелік нұсқаулықтың практикалық маңызы тәрбиешілердің музыкалық іс-әрекеттерді жүйелі түрде, дұрыс ұйымдастыруына ықпал етеді, нәтижесінде балалардың музыкалық дамуында оң өзгерістер байқалады.

Қиындықтар мен шектеулер:

1. Техникалық жабдықтардың жеткіліксіздігі: Музыкалық аспаптар мен қажетті техникалық құралдардың жеткіліксіздігі музыкалық іс-әрекеттердің сапасына әсер етуі мүмкін.

2. Педагогтардың сауаттылығының төмендігі: Музыкалық тәрбие беру саласында кейбір педагогтардың тәжірибесі мен білімі жеткіліксіз болуы мүмкін, бұл оқу процесіне кері әсер етеді.

3. Контент сапасы мен қауіпсіздік: Әдістемелік құралдың мазмұны мен қауіпсіздігі бойынша толыққанды стандарттар мен нұсқаулардың жоқтығы тәрбие үрдісінде қиындықтар туғызуы мүмкін.

Педагогикалық инновациялар:

Әдістемелік нұсқаулық педагогикалық инновациялар арқылы музыкалық іс-әрекеттерді жаңаша ұйымдастыруды қамтиды. Ол педагогтарға жаңа әдістер мен тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді, соның ішінде жаңа технологиялар мен музыкалық құралдарды пайдалану, балаларға шығармашылық тапсырмалар мен ойындарды ұсыну. Бұл инновациялар педагогтардың кәсіби дамуында оң өзгерістерге алып келеді, сондай-ақ балалардың музыкалық дағдыларын қалыптастыруда жаңа мүмкіндіктер туғызады. Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің мүмкіндіктерін тиімді қолдану – бұл балалардың шығармашылық қабілеттерін, эмоционалды дамуын және әлемді тану тәсілдерін жақсартуға бағытталған маңызды процесс. Әрбір музыкалық іс-әрекет арқылы баланың моторикасы, зейіні, есте сақтау қабілеті және қиялы дамиды. Музыка баланың ішкі дүниесіне әсер етіп, оның эмоциялық және рухани дамуына үлкен ықпал етеді.

І Музыкалық іс-әрекеттің маңызы

Музыкалық іс-әрекет балалардың жан-жақты дамуына зор ықпал етеді. Ол тек эстетикалық тәрбие құралы ғана емес, сонымен қатар интеллектуалдық және психологиялық дамуға да ықпал ететін маңызды фактор болып табылады. Музыка баланың шығармашылық ойлауын дамытады, оның эмоционалды интеллектін жетілдіреді және өзін-өзі білдіру қабілетін күшейтеді.

Музыкалық іс-әрекеттер балалардың есте сақтау, назар аудару және қиялдау қабілеттерін арттырады. Музыкамен айналысу барысында балалар әуенді, ырғақты және дыбыстарды саралап қабылдай бастайды, бұл олардың танымдық процестерін күшейтеді. Ән айту, музыкалық аспаптарда ойнау және би билеу арқылы балалар өз эмоцияларын білдіріп, ішкі сезімдерін ашуға мүмкіндік алады.

Музыка балалардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруда да маңызды рөл атқарады. Ортақ музыкалық әрекеттер балаларды ынтымақтастыққа, топта жұмыс істеуге, бір-бірін тыңдауға және түсінуге үйретеді. Әсіресе, ансамбльдік ән айту немесе музыкалық қойылымдар жасау барысында балалар жауапкершілікті сезініп, бір-бірімен үйлесімді әрекет етуді үйренеді.

Сонымен қатар, музыкалық іс-әрекет тілдік дамуға да оң әсерін тигізеді. Ән айту барысында балалардың сөздік қоры кеңейіп, сөйлеу ырғағы мен дыбыстарды дұрыс айту қабілеті дамиды. Әндер арқылы балалар тілдік құрылымды, сөйлем құру ережелерін меңгереді және сөйлеу мәнерін жақсартады.

Музыканың емдік қасиеті де бар. Әуендер мен ырғақтар баланың жүйке жүйесіне жағымды әсер етіп, оның күйзеліс деңгейін төмендетеді. Музыкамен айналысу балалардың өзін-өзі сенімді сезінуіне, эмоцияларын реттей білуіне көмектеседі.

Музыка – балаға эстетикалық тәрбие беру құралы.Эстетикалық тәрбие мектеп жасына дейінгі балалардың әсемдікті қабылдап, сезіну және түсіну, жақсы мен жаманды байқап, шығармашылық тұрғыдан жеке қимыл жасау, сөйтіп көркемдік қызметтің әр түріне қамтылу қабылеттерінің дамытуға бағытталған.

Эстетикалық тәрбиенің жарқын құралдарының бірі – музыка. Музыка осы маңызды міндетті орындау үшін балада жалпы музыкалық қабілетті дамыту керек. Ал жалпы музыкалық қабілеттің негізгі белгілері қандай?

Музыкалық қабілеттің бірінші белгісі – музыкалық шығарманың сипатын сезіну, естігеніне бірге қуану не күйіну, эмоциялық әсерін көрсету, музыкалық образды түсіну қабілеті.

Музыка бөбекті толғандырады,қабылдаушылық қабілетін оятады, өмір құбылыстарымен таныстырады, оларды бір-бірімен салыстырған ой туғызады. Марштың ырғақты әуені оның көңіл күйін қуанышты, көтеріңкі етсе, ал науқастанып қалған жайындағы пьеса мұңайтады, жабырқатады.

Музыкалық қабілеттің екінші белгісі – тыңдау қабілеттілігі, неғұрлым жарқын және түсінікті музыкалық құбылыстарды салыстыру, оларға баға бере білу қабілеті. Мұның өзі ең қарапайым музыкалық дыбысты тыңдап,ести білу мәдениетін,қайсыбір бейнелеу құралдарына ден қойып, еркін тыңдау қабілетін талап етеді. Мәселен, балалар музыкалық дыбыстардың ең карапайым қасиеттерін (рояль мен скрипка тағы басқа аспаптардың жоғарғы және төмен тембрлік дыбысын) бір-бірімен салыстырады, музыкалық шығарманың ең қарапайым құрлымын (әннің бастамасын, қайырмасын, пьесадағы үш бөлімді т.б.) бір-бірінен айырады, бір-біріне қарама-қарсыкөркем образдардың айқындылығын (өлең бастамасының биязы жұмсақ және созылыңқы сипаты мен қайырманың жігерлі тез сипатын) байқайды. Бара-бара балалардың өздері бар ынтасымен тыңдайтын және орындайтын сүйікті шығармаларынң қоры жинақталады, музыкалық талғамдардының алғашқы негіздері қаланады.

