МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ ӘДІСТЕРІ

ИМАНАЛИЕВА МАКИРА АЛТЫНБЕКОВНА

Түркістан облысы Ордабасы ауданы Қайнар елдімекені

“Раушан “ бөбекжай бақшасы МКҚК

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ ӘДІСТЕРІ

Аннотация

Бұл мақалада мектепке дейінгі білім берудің заманауи әдістері қарастырылады. Балалардың жан-жақты дамуына ықпал ететін ойын арқылы оқыту, STEAM технологиясы, Монтессори әдістемесі, табиғи ортада оқыту, дамытушы орта құру, көптілді білім беру және эмоционалды интеллектті дамыту тәсілдері кеңінен сипатталады. Әр әдістің бала дамуына тигізер әсері мен оны қолдану ерекшеліктері нақты мысалдар арқылы түсіндірілген. Мақала мектепке дейінгі педагогтерге, ата-аналарға және білім беру саласындағы мамандарға арналған.

Аннотация

В данной статье рассматриваются современные методы дошкольного образования. Подробно описаны такие подходы, как обучение через игру, STEAM-технологии, методика Монтессори, обучение в природной среде, создание развивающей среды, полиязычное образование и развитие эмоционального интеллекта. Каждая методика объясняется с примерами, раскрывающими ее влияние на развитие ребенка и особенности применения. Статья предназначена для педагогов дошкольного образования, родителей и специалистов в сфере образования.

Annotation

This article explores modern methods of preschool education. It provides an in-depth description of approaches such as learning through play, STEAM technology, the Montessori method, learning in a natural environment, creating a developmental environment, multilingual education, and developing emotional intelligence. Each method is explained with specific examples that illustrate its impact on child development and its application features. The article is intended for preschool educators, parents, and professionals in the field of education.

Қазіргі заманда мектепке дейінгі білім беру жүйесі қарқынды дамып келеді. Баланың алғашқы тәрбиесі мен білімі оның болашақтағы жетістігінің негізін қалайды. Осы орайда, мектепке дейінгі білім беруде заманауи әдістерді қолдану аса маңызды. Бұл мақалада балабақша мен ерте жастан білім беруде қолданылатын инновациялық тәсілдерді қарастырамыз.

1. Ойын арқылы оқыту әдісі

Ойын – баланың негізгі әрекеттерінің бірі, сондықтан оны оқыту процесіне енгізу тиімді әдіс болып табылады. Қазіргі таңда ойын арқылы білім беру әдістері кеңінен қолданылады, оның ішінде:

Дидактикалық ойындар – логикалық ойлау мен есте сақтау қабілеттерін дамытады. Мысалы, «Сиқырлы сандық» ойынында балаларға әртүрлі пішіндер немесе сандар ұсынылып, оларды сәйкестендіру талап етіледі. Бұл ойын баланың ойлау қабілетін жетілдіреді.

«Жоғалған әріптер» ойыны арқылы балалар сөздерді толық құрастыруға үйренеді, бұл олардың оқу дағдысын дамытады.

Рөлдік ойындар – балалардың әлеуметтік дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, «Дәрігер мен науқас» ойыны арқылы балалар медицина қызметкерлерінің рөлін ойнап, қамқорлық пен жауапкершілікті сезінеді.

«Сатушы мен сатып алушы» ойыны балаларға қарым-қатынас жасауды үйретіп, математикалық есептеу қабілеттерін дамытады.

Қимыл-қозғалыс ойындары – физикалық дамуына ықпал етеді.

«Қояндар мен қасқыр» ойыны балалардың жылдамдығы мен үйлесімділігін дамытады.

«Секіртпе» ойыны дене қозғалыстарын жетілдіріп, төзімділік пен шыдамдылықты арттырады.

Осы ойындар балалардың танымдық, әлеуметтік және физикалық дамуына ықпал етіп, олардың мектепке дайындығын жақсартады.

2. STEAM технологиясы

STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) – мектепке дейінгі білім беру саласында жаңа бағыттардың бірі. Бұл әдіс арқылы балалар ғылым, математика, технология және өнер салаларында тәжірибе жинақтайды. Тәжірибе жасау, зерттеу және шығармашылық жұмыстар арқылы бала логикалық ойлауын дамытады.

Ғылым (Science) – Балалар табиғат құбылыстарын зерттеу арқылы ғылыми ойлау қабілетін дамытады. Мысалы, «Су мен мұздың қасиеттері» тәжірибесі арқылы балалар судың әртүрлі күйін бақылап, ғылыми қорытынды жасайды.

Технология (Technology) – Балаларға қарапайым роботтар мен интерактивті құралдармен жұмыс істеу үйретіледі. Мысалы, «Bee-Bot» роботтарын пайдалану арқылы балалар бағдарлау негіздерін меңгереді.

