Мектепке дейінгі балалазрдың тілін дамыту

Балалардың сөйлеуін дамыту мәселесін қозғадым, өйткені қазіргі кезде балалардың сөйлеуін дамыту өте қажет деп санаймын. Біріншіден, балаларды ерте жастан бастап, мысалы, дұрыс айтылуына дағдыландыру қажет болғандықтан, мен бұл туралы эссемнің бірінші бөлімінде айттым. Мен сондай-ақ балалардың сөйлеуінің сөздік қорын және грамматикалық құрылымын дамыту тақырыбын қозғадым, сөйлеу функциялары мен оның айтылу жағы туралы айттым. Бұл сөйлеу және сөйлеу коммуникациясының функционалдық ерекшеліктерін барынша анық анықтауға көмектеседі.

Балалардың сөйлеу тілін дамытудың шұғыл қажеттілігінің тағы бір себебі - адамның айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасау қажеттілігі, ал сөйлеу басқаларға түсінікті, түсінікті және қызықты болуы үшін әр түрлі ойындар өткізу, дамыту қажет. балалардың ойын әрекетіне қызығушылығын арттыру үшін ойын өткізу әдістемесі. Бұл туралы рефераттың екінші бөлімінде айтылады.

Сөйлеуді дамыту тақырыбы қозғалғандықтан, ақыл-ойының дамуы тежелген балалардың сөйлеуін дамытуды назардан тыс қалдыруға болмайды. Аномальды балалармен қарым-қатынас жасау кезінде олардың барлық психикалық ерекшеліктерін ескеру қажет, ең алдымен, ақыл-ой кемістігі дегеніміз не, демек, осы фактіге сүйене отырып, арнайы әдістемелерді әзірлеу қажет. осындай балалармен ойын өткізу.

Кішкентай баланың сөйлеуі айналасындағы адамдармен қарым-қатынаста қалыптасады. Қарым-қатынас процесінде оның танымдық және пәндік іс-әрекеті көрінеді. Сөйлеуді меңгеру нәрестенің бүкіл психикасын қалпына келтіреді, құбылыстарды саналы және ерікті түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Орыстың ұлы ұстазы К.Д. Ушинский ана сөзі барлық ақыл-ой дамуының негізі және барлық білімнің қазынасы екенін айтқан. Сондықтан балалардың сөйлеуінің заманауи дамуына қамқорлық жасау, оның тазалығы мен дұрыстығына мән беру де маңызды.

Балабақшадағы тәрбие бағдарламасы ауызекі сөйлеудің барлық қырларын: сөздік қорын, грамматикалық құрылымын, дыбысталуын дамытуды көздейді. Тілдің сөздік қоры – ондағы сөздердің барлығы. Грамматикалық жүйе сөздердің сөйлемдерге қосылу ережесін анықтайды. Кез келген сөз, сөз тіркесі белгілі бір дыбыстардың көмегімен ғана өз өрнегін табады. Сөздік қоры мен грамматикалық құрылымы тек мектепке дейінгі жаста ғана емес, сонымен қатар мектептегі оқу үдерісінде де үнемі жетілдіріліп отырады. Дыбысты дұрыс айту балада негізінен үш-бес жасқа дейін қалыптасады. Сондықтан ана тілінің барлық дыбыстарын дұрыс айтуға тәрбиелеу мектеп жасына дейінгі кезеңде аяқталуы керек. Дыбыс тек сөздегі мағыналық бірлік болғандықтан, дұрыс айтылуға тәрбиелеудегі барлық жұмыстар балалардың сөйлеуін дамыту жұмыстарымен тығыз байланысты.

Сөйлеу адамның туа біткен қабілеті емес, ол баланың дамуымен бірге біртіндеп қалыптасады.

Сөйлеудің қалыпты қалыптасуы үшін ми қыртысының белгілі бір жетілуіне жетуі және баланың сезім мүшелерінің – есту, көру, иіс сезу, жанасу мүшелерінің де жеткілікті түрде жетілуі қажет. дамыған. Сөйлеуді қалыптастыру үшін сөйлеу моторикасын және сөйлеу-есту анализаторларын дамыту ерекше маңызды. Мұның бәрі көп жағдайда қоршаған ортаға байланысты. Егер бала жаңа жарқын әсерлер алмаса, қимыл-қозғалыс пен сөйлеуді дамытуға қолайлы орта жасалмаса, оның физикалық және психикалық дамуы да кешіктіріледі.