Музыкалық қабілеттің үшінші белгісі – музыкаға шығармашылық көзқарастың көрінісі. Бала музыканы тыңдап отырғанда, көркем бейнені әнді, ойынды, биді көз алдына елестете отырып, өзінше қабылдайды. Мәселен, бала сергек басып келе жатқан балаларға, маң-маң басқан аюға, үркек қоянға, т.б тән бейнелі қимылды іздейді. Таныс би қимылдары жаңа құрылымдар мен түрлерде қолданылады. Бала қарапайым әуендерді ойдан шығарып айта береді.

Музыка – баланың моральдық бейнесін қалыптастыру құралы. Музыка баланың сезімдеріне тікелей әсер ете отырып, оның моральдық бейнесін қалыптастырады. Музыканың ықпалы кейде үгіттеуден де, нұсқаулардан да анағұрлым күшті болады. Балалардың эмоциялық-бейнелік мазмұны әр түрлі шығармалармен таныстыра отырып, біз оларды қосыла әсерленуге баулимыз.

Топ болып ән салу, билеу, ойнау көп ретте тәрбиелік міндеттерді шешуге көмектеседі, мұндай балалардың бәрі ортақ әсерге бөленеді. Ән айту қатысушылардың бәрінің бірдей күш салуын қажет етеді. Әнді дәлайтпайтын адам әннің жақсы айтылып, орындалуына кедергі жасайды, ал ол бәрінің сәттсіздігі ретінде қабылданады. Көптің бірдей тебіренуі дербес дамудың қолайлы негізін қалайды. Жолдастарының үлгісі, бәрі бірдей шаттанып, қуанышты түрде орындауы жүрексіз, батылсыз балаларды қанаттандырады. Басқа балалардың сәтті шыққан өнерін ықылассыз, өр көкірек баланың жағымсыз қылықтарға бой ұруына белгілі кедергі болып табылады. Ондай балаға жолдастық көмек көрсетуге, сөйтіп, кіші пейілділікке тәрбиелеуге және оның басқадай қабілеттерін дамытуға болады.

Музыкамен айналысу мектеп жасына дейінгі баланың жалпы мінез-құлқына, мәдениетіне себебін тигізеді. Түрлі тапсырмаларды, іс-қимыл түрлерін (ән айту, музыка тыңдау, балалар аспаптарында ойнау, музыка ырғағына үйлесімді қимылдар жасау) алма-кезек ауыстырып отыру балалардың ықылас қоюын, тапқырлық көрсетуін, тез қабылдап, тез тауып қимыл жасауын, ұйымшыл болуын, жігерлі күш-қимылды: әнді уақытында бастап,дер кезінде аяқтауды; биде, ойындарда тезірек жүгіріп кеткісі, әлде кімдерден озып кеткісі келген ықтиярсыз тілекке берілмей, музыкаға бағынып, қимылдай білуді талап етеді. Осының бәрі тежеу үрдісін жетілдіреді, ерік-жігерді тәрбиелейді.

Сөйтіп, музыка баланың жеке басының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар туғызады, болашақ адамның жалпы мәдениеттің алғашқы түп негіздерін қалайды.

Музыка – ақыл-ой қабілеттерін дамыту құралы. Музыканы қабылдау ақыл-ой үрдісімен тығыз байланысты, яғни зейінді, байқағыштықты, тапқырлықты талап етеді. Балалар дыбыс үніне құлақ салады, ұқсас және бір-біріне өзгеше дыбыстарды салыстырып, олардың бейнелікмәнімен танысады, көркем бейнелердіңсипатты мағыналық ерекшеліктерін байқайды,шығарманыңқұрылымын түсіне білуді үйренеді. Шығарма орындалып болған соң тәрбиешінің қойған сұрақтарына жауап бергенде бала алғашқы тұжырымдары мен салыстыруларын айтады: пьесаның жалпы сипатын анықтайды, әннің әдеби тексінің музыкалық құралдары арқылы жарқын бейнеленгенін ескертеді. Мұндай эстетикалық баға беру алғаш ұмтылуда ақыл-ойдың алғыр болуы қажет етіледі және оған педагог бағыт беріп отырады.

Бұл жұмыста балалардың музыкалық қабілеттерін дамытудың маңыздылығы, олардың сезімталдық пен эмоциялық интеллектін жетілдіру жолдары қарастырылады. Сонымен қатар, түрлі әдістер мен тәсілдер арқылы балалардың музыкалық дарындылығын анықтау мен дамыту жолдары талқыланады. Балалармен жұмыс істеу барысында қолданылатын әдіс-тәсілдерге ерекше көңіл бөлініп, олардың тиімділігі зерттеледі. Музыканың бала дамуына тигізетін әсері мен оны қолданудың заманауи жолдары да қарастырылады.

1. Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық қабілеттерін дамыту

Музыка – адам өмірінің ажырамас бөлігі, ол адамның эмоционалды дамуына, эстетикалық талғамының қалыптасуына және шығармашылық қабілеттерінің жетілуіне ықпал етеді. Ерте жастан бастап музыкалық қабілеттерді дамыту баланың сезімталдық қасиеттерін арттырып, оның эмоциялық әлемін байытады. Бұл үдеріс баланың ой-өрісінің кеңеюіне, жан-жақты дамуына және өзін-өзі еркін көрсетуіне мүмкіндік береді.

Балалардың музыкалық қабілеттерін дамытуда ең алдымен олардың табиғи бейімділіктері мен қызығушылықтары ескерілуі қажет. Кейбір балалар әуендерді тез есте сақтайды, ал кейбіреулері ырғақты сезінуге икемді келеді. Музыкалық қабілеттерді дамытудың негізгі бағыттары – есту қабілетін жетілдіру, музыкалық есте сақтау, ырғақты сезіну және дыбыс бояуын ажырату болып табылады. Бұл дағдыларды қалыптастыру үшін ойын түріндегі жаттығулар мен арнайы әдістемелік тәсілдер қолданылады.