Инженерия (Engineering) – Балалар түрлі құрылымдар құрастырып, инженерлік ойлау дағдыларын дамытады. Мысалы, «Лего құрылыс» ойыны арқылы көпірлер мен ғимараттар құрастырып, олардың беріктігін зерттейді.

Өнер (Arts) – Балалардың шығармашылық қабілеттерін арттыруға бағытталған. Мысалы, «Құммен сурет салу» немесе «Музыкалық импровизация» әдістері балалардың көркемдік және музыкалық қабілеттерін дамытады.

Математика (Mathematics) – Балалар сандармен, пішіндермен, логикалық есептермен жұмыс істейді. Мысалы, «Геометриялық пішіндерден бейне жасау» ойыны балалардың кеңістіктік ойлау қабілетін жетілдіреді.

STEAM әдісі балалардың сыни ойлау, мәселелерді шешу және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған. Бұл технология баланы жан-жақты дамытып, оның болашақ білім алуына мықты негіз қалайды.

3. Монтессори әдістемесі

Монтессори әдістемесі – баланың өзін-өзі дамытуына бағытталған әдіс. Бұл жүйе балаға еркіндік беріп, оның жеке қабілеттерін ашуға мүмкіндік жасайды. Бұл әдістің негізгі қағидалары төмендегідей:

Балалар өз бетінше тапсырмаларды орындайды. Тәрбиеші тек бағыт-бағдар беруші рөлін атқарады. Балалар өздерінің қызығушылықтарына қарай әрекет етіп, оқу процесіне белсенді қатысады. Мысалы, балалар түстерді ажырату, сандармен танысу немесе заттарды топтастыру бойынша тапсырмаларды өз бетімен орындай алады.

Арнайы жабдықталған орталықтарда жұмыс жасайды. Монтессори әдісі бойынша балабақшаларда дамытушы материалдармен жабдықталған бұрыштар болады. Бұл материалдар баланың ұсақ моторикасын, зейінін және логикалық ойлауын дамытады. Мысалы, Монтессори мұнарасы, түрлі түсті цилиндрлер, сезімдік тақтайшалар сынды құралдар балалардың танымдық қабілетін арттыруға көмектеседі.

Олардың қызығушылығын ескеріп, жеке даму бағыты қолдау табады. Әр бала өз қарқынымен дамиды және оның жеке қызығушылықтары ескеріледі. Бір бала математикаға қызықса, екіншісі қолөнерге бейім болуы мүмкін. Сондықтан бұл әдіс балалардың табиғи қызығушылықтарын қолдап, олардың өзіндік даму жолын таңдауға мүмкіндік береді.

Монтессори әдістемесі арқылы балалар жауапкершілікке, тәртіпке, өз бетінше шешім қабылдауға және қоршаған ортаны тануға бейімделеді. Бұл әдістің басты артықшылығы – баланың өз қабілеттерін еркін дамытып, өздігінен білім алуға үйренуі.

4. Табиғи ортада оқыту

Балаларды табиғат аясында оқыту – олардың қоршаған әлемді танып-білуіне, шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Табиғаттағы экскурсиялар мен тәжірибелік сабақтар арқылы балалардың экологиялық санасы қалыптасады.

Экскурсиялар және бақылау сабақтары. Балалар орманға, саябақтарға, өзен жағасына серуендеуге шығып, өсімдіктер мен жануарларды тікелей бақылайды. Мысалы, «Күзгі орманды зерттеу» экскурсиясы арқылы балалар жапырақтардың өзгеруін, құстардың көшуін зерттейді.

Тәжірибелік сабақтар. Балалар топырақтың құрамын зерттеу, өсімдіктерді суару, тұқым отырғызу сияқты жұмыстарды орындайды. Бұл әдістер олардың табиғатқа деген сүйіспеншілігін арттырады. Мысалы, «Өсімдік қалай өседі?» тәжірибесі арқылы балалар дәннің өну кезеңдерін бақылай алады.

Экологиялық ойындар мен тапсырмалар. Балалар табиғатты қорғау тақырыбында рөлдік ойындар ойнайды, мысалы, «Орманды қорғаушылар» ойыны арқылы олар экологиялық мәселелерді шешу жолдарын қарастырады.

Шығармашылық жұмыстар. Балалар табиғат материалдарын пайдаланып, түрлі қолөнер бұйымдарын жасайды. Мысалы, жапырақтардан коллаж жасау немесе табиғи тастармен сурет салу.

