МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІК ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

¹Сраж М.Р. және Темірбекова А.Т.

¹Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті,

Қазақстан, Алматы қ., еmail: srazhm.@gmail.com, ainarazhakieva@gmail.com

Бұл мақала "Білім туралы" Заңның негізгі ережелерін көрсете отырып, ұлттық білім беру жүйесін өзектендірудің маңыздылығын талқылайды. Жалпыадамзаттық және ұлттық-этникалық құндылықтарға басымдық беру, жеке тұлғаның еркін дамуы, жалпыға бірдей қол жетімділік және білім берудің өзгергіштігі қажеттілігі атап өтіледі. Жаңа ұрпақты ұлттық мәдениетке баулу мәселесіне ерекше назар аударылып, оны өзекті педагогикалық тапсырма ретінде қарастырады. Автор баланың мәдени бірегейлігін қалыптастырудағы алғашқы қадам ретінде халықтың дәстүрлерімен, әсіресе мектепке дейінгі жылдары танысудың маңыздылығын атап көрсетеді. Қорытындылай келе, бұл тәсіл мәдени мұраны сақтап қана қоймай, болашақ ұрпақтар арасында толеранттылықты, мәдени сауаттылықты және азаматтық жауапкершілікті дамытуға ықпал ететіні атап өтілді.

Түйін сөздер: ұлт, батырлар, көркем әдебиет, этномәдениеттер

Қазіргі білім беруді дамытудың маңызды шарттарының бірі, әрине, ұлттық білім беру жүйесін өзектендіру болып табылады. "Білім туралы" Заңның негізгі ережелері: жалпыадамзаттық, ұлттық-этникалық құндылықтардың басымдығы, тұлғаның еркін дамуы; жалпыға қол жетімділік; білім берудің вариативтілігі; білім алушыны жан-жақты қорғау болып табылады.

Жаңа ұрпақты ұлттық мәдениетке баулу қазіргі заманның өзекті педагогикалық мәселесіне айналуда, өйткені әрбір халық тарихи қалыптасқан тәрбиелік дәстүрлер мен ерекшеліктерді сақтап қана қоймай, тарихи ұлттық тұлға мен жеке басын жоғалтпау үшін оларды болашаққа көшіруге тырысады. Ұлттық мәдениет бала үшін әлемдік мәдениеттің байлығын игерудегі, жалпыадамзаттық құндылықтарды иемденудегі, өзінің жеке мәдениетін қалыптастырудағы алғашқы қадам болады. Халықтың дәстүрлерімен таныстыру әсіресе мектепке дейінгі жылдары маңызды. Бала қоғамның болашақ толыққанды мүшесі болып табылады, ол мәдениетке және әлеуметтік белсенділікке ену арқылы этностың мәдени мұрасын игеруі, сақтауы, дамытуы және одан әрі беруі керек.

Жоғарыда айтылғандар, сондай-ақ мектеп жасына дейінгі балалардың даму ерекшеліктері, ең алдымен, ойлаудың және басқа зияткерлік процестердің қарқынды дамуында, мотивациялық саланың айтарлықтай өзгеруінде, ересектер әлеміндегі әлеуметтік қатынастарға бағдарлануда мыналарды болжауға негіз береді: мектепке дейінгі балалық шақ кезеңі мақсатты этномәдени тәрбиені бастау үшін ең оңтайлы болып табылады.

Мектепке дейінгі жастағы этномәдени тәрбиенің мақсаты-балаларды өз халқының мәдениетімен таныстыру; ұлттық сананы дамыту; әртүрлі этникалық топтардың өкілдеріне мейірімді қарым-қатынасты тәрбиелеу; басқа мәдени ұлттық құндылықтарды білуге және қабылдауға тұрақты қызығушылықты дамыту, этномәдени құзыреттілікті қалыптастыру.

Мектеп жасына дейінгі бала үшін этномәдени құзыреттілік – дамып келе жатқан сипаттама. Баланың саналы қабылдауға, өзара әрекеттесуге, полиэтникалық шындықтағы ынтымақтастыққа толық дайындығы туралы айтудың қажеті жоқ. Көп жағдайда этномәдени құзыреттілік балаларда өздерінің ұлттық мәдениеті, полимәдени ортаның ерекшелігі, көрінетін сезімдер мен қатынастардың сипаты туралы идеялардың болуымен байланысты. Этномәдени құзыреттіліктің үш негізгі компонентін қарастырамыз.