Музыка арқылы балалардың эмоциялық әлемін дамыту олардың психологиялық ахуалына оң әсер етеді. Музыкалық шығармаларды тыңдау, ән айту, би билеу және музыкалық аспаптарда ойнау арқылы балалар өз сезімдерін білдіріп, ішкі жан дүниесін ашуға үйренеді. Сонымен қатар, музыка олардың қарым-қатынас жасау қабілетін жетілдіріп, шығармашылық белсенділігін арттырады. Музыкалық тәрбиенің басты мақсаты – баланың музыкалық мәдениетін қалыптастыру, эстетикалық талғамын дамыту және оның эмоциялық интеллектін жетілдіру.

Балалардың музыкалық қабілеттерін дамытудың тағы бір маңызды аспектісі – олардың музыкалық қабылдауын жетілдіру. Бұл үдерісте әртүрлі жанрдағы музыкалық шығармаларды тыңдау, олардың ерекшеліктерін талқылау, дыбыс биіктігін ажырату және ырғақтық сезімін дамыту маңызды рөл атқарады. Балаларға музыка тыңдау барысында олардың көңіл-күйін бақылау, қандай эмоциялар сезінетінін талқылау арқылы олардың сезімталдық деңгейін арттыруға болады.

Музыкалық іс-әрекеттерді ұйымдастыру барысында әр баланың жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, дифференциалды тәсіл қолдану қажет. Кейбір балалар музыкаға бейім болып туылады, ал кейбіреулерінде бұл қабілеттерді арнайы жаттығулар мен тәрбиелеу арқылы дамытуға болады. Баланың музыкалық шығармашылық қабілетін ашу үшін оған еркіндік беру, оның қиялы мен сезімін ынталандыру өте маңызды.

Бұл жұмыста балалардың музыкалық қабілеттерін дамытудың маңыздылығы, олардың сезімталдық пен эмоциялық интеллектін жетілдіру жолдары қарастырылады. Сонымен қатар, түрлі әдістер мен тәсілдер арқылы балалардың музыкалық дарындылығын анықтау мен дамыту жолдары талқыланады. Балалармен жұмыс істеу барысында қолданылатын әдіс-тәсілдерге ерекше көңіл бөлініп, олардың тиімділігі зерттеледі. Музыканың бала дамуына тигізетін әсері мен оны қолданудың заманауи жолдары да қарастырылады.

1.2 Музыкалық тәрбие беру жолдары

Музыкалық тәрбие әдістері педагогтың баланы жалпы музыкалық – эстетикалықдамутыға бағытталған қимылдары ретінде анықталады. Ол әдістер ересек адам мен бала арасындағы белсенді іс- қимылға негізделеніп құралады. Бұл күрделі педагогикалық процесте балалардың өз қажеттерін,ынта-талабы мен тәжірбиесін ескере отырып, қызметін ұйымдастырушы – үлкендер жетекші орын атқарады. Бұл әдістер музыкаға эстетикалық көз қарасты, эмоциялық әсер алғаштықты, музыка қабылдағыштықты, оны бағалай білуді, бинелі орындауды жетілдіруге бағытталған. Осының бәрі мектеп жасына дейінгі балалардың жасына қарай өзгеріп отыратын жалпы музыка шылдығының әр түрлі сәттерінде кездеседі. Сонысына қарай тәрбие әдістерінің де өзгеріп отыруы тиіс.

Тәрбие әдістері алуан түрлі болып келеді. Олар нақты оқу міндеттеріне, музыкалық қызметтің әр түрлі сипаттына, жағдайына, ақпарат көздеріне және т.б байланысты.Әдістерге дәл классификация беру қиын. Сондықтан сәуеттік педагогика теориясында негіздері болып табылатын : А – сендіру, В- үйрету, жыттықтыру әдістеріне тоқталайық.

Алдымен, балаларды музыкалық өнер құралдары арқылы тәрбиелей отырып, сендіру әдісін қалай қолдануға болатынын қарастырайық.Бұл жағдайдағы тәрбие процесі – музыкамен тікелей айналасу. Оның орындауы жеткілікті дәрежеде,жарқын жігерлі және мәнерлі орындауы тиіс. Сонда барып балалардың эмоциялық әсерлерін, эстетикалық теберенісін туғызуға, сөйтіп,қажетті педагогикалық нәтижеге жетуге болады. Оған қоса, музыканы әсерлі орындау музыкалық шағарманы ерекшеліктерін тыңдаушыға жеткізудіңқажетті шарты болып табылады.

Бала музыканың не жайлы баяндайтындығын оған құлаққа жағымдылығын түсіне білу керек содан соң барып ән айтуға билеуге тағы басқа қойылатын талаптарды орындауға кірісуге болады. Эстетикалық сезімнің эмоциялармен сананың бір тұтастағынан туатыны белгілі. Сондықтан сендіру ісін тек музыка ықпалы ғана емес, сонымен қатар ықыласты осы мақсатқа аудару шығарманың тақырыбын, мазмұның, бейнелеуші музыкалық құралдарын түсіндіру жолмен жүргізу керек.

Музыка –«сезім тілі». Ол баланы толғандырады, белгілі бір көніл күйге бөлейді, жауап пікір туғызады, сондықтан баянда, айту арқылы балалардың көніл күйлерін әсерлендіру керек. Бірақ бұл тұста музыканың әр кімнің өзінше түсінетінін ұмытпаған жөн. Мәселен, балалар өздері тақырыбын әзір білмейтін П.Чайковскийдің «Бозторғой әнін» тыңдағанда даярлықтары бірдей болса да әрқайсысы әр түрлі тебіреніп, әр түрлі ойға кетеді. Біреулерінің көз алдына табиғат көріністері, құстар елестеуі мүмкін, өзгелері музыканың «ақырын, жеңіл, нәзік» сияқты құбылыстарын аңғарады. Үшінші біреулері өмір құбылыстарын көз алдына әкеліп, аса бір жылысезімдерге бөлінеді. Педагог сөзбен түсіндіру карқылы балалардың ойлары мен толғаныстарын ортақтандырып, назарларын шығармада шырылдаған бозторғайдың образын жасап тұрған музыкалық бейнелеу құралдарының ерекшеліктеріне аударуы тиіс.

Музыка жетекшісі музыкадан дұрыс әсер алушылықты қолдап, теріс ұғымдардан арылуға көмектеседі. Сөйтіп, сендіру әдісі ізгі сезімдерді, жақсы талғамды, орындалатын музыкалық шығармаларды дұрыс түсінуге ықпал жасайды.