Осы әдістер балалардың табиғатпен тығыз байланыста болуына, қоршаған ортаға қамқорлықпен қарауына және өз бетімен зерттеу жүргізу дағдыларының қалыптасуына ықпал етеді.

5. Дамытушы орта құру

Заманауи балабақшаларда балаларға қолайлы дамытушы орта жасау аса маңызды. Мұнда:

Интерактивті тақталар мен электронды құрылғылар қолданылады. Бұл құрылғылар арқылы балалар анимациялық сабақтарды көріп, ойын түрінде білім алады. Мысалы, интерактивті тақтада математикалық есептерді шешу немесе әліпбиді үйрену балалар үшін қызықты әрі тиімді болады.

Баланың танымдық белсенділігін арттыратын түрлі аймақтар ұйымдастырылады.

Ойын бұрышы – балалардың қиялын дамытатын, шығармашылық ойлауын жетілдіретін аймақ. Мұнда түрлі рөлдік ойындарға арналған жабдықтар қойылады.

Оқу бұрышы – балалар еркін түрде кітаптармен таныса алатын орын. Әр жас ерекшелігіне сай көркем әдебиеттер мен танымдық кітаптар орналастырылады.

Зерттеу бұрышы – балалар тәжірибе жасап, ғылыми дағдыларын қалыптастыра алатын аймақ. Мысалы, өсімдіктердің өсу процесін бақылауға арналған шағын жылыжай немесе су мен құм тәжірибелеріне арналған үстелдер.

Дамытушы орта балалардың жан-жақты дамуына, зерттеушілік қабілетін арттыруға және оқуға деген қызығушылығын оятуға ықпал етеді.

6. Көптілді білім беру

Ерте жастан бірнеше тіл үйрену – балалардың когнитивтік дамуына оң әсер етеді. Қазіргі балабақшаларда қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үйрету әдістері кеңінен қолданылуда. Ойындар, әндер, әңгімелер арқылы тілді меңгеру жеңіл әрі қызықты өтеді.

Ойын әдісі. Балалар тілді ойын барысында тез меңгереді. Мысалы, «Сөзді тап» ойыны арқылы балалар жаңа сөздерді үйренеді, ал «Түстерді ата» ойыны арқылы түстердің атауларын есте сақтайды.

Ән мен тақпақтар. Балалар әндерді тыңдап, қайталау арқылы сөздік қорын байытады. Мысалы, «Head, Shoulders, Knees and Toes» әні арқылы дене мүшелерінің атауларын тез үйренеді.

Ертегілер мен әңгімелер. Балаларға үш тілде ертегілер оқып беру олардың тыңдау, түсіну қабілеттерін дамытады. Мысалы, қазақ тіліндегі «Алдар Көсе» ертегісі, орыс тіліндегі «Колобок» және ағылшын тіліндегі «The Three Little Pigs» ертегілері арқылы балалар әртүрлі тілдердегі сөйлем құрылымдарына үйренеді.

Күнделікті қарым-қатынас. Балабақшада қарапайым сөздер мен сөйлемдерді күнделікті қолдану арқылы балалар жаңа тілдерді тез меңгереді. Мысалы, амандасу, қоштасу, сандарды санау және күнделікті тұрмыстық заттардың атауын айту.

Көптілді білім беру балалардың есте сақтау, зейін және шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл әдіс олардың болашақта бірнеше тілді еркін меңгеруіне берік негіз қалайды.

6. Көптілді білім беру

Ерте жастан бірнеше тіл үйрену – балалардың когнитивтік дамуына оң әсер етеді. Қазіргі балабақшаларда қазақ, орыс және ағылшын тілдерін үйрету әдістері кеңінен қолданылуда. Ойындар, әндер, әңгімелер арқылы тілді меңгеру жеңіл әрі қызықты өтеді.

Ойын әдісі. Балалар тілді ойын барысында тез меңгереді. Мысалы, «Сөзді тап» ойыны арқылы балалар жаңа сөздерді үйренеді, ал «Түстерді ата» ойыны арқылы түстердің атауларын есте сақтайды.

Ән мен тақпақтар. Балалар әндерді тыңдап, қайталау арқылы сөздік қорын байытады. Мысалы, «Head, Shoulders, Knees and Toes» әні арқылы дене мүшелерінің атауларын тез үйренеді.

Ертегілер мен әңгімелер. Балаларға үш тілде ертегілер оқып беру олардың тыңдау, түсіну қабілеттерін дамытады. Мысалы, қазақ тіліндегі «Алдар Көсе» ертегісі, орыс тіліндегі «Колобок» және ағылшын тіліндегі «The Three Little Pigs» ертегілері арқылы балалар әртүрлі тілдердегі сөйлем құрылымдарына үйренеді.