Балалардың этномәдени құзыреттілігін қалыптастырудың маңызды шарты мектеп жасына дейінгі балаларды көпмәдениетті тәрбиелеу саласындағы педагогтардың кәсіби құзыреттілігі болып табылады, ол этномәдени тәрбие бойынша жұмыс тәсілдері мен тәсілдерін білуден, дағдылардан, тәжірибеден, меңгеруден тұрады. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының әдістемелік кабинетінде мұғалімдердің құзыреттілік деңгейін арттыру үшін біз оларға жұмыс істеуге көмектесетін бағдарламалар мен құралдардың таңдауын жинадық: "Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақ халық мәдениетінің бастауларымен таныстыру Б.Балаусаев және Т.Тәжібаев "Мұра”. “Мектеп жасына дейінгі балаларды дәстүрлі отандық мәдениетке баулу бағдарламасы", «Әрбір ұлттың баласы өз ұлтыныңарасында өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиелі баланы сол ұлттәрбиесімен тәрбиелеуге міндетті» деп Мағжан Жұмабаев атамыз жазғандай, бүгінгі оқушы – егеменді еліміздің ертеңгі болашағы екенін ескерсек, осы балалардан қоғамның тұлғасы боларбілімді, тәрбиелі, мәдениетті, ұлтжанды азаматтаршыға қояр ма екен? » деген ой көпшілігімізді толғандырады.

Біз балаларды таныстыра бастайтын бірінші нәрсе-ауызша халық шығармашылығы. Балалармен, әрине, орыс халық питомниктері, пестушкалар, әндер, олар мұғалімдер режим сәттерінде, жуыну, серуендеу, ояну, түскі ас кезінде пайдаланады:

Алтын ұяң — Отан қымбат,

Құт-берекең — атаң қымбат,

Аймалайтын — анаң қымбат,

Асқар тауың — әкең қымбат.

Отан үшін отқа түс — күймейсің,

Арың үшін алыссаң — өлмейсің.

Қазақ халқы мақал — мәтелдерді қанатты сөздер деп атайды, Шығыс халықтары-жіпке байланған інжу. Мұғалімдер әртүрлі халықтық мақал-мәтелдерді арнайы ұйымдастырылған іс-әрекетте де, күні бойы да жиі қолданады. Сонымен қатар, мұғалімдер әр халықтың өз мақал-мәтелдері бар екеніне назар аударады, біз еңбек туралы айтамыз, бірақ олар мағынасы жағынан өте ұқсас.

Халықтардың салт — дәстүрлерімен танысу-этномәдени тәрбие жұмысының маңызды бағыттарының бірі. Ең алдымен, бұл орыс халық күнтізбесінің мерекелері, олар "туғаннан мектепке дейін" жалпы білім беру бағдарламасына сәйкес, біз қазіргі уақытта жұмыс істейтін редакциясымен орта топтан өткізіледі. Үлкен және дайындық топтарының балалары Қазақ халықтарының дәстүрлі мерекелерімен таныстырылады. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптармен танысу халық әнінен, музыкасынан, биінен бөлінбейді. Біздің балабақшада мектеп жасына дейінгі балаларды әртүрлі халықтардың музыкалық дәстүрлерімен таныстыру жұмыстары жүйелі түрде жүргізілуде. Музыкалық сабақтарда қазақ халық билерінің қозғалыстарымен қатар, басқа ұлттардың би қимылдары балалармен бірге оқытыла бастады, нәтижесінде балалар мерекелерінің репертуарында басқа ұлттардың орыс және халық музыкасына арналған көптеген композициялар болды. Біз Қазақ халықтарының әндері мен ойындарын тыңдадық, Солтүстік халықтардың ойындарының фонотекасын жинадық. Олар халықтық би ансамбльдерінің қойылымдары бар бейнефильмдерді қарауды қолданды. Балалардың қызығушылығын сақтау үшін ұлттық костюмдер тігілді.

Әр түрлі ұлт өкілдерінің балалардың тікелей білім беру іс-әрекетінде және ойын-сауық пен мерекелерде қолданылатын қызықты ашық ойындары бар. Бұл тарихи ойындары - "асық ату", "мысық пен тышқан","ляңгі тастау", "арқан тартыс және басқалар. Ойындармен қатар балалар фольклорды игереді: жеребе, санау, тіл бұрау, т.б. .Этномәдени тәрбие жұмысы аясында "Қазақ халықтары" ұзақ мерзімді жобасы жүргізілді.

"Батырлар бұрышы"," басқа ұлттардың бұрышы", онда мұғалімдер балалармен және ата-аналармен бірге халықтың өмір салтына қатысты материалдар жинайды: тұрмыстық заттар, ұлттық костюмдер, халықтардың мәдениеті, өмірі мен дәстүрлері туралы толық білуге көмектесетін иллюстрациялар мен кітаптар. Жоба аяқталғаннан кейін балалар әртүрлі топтардағы экскурсияларға бару арқылы оның нәтижелерімен танысуға мүмкіндік алды. Балалар әртүрлі халықтардың тарихы мен мәдениетіне ерекше қызығушылық танытты. Бұл балалардың сұрақтарында, иллюстрацияларды қарастыруға, ұлттық костюмдермен, тұрмыстық заттармен суреттерді бояуға, рөлдік ойындарда (Солтүстік аңшылар, көшпенділер) көрініс тапты.