Сөйлеуді дамыту үшін баланың психофизикалық денсаулығының маңызы зор – оның жоғары жүйке қызметінің жағдайы, жоғары психикалық процестер (зейін, есте сақтау, елестету, ойлау), сонымен қатар оның физикалық (соматикалық) жағдайы. Сөйлеудің қалыптасуына әр түрлі аурулар – диспепсия, созылмалы пневмония, созылмалы тонзиллит, аденоидтар және т.б. кері әсерін тигізеді. Олар баланың денесін әлсіретеді, оның психикалық белсенділігін төмендетеді, кейде психофизикалық инфантилизмге және астенизацияға әкеледі.

Баланың сөйлеуін дамыту үш айдан басталады, гүрілдеген кезеңнен – сөйлеу аппаратының дыбыстарды айтуға белсенді дайындалу кезеңінен басталады. Сонымен бірге сөйлеуді түсінуді дамыту процесі жүреді. Ең алдымен, бала сөйлеу интонациясын, содан кейін заттар мен іс-әрекеттерді білдіретін сөздерді ажырата бастайды.

Тоғыз-он айға дейін бала бірдей жұптасқан буындардан (ана, әке) тұратын жеке сөздерді айтады. Әдетте, бір жылға қарай сөздік қоры оннан он екіге дейін, кейде одан да көп сөздерге (баба, кис, му, бе, т.б.) көбейеді.

Сөйлеу еліктеу арқылы дамиды, сондықтан оны қалыптастыруда осы кезеңде баланы қоршаған ересектердің анық, асықпай сөйлеуі үлкен рөл атқарады. Заттарды сөздерді бұрмаламай, бала әлі айтпаған, бірақ затпен байланыстыратын сөздерге еліктемей, дұрыс атау керек. Екі жасқа келгенде балалардың белсенді сөздік қоры 250-300 сөзден тұрады. Сонымен бірге фразалық сөйлеу де қалыптасады. Алдымен бұл екі-үш сөзден тұратын қарапайым сөз тіркестері, бірте-бірте үшеуіне қарай күрделене түседі. Белсенді сөздік қоры 800-1000 сөзге жетеді. Сөйлеу қазірдің өзінде толыққанды қарым-қатынас құралына айналуда. Бес жасқа қарай балалардың белсенді сөздік қоры 2500-3000 сөзге дейін артады. Сөз тіркесі ұзарып, күрделене түседі, айтылуы жақсарады. Сөйлеудің қалыпты дамуымен бес-алты жасқа дейін бала дыбысты айтудың физиологиялық бұзылыстарын өздігінен түзетеді.

Жеті жасқа дейін бала ана тілінің барлық дыбыстарын дұрыс айтады, жеткілікті белсенді сөздік қорына ие және грамматикалық тұрғыдан дұрыс сөйлеуді іс жүзінде меңгереді.

Сөйлеушінің әдеби тіл нормаларына сай сөйлеу дәрежесімен сипатталатын жалпы сөйлеу мәдениетінің бір бөлімі - сөйлеудің айтылу жағы немесе оның дыбыстық мәдениеті. Ауызекі сөйлеудің негізгі құрамдас бөліктері сөйлеудің ырғақты-әуезді жағы (интонация) және сөйлеу дыбыстары (фонемалар жүйесі) болып табылады. Олардың әрқайсысына тоқталайық.

Интонация деп сөйлеудің мағыналық байланыстары мен эмоционалдық астарын білдіретін айтылым құралдарының жиынтығы түсініледі.

Интонацияға ырғақ, қарқын, тембр және сөйлеу техникасы кіреді.

Сөйлеу әуені – сөз тіркесі арқылы мәлімдемені, сұрақты, лепті білдіру үшін дауысты көтеру және төмендету.

Сөйлеу ырғағы – дауыстың ұзақтығы мен күштілігі жағынан әр түрлі екпінді және екпінсіз буындардың біркелкі кезектесуі.

Қарқын – сөйлеудің айтылу жылдамдығы. Ол мәлімдеменің мазмұны мен эмоционалды бояуына байланысты жеделдетілген немесе баяулауы мүмкін. Сөйлеудің жедел қарқынымен оның анықтығы мен түсініктілігі төмендейді. Баяу қозғалыста сөйлеу мәнерлілігін жоғалтады. Сөйлеудің семантикалық бөліктерінің астын сызу, сондай–ақ бір сөйлемді екіншісінен ажырату үшін сөйлеу ағынындағы үзіліс-аялдамалар қолданылады.