Үйрету, жаттықтыру енді жаттықтыруды балалардың музыкалық қызметін ұйымдастырудың әдісі ретінде қарастырайық. Музыкаға эстетикалық көзқарасты дамыту, оған қызықтыру, дыбыстық образдармен байланыс жасау қажеттігін туғызу үшін балаларды белсенді болуға, зейін сала тыңдап, музыка үнінің өзіне тән ерекшеліктерін, ырғақ өзгешеліктерін айырып, салыстыруға, нюанстарын аңғара білуге үйрету керек. Бұл жұмыс күнбе күн, жылма –жыл үздіксіз жүргізіледі. Қабылдау мен орындаудың алғашқы дағылдарын меңгеру әсемдік сезімін байытып, иницативаны, енді өз бетінше орындауға деген ынта – ықыласты арттырады .

Белгілі кеңес педагогы В.А.Сухомлинский сезімдерді тәрбилеудің қиыншылықтары туралы айта келіп, кейде бала жүрегінің лүпілдеп оянуын, әсемдік сезімін бөлену сәтін жылдар бойы күту керектігін атап өткен. Ол былай деп жазған еді: «Тәрбиешінің маңызды міндеттерінің бірі, бейнелеп айтсақ музыканың қалай туатынын әркімге сездіру үшін әрбір баланыңқолына скрипка ұстату болып табылады.

Балаларды музыкаға эстетикалық тұрғыдан қарауға дағдыландыра отырып, тәрбиеші күн сайын көп күш-жігер жұмсайды төзімділік, табандылық көрсетеді. Егер бала өз скрипкасын қолына алса, онда келешекте қайырымды, елгезек, шығармашылық белсенді адам болуына көмектесе отырып, музыка әлеміне, ой –сезімдер әлеміне әкеліп енгізді деген сөз.Педагог пен балалар арасындағы қарым –қатынасты, ересек адамның балаға музыка туралы қарапайым білімдерді үйретіп, оның музыкалық қабілетін дамытуға көмектесетін практикалық дағды мен шеберлікті меңгеруіне деп түсіну керек.

Өзінің педагогикалық бағыты жағынан алғанда музыкалық тәрбие мен оқыту әдістері біртұтас. Сондықтан оқыту әрі тәрбиелік, әрі жетілдірушілік сипатымен айқындалады. Балалардың оқу процесіне алған білімдері мен дағдылары олардың ән айтуда, биде, аспаптарда ойнауда белсенділік танытуына, сөйтіп жалпы және музыкалық – эстетикалық жетілдіру саласындағы тәрбиелік міндеттердің ойдағыдай шешілуіне көмектеседі.Бұлар музыкалық тәрбиеге де қатысты: онда оқу міндеттерінің қолданылып жүрген әдістері музыкалық қызметтің нақты түрлеріне, ақпарат беру тәсілдеріне, балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты.Оқу тапсырмаларының мақсаты репертуарды үйренуге және қарапайым музыкалық білімдерді, дағды мен шеберлікті меңгеруге саяды.

ІІ Музыка тәрбиесі жөніндегі жұмысты ұйымдастыру

Музыка тәрбиесі жалпы музыкалықты, баланың жеке басының түгел қалыптасуын комплексті (кешенді) дамытуды қарастырады. Н. К. Крупская: «Балаға қамқорлық жасау, оның нені істей алатынын, нені істей алмайтынын, дұрыс өсуі және дамуы үшін, баланың өмірі қуанышты және көңілді болу үшін оған не керек екенін түсіну, міне, мұны балалар бақшасының барлық қызметкерлері білуі керек» деп атап көрсеткен.

Тәрбие, оның ішінде музыка жұмысының жолға қойылуына мекеме басшысы – балалар бақшасының меңгерушісі жауап береді.

Балабақшада музыкалық – эстетикалық тәрбиенің барлық формасының ұйымдастырылуына және жүзеге асуына ең әуелі музыка жетекшісі және мекеменің бүкіл педагогикалық ұжымы жауап береді.

Мектеп жасына дейінгі балалар мекеме басшысының тәрбиешілерді педагогтың құрметті жұмысына жұмылдыруы, оларды өз істерінің шеберлері ету үшін өзінің терең білімі мен мамандық тәжірибесі болуы керек.

Меңгерушінің міндеттері мыналар: музыкалық тәрбие процесінің барлық түріне ұйымдастырылған іс-әрекет, дербес қызмет, мерекелер мен ойын – сауықтар, балабақшада күнделікті өміріндегі музыка) бақылау жасау; әрбір жастағы топтың бағдарламалық талаптарын ескере отырып, музыка ұйымдастырылған іс-әрекет ұзақтығын және толықтығын қадағалау; тәрбиешілердің музыка тәрбиесі жөніндегі білімін тексеру; мереке ертеңгіліктері мен ойын – сауықтардың сценарийін жасағанда мектеп жасына дейінгілердің қабылдауы мен орындауына оңтайлы музыкалық – әдеби материалдарды енгізуді қадағалау; балалардың дербес қызметінің мазмұнын бақылау; қажетті жарақтармен жеткілікті түрде қамтамасыз ету; топтарда музыка бұрышын ұйымдастыруға көмектесу; отбасындағы музыка тәрбиесіне көңіл бөлу; музыка жетекшісінің балабақшадағы барлық жастағы топтар жұмысына жасалған жағдайға жауап беру;ертеңгіліктер мен ойын – сауықтар өткізуге қажетті құралдар, әдістемелік әдебиеттер, костюмдер, атрибуттар, балалар музыка аспаптарымен қамтамасыз ету; музыка аспаптарының (фортепиано, баян, аккардеон) сақадай сай, бабында жөндеулі болуын қамтамасыз ету;барлық құрал – жабдықтарды сақтайтын арнайы бөлме бөлу; егер жағдай болса, музыка жетекшісіне шағын жеке бөлме беру;

Басшылықты жүзеге асыра отырып, меңгеруші музыка жетекшісімен бірге барлық жастағы топтардағы жұмыс көлемі мен уақытын анықтайтын график жасайды, балалармен жеке сабақ, консультация және тәрбиешілермен топтық ұйымдастырылған іс-әрекет өткізу уақытын белгілейді. Бұдан басқа, музыка ұйымдастырылған іс-әрекетінің мазмұны тәрбиенің жалпы міндеттерін ескеруді, музыка жетекшісі балалар бақшасының өмірінен хабардар болып, балалар қызметінің басқа түрлерімен (бейнелеу, көркем оқу мен әңгімелеу және т.б.) байланыс жасап отыруын бақылап отыруы керек.