Балалардың этникалық сәйкестігін қалыптастырудың ең тиімді ФАКТОРЫ олардың тікелей әлеуметтік ортасы, атап айтқанда отбасы болып табылады, сондықтан ата-аналармен, ал біздің жағдайда ата-әжелермен тығыз байланыс орнатылса, басқа ұлттың адамдарына деген қызығушылықты арттыру бойынша жұмыс тиімдірек болады. Олар балабақшаның көмекшілері ғана емес, сонымен қатар білім беру процесінің тең қатысушылары болды. Туған мәдениет баланың санасына, ең алдымен, отбасы мәдениеті ретінде енеді, мұны түсіну үшін ата-аналармен әңгімелер, кеңестер, дөңгелек үстелдер өткізілді. Әр түрлі ұлттардың мәдениеті туралы білімді байыту үшін мұғалімдер халықтық ойындарды (музыкалық және мобильді), әндерді, билерді қоса отырып, бірлескен мерекелер мен ойын-сауықтар өткізеді. Барлық балалар, қызметкерлер осындай достық мерекелерін дайындауға қатысты: ойындар мен билерді, өлеңдер мен әндерді үйренді, балабақшаның музыкалық залын безендіруге қатысты. Ата-аналар костюмдер жасауға, барлық қатысушылардың бірлескен шай кешіне ұлттық тағамдар дайындауға, барлығы асыға күткен мерекені аяқтауға белсенді қатысты.

Этномәдени тәрбие жұмысының нәтижесі әр түрлі ұлт өкілдері ретінде балалардың бір-біріне деген шыдамды және ұқыпты қарым-қатынасы, әр түрлі халықтардың ерекше мәдениетіне тұрақты қызығушылық болды.

REFERENCES

1. Volkov G.N. "Ethnopedagogy", M.: Enlightenment, 2002.

2. "Children's folk outdoor games: A book for kindergarten teachers and parents" / Comp. A.V. Keneman, T.I. Osokina – 2nd ed., Moscow: Prosveshchenie, 1995.

3. "Folk art in the education of preschoolers"/ edited by Komarova T.S., M.: Pedagogical Society of Russia, 2005.

4. Tyulepaeva E.R. "The formation of ethnocultural competence of preschool children", abstract for the dissertation, Chelyabinsk 2011.

5. Fedorova S. "Ethnocultural competence of a teacher" Yoshkar-Ola, 2002.

ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ ДОШКОЛЬНИКОВ ЧЕРЕЗ НАЦИОНАЛЬНЫЕ ЦЕННОСТИ

¹Сраж М.Р. және Темірбекова А.Т.

¹Казахский государственный женский педагогический университет

Казахстан, г. Алматы, еmail: srazhm.@gmail.com, ainarazhakieva@gmail.com

Данная статья обсуждает важность актуализации национальной системы образования, освещая ключевые положения Закона "Об образовании". Подчеркивается необходимость приоритета общечеловеческих и национально-этнических ценностей, свободного развития личности, всеобщего доступа и вариативности образования. Особое внимание уделяется проблеме приобщения нового поколения к национальной культуре, рассматривая ее как актуальное педагогическое задание. Автор подчеркивает важность знакомства с традициями народа, особенно в дошкольные годы, как первого шага в формировании культурной идентичности ребенка. В завершение отмечается, что такой подход способствует не только сохранению культурного наследия, но и развитию толерантности, культурной грамотности и гражданской ответственности у будущих поколений.

Ключевые слова: нация, герои, художественная литература, этнокультуры

FORMATION OF COMMUNICATION SKILLS OF PRESCHOOLERS THROUGH NATIONAL VALUES

¹ Srazh M.R. және Temirbekova А.T.

¹Kazakh State Women`s Teacher Training University

Almaty, Kazakhstan, еmail: srazhm.@gmail.com, ainarazhakieva@gmail.com

This article discusses the importance of updating the national education system, highlighting the key provisions of the Law "On Education". The necessity of prioritizing universal and national-ethnic values, free personal development, universal access and variability of education is emphasized. Special attention is paid to the problem of introducing a new generation to national culture, considering it as an urgent pedagogical task. The author emphasizes the importance of familiarization with the traditions of the people, especially in preschool years, as the first step in the formation of a child's cultural identity. In conclusion, it is noted that this approach contributes not only to the preservation of cultural heritage, but also to the development of tolerance, cultural literacy and civic responsibility among future generations.

Keywords: nation, heroes, fiction, ethnocultures