Күнделікті қарым-қатынас. Балабақшада қарапайым сөздер мен сөйлемдерді күнделікті қолдану арқылы балалар жаңа тілдерді тез меңгереді. Мысалы, амандасу, қоштасу, сандарды санау және күнделікті тұрмыстық заттардың атауын айту.

Көптілді білім беру балалардың есте сақтау, зейін және шығармашылық қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Бұл әдіс олардың болашақта бірнеше тілді еркін меңгеруіне берік негіз қалайды.

7. Эмоционалды интеллектті дамыту

Балалардың эмоционалды интеллектін дамытуға бағытталған әдістер де өзекті. Бұл әдістер балаға өз сезімдерін түсінуге, оларды реттеуге және басқалармен тиімді қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.

Эмоцияларды түсіну және бақылау. Балалар эмоцияларды суреттер, айна арқылы таниды және оларды дұрыс жеткізуге үйренеді. Мысалы, «Эмоцияларды ата» ойыны арқылы балалар қуаныш, қайғы, қорқыныш, таңғалу сияқты сезімдерді ажыратады.

Топтық жұмыстар мен рөлдік ойындар. Достық қарым-қатынастарды орнату және өзара түсіністікті дамыту үшін балаларға әртүрлі рөлдік ойындар беріледі. Мысалы, «Қонақта» ойыны арқылы балалар мейірімділік пен әдептілік ережелерін меңгереді.

Эмпатия мен жанашырлықты дамыту. Балалар жануарлар мен басқа адамдардың сезімдерін түсінуге үйренеді. Мысалы, «Жануарларға қамқорлық» ойыны арқылы балалар жануарлардың көңіл-күйін бақылап, оларды қорғау қажеттігін түсінеді.

Медитация және тыныс алу жаттығулары. Балаларға өзін-өзі тыныштандыру әдістері үйретіледі. Мысалы, «Тыныс ал және сана» әдісі арқылы олар стресс пен қобалжуды жеңуге үйренеді.

Эмоционалды интеллектті дамыту балалардың әлеуметтік ортада өзін еркін сезінуіне, өз эмоцияларын дұрыс басқаруына және айналасындағылармен жақсы қарым-қатынас орнатуына ықпал етеді.

Қорытынды

Мектепке дейінгі білім беруде заманауи әдістерді қолдану балалардың жан-жақты дамуына ықпал етеді. Интерактивті оқыту, ойын арқылы білім беру, табиғатпен байланыс және көптілді білім беру – баланың болашақтағы табысты дамуының негізі. Сондықтан ата-аналар мен педагогтер осы инновациялық әдістерді қолданып, балалардың білім алуына қолайлы жағдай жасауы қажет.

Заманауи білім беру әдістері балалардың танымдық қабілетін ғана емес, сондай-ақ олардың эмоционалдық және әлеуметтік дамуын да жетілдіруге бағытталған. Монтессори әдістемесі мен STEAM технологиясын пайдалану балалардың шығармашылық ойлау қабілетін дамытып, зерттеу дағдыларын қалыптастырады. Сонымен қатар, табиғи ортада оқыту әдісі баланың табиғатпен байланысын нығайтып, қоршаған ортаны танып-білуге деген қызығушылығын арттырады.

Қазіргі қоғамда көптілді білім берудің маңыздылығы артып келеді. Балалардың бірнеше тілде қарым-қатынас жасай білуі олардың болашақта жаһандық деңгейде ойлау қабілетін дамытады. Сондай-ақ, эмоционалды интеллектті дамытуға арналған әдістер балалардың өз сезімдерін түсінуіне, реттей білуіне және өзгелермен тиімді қарым-қатынас орнатуына мүмкіндік береді.

Жалпы алғанда, мектепке дейінгі білім беру саласында инновациялық әдістерді қолдану заман талабына сай сапалы білім беруге ықпал етеді. Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал ететін бұл тәсілдер оның шығармашылық, сыни ойлау қабілетін арттырып, өмірлік дағдыларын дамытуға көмектеседі. Сондықтан мектепке дейінгі ұйымдар мен ата-аналар балалардың жан-жақты дамуына бағытталған әдістерді тиімді пайдаланып, олардың болашағына зор үлес қосуы тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Ахметов, Н. (2019). Мектепке дейінгі білім берудегі инновациялық технологиялар. Алматы: «Білім» баспасы.

2. Сейітова, Г. (2021). Балабақшадағы оқыту әдістері мен тәсілдері. Нұр-Сұлтан: «ҚазҰУ» баспасы.

3. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. (2020). Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік стандарты. Нұр-Сұлтан.

4. STEAM Education Development Center. (2022). STEAM әдістемесі және оны мектепке дейінгі білім беруде қолдану.