Әр жастағы топтардағы музыка ұйымдастырылған іс-әрекетті бақылай отырып, меңгеруші әрбір педагогтың жеке ерекшеліктерін, оның музыка қызметіне (қалай өлең айтады, қимыл жасайды) қатысуын, балалар ұжымына және әрбір балаға қатысын, тәрбиешінің әдістемелік тәсілдерін белгілеп отырады.

Педагогикалық кеңесте музыка тәрбиесі жөніндегі жұмыстың жағдайы туралы мәселелер қаралып, оның жетістіктері мен кемшіліктері атап өтілуі мүмкін.

Мектеп жасына дейінгі ұйымда басшылық жасаудың түрлі мәселелеріне аррнап семинарлар, консультациялар ұйымдастыратын аудандық және қалалық әдістемелік кабинеттер балалар бақшасы меңгерушісінің жұмысына едәуір көмек көрсетеді.

Балаларды музыкалық дамытуда тәрбиешіге үлкен міндет жүктеледі. Ол ұйымдастырылған іс-әрекетте музыка жетекшісіне белсенді көмектеседі: өлең айтады, қимылдарды көрсетеді, қажет болса ойындарға, билерге өатысады. Балалардың музыкамен дербес айналысуын ұйымдастырады, балалар ұжымының күнделікті өміріне (таңертеңгілік жаттығуға серуенге, экскурсияға және т.б.) музыканы ендіреді.

Тәрбиеші жеткіншектермен күнбе -күн араласып жүргендіктен олармен едәуір жұмыстар өткізеді. Әрбір баланың музыкаға ықыласы мен қабілетін аанықтайды.Өз әрекеттерін педагог – музыка жеткешісімен бірлесе отырып, топтағы балалардың шығармашылық қызметін дамытуға қажетті жағдайлар жасайды.

Балабақшада техникалық қызметкері музыка тәрбиесі жөніндегі жұмысқа жауапкершілікпен қарауы керек. Тәрбиеші музыка ұйымдастырылған іс-әрекетінің кестесін білуге міндетті және бөлмелерді (залды, топтар бөлмесін) дымқылдап тұруы керек, егер қажет болса баланың тәрбиешінің тапсырмасын (жалаушаларды, доптарды, шеңберлерді және т.б. әкелуге) орындауына көмектесуге тиіс. Бөлмелерді мерекелік безендіруге белсене қатысып, балаларды мереке алдында киіндіруге көмектесуі керек.

Педагог – музыкант балабақшада музыка тәрбиесінің жалпы жолға қойылуына жауап береді; ұйымдастырудың сан алуан түрлерін пайдалана отырып, балалармен ұдайы жұмыс жүргізіп отырады, тәрбиешілермен, олардың музыкалық деңгейін көтере отырып жұмыс жүргізеді;

Ата –аналар арасында мектеп жасына дейінгілермен музыкалық – эстетикалық тәрбие жүргізу мәселелерін насихаттайды.

Музыка ұйымдастырылған іс-әрекеті кестеге сай жүргізіледі.

Кіші топтарда ұйымдастырылған іс-әрекет аптасына 2 рет жүргізіледі. Өйткені бала үздіксіз өзгеріп отырады. Олардың музыкалық қабілеттері тез жетіледі. Бұл, кіші топтарда музыка жетекшісінің жан – жақты ойластырылған әрі талапқа сай ұйымдастырылған дәәрежеде жұмыс жүргізуін талап етеді. Мұндай жағдайда төмендегідей ерекшеліктерді ескеру керек: кіші топтарға бөлу, репертуар мен ұйымдастырылған іс-әрекет өзіндік ерекшеліктерінің болуы.

Балабақшада басқа топтарында музыка ұйымдастырылған іс-әрекет күннің бірінші жартысында аптасына екі рет өтткізіледі. Күннің екінші жартысындағы ұйымдастырылған іс-әрекет ойындық сипатта болуы керек.

Музыка жетекшісі тәрбиешілермен бірге жоспар жасайды және педагогикалық жұмыстың күнделік – есебін жүргізеді.

Егер музыкант – педагог белгілі бір себептермен болмай қалған жағдайда, тәрбиеші топтағы музыка тәрбиесі жөніндегі жұмысты балалар музыка аспаптарын, магнитофонды, күйтабақтар жиынтығы бар проигрывательді, сондай – ақ «Балалар бақшасындағы музыка» жинағын пайдалана отырып жүргізе береді.

Музыка жетекшісі тәрбиешілірмен жеке топтық ұйымдастырылған іс-әрекет, кеңестер өткізеді, бұлардың саны қатыушылардың жалпы музыкалық дайындығына байланысты болады.

Егер тәрбиешілердің біреуінің ән айту немесе ырғақтық дағдығысы жеткіліксіз болса, онда олармен апта сайын дайындық өткізіп тұру керек.

Мектеп жасына дейінгі әрбір мекемеде «Атан – аналар мүйісі» болуға тиіс, онда басқалармен қатар музыка тәрбиесі жөніндегі материалдар орналастырылады. Бұл – ұсынылатын аспаптық шығармалар мына мәселелер жөніндегі методикалық мақалалардың тізімдері: Балдырғандарды балалар музыкалық аспаптарда ойнауға қалай үйретуге болады. «Музыка әлеппесімен» қандай жұмыс істеу керек? Стендінің мазмұны 1,5 ай сайын ауыстырылып тұрады.

Ата – аналарды педагогикалық жұмыстармен таныстырудың кең түрі – университеттер. Олардың жұмысы Бүкіл одақтық «Білім» қоғамы ғылыми – методикалық кеңесі дайындаған Бағдарламаның негізіне құрылып жүргізіледі.

Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық – эстетикалық даму мәселелерін, күн тәртібіне қойған ата – аналардың жалпы және топтық жиналыстарының балалар бақшасының жұмысындағы маңызы зор.

Жиналыстардың тақырыбы мейлінше алуан түрлі болып келеді: «Бала өміріндегі музыка», «Балалар үшін халық әндерінің тәрбиелік маңызы», «Бала тілін музыка арқылы дамыту», «Бүлдіршіндердің музыкалық қабілеті туралы», «Музыкалық әліппені пайдалана отырып, баланың музыкалық есту қасиетін қалай дамытуға болады» және т.б.

Осы тақырыптардың біріне баяндама дайындауға музыка тәрбиесі жөніндегі аудандық немесе қалалық әдңскерлер көмектеседі.

«Баланың музыкалық есту қабілетін қалай дамытуға болады» деген тақырыпта «музыкалық әлеппені» пайдалана отырып ата – аналар жиналысын өткізудің үлгі – жоспары. Жиналысты балалар бақшасының музыка жетекшісі жүргізеді:

1. «Музыка әлеппесінің» міндеттері мен мазмұны туралы кіріспе сөз.

2. Жұмыс әдісі.

3. «Музыка әліппесінің» көрнекі құралдарын көрсету (интерактивті тақтада немесе мальберт тақтасында).

4. Балалардың мына тапсырмаларды орындау иллюстрациялары: жоғарылығы, ұзақтығы әр – түрлі 2 – 3 дыбысты анықтау және орындау; Осы жинақтағы кейбір әндерді орындау.

Балалар бақшасы мен семьяның бірлесе күш салуы баланы рухани байытып, педагогикалық процесті жетілдіреді.

2.1 Ән айту және музыкалық тыңдау дамытуға арналған жаттығулар

Балабақшада балалардың музыкалық дамуына көп көңіл бөлінеді. Дегенмен, осы әртүрліліктің негізі музыкалық шығармаларды тыңдау болып табылады. Көркем шығармаларды (ертегілер, өлеңдер) және картиналарды қабылдаумен қатар, музыка сезімдерді, эмоцияларды және көңіл-күйді білдірудің қолжетімді құралы болып табылады. Музыка жанрлары, стильдері жағынан алуан түрлі болып келетін қазіргі заманда музыка жетекшісі баланың музыкалық талғамын қалыптастыруға, ой-өрісін кеңейтуге, қызығушылығын арттыруға жол көрсетуші болып табылады. кішкентай адамның әдемі музыка әлеміне.

Өнердің барлық түрлерінің ішінен музыканы түсіну ең қиын, өйткені оны көру және қолмен ұстау мүмкін емес, әдебиеттегідей оның ерекшелігі жоқ.

Музыка аспаптық және вокалды (ән, романс, ария), сондай-ақ аспаптық сүйемелдеуімен және онсыз вокалды болуы мүмкін. Аспаптық музыканы бір немесе бірнеше аспаптар орындай алады, сонымен қатар бағдарламалық жасақтама емес, бағдарламалық жасақтама болуы мүмкін (яғни белгілі бір сюжет болуы керек). Балабақшада бағдарламалық емес музыка іс жүзінде қолданылмайды, өйткені оны балалардың қабылдауы қиын.

Балабақшада тыңдау үшін қолданылатын музыкалық шығармалар көркем, әуезді және сұлулығынан ләззат алуы, балалардың қабылдауына қолжетімді сезімдерді, көңіл-күйлерді, ойларды бейнелеуі керек.

Тыңдау үшін жарқын әуенмен, қарапайым үйлесімділікпен, түсінікті формамен, жұмсақ (қатты музыка балаларды қоздырады) және өте жылдам емес (жылдам қарқын әуенді қабылдауды қиындататын) шағын шығармаларды таңдау керек. . Вокалды музыканы тыңдау үшін балалар үйренетіндерге қарағанда сәл күрделі шығармаларды қолданған дұрыс.

П.Чайковский, С.Майкопара, А.Гречанинов, Р.Шуман, Д.Кабалевскийдің музыкасы балалардың қабылдауына пайдалы.

Музыка тыңдау сабақтың бір бөлігі де, концерт те бола алады, сонымен қатар жаңа ән, ойын немесе би үйрену кезінде әдістемелік құрал бола алады. Музыкалық шығарманы тыңдағаннан кейін балалардан музыканың табиғатын, музыкалық шығарманың бөліктерін және музыкадағы сол немесе басқа бөлікке қандай қимылдарды қолдануға болатындығын анықтауға шақырылады. Шығарманы тыңдау балаларға қимылдарды саналы түрде орындауға көмектеседі, ал мұғалім нұсқаулардан арылуға көмектеседі: "айналды", "жүгірді", "секірді" және сол сияқтылар.

Қолданбалы мақсаты жоқ музыканы (әнді немесе биді үйрену үшін емес, тыңдау үшін) тыңдау сәл қиынырақ. Мұндай музыка балаларды эмоциялармен және әсерлермен байытады. Балалардың назарын аудару үшін музыка жетекшісі балаларды иллюстрациялар, атрибуттар арқылы кіріспе сөзбен тыңдауға ынталандырады (балалар үшін Бибабо ойыншықтарын қолданған дұрыс).

Егер музыка жетекшісі музыканы тыңдау үшін өзінің орындауында қолданатын болса, онда ол шығарманы сапалы, қатесіз, мәнерлеп және эмоционалды түрде орындауы керек.

Жаңа шығарманы үйренуге кіріспес бұрын, алдымен оны сипаттап, музыканың ырғағын (баяу, жылдам, қалыпты), дыбыстың қаттылығын (тыныш, қатты, дыбыстың жоғарылауы немесе әлсіреуі) және өлшемін (2/4, 3/4) анықтау керек.

Музыканың табиғатын жақсы түсіну үшін әр түрлі сипаттағы шығармаларды салыстырған дұрыс. Музыка тыңдағаннан кейін сіз балаларға тікелей сұрақтар қоюыңыз керек, яғни "иә" немесе "жоқ" жауаптарын ұсынатын сұрақтар қоюыңыз керек, бірақ балаларға тыңдалған музыкадан өз эмоцияларын ауызша білдіруге мүмкіндік беруіңіз керек. әр түрлі болуы мүмкін және мұғалімге музыканың ниетіне сәйкес келмейтін сияқты, өйткені музыка – бұл сезім тілі және оны әркім өзінше сезінеді.

3-4 жас аралығындағы балалар үшін тыңдау әдістемелік құрал ретінде қолданылады: қоян секіреді, әтеш ән салады, аю жүреді және т.б. Ересек топтардың балалары үшін тыңдау концерт түрінде өткізілуі мүмкін (15-20 минут, 4-5 шығармадан аспайды). Бұл жағдайда әр түрлі музыканы қолданған жөн: вокалды және аспаптық, жылдам және баяу, әр түрлі жанрда орындалады. Концертке сонымен қатар мақсатына қарай өлеңдер, әндер, театрландырылған қойылымдар енгізілуі мүмкін.

Балабақшада музыка тыңдауға дұрыс көзқарас баланың есту қабілетін дамытады және баланың музыка тыңдау мен ләззат алу қажеттілігін дамытады.

2.2 Музыкалық-ритмикалық қимылдар және аспаптарда ойнау

Баланың жалпы дамуы тек ақыл-ой немесе тілдік дағдыларымен шектелмейді, физикалық және қозғалыс дағдылары да маңызды рөл атқарады. Сондықтан балаларға арналған қозғалыстар мектепке дейінгі білім беру мекемелерінің оқу-тәрбиелік қызметінің құрамдас бөлігі болып табылады. Балабақшадағы би арқылы қимыл-қозғалыс дағдыларын жетілдіру – балалардың денсаулығын нығайтып қана қоймай, олардың психологиялық және әлеуметтік дамуына да ықпал етеді.

Би арқылы балалар өз денесін сезінуге, қозғалыс үйлесімділігін арттыруға, эмоционалды және әлеуметтік дағдыларды дамытуға үйренеді. Осы мақалада біз би арқылы бала қимылын жетілдірудің маңыздылығын жан-жақты қарастырамыз.

1. Би арқылы бала қимылын дамыту: маңызы мен артықшылықтары

Би балаға тек қозғалыс белсенділігі ретінде ғана емес, өзін-өзі еркін сезінуге, өз эмоцияларын көрсетуге мүмкіндік беретін құрал ретінде де маңызды. Би қозғалыстары арқылы бала тепе-теңдікті сақтауға, денесін еркін қозғалтуға және кеңістікте бағдарлауға үйренеді. Сонымен қатар би арқылы бала моторлық дағдыларын жетілдіреді. Бұл процесс мидың қозғалысты реттейтін бөлімдерінің белсенділігін арттырады, соның нәтижесінде жалпы қозғалыс үйлесімділігі артады.

Негізгі артықшылықтар:

• Қимыл үйлесімділігі: Би қимылдары күрделі қозғалыс координациясын қажет етеді, бұл баланың кеңістіктегі қимылдарын жақсартып, дене мүшелерінің үйлесімді жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

• Физикалық белсенділік: Би арқылы балалар денсаулығын жақсартып, бұлшық ет тонусын нығайтады, жүрек-қан тамыр жүйесін дамытады.

• Эмоционалды дамуы: Би арқылы бала өз эмоцияларын еркін білдіріп, ішкі күйзелістерін шығара алады, бұл психологиялық саулық үшін өте маңызды.

2. Би мен музыка байланысы: ырғақ сезімін дамыту

Би кезінде балалар әуен мен ырғаққа сүйенеді. Әрбір қимыл белгілі бір музыкалық екпінмен, ырғақпен орындалады. Бұл баланың музыкаға деген сезімталдығын дамытып, музыкалық есту қабілетін жетілдіреді. Музыкамен бірге қимылдарды үйлестіру балалардың назарын, есте сақтау қабілетін жақсартып, ырғақ сезімін дамытады. Әсіресе би түрлері арқылы әртүрлі музыкалық стильдермен танысу баланың эстетикалық талғамын қалыптастырады.

3. Әлеуметтік дағдыларды дамыту

Топтық би сабақтары балаларға бір-бірімен қарым-қатынас орнатуға, ұжымда жұмыс істеуге көмектеседі. Би сабақтары кезінде балалар бір-бірімен қимылдарды келісіп, бірге орындауға тырысады. Бұл олардың әлеуметтік байланыстарын нығайтып, өзара сыйластыққа, ұжымдық жауапкершілікке үйретеді.

Әлеуметтік дағдыларды дамытудағы рөлі:

• Топпен бірге би билеу баланы ұжымдық жұмысқа бейімдейді.

• Серіктестермен әрекеттесу арқылы балалар қарым-қатынас орнатуды, өзара түсінуді үйренеді.

• Би кезінде балаларға өзара қолдау көрсету, бір-біріне көмектесу дағдылары дамиды.

4. Би арқылы шығармашылық қабілеттерді дамыту

Би – балалардың шығармашылық қабілеттерін ашудың тамаша құралы. Әрбір бала қимылдар арқылы өзіндік ерекше стилін көрсетіп, өзін шығармашылық тұрғыда танытады. Бұл бала бойындағы қиялын, фантазиясын дамытып, ой өрісін кеңейтеді. Балаға белгілі бір қимылдарды орындауға ғана емес, сол қимылдарды өз қалауынша түрлендіріп, шығармашылықпен орындауға мүмкіндік берілген кезде, оның өзіндік көзқарасы қалыптасады. Шығармашылыққа әсері:

• Қимыл-қозғалыстарды түрлендіру арқылы бала өз идеяларын еркін жеткізеді.

• Би қимылдары баланың қиялын дамытып, жаңа образдар жасауға итермелейді.

• Би барысында әртүрлі қимылдар мен сезімдерді білдіру баланың эстетикалық талғамын арттырады.

5. Би арқылы баланың өзін-өзі бағалауын арттыру

Би өнері арқылы бала өзіне деген сенімділікті арттырады. Би барысында баланың жетістіктері мақталып, оның өзін-өзі бағалауы жақсарады. Қиын қимылдарды орындап, табыстарға қол жеткізген бала өзін жоғары бағалап, кез келген қиындықты жеңуге қабілетті екендігіне сенеді. Әсіресе сахнада би билеу балаға өзінің мүмкіндіктерін сезінуге және жұрт алдында өз-өзіне сенімді болуға көмектеседі.

6. Би сабақтарын ұйымдастырудың әдістемелік ерекшеліктері

Балабақшада би сабақтарын ұйымдастырғанда әртүрлі жас ерекшеліктерін ескеру маңызды. Мектепке дейінгі жастағы балалардың қимыл-қозғалыс мүмкіндіктері әртүрлі, сондықтан қимылдарды жеңілдетіп, біртіндеп күрделендіру қажет. Сабақтарда музыкалық құралдарды, ойын элементтерін, арнайы костюмдерді қолдану балалардың сабаққа қызығушылығын арттырады. Сабақ барысында еркін қимылдарға көбірек уақыт беру арқылы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға болады.

Қорытынды

Мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттерінің мүмкіндіктерін тиімді пайдалану олардың тұлғалық дамуына, әлеуметтік қатынастарын қалыптастыруға, шығармашылық белсенділіктерін арттыруға мүмкіндік береді. Әсіресе, музыкалық ойындар мен жаттығулар арқылы балалар музыка әлемінде өзін-өзі танып, өз эмоцияларын білдірудің жаңа жолдарын үйренеді. Музыка мен ән айту балалардың тілін дамытып, олардың әлеуметтік ортаға деген қызығушылығын арттырады.

Әртүрлі музыкалық жанрларды таныстыру арқылы балалар мәдениетке жақындай түседі. Музыкалық іс-әрекеттерде баланың қозғалыс қабілеті де дамып, бұл оның дене мүшелерінің үйлесімділігін қалыптастыруға ықпал етеді. Оған қоса, музыкалық шығармашылық іс-әрекеттері арқылы балалардың өзара әрекеттесуі, бірге жұмыс істеуі және топта үйлесімді әрекет ету дағдылары қалыптасады. Бұл музыкалық іс-әрекеттердің мектепке дейінгі білім беру бағдарламасында негізгі орын алатындығын дәлелдейді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу мен дамытуда музыкалық іс-әрекеттің алатын орны ерекше. Музыка – бала жанының қуанышы, жүрегінің тілін табатын, эмоциялық әлемін байытатын, шығармашылық бастамаларын оятатын маңызды құрал. Баланың жалпы психикалық және тұлғалық дамуы музыка арқылы қарқынды жүреді. Осы тұрғыдан алғанда, музыкалық іс-әрекетті тиімді ұйымдастыру мектепке дейінгі ұйымдардың басты міндеттерінің бірі болып табылады.

Музыкалық іс-әрекет – бұл тек ән айту немесе билеу ғана емес, бұл – баланың ішкі әлеміне үңілу, оның эмоциясын, ойлау қабілетін, есте сақтауын, сөйлеу және қимыл-қозғалыс дағдыларын дамытудың кешенді құралы. Музыкалық іс-әрекетке жүйелі түрде қатысу баланың ырғақты естуін, шығармашылық қабілетін, музыкалық талғамын дамытады, ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарды бойына сіңіруге мүмкіндік береді.

Балалардың музыкалық қабылдауын дамыту – бұл педагогтың кәсіби шеберлігіне, музыкалық материалды дұрыс таңдауға, ойын элементтерін орынды қолдануға, сондай-ақ, баланың жеке ерекшеліктерін ескеруге байланысты үдеріс. Музыкалық іс-әрекет баланың ішкі еркіндігін қалыптастыруға, өз ойын еркін білдіруге, өзіндік пікірін айтуға, басқа балалармен еркін қарым-қатынас жасауға үйретеді. Сонымен қатар, бұл әрекеттер балалардың ұжыммен жұмыс істеуіне, жауапкершілік пен тәртіпке баулуға әсер етеді.

Музыкалық тәрбиенің тиімділігін арттыру үшін төмендегідей жағдайларды ескеру қажет:

Баланың жас және жеке даму ерекшеліктерін ескере отырып, музыкалық репертуарды іріктеу;

Ойын арқылы ұйымдастырылған музыкалық іс-әрекеттерді қолдану;

Музыкалық аспаптармен таныстырып, олардың дыбысын ажыратуға үйрету;

Ән айту, би билеу, ырғақты қимылдар жасау секілді әрекеттерді кешенді түрде қолдану;

Музыкалық шығармашылықты еркін дамытуға мүмкіндік беру, яғни баланың импровизациялық әрекетіне ерік беру;

Ұлттық музыка үлгілерін жүйелі түрде қолдану арқылы патриоттық және мәдени тәрбие беру.

Музыкалық іс-әрекет түрлерінің әрқайсысы – ән айту, музыка тыңдау, музыкалық-ырғақты қимылдар, аспаптарда ойнау, музыкалық ойындар – баланың ішкі жан дүниесіне әсер етіп, оның толыққанды дамуына ықпал етеді. Мысалы, ән айту арқылы бала тілін дамытады, музыканы тыңдау арқылы есту қабілеті артады, ал қимыл-қозғалыстар арқылы дене дамуы жетіледі. Осылардың барлығы бір-бірімен тығыз байланысты, өзара әсерлескен, үйлесімді ұйымдастырылған жағдайда ғана нәтижелі болады.

Сондай-ақ музыка арқылы баланың эмоционалдық әлемі кеңейіп, өнерге, сұлулыққа деген қызығушылығы артады. Бұл – болашақ тұлғаның қалыптасуындағы маңызды сәттердің бірі. Музыкалық тәрбиенің тиімділігі тек музыкалық жетекшінің емес, тәрбиеші мен ата-ананың бірлесе жұмыс істеуіне де байланысты. Балалармен үй жағдайында да музыкалық ойындар ойнап, ән тыңдап, бірге билеу арқылы тәрбие процесін жалғастыру маңызды.

Музыкалық іс-әрекет – баланың жан-жақты дамуын қамтамасыз ететін, оның шығармашылық әлеуетін ашатын, эмоциялық тұрақтылығын қалыптастыратын, өзін-өзі тануға мүмкіндік беретін қуатты құрал. Сондықтан мектепке дейінгі ұйымдарда музыкалық іс-әрекетті тиімді ұйымдастыру педагогикалық үдерістің басты бағыттарының бірі ретінде қарастырылуы тиіс.

Қорытындылай келе, мектеп жасына дейінгі балалардың музыкалық іс-әрекеттердің мүмкіндіктерін тиімді қолдану олардың жалпы дамуында маңызды рөл атқарады және тәрбиеленушілердің шығармашылық, эмоционалды және рухани дамуына ерекше ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Тұрғынбаева, Б.А. Шығармашылықты дамыту технологиясы. – Алматы: Рауан, 2018.

2.Жұмабекова, Ф. Н. Мектеп жасына дейінгі балаларға музыкалық тәрбие беру. – Алматы: Білім, 2019ж

3.Молдабекова, А.Т. Музыка және бала дамуы. – Алматы: Нұрлы әлем, 2020ж

4.Әбдіғапбарова, Ұ. М. Мектепке дейінгі педагогика. – Алматы: Дарын, 2020ж

5.Қазақстан Республикасының Мектепке дейінгі білім беру стандарты. – Астана, 2020ж

6.Ветлугина, Н. А. Музыкальное воспитание детей дошкольного возраста. – Москва: Просвещение, 2020ж

7.Бабаев, С.Б., Мұқанов, М.М. Жалпы психология. – Алматы: Қазақ университеті, 2021ж

8.Қоянбаев, Ж.Б., Қоянбаев, Р.М. Педагогика. – Алматы: Раритет, 2021ж

9,Бөлеев, Қ.Ж. Музыка әлеміне саяхат. – Шымкент: Әлем, 2022ж

10. Әуелбаев, С. Балаларға музыкалық тәрбие беру әдістемесі. – Алматы: Санат, 2023ж